Sulakuun 20. päivänny on karjalan da vepsän kirjukielen päivy

Transkriptio

1 K a r j a l a n r a h v a h a n l e h t i 15 (1053) Sulakuun 20. päivy 2011 Sulakuun 20. päivänny on karjalan da vepsän kirjukielen päivy ÔÔ Rezervuatsii: + vai? s.2 ÔÔ Kirjuttai karjalazekse s.3 ÔÔ Olen enämbi opastui, migu opastai s. 4 Lembi-illačus nuoret muuzikot ozutettih sidä, mih hyö opastuttih projektan aigah, yhtes pajatettih pajoloi, niilöi luajittih juuri opastuksen aigah. Kuva: Margarita Kemppainen, Oma Mua ÔÔ Enzimäine nuoren karjalan kirjukielen sanakniigu on valmis s.5 Sugukielii yhteh pajoh Ol ga Smotrova Jo kolmattu vuottu jatkuu Suomelas-ugrilazen nuorižon tulevažuon paja -projektu. Enzimäzen vuvven opastusaihiennu oli teartu, toizen vuvven suomelas-ugrilazien muuzikkusoittimet. Tänävuon projektan todevuttajat, Nuori Karjalada MAFUN-järjestöt, SuomiVenäjä-Seura opastusaihiekse vallittih muuzikku. Sulakuun päivinny Karjalas, Udmurties, Komis, Mari El -Tazavallas, Mordouvies, Permis, Leningruadan, Murmanskan da Tverin alovehelpäi Petroskoile tulluot nuoret muuzikot opastuttih suomelas-ugrilazien pajoperindöh da muuzikon ruadoloih. Joga ruadoh on opastettu Viijen päivän aigah Karjalan, Jekaterenburg-linnan da Suomen opastajat harjaitettih nuorii luadimah pajoloi, ruadamah muuzikkutehniekänke, järjestämäh folklourufestivualiloi. Nuoret kuunneltih luvendoloi, käydih kaččomah ozutteluloi Karjalan Kodirannan muzeih. Natalja Antonova (hur.) ilmoittau Nuoren Karjalan uuttu piälimästy Alina Čuburovua. Kuva: Margarita Kemppainen, Oma Mua Paiči nuorii pajattajii projektah yhtyttih pajo- da tansujoukkoloin ohjuajatgi. Omat mielet projektah näh sanoi Kataja-naizien joukon ohjuaju kalevalalaine Valentina Saburova, naine jo tostu vuottu yhtyy täh projektah. Myö opastuimmo luadimah muuzikkua konsertah niškoi, ruavoimmo tehniekänke. Eihäi ainos konsertas ole iäniohjuajua, hyvä on konzu iče tiijät kui pidäy ruadua, mittumii muuzikkutehniekän näppäimii painua. Äijäl miellyttäy se, ku nuoret tullah täh projek- tah, kiinnostutah omah kultuurah da perindölöih, erähät muamankieldygi hyvin maltetah, sanou Valentina Saburova. Opastundan aigah suaduloi tiedoloi da neroloi nuoret pajattajat da soittajat ruvetah käyttämäh omis pajojoukkolois harjoitelles. Kentjärven Lahju-joukon tytöt Marija Prohorova da Polina Pere pajatetah lyydin kielel enzimäzes kluasas algajen. Mua mankieleh tytöt opastutah pajatandal, parandetah omua kielineruo lyydiläzes Ilmori-luageris. Täs projektas myö opas- tuimmo pajattamah harjoittelemattah. Projektan jälles opimmo pajattua perindöllizii pajoloi jo nygyaigazeh luaduh, sanou Marija Prohorova. Sygyzyl kai projektan nuoret pajattajat tullah Carelian Facesfestivualih. Lemmes kuului sugukielii Projektan aigah piettih Lembiillačču. Onnuako nikonzu vie ei olluh Lemmes sen verdua suomelas-ugrilastu pajattajua, kui täl kerdua. Illačus nuoret muuzikot ozutettih sidä, mih hyö opastuttih projektan aigah. Hyö yhtes meigäläzien Sattuma-, Noid-, Santtu Karhu da Talvisovat -pajojoukkoloinke huikattih pajuo da ozutettih oman roindumuan pajoperindyö. Illačus Nuoren Karjalan piälimäine Natalja Antonova ilmoitti, ku tänävuon häi jättäy piälikön virran. Järjestön piälimäzekse tuli Antonovan sijahine Alina Čuburova. Vienankarjalaine neidine rubieu jatkamah endizen piälikön ruaduo, iellehgi kehittämäh da suurendamah järjestyö. Matku Karjalua myöte Karjalan tazavallan rahvahien sobu -programmu jatkuu, sen hantuzis 13. sulakuudu oli järjestetty matku Suojärveh. Sinäpiän Karjalan tazavallan Rahvahallizen poliitiekan komitietan ruadajat, yhteiskunnallizien järjestölöin rahvas da lehtimiehet vastavuttih suojärveläzienke. Suojärven opiston n:o 6 da linnan školan opastujih niškoi piettih urokkoi, kudamil sellitettih, ku Karjalan rahvahil pidäy eliä sovus. Tämänmoizil urokoil nuoret opastutah kunnivoimah toizien kanzoin rahvastu, myös suvaimah oman muan kultuurua, kieldy da perindölöi. Samannu piän Rahvahallizen poliitiekan komitietan ruadajat piettih seminuaru opastajihgi niškoi.

2 2»» rahvaskundu»»uudizii Olemmo jo painanuh Omah Muah Joučen, haugi i rakka -starinua yhtehizel karjalan kirjukielel, kudai opittih luadie 1930-luvul. Karjalan kirjukielen päiviä vaste opimmo iče kirjuttua uudizii täl kielel, abuh meile rodih Dmitrii Bubrihan kielioppi, kudai piästettih ilmah 1937 vuvvel da kudamas on opittu luadie yhtehine karjalan kirjukieli. Sen pohjannu ollah kai karjalan rahvahan murdehet. Liziä kielipeziä Natalja Antonova Tämän vuuven kevätkuulla Petroskoissa piettih kaksi vastavusta, kumbazissa paistih kielipezien ruaduo. Pidäy sanuo, ku Karjalassa on kerätty oma ruadojoukko, kumbane todevuttau Suomi-Venäjä- Seuran kielipezä-projektua. Vastavuksilla tuldih sih mielih, ku pidäy luadie sobimus Suomi-Venäjä-Seuran da Karjalan opastusministerstvan kere, ku tuliella olis helpombi ruadua. Sulakuun aigah projektan todevuttajilla on käskietty kaččuo, kunne vois perustua vie kielipezie, sih nähte pidäy tutkie Kalevalan, Priäžän, Anuksen piirit da Petroskoilinna. Mietitäh myös kielipezän perustamista Anuksen piirih da Petroskoin Marjanepäiväkodih, kussa jo äijän vuotta lapsie harjaitetah livvih. Kielipezän ruadajih näh on mielessä pidiä opastusseminari Kinnermässä. Anuksen poimičča Natalja Judina Tuommone nimi pandih eiammatillizien teatroin festivalilla, kumbane pietäh Anuksessa sulakuuda. Tämänmoizie teatroja tazavallassa ei ole äijiä, ga tällä festivalilla tahtotah kehittiä heijen ruaduo. Sanaksi, Anuksen rahvahalline teatra tänä vuodena täyttäy 50 vuotta, sendäh festivali on hyvä lahja meigäläzillä. Festivalih ozuttamah omua neruo tullah anukselazet: Anuksen rahvahalline teatra da lapsien Kastehut-studija, kumbane ruadau linnan školassa n:o 1. Molemmat teatr at ozutetah omie uuziloja spektakliloja. Tullah festivalih videleläzet. Jo monda vuotta kylässä ruadau Tilkune-teatra, kumbazen ohjuajana on karjalane Raisa Kudžijeva. Videleläzet ozutetah Kyyhköit da suvaičus -spektakli karjalaksi. Uskaldettih tulla festivalih myös kostamukselazet da kemiläzet. Festivalissa vallitah paras spektakli, paras ohjuaja, parahat akt ourat. Rezervuatsii: + vai -?»»Mielenvaldu Santtu Karhu Jelena Migunova On mennyh jo 105 vuottu sit aijas, ku Suomes eläjät endizet karjalazet kauppumiehet perustettih Wienan Karjalaisien Liitto, kudamas myöhembi tuli Karjalan Sivistysseura. Kauppumiehet jätettih omile jälgeläzile ei vaiku seuru, ga myös varuagi, kudamua käskiettih käyttiä karjalan kielen da kultuuran hyväkse. Tänävuon Heimopäivät, kuduat kuulutah Karjalan Sivistysseuran perindöllizih pidoloih, piettih Pohjazes muas Lapis, Rovaniemi-linnas. Heimopruazniekan aigua ainos järjestetäh eriluaduzii pidoloi: Sivistysseuran alaozastot pietäh omii kerähmölöi, rahvas kävväh kirikköh, pietäh arbajazii, myvväh kniigoi, pietäh ozutteluloi, paistah karjalazien histouries da kultuuras. Täl kerdua oli pagin runopajoloih näh. Runolaulu-Akadeemien tutkii Pekka Huttu-Hiltunen saneli omis tutkimusmatkois Vienan Karjalah da sih näh, kui bohattu karjalazien pajatanduperindö vai- Tuondoi jovvuin kaččomah erästy fil mua Pohjas-Amerikan indeitsoih näh, en musta sen nimie... Ga huovain dogadin sie yhten hyvän mainittavan detualin indeitsat da valgiet ruattih yhtes midälienne pahua US:n Amerikan puolel da mendih pagoh mašinal joves piäliči jiädy myöte Kanadan puolele talvel... Indeitsat eletäh sie näitgös joven mollembil rannoil. Poliitsei oli jällesajamas heidy, ga azetui tormozoih tävvelleh painamal moizen znuakan edeh Land of Mohawks (Mohawk indeitsoin heimoliiton mua), sit ei sil poliitsiel, onnuako, olluh oigevuttu jatkua jällesajandua... Indeitsoil rezervuatsies on olemas heijän oma poliitsei omahizispäi vallittu... Tämä ga jo nagratti minuu Ven an mual eläjiä... Amerikan poliitsiel pidi soittua sinne toizeh indeiskoih poliitsieh da hälyttiä heijät jällesajoh. Minulleni ga kerras juohtui mieleh sidä kaččojes nygöi meil gu kirjutetanneh jo karjalaksegi nenii doroguznuakkoi libo tiemerkilöi, ga eigo ollus parembi, ku Karjalan Tazavallan sijas kirjuttazimmo Karjalazien mua Land of karelians? Eihäi meile nimidä tolkuu ole sit Karjalan Tazavallas..., vargahat tullah da mennäh, myö vai jiämmö tänne pal l ahile puuloile da täyzin ryöstettylöikse kaččomah heijän šeikuičendua. Mustan ku jäin muite ihan Karjalan Sivistysseuran ammuine ruadai Ilmari Homanen tänävuon jättäy oman virran seuras. Vuozikerähmös Homastu kiitettih hyväs ruavos, Kari Kemppizen käzis Ilmari sai KSS:n standartin. Kuva: Aila-Liisa Laurila iänettömäkse, ku jälgimäzen kerran kävyin erähäh karjalazien kerähmöh, engo kuulluh sie livvinkielisty, engo vienankielisty paginua lavalpäi, kai net laval olluot pagizijat matkittih Moskovan paginoi yhtehverdazutteh näh da Moskovan putin brihaččuloih näh da muga ielleh sulavil sanoil... Jätin iččeni rauhah olemah kävymättäh kogo nengomih kerahmoloih da kerähmölöih. Mustan toko 25 vuottu tagaperin kuultuu kihakkuo, silloi zualu oli täyzi da rahvas paistih sih luaduh: Kuibo pidäs kirjuttua livvikse rubiemmo voproussoi reššimäh vai piätöksis piättämäh... Yhtet kirruttih piättämine on ristikanzan piän leikkuamistu, toizet havistih vastah Ga nečehäi la ongi voprousan Heimopäivien hoppuu»»rovaniemes piettih Karjalan Sivistysseuran vuozikerähmö»»kss:n sekretari Irma Lahti: kuttau ristikanzan elokseh da omaničentundoh. Pruazniekas sai nähtä kui kižatah gr uuhah. Gr uuhan kerhon johtai Martti Takala saneli kižan histouriedu da siändölöi. Piästähgo yksih mielih Halličus ezitti vuozikerähmöle johtajan palkua, kudamua enne ei olluh nikonzu. Nygöine seuran piämies Kari Kemppinen on luadinuh suurdu ruaduo da häi on sidä mieldy, ku moizes ruavos piämiehel pidäs olla palku. Ga pietty iänestys ozutti, ku vaiku 13 kerähmölästy suostuu palkah, ga 23 hengie oli sidä vastah. Sen jälgeh ku Kari kieldävyi omas virras, hänen jälles talovustoimindan muut jäsenetgi ilmoitettih omas eruondas seuras. En uskonuh, gu muga tapahtuu. Olin varmu, ku Kari jatkau omua ruaduo. On pahua mieldy, ku uuttu johtokundua da johtajua ei suadu. Tämä hommu hämmästytti kaikkii. Ei pidänys nostattua mostu hoppuu pruazniekkupäivinny, konzu karjalazet kerävytäh nägemäh toine tostu, pagizemah, mustelemah omahizii, pidämäh iluo. Uskon, ku konzu kerrymmö toizel kerral, opimmo tulla yksih mielih. Heimopäivien aigua Karjalan Sivistysseura pidäy oman vuozikerähmön, kus liiton johtokundu sanelou midä on ruattu mennyt vuvven aigua. Seuru ruadau rajan mollembil puolil. Suomes se piästäy ilmah kniigoi, järjestäy kniigujarmankoi da pruazniekkoi. Seuran uvven Auta lasta oppimaan -projektan hantuzis piästetty ilmah Koirien Kalevala karjalan kielel on vuvven 2010 tärgiembii ruadoloi. Seural on oma saitu, kus suau tiijustua järjestön histouries da ruavos. Karjalan Sivistysseura pidäy yhtehisty ruaduo Karjalan tazavallan rahvahallizien järjestölöinke, kannattau karjalankielizii lehtii, Suomelasugrilazen školan, Petroskoin valdivonyliopiston da Pedagouguakadeemien opastujii. Pidäy sanuo, ku järjestö andau stipendielöi Suomen puolen opastujilegi, Karjalaspäi tulluzien jälgeläzien lapsile. Yhteiskunnalline ruado tarviččou vägie da induo. Moizen suuren järjestön johtajal pidäy tiediä, maltua da ruaduo äijän. Sada vuottu tämä ruado reššimisty. Silloibo vaste oli vessel olla sit samazes joukos heidy kaččojes čuraspäi nuorennu... Ga nygöi ga ei niken piätä kedä, ku ei ole piätettäviä rahvastu enämbi... Duumaikkua, hyvät lugijat, nygöi niilöi pl uusoi da miinusoi mi on parembi? vargahien tazavaldu vai rezervuatsii, kunne OMON ei voi tulla teijän omahizien eländyalovehele hälyttämättäh, eigo kuččumattah? Muite ga meil on vepsäläzil oma volosti olemas, ga minus nähte se, vellin, ei ole pättävy konstruktsii, kudai pidäs olla meil... Parembil vai pahembil, sidä en vellin tiijä... Tiijän vai sen on oldavu yhtes... Yksinäine puu tulisijas ei pala... oli ilmaine, johtajale ei maksettu nimittumua palkua. Ga aigu muuttuu, se tuou omii ongelmii da vaigevuksii. Suas vuvves ruaduo johtajal liženi da iellehpäi rubieu vai liženemäh. Sendäh johtokundu piätti iellehpäi palkata johtajan ruaduo. Tämä ehoitus oli ilmoitettu liittolazile vuozikerähmöl, ga monet seuralazet ei hyväksytty sidä. Heijän mieles yhteiskunnalline ruado iellehpäigi pidäy olla ilmazennu. Kari Kemppinen da seuran johtokundu oldih tostu mieldy da ilmoitettih omas eruondas johtokunnas dai seuraspäigi. Pruazniekkupäivänny Karjalan Sivistysseura, kudai tänävuon täytti 105 vuottu, enzimästy kerdua histouries on jiännyh ilmai johtajua da johtokundua. Pruazniekku yhtelläh jatkui, ga kaikkii vaivoi kyzymys: Midäbo ielleh? Kenbo rubieu johtamah Karjalan Sivistysseurua? Voibi olla, ku kai selgenöy kuun peräs, konzu kerähmöläzet kerävytäh uvvessah da kiännytäh nämmien kyzymyksien puoleh.

3 »»rajan tagua 3 Pekka Zaikov da Martti Penttonen karjalankielizii kartoi kaččomas, net karjalakse luadi Martti Penttonen. Kuva: Jelena Filippova, Oma Mua Jarmankale tuli rahvastu mollembil puolil rajua, Suomes da Ven alpäi. Kuva: Jelena Filippova, Oma Mua Jarmankal rahvas kirjutettih starinua suomekse da karjalakse, jogahine yksin virkehin. Il l u Mošnikov jatkau sen kirjutandua. Kuva: Jelena Filippova, Oma Mua Kirjuttai karjalazekse»»suomen Jovensuus 10. sulakuudu piettih karjalan kielen päivy. Sen luadijoinnu ollah KKS da OK-opintokeskus»»Kielen päivy Jelena Filippova Suomes karjalan kielen hyväkse äijän luadiu Karjalan Kielen Seura. Täl kerdua seura yhtes OKopintokeskuksen kel piettih karjalan kielen päivän. Nimi sille pandih Katseita Karjalaan Kuundele kieldy! Päivän aigah Jovensuun Pakkahuonehes ruadoi jarmanku, rahvas piettih paginua karjalan kielen tilah nähte da kuunneltih pajuo karjalakse. Tämä oli enzimäine meijän seuran jarmanku Jovensuus da vie enzimäine yhtehine ruado OK-opintokeskuksen kel. Sidä ruaduo rubiemmo jatkamah, jo mieles on pidiä uuzi jarmanku keviäl 2012, sanou Karjalan Kielen Seuran liittolaine Sanna-Riikka Knuuttila. Kaččuo da ostua Jarmankale tuli rahvastu mollembil puolil rajua. Midä kaikkie lugiettavua da kuunneltavua on piästetty ilmah Suomes Karjalan Kielen Seuran avul ozutettih sen liittolazet. Täl alal on ruattu suuri ruado. Tämän vuvven allus seura vai lapsih niškoi piästi ilmah kolme kniigua livvikse. Net ollah Niina Nieglikon sygyzy, Fed an roindupäivy da Fed a kažii eččiy. Niilöi ezittämäs jarmankal oli iče kirjoin kirjuttai da kiändäi Maria Kähäri. Maria tuli jarmankale yhtes lapsen kel, jarmankal Juuli oli pienin karjalaine, tyttözel on kolme puolen kel vuottu, muamo harjaittau händy pagizemah karjalakse. Erikseh karjalankielizii kirjoi ezitettih OKopintokeskus, Jovensuun professoru Pekka Zaikov, Karjalan Kielen Seuran liittolaine Martti Penttonen, kudamal paiči omii kirjutettuloi kniigoi oli lapsien paidoi, kudamih Jovensuuh tänä sygyzyn perustetah kielipezä. Miehel nygöi on karjalaine nimi: Timoi Pedri Munne on kirjutettu sananpolvie karjalakse. Oli jarmankal rahvastu meijän puolelpäigi. Karjalan Tiedoakadeemien Kielen, literatuuran da istourien instituutan ruadai Valentina Mironova, nuorikarjalaine Alina Čuburova da omamualaine Jelena Filippova ozutettih, midä meijän puolel yhtehizil väil on piästetty ilmah. Jovensuu yhtistäy karjalazii Tämän karjalan kielen päivän tarkotuksennu oli ozuttua nygyaigastu karjalan kieldy da karjalastu kultuurua Suomes da Ven al da suaja midä vois enämbi karjalastu säilyttämäh da kehittämäh omua muamankieldy, sellittäy Sanna-Riikka Knuuttila. Karjalan Kielen Seuran ruadaigi Timo Mun- ne sinäpiän pagizi ihan samua. Hänen mugah tänäpäi karjalan kielen maltajat enimite ollah jo vahnembua polvie rahvas. Jarmankalgi se hyvin nägyi, hos oligi sil kaksi pikkarastu lastu, Jovensuun yliopiston opastujua da Karjalan Kielen Seuran nuordu liittolastu. Munne kehitti kaikkii kirjuttuakseh karjalazikse, valdivo sit nägöy, ku karjalastu on da rubieu enämbäl kannattamah heidy. Iče Timo Munne on jo kirjutannuhes karjalazekse dai vaihtoi nimengi karjalazekse, tänäpäi mies on Timoi Pedri Munne. Munne mainičči myös vie sen tärgien dielon, ku ymbäri Suomie pidäy perustua kielipezii. Nurmeksen jälgeh kielipezä jo tänä sygyzyn perustetah Jovensuuh. Jovensuu sit vois tulla hyväkse karjalazien keskuksekse. Tädä jo paistah Suomes. Ga se tänäpäi jo moizennu on. Onhäi linnas yliopisto, kudamas tänäpäi opastetah karjalan kieldy, da ruadau Karjalan Kielen Seuran Vibune-keskus. Pajattamah karjalakse tuldih Hannu Brelo (hur.) da Timoi Munne. Kuva: Jelena Filippova, Oma Mua Jarmankale tulluon Olavi Kyyrözen juuret ollah Suistamol. Mies puaksuh kävyy kodoimuale, sie hoidau omahizien kalmoi. Kuva: Jelena Filippova, Oma Mua Zoja Ivanova lugi lapsile karjalakse dai piirusti heijän kel yhtes. Kuva: Jelena Filippova, Oma Mua

4 4»» oma kieli, oma mieli Olen enämbi opastui, migu opastai»»karjalan kieldy opastetah mollembil puolil rajua, Karjalas da Suomes. Tänäpäi karjalan kieldy Suomes opastetah yliopistolois da opistolois. Kolme vuottu tagaperin Jovensuuh Päivännouzu-Suomen yliopistoh perustettih professuuru, monis linnois pietäh karjalan kielen kursiloi. Karjalaine Risto Salmela opastau karjalan kieldy Lapinlahtes vuvven 2009 sygyzys. Linnas mies on ainavo karjalan kielen opastai. Kyzelimmö Ristuo, kui hänel menöy kielen opastandu. Oligo ennepäi Lapinlahtes karjalan kielen opastustu? Kenen kehoitukses rubeit opastamah karjalan kieldy? Vai ičego tahtoit? Lapinlahtes ei enne olluh karjalan kielen opastustu, vai rinnal olijas Varpaisjärves oli. Ičegi opastuin sie kaksi vuottu, enne kui minuu kehitettih ruadamah opastajannu. Kaskikuusen rahvahan opiston rektoru kyzyi minuu sih ruadoh jo 2008, uskaldin vuvven peräs ruveta pidämäh kursiloi Lapinlahtes. Rektoral minus oli paissuh Kari Koslonen, kudai opasti karjalua Varpaisjärves. Minul ičelgi himoitti opastua, ku samal voibi opastuo da harjavuo karjalan kieleh. Sendäh olengi enämbi opastui, migu opastai. Ongo Lapinlahtes äijy rahvastu, ket tahtottas opastuo karjalua? Ongo heil karjalazet juuret? Risto Salmela (hur.) da Mikko Kotilainen Ar koilan kyläs, Veškelykses piettylöin kursiloin aigah. Karjalan liitto pidi livvinkielizet kursit kyläs vuvvennu Kuva: Martti Penttonen Enzimäzenny vuonnu minul oli läs 20 opastujua, täl vuvvel nellitostu. Enimil ollah karjalazet juuret libo mučoin da ukon juuret ollah karjalazet. Ga on opastujii, kudamil ei ole karjalazii juurii, heil muite vai himoittau opastuo kieleh. Lapinlahtes eläy enämbi hengie da on äijy karjalastugi, kudamil didilöin libo buaboloin muamankieli on karjal. Lapinlahten kursiloil opastujat opitah iče pastua šipainiekkua. Kuva: Risto Salmela Kuibo iče opastuit karjalan kieleh? Enimyölleh olen iče opastunnuh, ga kävyin myös Karjalan liiton da vie rahvahan opistoloin kursiloilegi. Muite karjalan kieli rubei kiinnittämäh minun huomivuo mennyt vuozituhanden lopul, rubein eččimäh omii juurii da minul rodih himo opastuo karjalah da säilyttiä tämä čoma kieli. Didin muamankieli on karjal, ga häigi jo enämbi suomekse pagizou, ku suomelazien keskes eläy. Nygöi häi tuaste rubei enämbän käyttämäh karjalazii sanoi, ku minun kel pagizou. Onnuako lapsusaijan kieli tulou järilleh mieleh. Olen opastunnuh kieleh lugemal karjalankielisty literatuurua, Omua Muadu, kuundelemal karjalazii pajoloi, pagizemal karjalazien kel. Tilain Oman Muan, ku vois lugie pättäviä, oigiedu da modernua kieldy. Konzu televiizoras oli ohjelmua Karjalas, kačoin net kai, erähät moneh kerdah. Ainos opin piästä pagizemah karjalazien kel. Konzu Petroskoile tulen, minul sie on äijy karjalankielisty dovariššua. Oligo jygei ruveta opastamah? Ongo sinul opastuskirjua, sanakirjua, sidä kaikkie midä pidäy kieldy opastajes? Opastua on jygei da pidäy sanuo jygei on luadie pluanat urokoile. Pättäviä opastundukniigua eihäi meijän joukole ole. Harjoituksii tulou ičelgi luadie, ga enimyölleh keriän opastundukniigois libo internetas. Tekstoi otan Omas Muas libo kniigois. Toiči kuundelemmo runoloi, pajoloi da suarnoi CD-romal. Hyväl mielelgo sinun opastujat opastutah? Hyvingo harjavutah kieleh? Mi heile ozutahes jygiekse, mi helpokse? Opastujat ollah kai ylen boikoit da hyvät, heijän mieldy kiinnittäy kieli ylen äijäl. Erähil on jygiembi ruado kielen opastus, toizil kebjiembi. Eihäi ristittyzet samanmoizet olla. Kebjei on kiändiä tekstoi, kudamis on äijy samua sanua kui suomen kielen päivännouzumurdehis. Jygei on opastuo kirjuttamah putilleh da sendäh opastan vie, tiettäväine, kielioppiigi. Vahnembat opastujat ollah jo piäle 70 vuvven, nuorin on 18- vuodine briha. Hänele jygiembi on tekstoin kiändämine, sendäh ku häi ei kuulluh karjalan kieldy kois, ga kebjei on opastuo kielioppii, gu se on samanjyttyine suomen kielen kel. Vahnembil opastujil, vastukarai, on hyvä sanavarasto, ga kieliopin kel heile on jygiettävy. Toiči toravummo vie murdehih näh, tiijäthäi, ku Salmis, Suojärves da Suistamos oli eriluaduine paginkieli enne voinua. Ga sidä torua piemmö hyväs mieles!!! Urokoil on ainos vessel da hyvä mieli. Tuttavutatgo heidy karjalazeh kultuurah? Ongo sinun mieles tämägi ruado tärgei? Tuttavutan. Pastammo šipainiekkua. Ozutimmo jo Rastavan jevangeliedu. Tansimmo karjalazii tansuloi, pajatammo pajoloi. Tuttavuimmo pravoslavnoin uskon pruazniekkoih, obrazois meile pagizi arhijepiskoppu. Kezäl erähät meis tullah Petroskoile, kävymmö vie Veškelykseh da Jessoilah. Onnuako suammo vähäzen kielikylbyy sit. Miellyttäygo sinuu kielen opastandu? Suvaičen opastua, hos jygiedy ruaduo se ongi. Ku pättäviä opastusmaterjualua olis vai valmehennu, sit vie kebjiembi da vesselembi olis. Paiči opastusmaterjualoi, midä vie pidäs luadie karjalazil, ku kieli säilys? Karjalan kielen hyväkse pidäy perustua kielipezii. Kois lapset suahah muamankielekse Suomes suomi, Ven al ven a. Nämii kielii kielipezäs ei pidäs paista. Kieldy myös pidäs enämbän suaha raadivoh da televiizorah. Lapsile pidäy luadie ohjelmii. Tuliel lapsile, kudamat on suadu karjalan kielen malton kielipezäs, pidäs jatkua karjalan kielen opastustu školis da sil tabua kazvattua uuzi karjalan kielen maltai sugupolvi. Risto Salmelua pagizutti Jelena Filippova Silmänlipahtus: Iloine azuu iluo Pakkaskuus Rahvahallizien kultuuroin keskuksen piäliköt annettih käsky, kudaman mugah kaikil keskuksen ruadajil pidäy suaja attestatsii. Iloine-folklourujoukon ohjuaju Emma Jolina sih niškoi omien kazvattiloinke luadi spektaklin karjalan kielel. Tämä spektakli ozutettih sulakuun 7. päivänny Rahvahallizien kultuuroin keskukses. Kaččomah sidä sai tulla jogahine. Ilozen pajattajat da tansijat yhtes oman ohjuajanke huikattih pajuo, kižattih laval, piettih iluo. Arvostelukunnan rahvas tarkah kačottih nuorien neroloi da arvostettih Emma Jolinan ruaduo. Tänäpäi Ilozeh kuuluu kolme lapsien igä-joukkuo: toizen da kolmanden kluasan opastujat, viijenden kluasan opastujat da kaheksanden. Kaikkiedah folklourujoukos on yheksätostu Suomelas-ugrilazen školan opastujua. Jo äijän vuottu Emma Jolina kazvattau lapsis kiinnostustu da suvaičustu karjalan kieleh da karjalazeh kultuurah. Täh aigah Ilozen lapset luajittih moni spektaklii, ozutettih niilöi äijis karjalazis kylis. Omua ruaduo Iloine rubieu kehittämäh iellehpäigi. KUVA: OL GA SMOTROVA, Oma Mua

5 »»kirjuniekku 5 Enzimäine nuoren karjalan kirjukielen sanakniigu on valmis Ol ga Ogneva Kaikkien livgiläzien alamurdehien yhtehvedo Uuzi ven a-karjalaine sanakniigu on aiga suuri. Sih on pandu enämbi kahtukymmendy tuhattu sanua, piäl 60 kirjuttajan (avtoran) listua. (Sanakse, yhtes avtoran listas on 40 tuhattu painomerkii). Tämä ei ole murrehsanakniigu, kui, sanommo Grigorii Makarovan karjalan kielen sanakniigu, kudai on kirjutettu Kotkatjärven alamurdehen pohjal. Enzimästy kerdua karjalan kirjutetun kielen istouries on valmistettu normitettu karjalan kielen sanakniigu livvin murdehen pohjal. Toizin sanojen, tämä sanakniigu on rouno ku livvin eri alamurdehien yhtehvedo: perustannu on anuksen alamurreh, ga kaikkien toizien alamurdehien grammuatiekku- da foneetiekkueričykset on tänne otettu. Sanommo, Anukses sanotah paišta da ištuo, ga yhtelläh sanakniigas luvemmo paista da istuo. Vieljärven čupul sanotah kuldaizen da vazaizen, a gu tahtonemmo oigieh kirjukielel kirjuttua, sit pidäy olla kuldazen da vazazen. Tulemjärven alamurdehes ei ole i-kirjaindu moizis sanois ku pikkaraine da paikkaine. Sen čupun karjalazet sanotah: pikkarane da paikkane, yhtelläh uudeh kirjutettuh kieleh on otettu enzimäzekse mainittu formu. Abuu vahnois kniigois Karjalan kielen sananluajindusisteemu on hyvin kehitynnyh. Karjalan kielen grammuatiekan siändölöin mugah voi luadie uuttu sanua, ga sanakniigan luadimine on ylen tarku ruado, pidäy ku rahvas otettas net uvvet sanat vastah, ku net ruvettas elämäh kieles. Sendäh myö enzikse ečimmö sanoi vahnois kniigois da sanakniigois, kielentutkijoin kirjutuksis uuzien sanoin perustua, sanou Tatjana Boiko. Ylen hätken ečimmö vastinehtu sanale уютный. Sit Suojärven čupun murdehes lövvimmö sanan mielužu. Libo al pinistu-sana. Lövvimmö sille hyvän karjalazen vastinehen mägehkiibeilii. Täs ruavos kaikis suuriman avun sanakirjan luadijat suadih kuuziozazes Karjalan kielen sanakniigas. Materjualat ezikuvis sih oli kerätty vie enne voinua, konzu käytös oli äijiä enämbi karjalastu sanua. Uudeh sanakniigah on otettu sanua tazavallan sanastokomissien b ulletenieloispäi niidy samazii yhteiskundupoliitiekku-, tehniekky-, faunuda flourusanoi, kielitiedo- da školasanastuo. Ven a-karjalaine sanakniigu on enzimäine nuoren karjalan kirjukielen sanakniigu. Tatjana Boiko joudui luadimah sidä ylen lyhyös aijas kahtes puolen kel vuottu. Kuva: Ol ga Ogneva, Oma Mua Sanoi valličin syväintunnol Tutkii sanou, ku valličči sanoi syväintunnol, syväiniä nel. Kaikkii sanoi sanakniigah ei sua ottua. Pidäy enne kaikkie panna net, kudamat ollah enimäl käytös. Uuzis sanois ottua net, kudamat puaksumbah ollah käytös da pyrritähes kieleh. Sanommo, nygöi onnuako jogatoizes talois on kompjuuter. Sanakniigu nevvou nimittämäh sidä vie tiedokonehekse. Pioneeru-sanua täs sana kniigas ei ole, ga on biznesmies, mobil niekku da lespromhouzu, linnan- dai kylänhaldivosto, kunnivolau-»»tatjana Boiko: Tännesäh ei olluh olemas latinalazil kirjaimil kirjutettuu ven a-karjalastu sanakniigua. Grigorii Makarovan Ven a-karjalaine sanakniigu (1975) on kirjutettu ven alazil kirjaimil.»»ven a-karjalaine sanakniigu: Tatjana Boikon da L udmila Markianovan Ven a-karjalazes sanakniigas on ozutettu karjalan kielen sananluajindusisteemu. Joga sanal on kirjutettu kolme muoduo. Nimil, substantiivoil da adjektiivoil on annettu yksikön genetiivu da partitiivu, da monikon partitiivu. Verbilöil on annettu 1. da 3. persounu yksikös da 3. persounu monikos. Sanoin ezikuvua kirjuttajat keksittih iče da otettih folklouras. Tatjana Petrovna Boiko on Videlen karjalazii. Loppi Karjalan pedagouguinstituutan filolougizen tiedokunnan, ruadoi Videlen školas ven an kielen da literatuuran opastajannu. Tuhukuus 1984 algajen ruadau karjalan kielen tutkijannu Karjalan tiedokeskuksen Kielen, literatuuran da istourien instituutan kielitiedo-ozastos. Sen ližäkse on karjalan kielen sanasto- da oigiehkirjutuskomissien livvin ozaston vahnin. On kirjutannuh karjalan kielen luvendu- da sanakniigua: Oma sana (1993), Karjalan kielen uardehet (1996), Ven a-karjalazen sanakniigan škol niekkoih niškoi, kus on sanua, (yhtes L udmila Markianovan kel, 1996), Karjalan varšinaismurtehien sanakirjan (yhtes Vieno Fedotovan kel, 2010), kiändi karjalakse Mihail Prišvinan Päiväzen aitan (yhtes Tamara Ščerbakovan kel, 2006), suatoi painokundoh Pohjois-inkerin murresanakirjan (2007), kuduan oli kirjutannuh Vera Ollikainen. du, mustopačas, lendokoneh, teatrutaido. Uuttu sanua on otettu kui lähäl olijas suuremban rahvahan kieles ven as, mugai lähisugukieles suomes. Suomen kieles on otettu net sanat, kuduat jo puututtih karjalan kieleh 20 vuvven aigua, ku kieldy on elvytetty. Ylen jygei oli kirjuttua karjalakse abstraktunimilöi, sanou Tatjana Boiko. Puaksuh yhtele ven alazele sanale karjalaine vastineh sai kirjuttua vai kahtel-kolmel sanal! Otammo hos ven alazen седина-sanan. Karjalakse jo roih kaksi sanua harmuat tukat. Libo otammo ven alazen sanan поделка. Karjalakse roih käzin luajittu vešši. Sanakniigu valmistui ylen ruttoh Uuzi ven a-karjalaine sanakniigu on kirjutettu ylen lyhyös aijas. Kirjuttai joudui luadimah sidä kahtes puolen kel vuottu. Sanakniigan luajindah meijän kieli-instituutan ruadopluanoin mugah oli annettu kolme vuottu Ga minä rubein kirjuttamah sanakniigua vaste sygyzyl Sendäh gu puolen vuottu olin kohendelemas varzinaiskarjalan murdehien sanakniigua, kudaman myö Vieno Fedotovan kel lopimmo vuonnu Allus meidy sanakniigan luadijua oli kolme hengie, a jällespäi jäimmö kahtei: minä da karjalan kielen tutkii filolougien kandiduattu L udmila Markianova. Allushäi sanakniigas pidi olla tuhattu sanua kiännettyy livvikse da liitettyy ezikuvil. Ga sanakniigan miäry kazvoi, rodih piäl 20 tuhattu sanua! Lopul 2009 vuottu sanakniigu hyväksyttih painettavakse, sanelou Tatjana Petrovna. Tämän jälles vie puoli vuottu meni korjuamizeh da kohendamizeh. Da sit vie pidi ruadua toimittajanke. Ven a-karjalazen sanakniigan luadijoi lykysti. Sanakniigan toimittajannu suostui olla filolougien kandiduattu, karjalan kielen tutkii Vladimir R agojev. Händy sanakniigan luadii mainiččou hyväl sanal: Vladimir Dmitrijevič R agojev ylen äijäl autoi, konzu oli ruadopaikas, ainos nevvoi, ku vahnembi da ylen hyvin karjalan kielen tiedäi mies. Häihäi on kävellyh karjalazet kylät ristin-rästin, oli ei vai livgiläzillyö, käi tihvinän dai vienan karjalazilluo. Häi nevvoi ottua sanakniigah omii karjalazii sanoi da autoi vallita pädevii sanoin variantoi. Jälgimäi 10. heinykuudu 2010 Tatjana Boiko andoi valmehen käzikirjutuksen Rahvahallizen poliitiekan ministerstvah, kudai ottihes sanakniigan painatuttamizeh. Tänäpäi jogatoine meis ei vie voi ottua kädeh uuttu suurdu ven a-karjalastu sanakniigua. Kogo painosmiäry ei vie ole painettu, paiči enzimästy kniigan kappalehtu, kudai on kirjuttajal. Roihgo painosmiäry kogonah valmis tämän vuvven aigua, täkse päiviä onnuako niken ei voi sanuo. Ga rubiemmo uskomah parembah. Toinah konzutahto tämä kniigu puuttuu karjalazien kädeh. Tuaste kirjuttamas karjalan kielen sanakniigua Nygöi Tatjana Boiko on parahite kirjuttamas karjal-ven alastu sanakniigua. Se rodieu yhten suurus ven a-karjalazen sanakniiganke, ga se huavatah painua jo kahtennu kniigannu. Sanakniigu pidäs olla valmis nellän vuvven peräs, vuvvennu Tiettäväine, tämä ruado tarviččou äijän aigua, sen periä tutkii kieldävyy kaikis toizis, sanommo kiändäjän libo opastajan ruadolois. Sanakniigua ku kirjutat, ga ei sua nimittustu tostu ruaduo ruadua, sellittäy Tatjana Petrovna. Pidäy syvendyö sanoin da ezikuvien eččimizeh. Sanakniigua ei pidäs yksin kirjuttua, anna olis enämbi hengie sidä luadimas. Sit suas paista toine toizenke, nevvuo toine toizele, sitgi tulos olis parembi. Ei pie varata ku valmehen kniigan kannes sinun sugunimi ei rodei enzimäzel sijal. Eigo ole yksikai? Olis vai ruavon tulos kiitettävy, kniigu hyvä. Omii mielii kirjutakkua

6 6 Muhahtai! Aptiekkah tulou mies, kirguu:»» joudoaigu Andakkua minule rohto ahnahuoh! Äijängo pidäy? Midä enämbi, sidä parembi! Karjalaine rahvahankalendari»»midä? konzu? kus? 22 / Karjalan tazavallan Tyttiteatru Karjalan vuvven 2010 paras kirju -kilvan palkičuspido Marija L ovkina»»pyhät da arret Eči Jumalua Jumala meijän taivahan Azetti meile Karjalan. Muat da čomat järvizet Buitto gu omil silmäzil. Azetti muga čomasti, Todeh meidy suvaiččou. Hoidau kaikkii rahvahii, Omakse pidäy uskojii. Oi, Karjala, meijän Karjala, Eči vai ainos Jumalua. Kuččuot vai kaikin sydämeh Jumalua joga pereheh. Jumala rakastau meidy Andau Jumala lahjazet, Kaikis kallehet lapsuizet. Virittäy meile vai sydämet, Ryndähäs rakastuspalazet. Kazvattau Jumala kukkazet, Azettau meile kai pajozet. Nevvou Jumala elämäh, Iisusan myödäh rakastamah. Jumala on ainos ezmäine, Kaikis paras on kuldaine. Siivuo kai meijän riähkäzet, Anna mieles on Spuassaine. Omii mielii kirjutakkua Ol ga Ogneva 18. sulakuudu algavui Suuren pyhän jälgimäine, Srašnoi nedäli. 21. sulakuudu, on Srašnoin nedälin nelläspäivy. Sidä vie sanotah suurekse nelläksepäiväkse. Suurnelläspäiviä sanotah valgiekse da puhtahakse. Suurnellänpiän kabrastetah pertit, lienne ei ehtitty algunedälis. Ennevahnas suurel pezol perti pestih Äijäksepäiviä, vanhal löpöil čuurunke hierottih valgiekse lait da seinät, puhtahakse pestih lattiet. Vallattih päčči, pestih ikkunat. Tavoitettih čodrie joga kohtu ku perti kajizis puhtahuttu. Äijiipäivii vaste piettih kevätbuukkuloi. Mugai nygöi čopakot emändät ruatah. Suurnellänpiän otetah tuhkat päčispäi. Rahvahan uskomuksien mugah suurnellänpiän päčispäi otetut tuhkat ylen hyvin akkiloijah kapustua da muudu kazvostu toukis da madozis. Enne emändät havvottih kadajanke maidopadazetgi. Suurnellänpiän lämmitetäh kyly, Äijiäpäiviähäi pidäy vastata puhtahannu. Kylyh käydyy suat selläs iäre nellänkymmenen vuvven netuukat. Ga yhtelläh voitgi suaja selgäh nellänkymmenen vuvven netuukat. Kylbijes lugietah täh luaduh: mänkäh tuonne kaikki nellänkymmenen vuuvven netuukat ta nesvotat, alla mustien mutien, liikkumattomien likojen! Vie suuri nelläspäivy on pädijy päivy pardua da kynzii leikata, sego kuadua poltopäretty. Suurnellänpiän pidäy peittiä kai puuhizet brujat, piiraida languvärtinäzet. Muga pidäy ruadua, ku et tahtone nähtä maduo kezäl. Ken suurnellänpiän nähnöy pihal muas nuorupa- lazen, se kezäl nägöy ylen äijän maduo. Vie suurnellänpiän enne laittih härkindy, uskottih, sit enämbi voidu suittuu sil vuvvel. Suurnellänpiän ei pasteta, ku sinä vuon ei menis liigua leibiä. Ku suurnellänpiän pandaneh taigin, sit tänävuon pidäy panna nellikymmen taiginua liigua. Suurnellänpiän vahnu rahvas primietitäh siädy täh luaduh: ku nellänpiän huondes Äijiäpäiviä vaste ollou kylmänyh, sit rodieu vie nellikymmen kylmiä. 22. sulakuudu on Äijänpäivän piätenčy, kaikis hillein päivy. Parembat pyhittäjät ollah kogo päivy syömättäh. Muite syömine ainos on olluh ylen pyhähine. Enne parahannu tänäpiän piettih suolastu siendy. Äijänpiän piätenčän ei pidäs äijän paista da nagrua, ku hambahat nävyttäs. Riähky tulou. Vie ei sua nimidä pilata, eigo leikata kirvehel, eiga silleh piästät antihristan välläle. 23. sulakuudu, Äijänpiän suovattan, mujutetah jäiččiä, keitetäh syömisty da pastetah piiruadu Äijäksepäiviä. Vai ei sua luadie keitin- da pastimpiiruadu, šipainiekkua da sul činua. Naizil ei sua kalaittua da kolaittua, hil l u aigu on. Äijänpäivän yöl nikelle ei pidäs viruo da muata. Ennevahnas ken uinoi, ga toizet sytytettih ripakko nenän uale, ku havaččus. Äijänpäivän yöl ku ei magua, sit kogo vuvven ei liijakse rubie nukuttamah. Äijänpäivän yöl ei pidäs jalgoi jaksua, eigo ni pal l ahin jalloin olla, gu ei jallat sattavuttas kezäl. 24. sulakuudu on Äijypäivy. Äijänpiän stolah ei istavuta enne ku päiväine nouzou. Stola pidäy olla täyzi maido- da lihasyömisty, piiraidu. Rahvas arrestutah pitkän pyhän jälles. Virboittajile maksetah vellat annetah mujutettu jäiččäine. Vai älgiä juogua Äijänpiän vetty, eiga sit roih eläviä kezäl pertis. Huondeksel pidäy juosta kaččomah, kui päiväine pläššiy. Ku Äijänpiän huondeksel päiväine kižuabi, sit hyvä vuozi roih. Konzu päiväine pastau Äijänpiän huondeksel da on selgei, poudu siä, sit roih hyvä vuozi. A ku ollou pilvine siä sit tulou paha vuozi. Mittuine enzimäine Äijypäivy moine roih kevät. Mittuine toine Äijypäivy moine roih kezä. Äijäspäiväs lähtijen ruajun veriät kaksi nedälii ollah avvoi. Jogahine voibi nosta kello jalgoih soittamah kelloloi. Nuorižot kižatah da liedžutah, liedžujes pajatetah. 20 /04 27 /04 Kodirannan muzei Ozuttelu Matku lyydiläzeh muah 20 /04 26 /06 Kiži-muzein luvenduzualu (Fedosovan piha, 19) Ozuttelu Anuksen gubernien kudomine XIX vuozisuan lopus XX vuozisuan allus 20 /04 24 /04 Perindöllizien käzineroloin keskus (Kirovan piha, 13) Krosno-stuudien ozuttelu. Kačottavakse on pandu stuudielazien kuvottuu, nieglottuu da ommeltuu azutestu.»»huomivo Ô Ô Oman Muan toimitus ottau vastah hyvittelylöi. Mustakkua hyvitellä roindupäiväl libo pruazniekal omahizii, ystävii da kollegoi. Hyvittelyt ollah ilmazet.»»hyvittelemmö!»»siänennustus Petroskoi Anus Priäžy Suojärvi Sortavala Pitkyrandu yö päivy yö päivy yö päivy yö päivy yö päivy yö päivy 20 / / / / / / / On otettu: Marina Viglijevua hyvittelemmö roindupäiväl. Hyviä ozua sinule, tervehytty, lykkyy ruavos, kačo da äbäzöiče iellehpäi omii kazvattiloi kielipezän lapsii, kazvata heidy oigieloikse karjalazikse. Kaikkie hyviä sinule! Omamualazet haldivoiččijat: Karjalan rahvahan lehti Alustettu kezäkuus 1990 Karjalan tazavallan Zakonoinhyväksyndykerähmö, Karjalan tazavallan halličus, Karjalan Rahvahan Liitto da Julguamo Periodika Piätoimittai Jelena Migunova julguamon da toimituksen adressi: Titovan piha 3, Petroskoi, Karjalan Tazavaldu ÎÎ Tel: (814-2) ÎÎ omamua@mail.ru Internet: ilmahpiästäi: ÎÎ Valdivolline Periodika-laitos ÎÎ Painettu Verso-painamos Petroskoi, Varkauksen randu-uuličču, 1a ÎÎ Kirjoile pani Ven an Federatsien kirjupainoalan komitiettu Indeksu ÎÎ Registrunoumeru ÎÎ Painettavakse on allekirjutettu ÎÎ Painandulugumiäry 700 ÎÎ Tiluandu 225 ÎÎ Hindu 10 rubl ua Redizainu Fenomen-mediajoukko (Piiteri)

7 »»TV:n programmu 25. sulakuudu 01. oraskuudu 7 Ezmäinargi 25/ 04 Toinargi 26/ 04 Kolmaspäivy 27/ 04 Nelläspäivy 28/ 04 Piätteniččy 29/ 04 Suovattu 30/ 04 Pyhäpäivy 01/ , 09.00, 12.00, 15.00, 18.00, 23.30, Новости Хочу знать Т/с ОБРУЧАЛЬНОЕ КОЛЬЦО Федеральный судья Т/с СЛЕД Давай поженимся! Пусть говорят Т/с БАЛЛАДА О БОМБЕРЕ Д/ф Ядерное цунами Т/с СЛЕДСТВИЕ ПО ТЕЛУ Х/ф ДЖИЛЬИ Х/ф ЧТО, ЕСЛИ БЫ БОГ БЫЛ СОЛНЦЕМ? С новым домом! О самом главном Д/ф Казачки не плачут. Людмила Хитяева Дежурная часть Прямой эфир Т/с ДОМ У БОЛЬШОЙ РЕКИ Вести Свидетели Профилактика Х/ф МЕХ: ВООБРАЖАЕМЫЙ ПОРТРЕТ ДИАНЫ АРБУС Городок Канал Евроньюс 10.15, 01.35, Программа Х/ф ВЕСЕЛЫЕ РЕБЯТА Линия жизни Д/ф Тунгусская соната Д/ф Иван Айвазовский Спектакль История кавалера де Грие и Манон Леско 15.40, Мультфильм Т/с ДЕВОЧКА ИЗ ОКЕАНА Д/с Невесомая жизнь Симфония Д/ф Когда египтяне плавали по Красному морю Главная роль Сати. Нескучная классика Острова 21.25, Academia Тем временем Кто мы? Д/ф Письма матери Документальная камера Вечерний звон. Концерт АОРНИ ВГТРК под управлением Н. Некрасова Государственный ансамбль скрипачей Виртуозы Якутии 05.00, 09.00, 12.00, 15.00, 18.00, Новости Хочу знать Т/с ОБРУЧАЛЬНОЕ КОЛЬЦО Федеральный судья Т/с СЛЕД Давай поженимся! Пусть говорят Т/с БАЛЛАДА О БОМБЕРЕ Х/ф В СУББОТУ Х/ф СКАМЕЙКА ЗАПАСНЫХ Х/ф ОБВИНЕНИЕ ДОЧЕРИ С новым домом! О самом главном Д/ф Самоубийство после Чернобыля. Академик Легасов 14.50, Дежурная часть Прямой эфир Т/с ДОМ У БОЛЬШОЙ РЕКИ Вести Свидетели Профилактика Горячая десятка Честный детектив Т/с ЗАКОН И ПОРЯДОК 10.15, Главная роль 10.30, Программа Х/ф МУЖЕСТВО Д/ф Герард Меркатор Документальная камера Д/ф Когда египтяне плавали по Красному морю Пятое измерение Т/с ЖИЗНЬ КЛИМА САМГИНА 15.40, Мультфильм Т/с ДЕВОЧКА ИЗ ОКЕАНА Д/с Невесомая жизнь Фортепианные пьесы. Солист Евгений Кисин Д/ф Разгадка тайны Стоунхенджа Власть факта Д/ф Зона молчания 21.25, Academia Апокриф Те, с которыми я Т/с ЛОНДОНСКИЙ ГОСПИТАЛЬ Д/ф Пинъяо. Сокровища и боги за высокими стенами 05.00, 09.00, 12.00, 15.00, 18.00, 23.30, Новости Хочу знать Т/с ОБРУЧАЛЬНОЕ КОЛЬЦО Федеральный судья Т/с СЛЕД Давай поженимся! Пусть говорят Т/с БАЛЛАДА О БОМБЕРЕ Среда обитания Т/с БЕЛЫЙ ВОРОТНИЧОК Х/ф ДЕВУШКА МОИХ КОШМАРОВ 02.50, Х/ф ВЗЛОМЩИКИ С новым домом! О самом главном Д/ф Украинский самурай. Принцип Ступки 14.50, Дежурная часть Прямой эфир Т/с ДОМ У БОЛЬШОЙ РЕКИ Вести Д/ф Кузькина мать. Царь-Бомба. Апокалипсис посоветски Профилактика Х/ф ТОТ САМЫЙ МЮНХГАУЗЕН, 1 серия Т/с ЗАКОН И ПОРЯДОК 10.15, Главная роль 10.30, Программа Х/ф ЧАЙ И СИМПАТИЯ Д/ф Сирано де Бержерак Д/ф Разгадка тайны Стоунхенджа Легенды царского села Т/с ЖИЗНЬ КЛИМА САМГИНА 15.40, Мультфильм Т/с ДЕВОЧКА ИЗ ОКЕАНА Д/с Невесомая жизнь Концерты для скрипки с оркестром 1 и 2. Солистка Саяка Сёдзи Д/ф Расшифрованные линии Наска Абсолютный слух Генералы в штатском Д/ф Пинъяо. Сокровища и боги за высокими стенами 21.25, Academia Магия кино Те, с которыми я Т/с ЛОНДОНСКИЙ ГОСПИТАЛЬ Д/ф Баку. В стране огня 05.00, 09.00, 12.00, 15.00, 18.00, 23.30, Новости 15.20, Хочу знать Т/с ОБРУЧАЛЬНОЕ КОЛЬЦО Федеральный судья Т/с СЛЕД Давай поженимся! Пусть говорят Т/с БАЛЛАДА О БОМБЕРЕ Человек и закон Судите сами Х/ф ПИК ДАНТЕ 02.45, Х/ф ПРЕСТУПНЫЕ МЫСЛИ С новым домом! О самом главном Д/ф Охота на Осу Дежурная часть Прямой эфир Т/с ДОМ У БОЛЬШОЙ РЕКИ Поединок Вести Д/ф Виктор Некрасов. Вся жизнь в окопах Профилактика Х/ф ТОТ САМЫЙ МЮНХГАУЗЕН, 2 серия Т/с ЗАКОН И ПОРЯДОК Городок 10.15, Главная роль 10.30, Программа Х/ф ДОМОЙ С ХОЛМА Д/ф Расшифрованные линии Наска Век Русского музея Т/с ЖИЗНЬ КЛИМА САМГИНА 15.40, Мультфильм Т/с ДЕВОЧКА ИЗ ОКЕАНА Д/с Невесомая жизнь Балет Золушка Д/ф Баку. В стране огня Д/ф Код Войнича. Самый загадочный манускрипт в мире Черные дыры, белые пятна Д/ф Виктория Горшенина. Я и два гения 21.25, Academia Культурная революция Те, с которыми я Т/с ЛОНДОНСКИЙ ГОСПИТАЛЬ Д/ф Стамбул. Столица трех мировых империй 05.00, 09.00, 12.00, 15.00, Новости Д/ф Принц и Золушка. Уильям и Кейт Свадебная церемония принца Уильяма и Кейт Миддлтон. Прямая трансляция Хоккей. Чемпионат мира. Матч открытия. Сборная России - сборная Германии. Прямой эфир из Словакии Достояние республики Свадебная церемония принца Уильяма и Кейт Миддлтон Х/ф МОЛОДАЯ ВИКТОРИЯ Х/ф УЖИН С УБИЙСТВОМ Хочу знать Мусульмане С новым домом! О самом главном Мой серебряный шар Дежурная часть Фактор А Юрмала Х/ф ОГОНЬ ИЗ ПРЕИСПОДНЕЙ Х/ф СИДЯЧАЯ ЦЕЛЬ Городок Главная роль 10.30, Программа Х/ф НЕБОЛЬШОЙ ДИВИДЕНД ОТЦА Д/ф Пространство Шавката Д/ф Код Войнича. Самый загадочный манускрипт в мире Письма из провинции Т/с ЖИЗНЬ КЛИМА САМГИНА В музей - без поводка Мультфильм За семью печатями Кто мы? лет Зубину Мете. Г.Малер. Симфония 1 Титан. Исполняет симфонический оркестр Maggio Musicale Fiorentino В вашем доме Смехоностальгия Т/с ВЕК МОПАССАНА. ПОВЕСТИ И РАССКАЗЫ XIX СТОЛЕТИЯ Линия жизни Д/ф Стамбул. Столица трех мировых империй Пресс-клуб XXI Кто там Концерт Волшебный саксофон Д/ф Водная жизнь 05.15, Х/ф МОЙ ЛА- СКОВЫЙ И НЕЖНЫЙ ЗВЕРЬ 06.00, 10.00, Новости Играй, гармонь любимая! Мультфильм Умницы и умники Слово пастыря Д/ф Принц и Золушка. Уильям и Кейт Среда обитания Х/ф ВОЛГА-ВОЛГА Х/ф К-9: СОБАЧЬЯ РА- БОТА Кто хочет стать миллионером? Т/с ОБЩАЯ ТЕРАПИЯ 20.00, Фабрика звезд. Возвращение Прожекторперисхилтон Х/ф ОДНАЖДЫ В ВЕ- ГАСЕ Х/ф БАРТОН ФИНК Т/с ВСПОМНИ, ЧТО БУ- ДЕТ Т/с ДЕТЕКТИВЫ Х/ф СЕМЬ СТАРИКОВ И ОДНА ДЕВУШКА Вся Россия Сельское утро Диалоги о животных 08.00, 11.00, 14.00, Вести 08.10, 11.10, Вести- Москва Военная программа Субботник Городок 10.05, Комната смеха Честный детектив 12.20, Т/с СЕВЕРНЫЙ ВЕТЕР Субботний вечер Десять миллионов с Максимом Галкиным 19.15, Т/с ВАРЕНЬКА. И В ГОРЕ, И В РАДОСТИ Девчата Х/ф ПРАВО НА УБИЙСТВО Х/ф 8 ЖЕНЩИН 10.00, 01.50, Программа 10.10, Личное время Х/ф ОСТОРОЖНО, БАБУШКА! Человек перед богом Д/ф Старый мост в городе Мостар. Свод над бездной 12.50, Мультфильм Д/ф Водная жизнь Концерт Национального академического оркестра народных инструментов России им.н.п.осипова Потешки без потех Д/ф Лидия Смирнова. Испытание чувств Х/ф МОЯ ЛЮБОВЬ Искатели Романтика романса Д/ф Антонина Шуранова. В живых сердцах оставить свет Х/ф НЕОКОНЧЕННАЯ ПЬЕСА ДЛЯ МЕХАНИЧЕСКОГО ПИАНИНО Спектакль Всё как у людей Концерт Бэрри Мэнилоу Обыкновенный концерт с Эдуардом Эфировым 06.00, 10.00, Новости Х/ф ЛЮБОВЬ ЗЕМНАЯ Х/ф БАРЫШНЯ- КРЕСТЬЯНКА Х/ф БЕЛЫЕ РОСЫ Х/ф КОРОЛЕВА БЕНЗОКОЛОНКИ Большая разница в Одессе. Фестиваль пародий Чемпионат мира по фигурному катанию. Показательные выступления Концерт Стаса Михайлова Только ты Какие наши годы! Х/ф ПРЕДЛОЖЕНИЕ Х/ф АГОРА Х/ф ПСИХОЗ Т/с ВСПОМНИ, ЧТО БУДЕТ Х/ф КУБАНСКИЕ КАЗАКИ Х/ф ДЕЛО БЫЛО В ПЕНЬКОВЕ Юбилейный вечер Александры Пахмутовой 13.00, Т/с СЕВЕРНЫЙ ВЕТЕР 14.00, Вести Праздничный вечер Парад звезд 19.15, Т/с ВАРЕНЬКА. И В ГОРЕ, И В РАДОСТИ Добрый вечер с Максимом Х/ф БЛЮЗ ОПАДАЮЩИХ ЛИСТЬЕВ Х/ф МЕРТВЫЙ ШТИЛЬ Городок 10.00, 01.50, Программа Х/ф ВОЛЬНЫЙ ВЕТЕР 11.30, Легенды мирового кино Д/ф Дети ночи Мультфильм 14.00, Д/ф Год ежа Звёзды цирка Д/ф Екатерина Максимова. Когда танец становится жизнью Балет Анюта Х/ф ЧУЖАЯ РОДНЯ Д/ф Николай Рыбников Хрустальный бал Хрустальной Турандот. Бенефис Юлии Борисовой в Государственном академическом театре им.евг.вахтангова Песни и романсы Х/ф ГЕНРИХ VIII Huomivo! Ô Ô Musta kaččuo Karjalan TV:n kanzalliskielizen toimituksen Omin silmin -ozutustu nellänpiän 21. sulakuudu Rossija 1 -kanualal aigah. Programmas: Natalja Vorobein ozutus karjalazeh muuzikkoh Veikko Pällizeh nähte. Joga päiviä paiči suovattua da pyhiäpäiviä samal kanualal aigah ollah uudizet karjalan, vepsän da suomen kielel.

8 8»» sanasuari»»uuttu runuo Zinaida Dubinina Myö olemmo rahvas Ogurets»»Kerdomus Ei minus alganuh karjalan kieli, Runolois nämis ei minun vai mieli. En minä eči ni eluo, ni valdua, Olen gu järvele nostettu aldo. Mikse se aldoine huolittau randah? Ruado on aldoloil, venehii kandua. Ei ole yksinäh aldoine rannas, Yhtes vai kaikin myö olemmo rahvas. Ei ole tyhjäkse elaigu meijän, Sinägi luadie voit elaijas äijän. Yhteine mua meile, yhteine kieli, Muga vai voimmo myö matkata ielleh. Santtu Karhu Suvorov: Mustazimmo ku tiedäzimmö ga... Oligo voittamatoi Aleksandr Suvorov meijän miehii muite? Ei ven alazien omii, ga meijän omii karjalazii miehii? Harvu ken tämän tiedäy, viizi vuottu tagaperin sain nähtä Suomes olles arhiivois dokumentua ga ei ni olluh ven alaine se miekoi oli onnuako meijän miehii da oli ainos paissuh kummallizel aksental loppuigässäh... Tihvinän karjalazii, näitgös, oli. Vahnate sai potkut Piiterispäi da lähti Suomeh (silloi tai muahut oli juattu puolei, puoli Ven al, toine puoli Ruočil) Lappienrannan linnua salvomah da kanualoi kaivamah... da pagizi sie rakendajien kel heijän omal kielel... Avot kummu? Ga silleh kaččohes, tunduu da ozutah ilmis ku päivän valgei eulluh se miekoi umbiven alaine ponnistujes Al pois piäliči... muite ga ei vellin piäzis ni ymmärdämäl... Puašitin kerran kirjuttamah erästy paikallistu ven ankielisty lehtii tiä Ven al sih hänen alguperäh näh, ga heile kuzi oli štanis emmo voi piästiä mostu tekstua, sanottih, Suvorovhäi on voittamatoi pyhimys tiä Ven al, moizel kirjutuksel rikot la legendan... Nagratti silloi... Kačommo midä internetas löydyy häneh näh: Suvorovan suomen kielen malto on kummastutannuh monii da pannuh smiettimäh hänen roinduperiä. Erähät piettih händy suomelazennu. Niilöi arbailuksii luajittih zuakkunat sih näh, kui Suvorov pajatti suomelazii pajoloi kuulužal matkal Al pois piäliči. Nengoine oli se generalissimus da sen alguperä on hämäräs, eigo materjualua sih näh lövvy Ven an mual. Pimittiä ga meil maltettih jo silloi. Ol ga Gokkojeva Tänäpäi Ivan Vasiljevič havačui hyväl mielel. Häi suvaičči nellättypäiviä sendäh, gu sinny päivänny ainos tuli käymäh hänen nuorembi bunukku, sežo Iivan. Ivan Vasiljevičal on nelli bunukkua, kaikis nuorimal Iivanal oli jo kymmene vuottu igiä. Iivanbunukan školas algavui mulloi karjalan kielen opastundu. Lapset iče suadih vallita tahtotahgo hyö opastuo karjalan kieleh vai ei. Allus Ivan Vasiljevičan mieles olis enämbi tolkuu anglien kielen opastundas, karjalan kieldy nygöi ei pie nikel. A Zina-tytär sanoi, ku hänel on ainos paha mieli, konzu ei ellendä mih näh rodn u keskenäh paistah, anna lapsi opastuu karjalan kieleh. Da iče Iivan-bunukkugi tahtoi mennä karjalan kielen urokoile da ainos kyzyi died oil karjalan kieleh da omah rodn ah näh. Sit Iivanan da Zinan kel sovittih, ku Iivan tulou joga nellättypäiviä died oilluo da died oi avvuttau karjalan kielen kodiruadoloin kel. Karjalaine ven an kielen opastai Ivan Vasiljevič söi huondesveron da meni laukkah, bunukku ylen äijäl suvaiččou šokoluadua, sit died oil sidä ainos pidäy olla. Matkal Ivan Vasiljevič ajatteli omua perehty, lapsii da bunukkoi. Hänen akku Darja Dmitrijevna oli sežo Pulčoilaspäi, yhtes kazvettih da yhteh mendih jo Petroskois, mollembat opastuttih korgies školas, Iivan ven an kieldy da Duarju fiziekkua. Ruattihgi yhtes školas, Ivan Vasiljevič ruadoi ven an kielen opastajannu, da Darja Dmitrijevna fiziekan opastajannu. Da ei ole Duarjua enämbi hänen rinnal, häi voimatui da kuoli jo kaksi vuottu tagaperin. Nygöi Ivan Vasiljevič yksinäh eläy, on penziel da on aigua duumaija omua elaigua. Lapset puaksuh kävväh tiijustamah, ga omua akkua on ainos igävy. Kylän laukas oli vähä rahvastu, keskenäh paistih karjalakse da Ivan Vasiljevičan tulduu vaihtettih ven an kieleh, kaikin oldih tottunuot, gu ven an kielen opastajan kel pidäy paista vaiku ven akse. Ivan Vasiljevič osti šokoluadua bunukale, leibiä, jäiččiä, maiduo, lihua da suolua. Myöjy taričči ogurčoi, vastevai linnaspäi tuodih, ylen ollah hyvät, ga Ivan Vasiljevič ei ottanuh, sanoi ku ei voi syvvä allergien periä. Umbikarjalazet Pihal mieleh tuas tuli se päivy, konzu hänele rodih allergii ogurčah. Ivan Vasiljevič kazvoi suures da ylen hyväs perehes, muamo da tuatto elettih l ubovas da suvaittih omii lapsii. Nenga Ivan Vasiljevičal hänen vahnembat sizäret da vellet saneltih. Ivan Vasiljevič oli vie pieni, konzu vuvvennu 1939 tuatto viettih koispäi da häi ei tulluh järilleh. Muamo jäi pienien lapsien kel yksin, ga yksikai nikonzu lapsii ei lyönnyh, ainos elettih sovus da kaikin muamua avvutettih. Kyläs kaikin paistih karjalakse, eigo Ivan Vasiljevič, eigo muut lapset maltettu ven an kieldy nivouse enne školah lähtendiä. Što eto? Mibo tämä on? Ivan Vasiljevič vuotti ylen äijän školah lähtendypäiviä. Školas opastajat paistih vaiku ven akse, Ivan Vasiljevič ei ellendännyh nimidä, allus vaigei oli opastuo. Enzimäzenny mieleh jäi kyzymys: Što eto? Mibo tämä on? Sidä kyzyttih da ozutettih čomazii, sit pidi sanuo, mibo oli čomazes. Ivan Vasiljevičan edeh pandih čomazen, kuduas oli ogurču da kyzyttih: Mibo se on? Ivan Vasiljevič sanoi: Ogurču. Opastai otti piäs kiinni da löi piän stolah: Ei ole ogurču. Eto ogurets. Da tuas: Mibo tämä on? Ivan Vasiljevič tuas sanoi: Ogurču. Sit tuas hänen piä iškiettih stolah. Ivan Vasiljevič ei voinnuh ellendiä min periä hänen piädy iškietäh stolah, häi sanoi oigieh, ogurčuhäi se oli. Ylen oli abei mieli, händy lyödih enzimästy kerdua da häi ei tiedänyh min periä. Terväh Ivan Vasiljevič ellendi, ku viäryniekannu on karjalan kieli. Piädy iškiettih vie äijän kerdua, ylen vaikuttai oli kielipezä. Ivan Vasiljevič opastui hyvin ven an kieleh da ellendi, gu täs elaijas tahtonou häi opastuo da suaha hyvän ruavon, sit on parembi unohtua karjalan kieli. Ivan Vasiljevič ei pidänyh školas pahua mieldy enzimäzel opastajal, ei opastai olluh paha, a Ivan Vasiljevič iče oli viäryniekku, gu pagizi tolkuttomal kieli. Pahua mieldy ei pidänyh, a ogurčua sen jälles ei igänäh syönnyh. Uarrehsundugu Iivan-bunukku tuli kahten aigah. Died oi da bunukku syödih yhtes da ruvettih valmistamah urokkoi. Allus Ivan Vasiljevič duumaičči, ku karjalan kielen urokat ei olla vaigiet. Da sit dogadi, ku häi ei ole ni yhty karjalan kielen urokkua elaijas suan nuh, sit pidi kui pienel lapsel opastuo enzimäi lugemah da kirjuttamah. Jygei ruado se oli da lopus passibo seizoi. Toiči bunukku kyzeli died oil hänen elaijas, sit Ivan Vasiljevič hyväl mielel saneli, kui enne elettih vie hänen buaboin da died oin aigah. Nenga died oil da bunukal meni joga nelläspäivy. Kniigoin lugijes heile vastah tuldih nengomat sanat, kudamii Ivan Vasiljevič jo ei mustanuh. Ivan Vasiljevič sit tilai Oma Mua -lehtengi da kirjastos toinah otti karjalankieliziigi kniigoi. Karjalan kielen sanakniigasgi oli abuu. Karjalazennu Ivan Vasiljevič ni tiedänyh ei, kui bohattu on karjalan kieli. Häi rouno ku löydi uarrehsundugan, kudai oli kuldua da briljantua täyzi. Häi ottau erähän kuldupalan kädeh da silmy nägöy jo toizen. Kuibo hänen elaigu on mennyh tädä uarrehsundugua nägemättäh? Kui nygöi sinuu elvyttiä Bunukku ei ellendännyh mindäh karjalazet ei paista keskenäh omal kielel Petroskois, suvipuolen rahvas paistah keskenäh omal kielel, eigo varata nikedä, mikse myö omal mual emmo suvaiče omua kieldy. Ivan Vasiljevič saneli kui hänen ogurčuallergii tuli, kui školas ei suannuh paista lehmien kieldy. Armies olles niken Ivan Vasiljevičan dovarišois ei tiedänyh, ku häi maltau karjalan kieldy. Korgies školas Ivan Vasiljevič oli parahannu opastujannu da ven an kielen opastajan lembiopastujannu. Opastai sai tiediä viijendel kursal, ku Ivan Vasiljevič on karjalaine da ei voinnuh uskuo, ku karjalaine voi nen- ga hyvin opastuo ven an kieldy da sih loppih opastajan ystävys. Vaste nygöi Ivan Vasiljevič ellendi, kui äijy gor ua puutui nähtä karjalan kielen periä da ellendi sengi, ku karjalan kieli ei olluh viäryniekku, eigo sidä suan nuh heittiä bokkah. Ičekseh Ivan Vasiljevič piätti ruadua karjalan kielen hyväkse midä iče voi. Sit rubei bunukan kel pagizemah karjalakse, opasti susiedoi lugemah da kurjuttamah karjalan kielel. Tämä ruado andoi äijän iluo, yksi susiedu rubei kai runoloi kirjuttamah. Toiči Ivan Vasiljevičal oli paha mieli, ku hänen aigu on loppumas. Brendojevan Liv vin kieli -runo puaksuh tuli mieleh, samoi ajatuksii oli Ivan Vasiljevičalgi: No milbo minä avvutan, Kui nygöi sinuu elvyttiä? Ni käit, ni väit ei tävvytä, Kui ruavos jygies selvitä No ylbeilemmö, vuota vai, Myö livvin kielen čomuttu. Hyvä tiedoiniekku čomaine: Ilona Veikkolainen Jo nellätty vuottu Ivan Vasiljevič opastui karjalan kieleh bunukan kel. Aigu meni ravieh da bunukas tuli hyvä dovariššu. Iivanah tartui hyvin karjalan kieli da karjalazet ruavotgi. Iivan rakkahal halgoi halguo died oil da lad d ai net čomah pinoh, niitti heiniä da käi kalahgi died oin kel. Bunukas on jo kazvanuh täyzi mies, a šokoluadua suvaiččou kui ennegi. Tänäpäigi uskaldi bunukku tulla školan jälles, a died oil ei olluh šokoluadua. Ivan Vasiljevič šuorivui da lähti laukkah. Laukas oli äijy rahvastu, Ivan Vasiljevič tervehti kaikkii karjalakse da saneli hyväl mielel, mittuman suuren kuhan hänen bunukku sai egläi. Konzu tuli Ivan Vasiljevičan vuoro häi nägi ogurčoi da kyzyi myöjäl: Ollahgo nämä ogurčat hyvät? Myöjy vastai: Ethäi sinä voi syvvä ogurčoi aller gien periä? Sih Ivan Vasiljevič sanoi: Minun bunukku on parembi toizii tiedoiniekkoi, häi maltoi minun voimattomuon parandua.