Heinyfestivuali otti vastah gostii

Transkriptio

1 K a r j a l a n r a h v a h a n l e h t i 27 (1167) Heinykuun 17. päivy 2013 Ô Ô Martti Penttonen: Kielel pidäy kuuluo yhteiskunnas s. 3 Kolmepuolenkevuodine ELDIA-tutkimusprojektu on loppusuoral. Jälgimäine julgine vastavundu piettih 28. kezäkuudu Brysseläs da sih oli kučuttu rahoittajan, Euroupan Liiton virguniekkoi, europoliitikkoloi da posol stvoin deleguattoi. s. 4 ÔÔ Yheššä veneheššä istujie Karjalan kielen ta kulttuurin kešäkurššit piettih Vuokkiniemeššä. Heinäkuun enšimmäisen netälin aikana opaštajieh Olga Karlovan ta Valentina Karakinan kera kurššilaiset tutkittih kieliopillisie erikoisuukšie, Karjalan meččyä ta lintumuajilmua, šuatih tietyä karjalaisien hautamisperintehistä. ÔÔ Iivananpäivy nygyaijan mugah s. 6 Petroskois elävytetäh. Kezäkuun 6. päivänny Petroskois piettih karjalazien Iivananpäivän pruazniekkua Peski-huogavundukohtas, Suarnu-kahvilas Oniegujärven rannal piettih kezäfestivuali Solntsevorot. Kilvan ozanottajile pidi nosta mägeh da samal aigua niittiä heiniä. Kuva: Julija Utiševa Heinyfestivuali otti vastah gostii»»heinykuun 13. päivänny Kondupohjan piirin Munjärvenlahten kyläs jo tostu kerdua piettih heinyfestivuali. Tänävuon sih kerävyi ylen äijy rahvastu kogo Karjalas, Ven an alovehil da viegi ulgomualpäi. Sivu 2.

2 2 «Oma Mua»»» tazavaldu Martti Kielel»»Kolmepuolenkevuodine EL kučuttu rahoittajan, Euroopa ELDIAn puoles paikal oli projektan ydinjoukko da vie yksi tutkittuloih vähembistölöih kuului, karjalaine. Vastavundan algupuolel piätutkijat eziteldih projekturuaduo omas nägökulmas. Wienan yliopisto professoru Johanna Laakso vedi paginua. Lopukse oli pyöryžyy stola, kudamas tutkijat da kučutut vaihtettih mielii vähembistö kielien problematiekas. Miehien rinnal omii neroloi ozutettih naizetgi. Kuva: Julija Utiševa Heinyfestivuali otti vastah gostii»»kyläpruazniekku Ol ga Kuzmina Tavan mugah festivualin piätapahtumannu oli heinän niittäjien kilbu. Ozuttamah omii neroloi tuli kaheksa joukkuo Kondupohjas, Jänišpellon, Petrovskoin, Kentjärven da Hirvaksen kylis sego Anuksen piirin Alavozespäi. Joga joukos oli nelli hengie. Kilvas oli kolme etuap pua. Enzimäzes etuapas pidi niittiä artelis. Arvostelijat kačottih, mittuine joukko teriämbi da parembii toizii niittäy. Toizen etuapan nimi oli ekstremualuniitändy. Kilvan ozanottajile pidi nosta mägeh da samal aigua niittiä heiniä. Pidäy sanuo, gu heiny tänävuon kazvoi ristikanzan korgevus. Astuo heiniä myöte oli jygei, a niittiä vie jygiembi. Miehien rinnal omii neroloi ozutettih naizetgi. Minä opastuin niittämäh, konzu ruavoin Kentjärven souhozas, vahnembat naizet opastettih minuu. Minä iče olen hierus kazvanuh, kui monis karjalazis perehis, meilgi oli oma lehmy. Joga keziä pidi varustua viizi tonnua heiniä, minä ainos autoin vahnembii, sendähgi festivualin aigah minul ei olluh vaigei, heinarren ruadoh Festivualin gost at voidih opastuo hivomah stoikkua. Kuva: Julija Utiševa olen harjavunnuh vie nuorete, sanelou Alavozen joukon edustai Tatjana Vasil auskene. Kilvan kolmas etuappu, juveliiruniitändy, oli kaikis vaigevin, ozanottajil pidi hyvin da näbiesti niittiä heinät kannois ymbäri lyhevimäs aijas. Täs parembi kaikkii omii neroloi ozutti Jänišpellon joukko. Se piäzigi kogo kilvoin voittajakse. Toizel sijal on Munjärvenlahten joukko, kolmandel Lumi-hiihtokeskus. Yksittyzien niittäjien keskes parahakse piäzi Jurii Kalinin Kondupohjaspäi. Myö hyvin maltammo ruadua joukos, jo olimmo kilvoin voittajinnu, täl kerduagi panimmo kai väit parahikse piästes, sanelou Jänišpellon joukon edustai Andrei Leščov. Paiči niittäjien kilbua festivualin ohjelmas oli äijy erilastu master-kluassua. Kogo festivualin tavoittehennugi on rahvahan tavoin da perindölöin säilyttämine. Festivualin gost at voidih opastuo hivomah stoikkua, luadimah venkoi peldokukkazis, ezinehii heinäs da tuohes, sego vanuttamah villua. Erilline master-kluassu oli omistettu kalastuksele. Aleksandr Fedotov Hirvaksen kyläspäi opasti kaikkii luadimah kalastusverkoloi. Luadimah verkoloi minuu opasti mučoin tuatto. Hänen Parembi kaikkii omii neroloi ozutti Jänišpellon joukko. sanoin mugah kunnon kalastai kogo talven voi kuduo verkuo. Mučoin tuatto opastui kalastamah omas died ois, kudai oli ammatilline kalastai, myödäväkse häi vedi kalua Piiterih. Nygöi minä opastan kaikkii sih, midä iče maltan, sanelou muasteri. Enzi kerdua festivualin aigah piettih histourielline rekonstruktsii. Voinuhistouriellizet kluubat kui Kondupohjas mugai Petroskoispäi ozutettih saldatoin harjoituksii sego bojuloi. Enämbäl kaikkie minuu miellytettih Pietari Suuren aijan tansit, nengostu näin enzi kerdua. Nygöi voin kuvitella, mittumat bualut sil aigua oldih, sanelou festivualin gost'u Suomespäi Seppo Lampinen. Vie kaččojien suurekse ilokse oldih folklourukollektiivoin sego muzikantoin ezitykset. Kuului pajuo ven'akse da karjalakse. Kogo päivän ruadoi käziruadoloin jarmanku, jogahine sai ostua ičele midätahto mustokse. Rahvas uskotah, gu festivualii ruvetah pidämäh joga vuottu. Sit voi tulla hyvä Karjalan brendugi. Škualu da barometru Professoru Anneli Sarhimaa, ELDIA projektan johtai sellitti projektan piäideiloi. Nimi EL- DIA tulou sanois europpalastu kielidiversitiettua kaikile. Allukse pidi tunnustuo, mittustu tutkimustu vähembistökielis jo oli. Sit pidi suaha tiediä, mittustu tieduo oli nämien vähembistöjoukkoloin tilandehes, mittustu zakonua on, mittuine rouli kielivähembistölöil on meedies, kazvatukses i m.i. Kyzelytutkimuksen kyzelylistat pidi kerras luadie tämän tiijon pohjal. Projektan miäryaijan däh ei voinnuh kyzellä da kehitellä kyzymyksii vuoron periä. Vastavukset pidi sit sijoittua nellipordahizeh miäriändyškualah varavonalazes ylläpiettyh da sijoittua barometran segmentoikse, kudamii nimitetäh malto, mahto, tahto da kielituottehet. Kielenmaltos ei ole hyödyy, ku sidä ei voinne käyttiä. Ku ei olle mahtuo käyttiä kieldy, tahtogi pidiä omua kieldy vähenöy. Ku ymbäril ollou kielituottehii: kirjua, tv:ohjelmua, kerhuo i m.i., se kazvattau maltuo, mahtuo da tahtuo, da kuhkuttau luadimah uuzii tuottehii. Tutkittulois vähembistökielis, mad arii Austries da Slovenies, estounii Suomes da Germuanies, saami Norveegies, seto da võro Estounies, suomen murdehet Ruočis da Norveegies, da karjal Suomes da Ven al, ni yhty ei voi lugie hos kudakui yläpietykse. Se ved ei ole yllätys sille, ken hyvin tiedäy nämien vähembistölöin tilandehen, a barometru sen sanou lahjomattomasti da barometrua tarkembi kaččojen voi vediä johtopiätöksii, kui kohendua kielen tilua. Zakonalline nägökulmu Sia Spiliopoulou Äkermark on juristu, kudai ruadau Ahvenanmual Rauhaninstituutas. Häi sežo on vedänyh Europan Nevvostos zakonallizien azientundijoin komitiettua kanzallizien

3 »»eldia Penttonen: «Oma Mua» 3 pidäy kuuluo yhteiskunnas DIA-tutkimusprojektu on loppusuoral. Jälgimäine julgine vastavundu piettih 28. kezäkuudu Brysseläs da sih oli n Liiton virguniekkoi, europoliitikkoloi da posol stvoin deleguattoi ELDIA-tutkimuksen ydinjoukkuo, hurualpäi oigiele, ylähänpäi alah: Elina Kangas, Anna Kaisa Räsänen, Hajnalka Berényi-Kiss, Äkermark, Sylvie Rohanova, Anneli Sarhimaa da Johanna Laakso. vähembistölöin azielois. Zakonat tiettäväine ollah vältämättömät da tärgiet, ga ilmai aktiivistu toimindua käytändös net nimidä ei muuteta. Ezimerkikse Pohjasmualoi tundietah demokruatien mallimualoinnu, a barometras nägyy, ku nämis mualois vähembistökielien tila on paha. Vähembistöt ollah tundemattomat da ebänormualit»»karjalazet barometras Douhturi Reetta Toivanen on sotsiualuantropolougien tiedäi Helsingin yliopistos. Hänen mugah europpalazes yhteiskunnasgi vähembistö on poikkevus normualizes. Vähembistölöin da enimistön suhtehis puaksuh valliččou mollembinpuolizen kiitolližuon sobimus : vähembistö on kiitolline da vaikkani omas omaluadužuos da oigevuksis, ku vai sua olla muas; enimistö on kiitolline vähembistöle ku se ei nostata hälyy. Buito sendäh karjalankieline vähembistö Suomes on nägymätöi da kieli on jiännyh ilmai ylläpiduo. Toine nägymätöi vähembistö Suomes ollah estounielazet. Ga nägyö pidäs. Vähembistökieli ei säily sendäh, ku se ei ole kielletty. Iče vähembistön pidäy olla aktiivine. Čuassu kaksi nedälis omua kieldy alaluokil ei tävvy Pyöryžäs stolas kyzyttih, mindäh tutkittih moizii tundemattomii vähembistölöi, eigo olis löydynyh parembi tundiettuloi vähembistölöi. Tutkijat vastattih, ku sendäh. Europpalazis vähembistölöis puaksuh mainitah baskat, katalanat, friiziläzet da keltin kielet, ga on äijy toiziigi. Tutkimuksen piätavoiteh oli kehittiä metodua, tutkitut kielivähembistöt oldih ezimerkit metodan soveldamizes. Suomen karjalazis luajittih barometru kyzelemäl kolmel murdehel, livvikse, suvikaralakse da vienakse. Ven an karjalazil kyzeldih vaiku livvikse da muitegi tutkittavat vallittih eri tabah. Liygiläzien barometru on kuvas. Mahto (opportunity) segmentas voimmo lugie arvot 2.35, 0.53, 0.83 da 0.61 hurual oigielepäi. Net tarkoitetah mahtuo kielen käytös, kazvatukses, zakonanluajindas da meedies. Miäriändyškualas 0 tarkottau kriittizesti varavonalastu, 1 - akuutasti varavonalastu (ruttoh kaduoju), 2 - varattavua, 3 - kudakui ylläpiettyy da 4 - ylläpiettyy. Muga voi lugie toizetgi segmentat, a kaikis niilöis ei ole kazvatustu. Nenga karjalan kielen tila enimis kohtis on akuutasti varavonalaine (ruttoh kaduoju) libo huonombi, vaiku erähis se on varattavu, ylläpiettyh se ei nouze nikus. Suomen karjalazien arvot ollah vie vähästy huonombat. ELDIA tutkimuksen tuloksii suau myöhembi lugie verkosivustol Karjalazii koskijois tutkimukset on kiännetty karjalakse piälmainittuloil murdehih da net piästäh ilmah lähiaijal. kielen opastumizeh, opastumizen pidäy jatkuo leviembänny yliopistossah. Kielen pidäy kuuluo yhteiskunnas. Kielen voi täyzin elävyttiä, jo kuolluongi kielen. Anna-Kaisa Räisänen Oulun yliopistospäi ezitteli ELDIAtutkimustu Norjan pohjassaamelazis da kveenois, dai Ruočin suomelazis da meänkielizis. Helsingin yliopiston professoru Riho Grynthal pagizi ven an karjalazii da vepsäläzii koskijoi ELDIA-tutkimuksii. Pyöryžy stola Pyöryžäs stolas istuttih europoliitikku, hollandiilaine Marieke Sanders-ten Holte, EU:n komissiespäi Sylvie Rohanova, EL- DIA-projektan johtai professoru Anneli Sarhimaa Mainzan yliopistos, da kielivähembistölöi tämän kirjuttai. Paginois mustoitettih moneh kerdah, ku zakonalline suojelu da kazvatus kaikil tazoloil ollah vältämättömät, ga oigevuot muututah toimindakse vaiku rahvahan omal aktiivižuol. Yhtelläh vähembistön oigevuksien todevundu ei ole vaiku vähembistön da valdivon väline dielo. Ihan fundamental noit ollah enimistön da vähembistölöin välizet suhtehet. Enimistöl pidäy tiediä vähembistölöis da ellendiä heijän oigevuot, da vähembistölöil pidäy avavuo vuoropaginah enimistön ker. Torata ei pie, a pidäy murdua vaikkaniolendu mollembinpuolizen kiitolližuon däh. Vaiku nenga EU:n printsipat kielellizes diversitietas ruvetah todevumah. EuLaViBar barometru Karjalan Tazavallan liygiläzis, sellitys tekstas. Huom. Barometrua ei sua käyttiä ELDIAh viittuamattah, eigo sidä sua käyttiä kieldy vastah, vaiku kohenduskohtien ozuttamizeh.

4 Kieli p 4 «Oma Mua»»» Karjalan kielen kursit»»tavan mugah heinykuun livvin murdehen da kul tu Ol ga Kuzmina Kurššiloih tuli 19 opaštujua Karjalašta, heijän luvušša oli karjalan kielen opaštajie, kašvattajie, karjalankielisien lehtijen, radijon ta TV:n toimittajie, tutkijie, kanšalaisjärještöjen jäšenie ta tietyšti Šuomen karjalaisie. Kuva: Maikki Spitsina Yheššä veneheššä istujie»»karjalan kielen ta kulttuurin kešäkurššit piettih Vuokkiniemeššä. Maikki Spitsina Heinäkuun enšimmäisen netälin aikana opaštajieh Olga Karlovan ta Valentina Karakinan kera kurššilaiset tutkittih kieliopillisie erikoisuukšie, Karjalan meččyä ta lintumuajilmua, šuatih tietyä karjalaisien hautamisperintehistä, Iivananpäivän pruasniekan tavoista ta kuin ennein lempie noššettih. Kaikilla, ken tahtou elävyttyä karjalan kieltä, oli hyvä mahollisuuš šuaha kielikylpyö kešäkurššiloilla. Netälin mittah kurššilaiset paistih vain karjalakši, tutuššuttih vanhan kylän perintehih ta karjalaiseh kulttuurih. Kurššiloih tuli 19 opaš tu - jua Karjalašta, heijän lu vušša oli karjalan kielen opaštajie, kašvattajie, karjalankielisien lehtijen, radijon ta TV:n toimittajie, tutkijie, kanšalaisjärještöjen jäšenie ta tie tyšti Šuomen karjalaisie. Monet opaštujista on jo ušeičči käyty näillä kielikurššiloilla, onnakko joka vuosi niih yhtyy uuttaki rahvašta. Niin, tänä vuotena kurššiloih ošallistu ni Karjalan Šivissyššeuran johtaja Eeva-Kaisa Linna. Ois hyvä, još kielikurššit oltais kakši kertua vuuvvešša. Tuškin jakšan vuottua koko vuosi, kuni tulou meijän šeuruava tapahuš, šano Eeva-Kaisa kurššijen lopušša. Kurššiloilla oli kielen, kieliopin ta kulttuurin hyvä šointu. Toisina vuosina opaštajat juattih kurššilaisie kah- Tänä vuotena kurššiloih ošallistu ni Karjalan Šivissyššeuran johtaja Eeva-Kaisa Linna. teh ryhmäh kielitiijon mukah. Alkeiskurššilaiset tutkittih kieliopin perušaseita ta tuttavuššuttih pienih pakinateemoih. Jatkokurššilaisien ohjelma oli vaikiempi, šiinä oli enemmän lukomista šekä kuuntelomista ta opaštujat paistih karjalakši erilaisista teemoista. Tämän vuuvven uutukšena oli še, jotta kurššilaisie juattih ryhmih kaččomatta kielitaitoh, a iče opaštajat ruattih vuorottain molommissa ryhmissä. Olga Karlovan kera opaštujat enemmän leikittih, kekšittih dialogija ta tutkittih kielioppie. Valentina Karakinan kera kurššilaiset luvettih ta paistih karjalaisista perintehistä. Kurššien opaštajat Olga Karlova ta Valentina Karakina oikein tunnollisešti šuhtauvutah omah työh. Jo alkutalvešta hyö aletah šuunnitella harjotukšie ta kerätä materiaalie, tutkitah kirjoja, poimitah tietoja eri lähtehistä. Kaikki valmissettu ainehisto monissetah ta joka kurššilaini šuau kappalehen omah käyttöh. Še materiaali, kumpaista jokahini šuau matkah, on hyvin tärkie ta arvokaš, korošti kurššilaini Galina Lettijeva. Varmašti ne, ket on opaššuttu ihan viime vuosina, ei tiijetä kaikkie näitä asieloita ta ei tiijetä mitein vaikie on kerätä kaikkie tämmöistä ainehistuo. Šitä ei ole missänä, še pitäy kerätä šana šanalta, lauše laušehelta. Kurššien ohjelma oli mukava ta monipuolini. Joka opaššušpäivä alko laulomisešta. Šemmoni päivän alku heti anto hyvyä mieltä. Paičči harjotuštuntija ta luventoja kurššilaiset tavattih paikalliseläjien kera, opaššuttih sriäppimäh šulččinoja, pelattih kyykkäh, käytih Kormila-huuttorilla ta vanhah Latvajärven kyläh. Viimesenä iltana Vuokkiniemen teatteri esitti vierahilla mukavan Raššuaja-näytelmän. Kurššilaisien mieleštä, kielikurššiloilla tärkietä on yheššä olomini. Vuokkiniemeh keräyty rahvašta ihan eri paikoista Karjalua. Kotikylissä eryähät šuahah niin vähän paissa karjalua ta niin vähän šitä kuulla. A kurššiloih jokahini tulou niin kun omah pereheh ta heti rupieu pakajamah karjalakši. Tämä on tärkeintä, jotta kurššiloissa šuau paissa, šuau tuntie iččie karjalaisekši ta tuntie, jotta karjala on tovellah muamon kieli. Myö olemma šamašša veneheššä istuja rahvaš, šano opaštaja Olga Karlova. Še on tärkie, jotta ei kenkänä meistä kyšele, miksi še teilä pitäy, miksi työ šemmoista työtä ruatta, eihän šillä karjalan kielellä ole mitänä virkua. Miän šejäštä šemmosie ei löyvy. On tärkietä šuaha tietyä: en mie ole yksin šemmoni, jotta on niitä toisieki ken ajattelou šamalla keinoin. Lopušša kurššilaiset kiitettih kaikkie hyväštä kurššien järještämisestä ta lämpimäštä vaštahotošta. Pidäy sanuo, gu nämmii kursiloi pietäh rajan mollembil puolil: kui Karjalas mugai Suomes. Tänävuon net oldih Anuksen piirin Kotkatjärven kyläs. Nedälikse kursiloih kerävyi karjalan kielen opastajua da lapsien kazvattajua Anuksen da Priäžän piirispäi sego Suomen puolen karjalastu - kaikkiedah läs 30 hengie. Opastustu piettih kahtes joukos: enzimäzeh kerättih rahvastu, kuduat jo hyvin tietäh karjalan kieldy, toizeh - niilöi, ket vastevai ruvetah opastumah muamankieleh. - Minä silmis näin, gu rahvas tuldih opastumah mielihyväl. Hyö tahtotah enämbi tiediä karjalan kielen grammatiekas da foneetiekas. Suomes ei ole mahtuo kuulta eläviä karjalan kieldy, tiä hyö voijah paista keskenäh muamankielel da nostua omua kielineruo, sanelou kursiloin opastai Nadežda Bukina. Monil Suomespäi tulluzil on juurii Karjalaspäl: kelgo tiä elettih vahnembat, kelgo - buabat da died oit. Sendähgi hyö tahtotah tiediä ezi-ižien kieldy da kul tuurua. Kymmenel protsental Karjalan liittoh kuulujis on karjalazii juurii. Sendäh liitto järjestäy nämmii kursiloi jo piäl 20 vuottu vuozis 1990 algajen, andau rahvahale mahton opastuo muamankieleh, kudai monis perehis on jo unohtettu. - Minun muamo da Nedälikse kurs Kogo nedälin aigah kursilazet opastuttih kirjutt grammatiekkua da foneetiekkua. Kuva: Margarita

5 »»Karjalan kielen kursit «Oma Mua» 5 arembi tartuu paistes allus Suomes ruadai Karjalan liitto yhtes meijän kul tuuruministerstvanke järjestäy kanzoinvälizii karjalan kielen uran kursiloi. iloih kerävyi karjalan kielen opastajua da lapsien kazvattajua Anuksen da Priäžän piirilöispäi sego Suomen puolen karjalastu - kaikkiedah 30 hengie. Kuva: Margarita Kemppainen. Oma Mua amah da lugemah karjalan kielel, tutkittih Kemppainen, Oma Mua bua bo ollah rodužin Suojärven piirin Hyrsyläspäi, pruavobuabo - Veškelyksespäi. Tuatan rodu on Lumivaaraspäi. Minä hyvin ellendän karjalan kieldy, nygöi tahton opastuo pagizemah. Lapsennu kuulin, kui buabo taratti livvikse. Alloin opastumistu kieleh mennyt vuon sygyzyl Pyhäjärven kanzalaisopistos. Minun muamalgi on mieldy myö, gu minä vahnembannu lapsennu lähtin opastumah karjalan kieleh, vie tahton tiediä enämbän karjalazes kul tuuras. Iče karjalazet ollah ylen hyväntahtozet, avvoisydämellizet, rahmannoit, tostu mostu rahvastu nikus en vastannuh, sanelou kursilaine Pirjo Lehtimäki. Kogo nedälin aigah kursilazet opastuttih kirjuttamah da lugemah karjalan kielel, tutkittih grammatiekkua da foneetiekkua, vastavuttih Karjalan tundietun kirjuttajan Zinaida Dubininanke, kudai saneli heile omii runoloi, käydih tuttavumah Vuožjärven manasterih, oldih sie sluužbal da tiijustettih äijy uuttu sen histouries. Vie oldih matkat Anuksen rahvahallizeh muzeih da Suureh Selgih. - Minuu miellytti kursiloin programmu, myö kävyimmö kaččomah, kui rahvas eletäh Kotkatjärves, Utjärves, Goškilas sego toizis kylis, kai karjalazet kylät ollah ylen čomat. Minun muamo on rodužin Anuksen piirin Jyrgilän kyläspäi, minä olen hyväs mieles, gu puutui kävvä muaman roindumual, sanelou kursilaine Seppo Pesonen. Seppo jo hyvin pagizou karjalakse, perehes karjalan kieldy häi ei kuulluh, algoi opastumistu kieleh kymmene vuottu tagaperin kielikerhos. Sepon sanoin mugah täh kerhoh kävyy viizi-kuuzi hengie, hyö juvvah čuajuu, paistah keskenäh, lugietah Oma Mua -lehtie sego toizii kniigoi. Karjalan kielen kursiloilgi Seppo kävyi nelli-viizi kerdua. Hänen mučoi on umbisuomelaine, yhtelläh yhtes ukonke sežo opastuu karjalan kieleh. - Monet Suomen puolen karjalazet yhtytäh kursiloih joga vuottu, Kursilaine Seppo Pesonen hyvin pagizou karjalakse, perehes karjalan kieldy häi ei kuulluh, algoi opastumistu kieleh kymmene vuottu tagaperin kielikerhos. Kuva: Margarita Kemppainen, Oma Mua meil rodih moine ystävälline piiri, kuduas voimmo paista eri aihielois, yhtelläh hyö vie suvaijah vastavuo meijän puolen karjalazien: opastajien da kul tuurualan ruadajienke, kuduat kannatetah da kehitetäh karjalan kieldy, sanelou kursiloin opastai Ol ga Žarinova. Paiči opastumistu kieleh, ekskursieloi da matkoi, kursiloin ohjelmas oldih master-kluasatgi. Pastamah šipainiekkua kursilazii opastettih naizet Kotkatjärven Joguine-pajojoukospäi. Tulien vuon joukko täyttäy 25 vuottu. Naizet hyvin paistah karjalakse da pajatetah kui vahnoi rahvahan, mugai uuzii ičen kiännettylöi pajoloi. Kuulta puhtastu karjalan kiedy kursilazet vie voidih perehis, kudua lois elettih kogo nedälin aigah, samal nähtih karjalazien argielaigua da tiijustettih endizii taboigi. Pidäy sanuo, gu jälgiaigua kiinnostus karjalan kieleh Suomes on kazvanuh. Tiettäväine sih vaikutti se, gu vuonnu 2009 karjalan kieli sai vähembistökielen virallizen stua tusan. Suomes karjalan kielel pagizijua on piäl 5 000, rahvastu, kuduat ellendetäh sidä on äijiä enämbi. - Karjalan kieleh meil opastetah kielipezis, Itä- Suomen yliopistos Jovensuus, sie on karjalan kielen professuuru, školis lapsii ei opasteta, yhtelläh nengomat järjestöt, kui Karjalan liitto da Karjalan kielen seuru sego kanzalaisopistot pietäh karjalan kielen kursiloi, sanelou Karjalan liiton edustai Saija Pelvas. Tänävuon kursiloin ohjelmu oli monipuoline. Jogahine parandi omua kielitazuo, sai uuttu tieduo Karjalan histouries, kul tuuras da literatuuras. Nähtä kursilazien neroloi sai Kinnermäl pietys Nerokaššaliteatrufestivualis, kus hyö ozutettih oma pieni ozutus.

6 6 «Oma Mua»»» kandurahvas Oniegantagavo kalakas mua Tatjana Bolujeva Nygöi olen penziel, sendäh jovvan dai suvaičen matkustella, vastavuo dovarišoinke, ajella luonnonhelmah. Tuandoi vaste kävyin Oniegantagavuoh, olin kymmene päiviä ystävillyö Bojaršinan kyläs Karhumäin piiris. Kylä on Oniegan rannal, vastalpäi on Kižin suari da Kižin pogostu. Kävyimmö sinnegi. Ozakse siä piädyi poudu da lämmin. Joga päiviä kävyimmö kezoile, kylvimmö kylyy da äijän kalastimmo venehel. Joga päiviä saimmo kalua: ahvendu, haugii, parulii. Magiedu maidohistu ostimmo fermeral Jurii Jelupoval lähäl olijas kyläs Jerstnevo. Nuoret petroskoilazet mielihyväl kižattih karjalazih perindöllizih kižoih. Kuva: Anastasija Boldireva Iivananpäivy nygyaijan mugah»»petroskois elävytetäh karjalazien Iivananpäivän pruazniekkua Kezäkuun 6. päivänny Petroskoin Peski-huogavundukohtas, Suarnu-kahvilas Oniegujärven rannal piettih kezäfestivuali Solntsevorot. Pruazniekan järjestäjien Onežskoje kn ažestvo da Karjalan Rahvahan Liitton mieles pivon tarkoitus on elävyttiä Iivananpäivän pruazniekkua. Karjalazilgi tämä oli kallis pruazniekku, kudamas, rahvahan mugah kezä algavuu. Karjalazet sanottih: Iivananpäiväs päiväine kiändyy talvehpäi, ilmu kezähpäi. Tämä primiettygi andoi festivualile nimen Solntsevorot. Pruazniekan programmah kuuluttih Petroskoin pajojoukkoloin konsertu, vahnat karjalazet kižat da kilvat. Pruazniekan muuzikkuohjemah kuuluttih Skylark-, Anna Tulla-, Jousnen Järved-, The Dobson Brothers -, Yarga Sound System - da Kuter ma-joukot. Karjalan Rahvahan Liitto vastai folklouruprogrammas. Rahvas suadih nähtä kui nostettih lembie, kui arbailtih Viändöin aigua, opastuttih luadimah kukis ven- Iivananpiän poltettih tulirobl o da hypittih tules piäliči, lembie yllitettih da pahua heitettih iäres. Kuva: Anastasija Boldireva koi, kižattih kyykkäh, tansittih kruugua, sytytettih tulirobl o da hypittih piäliči tules. Festivualin pidämisty kannatettih Petroskoin linnan administratsii da Karjalan Kul tuuruministerstvu, uskadettih tulien vuongi avvuttua, ku vuvven 2013 festivuali menöy hyvin, sanou Onežskoje kn ažestvo -yhtymän piälikkö Vadim Štepa. Pidäy sanuo, ku pruazniekku kiinnosti petroskoilazii. Neidizet dai lapset hyväl mielel luajittih ičele venkoi da sit käveltih niilöis. Mielihyväl kačottih, kui nostettih lembie da mittumua luguu sanottih lemmen nostajes. Monet linnalazet, enimyölleh nuoremban polven petroskoilazet vähä midä tietäh karjalazis da perindöllizes kul tuuras, ga yhtelläh meil ei olluh tarkoitustu andua vagavii etnogruaffizii tiedoloi rahvahale, kudamat tuldih meijän pruazniekale, sanotah festivualin järjestäjät. Tarkoitus oli karjalazen perindöllizen kul tuuran popul arizatsii kižoin da kilvoin kauti. Festivualin järjestäjät tahtotah, ku tämä pruazniekku rodis Petroskoin kezäbrendakse da tulienvuon kačotah jatkua sidä. Tämänmoine festivuali oli pietty enzimästy kerdua, tiettäväine, ei kai roinnuh kui tahtoimmo, sanou eräs pruazniekan järjestäjis da vedäjis Jelena Migunova, uskon, ku tulien vuon otammo huomivoh kai tämän vuvven festivualin hairahtukset, kai pivon järjestämizen pl uusat da miinusat, da opimmo luadie se tovellizekse Karjalan piälinnan kezäbrendakse. Oniegantagavon viet ollah kalakkahat, joga päiviä sen iče näimmö. Kalua pyytäh lapset dai aiguzet. Kolmekymmen vuottu yhtes Tatjana Bolujeva Jo kolmekymmen vuottu ruadau Petroskoin toizen polikliniekan terapeuhtu Antonina Markova (hurual) da douhturin abulaine Tatjana Morozova. Terapeuhtan ruado ei ole helpo. Ollougo paha libo hyvä ilmu, ainos pidäy astuo kaččomah voimattomii kodih. Omua ruaduo hyö maltetah hyvin. Sen tovestuksennu ollah kiitändykirjazet, kudamii suahah liäkärit hyväs ruavos. Äijän kiitändykirjastu hyö suadih Karjalan Tervehyönhoijon ministerstvaspäi, linnan haldivospäi. Antonina Makarova on vepsäläine, Kalagel rodivunnuh. Tänäpäi häi on lomal, huogavuu omas kyläs. Antonina Makarova (hurual) da liäkärin abulaine Tatjana Morozova otetah vastah rahvastu. Kuva: Tatjana Bolujeva

7 »»sanasuari «Oma Mua» 7 Suarnu kuolluos sar ounas da seiččemes urhos Aleksandr Puškin Vellet kodih aigazeh Tuldih iäres joukolleh Nuorien miehien rozvoiluispäi. Heile vastah, äijäl ulvou, Koiru juoksou da pihal Matkua näyttäy. Ei hyväh! Vellet sanottih, roih tuskua Meile. Lähestyttih juostol, Tuldih, öhkieh. Koiru kai, Tulduu hyppäi juablokkah Haukundan kel, ylen suutui, Lainoi sen dai kuadui kumoh Dai sih kuoli. Valettu Juaduu oli, tiettävy. Sit sie kuolluon ies sar ounan Vellet omal sobujoukol Kaikkien piät heil painetut, Pannen pyhämalittuu Laučas iäres, sellitettih, Tahtottih jo haudah vediä Da sit ei ni ruvettu. Häi, al unen siivien gu, Hil l ah, virui vereksenny, Vaigu hengitännyh ei häi. Kolme päiviä vuotettih, Ei häi unes piässyh sit. Muahpanendu tavat piettih, Sit hyö ruuheh krustalizeh Rungan nuoren sar ounan Pandih kaikin kogonah Kannettih sen mägeh tyhjäh, Aijal lähes syväinyödy, Ruuhen kuudeh paččahah Raudučieppih kestäväh Hil l akkazeh kiinitettih, Rešotkalu se rajoitettih; Da sit kuolluon sizären Kaikin poluvištuttih ies, Vahnin sanoi: Ruuhes magua. Kerras sammui, tagie pahuon, Muan piäl sinun kaunehus; Taivas ottau hengen sun. Sinuu kaikin suvaičiimmo Omah niškoi vardoičiimmo Puuttunuh sä nikell et, Vaigu yhtel ruuhele. Päiväl sil tsaritsa paha, Vuottau hyviä viestii vaigu, Zirkaložen peitoči Otti da sil kyzeli: Minä g olen lembein kaikis, Kaikkii čomembi da valgein? Kuuli vastah nengozen: Sinä, tottu, kiistä et: Kaikkii lembein sinä olet, Kaikkii valgeimbi da čomin. Andilastu eččijes Suarin poigu Jelisei Aijal sil häi myöte mieruo Ajau. Lövvä ei. Kai itköy, Kedä häi ni kyzel ei, Ellendetä händy ei; Kengi häl l e silmih nagrau, Kengi hänes piädy kiändäy; Päiväzeh päi jällečel Nuori urho kiändyihes. Kuudu päiväine! sä astut Vuvvet taivahua myö, talven Lämmäh keviäh yhtistät, Näit kai meijät ičen al. Vai et anna vastavustu? Etgo nähnyh mieros kusgi Nuordu suarintytärdy? Ženih olen. Kuudu mun, Ruskei päiväine sih vastuau, Suarintytärdy en nähnyh. Ei häi olle elävy. Liennöy minun susiedu, Kuudam, häneh vastavunnuh Libo nähnyh jällen kusgi. Ehtypimieh Jelisei Tuskis odva vuotteli. Vaigu ozuttihes kuudam, Lähti jälles malitun kel. Kuudam, kuudam, hobjaine, Kullitettu širpiine! Nouzet sinä yölöin pimies, Pyöryroža, valgei silmy, Sinun moudua suvaijah, Tiähtet sinuh kačotah. Vai et anna vastavustu? Etgo nähnyh mieros kusgi Nuordu suarintytärdy? Ženih olen. Veikki mun, Selgei päiväine sih vastuau, Čomua neičoidu en nähnyh. Vardoijannu seižon täs Vaigu oman vuoron mä. Minuttah sar ouna vikse Juoksi siiriči. On žiäli! Suarinpoigu vastuau sih. Valgei kuudam jatkau vie: Vuotteles; voi olla, hänes Tuuli tiedäy. Avvuttau häi. Mene nygöi hänellyö. Tuskiččisg et händy myö. Jelisei ei paina piädy, Kyzyndän kel tuuleh kiändyy: Tuuli, tuuli! Vägey oot, Pilviparvii ajua voit, Läikyttelet sinimerdy, Kaikkiel muadu myöte menet. I nikedä et varua, Paiči yhty Jumalua. Vai et anna vastavustu? Etgo nähnyh mieros kusgi Nuordu suarintytärdy? Ženih olen. Vuota nyt, Vägey tuuli hälle vastuau, Vagauvirdujoguon tagan Korgei mäg on nägyvis, Sie on syvä pezä vie; Pezäžes sit, syväs pimies, Krustaliine ruuhi liedžuu Čiepis keskel paččahii. Jälgilöi ei nävy sie Tyhjän kohtan ymbäri sen, Andilas sun ruuhes sit on. Tuuli ielleh juoksemah. Suarinpoigu itkemäh. Lähti sit häi tyhjäh kohtah Čomua andilastu omua Nägemäh hos kerran vie. Vot häi astuu, nouzi ies Hänen ylen mägi jyrky; Ymbäri sen mua on tyhjy; Pimei loukko al sen mäin. Sinne menöy teriämbäh Hänen iespäi, surupimies, Ruuhi liedžuu krustaliine, Krustalizes ruuhes täs Igäunes sar ouna. Ruuhtu vaste andilahan Vägeväh häi kolahtaldah. Ruuhi murei. Neidiine Elavyi. Da kaččeleh Kummusilmil ymbäri kai, Liedžujes sie čieppilöin piäl, Hengittähyy, sanoi sit: Hätken muannuh olengi! Nouzou iäres häi sit ruuhes... Ah!.. dai mollei itkuvuttih. Sylih hänen ottau häi Pimies, kandau valgiehpäi, Sulavan hyö paginankeu Kodihpäi sit lähtieh matkah, Pagin kaikkiel menöy jo: Suarintytär hengis on! Kois sil aijal d ielottah kai Tabavuksis muamindam vai Zirkaložen istuu ies Da sen kere paisten vie Sanou: Olengo sit kaikkii Lembein, čomingi da valgein? Kuuli sit vastavukse: Čoma olet, riijellei, Vai sar ouna lembein kaikkii, Čomin on da kaikis valgein. Hyppäi paha muamindam, Zirkaložen viškai muah, Ukseh kohti juostol lähti Dai sar ounan vastas nägi. Tusku hänen salbai sit, Dai tsaritsa kuoli sih. Vaigu händy haudah pandih, Varustettih terväh svuad ban, Oman andilahan kel Yhteh meni Jelisei; I ni ken ei mieron allus Moižii pidoloi sie nähnyh; Mä sie metty, piivuo join, Usat omat vai kastoin. Karjalakse on kiändänyh Tamara Saveljeva ÍÍLoppuoza. Algu n:lois 25, 26»»lugijat runoillah Valentina Libertsova Buaban opastandat Päivy nouzou tuomen tagan. Buabo kaččou: viego maguan? Häi jo leivät päččih pani, Muamo ammui niityl meni. Tuatal eule kezälomua Meččyruavos täydyy hommua. Lehmät ammui lypsetyt, Paimoinkarjah työnnetyt, Vazat aidah ajetut, Lambahazet juotetut, Kananjäičät kerätyt, Parniekkazet avatut. Vaigu heinät suattolois, Kuni mua on kastielois. Päivy tuomen ladvazeh Levitämmö terväzeh. A sit kengät jalgah, Evähäzet selgäh, Haravazet olgupiäh Niityl heinii šiblomah. Tuatto niitti ehtäl, Muamo huondeszor kal. Räkel kezäpäiväl Suolgi märräl kohtal Heiny terväh kuivau, Lekuta vai haraval. Buabo syötti čupukal, Työndi meččydorogal. Sanoi: Älgiä yöksykkiä, Tiel muamua kirrukkua. Mennes koivuu katkokkua, Piendy vastua sivokkua. Huogavukse murginal Käygiä muur oikkoh rinnal. Toinah löydyy rengiine Da vie syvvä kobraine. Muamua niityl kuunelkua, Älgiä kesken riijelkiä: Meččy täyzi rahvastu Kuuluu toiči toine tostu. Riidelijöi tyttölöi, Toraččubrihaččuloi Moititah da tret t uijah, Tansih mennes hyllätäh, Bes odois ei vallita, Suvaimah ei ruveta, Pereheh ei oteta. Gul aiččijes huolitah, Toiči grivat annetah. Kuni päččii kabrasti, Baba eliä opasti. Osta karjalankieline Taivalalmanakku! Almanakku suau ostua Oma Mua -toimitukses. Sen hindu on 40 rubl ua

8 8 «Oma Mua» Muhahtai! Tata, tuletgo minuu ottamah mašinal? En tule! Mindäh et, taa-ta Sinä egläi ostit tuflit viijes tuhandes, sanoit, ku hyvät net ollah, korgiel kannal, dai jalgoi ei kivistä niilöis käveltes Nygöi kävele!»»joudoaigu Kilbu jatkuu syvyskuussah»»v natutre-kilbu Jelena Migunova Juohatammo, ku Kanzallizen muzein Perindölline talovus -projektan V nature! -foto da videoreportuažoin kilbu jatkuu syvyskuussah. Foto- da videoreportuažoin Kilbu pietäh eri nominatsielois: Kanzallizen kalastuksen eričykset, Kanzallizen mečästyksen eričykset, Kodižiivatat, Perindöllizet syömizet, Muanruavot. Kilbuniekku suau työndiä materjualat joga nominatsieh. Videos užiettu voibi olla kui yksi, mugai keksitty 3-5 pienis kappalehis. Videos užietan piduhus ei voi olla enämbi kymmendy minuuttua. Tärgei ehto on se, ku videos pidäy olla kerdomus, pagizuttamine karjalan libo vepsän kielel. Fotoreportuažas pidäy olla ei vähembi viitty da ei enämbi kymmendy kuvua. Kuvienke yhtes sežo pidäy olla karjalan- libo vepsänkieline tekstu, kudai sellittäy libo sanelou sit, midä on kuvattu. Kilvan tulokset ilmoitetah 27. syvyskuudu. Materjualua kilbah pidäy työndiä Kanzallizen muzein sähköadresile konkurs-vnature@yandex.ru/ libo tuvva (työndiä) adresile: Karjalan tazavaldu, Petroskoi, Leninan lagevo, 1. Materjualat kilbah otetah vastah syvyskuun 10.päivässäh Tänäpäi sanelemmo midä voibi kuvata da videoija Kodižiivatat -nominatsieh näh. Tiettäväine, pagin on lehmis, häkkilöis, lambahis, hebolois, kanois, poččilois, toizin sanoin, niilöis žiivatois kudamat eletäh tahnuos da liäväs. Koirien da kažiloin kuvii ei oteta vastah! A muga voitto kuvata kui hojetah kodižiivattoi, mil syötetäh-juotetah, kui juomizii valmistetah, kus da kui paimendetah. Hyvä olis ku kirjuttazitto mittumat nimet pandih žiivatoile enne dai nygöi. Sanelkua lambahien keričendas, lehmien da kozoin lypsändäs, maidoloin laskendas. Omii mielii kirjutakkua club Karjalazien meččy Anna Fedulina Joga karjalazen kylän ymbäri oli meččy da vezi. Meččy oli karjalazien elokses tärgei da äijis kohtis ripui nämmis paikois. Sendäh ristikanzal pidi olla sovuksis nämmien luonnonvoimienke da alistua niidy. Ga meččiä kačotah eri puolis: yhtes puoles se on syöttäi, avvuttau ristikanzoi, toizes puoles se on varattavu. Meččy oli milienne toine, vieras, varattavu muailmu. Mečänižändy on kaikis lähembi paholastu. Puaksuh karjalazil oli yksi merkičys mečänižändäl da karul (sama ulgonägö da voimat). Ga yksikai argielokses ristikanzal pidi juurduo täh vierahah alah. Kylän rakendamizeh pidi kuadua meččiä, ottua mečäl da mečänižändäl muadu. Mečäs oldih kai tropat yhtes kyläs toizeh. Mečäs luajittih kaskimuadu sih näh, gu kazvattua nagristu da kylviä vil l ua. Sie oldih kai niityt da paimendusmuat. Mečästiägi pidi mečäs. Nenga ristikanzu tahtomattah koskihes meččiä, ainos tuli mečän alah da otti mečänižändän bohatustu. Nygöi meččiä koskevujih miffoih da suarnoih ristikanzat jo ei nenga äijäl kiinitetä huomivuo. Erähät kerdomukset vie eletäh suarnois, ezimerkikse mečänižändäs da mečänneidos. Oman tunnetun alan da vierahan meččyalan rajannu oli kynnetty muapala. Tädä rajua ei voinnuh rikkuo mečänižändy. Tundemattomih paikkoih, kus oli äijy varavuo, ristikanzu meni vaigu enzikse kyzyjen lubua meččyhaldieloil da mečänižändäl, lugi malittuu da otti keral vehkehii, kuduat puolistettih händy täl vierahal alal. Pidi varata mečänpeittuo, eiga meččy da sen henget voijah yöksyttiä muga, gu lähäl astujat ristikanzat ei ni nähtä kui sinä häviet. Mečäs voi tartuo voimatustu, kui sanottih mečännenä tartuu. Meččy voi ottua žiivattoi da peittiä niilöi mečäs. Karjalazet elettih mečän rinnal, dai hos yhtes puoles varattih meččiä, toizes puoles ainos käytettih mečän bohatustu. Jo enne vahnas voi nähtä senmoizet sanondat kui mečän istutus, mečän kuadamine, meččyruavot, meččyvero. Rahvas nostettih kodiloi, sih niškoi pidi kuadua meččiä. Mečäs suadih syömistygi: marjua da siendy. Kaskimual kazvatettih kazvoksii. Ennevahnas heinargi sežo oli mečäs, žiivattoi paimendettih siegi. Halgoloi pidi hommata mečäs, ei ni mečästys mennyh siiriči karjalazis.»»midä? konzu? kus? 19/ 06 25/ 08 Karjalan taidomuzei Karl Marxan piha, Karjalaine perindö -ozuttelu. Kačottavakse on pandu obrazua eri Karjalan kylispäi. Ozuttelu on luajittu Karjalan kielen vuvven nimeh. 19/ 06 31/ 08 Media-keskus Vihod Karl Marxan piha, Karjalan muasteriloin ozuttelu-jarmanku: Karelian Craft: interjieru da lahjat. 21/ 06 31/ 08 Perindöllizien käziruadoloin keskus Kirovan piha, Perindölöi säilyttämäsozuttelu»»hyvittelemmö! Oman Muan da Karjalan Rahvahan Liiton puoles hyvittelemmö Karjalan tazavallan kul tuuruministrua Jelena Bogdanovua roindupäiväl! Toivotammo hyviä ozua, lykkyy da tervehytty! Omamualazet da Karjalan Rahvahan Liitto»»Siänennustus Petroskoi Anus Priäžy Suojärvi Sortavala Pitkyrandu yö päivy yö päivy yö päivy yö päivy yö päivy yö päivy 18 / / / / / / / On otettu: haldivoiččijat: Karjalan rahvahan lehti Alustettu kezäkuus 1990 Karjalan tazavallan Zakonoinhyväksyndykerähmö, Karjalan tazavallan halličus, Karjalan Rahvahan Liitto da Julguamo Periodika Piätoimittai Natalja Sinitskaja Julguamon da toimituksen adressi: Titovan piha 3, Petroskoi, Karjalan Tazavaldu ÎÎ Tel: (814-2) ÎÎ omamua@mail.ru Internet: ilmahpiästäi: ÎÎ Valdivolline Periodika-laitos ÎÎ Painettu Verso-painamos Petroskoi, Varkauksen randu-uuličču, 1a ÎÎ Kirjoile pani Ven an Federatsien kirjupainoalan komitiettu ÎÎ Registrunoumeru Indeksu ÎÎ Painettavakse on allekirjutettu čuasu ÎÎ Painandulugumiäry 700 ÎÎ Tiluandu 572 ÎÎ Hindu 10 rubl ua Redizainu Fenomen-mediajoukko (Piiteri)