ÔÔ Olis kalua, leibiä rodieu s. 6. ÔÔ Hiän löysi šuomen šuvun kojin s. 3. muzeih s. 5. myö elämmö s (1186) Kylmykuun 27.

Transkriptio

1 K a r j a l a n r a h v a h a n l e h t i 46 (1186) Kylmykuun 27. päivy 2013 ÔÔ Hiän löysi šuomen šuvun kojin s. 3 Talvikuussa täyttyy 200 vuotta Matias Castrénin šyntymäštä. Šuomen kielen ta šuomelais-ugrilaisien kielien tutkija oli keškeisin tutkija šiinä šuhtehešša, jotta hiän löysi šuomen šuvun kojin. ÔÔ Opastumah muzeih s. 5 Kiži-muzei Kanzoinvälizenny opastujien päivänny otti vastah opastujii da taričči heile monipuolizen ohjelman. Tuommozii ilmazii programmoi muzeis pietäh jo mondu vuottu peräkkäi. ÔÔ Karjalas myö elämmö s. 5 Veškelykses piettih kanzallizien kul tuuroin festivua li kudaman järjesti paikalline Oma tulehmo -yhtymy oman Veškelyksen mozaikku -projektan hantuzis. ÔÔ Olis kalua, leibiä rodieu s. 6 Kylmykuus Uvven Vilgan kyläs piettih tavanmugaine Ildukečoi-kluuban vastavus. Täl kerdua paginale otettih Karjalan kalat da kalaresursat -aihe. Tänävuon Kanzallizen poliitiekan ministerstvu palkičči opastujii, kudamat äijän ruatah oman kielen da kul tuuran alal. Palkittavii opastujii vallites čottah otettih segi, mittumii arvosanoi nuoret suajah opastujes. Palkindo suadih kolme: liygiläine Anastasija Afanasjeva (hurual), vienankarjalaine Uljana Tikkanen da vepsäläine Sergei Minvalejev. Palkindon suurus on kymmene tuhattu rubl ua. Kuva: Ol ga Smotrova, Oma Mua Kielen kehittäjile omistettu»»kylmykuun 20. päivänny Petroskoin valdivonyliopistos piettih Bubrihan lugemizet -konferensii, kudai algavui parahien opastujien palkiččemizel. Sivu 2.

2 2 «Oma Mua»»» tazavaldu»»uudizii Lapsis on meijän tulii aigu»»karjalan piämies Aleksandr Hudilainen hyvitteli muamoloi pruazniekanke Tatjana Vasiljeva Muaman päivänny, kudamua pietäh Ven al 24. kylmykuudu, Karjalan tazavallan piämies Aleksandr Hudilainen käi hyvittelemäh pruazniekanke nuorii muamoloi Tazavallan perinatuallizeh keskukseh da Gutkinan nimizeh lapsensuandukodih. Ei ammui Tervehyönhoijon modernizatsii -programman mugah nämis tervehyönhoidolaitoksis piettih kohendusruavot, on ostettu uuzi laittehisto. Karjalan piämies Aleksandr Hudilainen da hänen sijähine Tervehyönhoijon ministru Valentina Ulič hyviteltih muamoloi, kudamat suadih lapsii pruazniekkupiän 24. kylmykuudu. Anna Abramova Belomorskaspäi sai sinäpiän kaksozet. Abramovat kazvatetah tytärdy, nygöi heijän perehes liženi lastu: poijat Grigorii da Jevgenii roitah muamale abuniekoikse. Petroskoilaine Jelena T umireva rodih jo kuvven lapsen muamakse. Pruazniekkupiän vahnembat lapset Karjalan tazavallan piämies hyvittelöy kuvven lapsen muamua Jelena T umirevua Muaman päivänke. On miärätty pienimät elospiendyvarat Karjalan halličus miäräi elospiendyvaroin pienimän miärän tämän vuvven kolmandekse kvartualakse. Yhtehine elospiendyvaroin pienin miäry Karjalas on 8473 rubl ua. Karjalan pohjaispiirilöis Belomorskan, Kalevalan, Kemin, Louhen piiris da Kostamuksen linnas sen miäry on 9753 rubl ua ruadajile rahvahile, 7414 rubl ua eläkkeheläzile da 8012 rubl ua lapsile. Toizis Karjalan piirilöis pienin elospiendyvaroin miäry on 9114 rubl ua ruadajile, hyviteltih muamua telefonas Georgii- vellen roindanke. Tazavallas joga päiviä rodivuu lastu. Karjalan tazavallan piämies huomai, ku demogruaffizis ongelmis läbipiäzemine on Ven an da Karjalan halličuksien suurembii tavoittehii. Karjalas kaksi vuottu peräkkäi rodivuu enämbi lastu. Uskommo, ku iellehpäigi tämä lugumiäry ei pienene, sanoi Aleksandr Petrovič. Karjalan talovus tarviččou modernizatsiedu. Kenbo rubieu ruadamah? Net, ken tänäpäi rodivuu tazavallas, ken tulou meile sijah, lujoitti Hudilainen rubl ua eläkkeheläzile da 7596 rubl ua lapsile. Elospiendyvaroin miärän mugah miärätäh, midä sotsiuallistu abuu annetah ristikanzale, kudai suau vähembi elospiendyvaroin pienimiä miäriä. Kielen kehi Ol ga Smotrova Tänävuon Itämerensuomelazien kielien da kul tuuroin tiedokundu täyttäs 20 vuottu. Pahakse mieldy, omah vuozipäivässäh tiedokundu ei elänyh, ku mennyt vuon se salvattih. Yhtelläh itämerensuomelazih kielih opastamine jatkuu Petroskoin yliopistos, jatketahgi tiedokunnan perindöt. Yksi moizis perindölöis on Dmitrii Bubrihan lugemizet -konferensii. Täl kerdua konferensii omistettih niilöile rahvahile, kudamat pandih äijy vägie suomelasugrilazien kielien kehittämizeh, ruattih tiedokunnan hyväkse. Enne kaikkii paginua piettih Tamara Ivanovna Staršovas, kudai oli yksi niilöis, ken pani alguh Itämerensuomelazien kielien da kul tuuroin tiedokunnan da oli sen johtajannu kahtenkymmenen vuvven aloh. Tämä oli enzimäine Bubrihan lugemizet -konferensii, kudamal ei olluh Tamara Ivanovnua. Täl kezäl naine lähti toizele ilmale jätettyy omas ičes hyvän muston da suuren tutkimusruavon Suomen da Karjalan kanzallizen literatuuran alal. Tamara Staršovah da hänen pereheh nähte saneli suomelas-ugrilazien kielien laitoksen ruadai Svetlana Korobeinikova. Jällespäi paginua piettih Martti Kuusizeh nähte, kudai ruadoi suomen kielen alal. Kuusizeh nähte saneli hänen endine opastui Irina Iganus, oman opastajan toven suuren panoksen suomen kieleh todevuttamizekse Iganus ozutti suuren kahtenozazen ven a-suomelazen sanakniigan, kudai on jo äijäl kulunuh jogapäivästy käyttämisty, kai on liimulental paikattu. Joga vuottu konferensiel vastavuu endisty da nygösty Grigorii Makarov oman ijän on elänyh Ruattu ei ole muattu -sananpolven mugah. Oma Mua + Vienan Karjala = yhtehine lehti 12-sivuhine lehti ilmestyy joga nedälii Hinnat vuvven 2014 enzimäzele puoliškole: poštan kauti 251,94 rubl ua toimitukses 160 rubl ua puolekse vuvvekse toimitukses 290 rubl ua vuvvekse pdf-lehti Ven al 180 rubl ua puolekse vuvvekse Kielen, literatuuran da histourien instituutan ruadai L udmila Ivanova saneli konferensiel karjalankielizen frazeolougien tutkijas Vieno Fedotovas. Avukse hänele Irma Mullonen (kuvas) sellittäy, kedä on vahnas kuvas yhtes Vienonke. Kuva: Ol ga Smotrova, Oma Mua

3 »»tiedo «Oma Mua» 3 ttäjile omistettu Hiän löysi šuomen šuvun kojin»»talvikuussa täyttyy 200 vuotta Matias Castrénin šyntymäštä. Natto Varpuni tiedokunnan opastajua da opastujua, karjalan, vepsän da suomen kielen da kul tuuran alan ruadajua. Kuva: Ol ga Smotrova, Oma Mua Tutkie omua Laitoksen johtai Tatjana Paškova saneli P ort Mefodjevič Zaikovah nähte. Pekka (muga miesty karjalazeh luaduh sanotah yliopistos) iče tuli kon- ferensiele Jovensuuspäi. Monien vuozien aloh professoru Pekka Zaikov oli karjalan da vepsän kielen ozaston johtajannu, nygöi ruadau Itä-Suomen yliopistos. Omua tutkimustaibalehtu P otr Mefodjevič zavodi saamen kielen tutkimizes, sih aigahhäi, 1970-luvul, karjalan kieleh nähte ei ni paistu. Kyzymykseh, mindäh häi ei jatkanuh saamen kielen tutkimustu professoru vastai: Himoitti tutkie omua. Konferensieh niškoi P ort Mefodjevič ičegi valmisti pienen dokluadan simpatičeskoih konstruksieloih karjalan kieles. Jo omal nimel tämä aihe kiinnostutti konferensieloin rahvastu. Omua aihettu professoru kerras maltoi sellittiä Meillä koira kuoli -virkehen vuoh. P otr Mefodjevičanke Itä- Suomen yliopistospäi tuligi hänen endine opastui Il l u Mošnikov. Il l u loppi Petroskoin yliopiston kolme vuottu tagaperin, nygöi tuli omah yliopistoh sanelemah omas rajantagan lua jitus tutkimusruavos Aktiivan II partisiippu karjalan kielen murdehis. Ruattu ei ole muattu Ylen hyvän dokluadan Grigorii Makarovah nähte valmisti viijenden kursan opastui Julija Ponomar ova. Grigorii Makarov on livvin murdehen suuren sanakniigan luadii da sananpolvien keriäjy. Hänen ruavon pohjal tässähgi piästäh ilmoih uvvet sananpolvien kogomukset. Ičehäi Makarov oman ijän on elänyh Ruattu ei ole muattu -sananpolven mugah. Paginah Makarovah nähte yhtyi hänen ruadodovariššuagi, Kielen, literatuuran da istourien instituutan ruadajua. Vepsän kielen tutkii Nina Zaitseva mustoitti, ku tämä Makarovan eloksen kredo Ruattu ei ole muattu oli lugiettavannu hänen ruadostolal, kaikin sidä lugiettih. Irma Mullonen juohatti, ku Makaroval ainavol instituutas oli kirjutusmašin, käis mustat kyngyhiemuat. Instituutas ruadai kabrastai Larisa Frolovna ainos čakkai händy, ku liijakse bumuagua pidäy. L udmila Ivanova mainičči, ku Makarov oli hyvänny tuvennu omale perehele, ylen äijäl suvaičči omua mučoidu. Konferensies myös piettih paginua karjalan kielen tutkijas Vieno Fedotovas, tverinkarjalazien murdehien tutkijas Aleksandra Punžinas, kielitutkijas L udmila Markianovas, suarnoin tutkijas Unelma Konkas da vepsän kielen da kul tuuran tutkijois Irma Mullozes, Nina Zaitsevas, Irina Vinokurovas. Omii mielii kirjutakkua Viisitoista vuotta takaperin luajin piätökšen omistua elämäntyöni Šuomen heimon ta šen šukukielien, uškonnon, tapojen ta muijen kanšatietehellisien šeikkojen tutkimisella, näin kirjutti Matias Aleksanteri Castrén, Šuo men kielen enšim mäi ni professori ta šuomelais-ugri laisien kielien tutkija. Matias Aleksanteri Castrén šynty 2. talvikuuta 1813, Oulun šeuvulla, Tervolašša, pastorin pere heššä. Yliopistošša opaš tuos s a hiän kiinnošu ura li laisista kielistä ta kanšan tavoista. Vuotena 1839 Castrén kävi Venäjän Karjalašša. Šuo melaisen Kirjallisuuvven Šeura anto Castrénilla 300 rupl ua nelikuukautista kešämatkua varoin. Oraš - kuun lopušša Castrén läksi matkah Helsinkistä ta tuli jälelläh šyyškuun puolivälissä. Karjalašša Matias Castrén kävi Repol ašša, Akon lahešša, Latvajärvellä, Vuokkiniemeššä, Vuon nisešša, Jyvyälahešša, Uhtuošša, Tuoppajärvellä ta šiitä Piäjärven kautti mäni Kuusamoh. Castrén kiänti Kalevalan ruočiksi. Še ilmešty vuotena Šitä kautta Kalevala tuli laajemmin tunnetukši. Muuvvallaki muailmašša oli mahollisuuš lukie šitä. Casténin kiännöš oli merkittävä šen takie kun hiän 1839 vuotena šuoritti matan Vienah. Hiän ečči Kalevalan šanojen tauštoja ta Kalevalan mifologijua. Näijen matkojen pohjalla hiän kirjutti myöhemmin Šuomelaisen mifologijan. Šen käsikirjutuš oli aikoinah unohtun ta nyt on ajatuš kiäntyä še šuomekši. Še on ilmeštyn ruočiksi yli- Šuomen kielen ta šuomelais-ugrilaisien kielien tutkija Matias Castrén oli keškeisin tutkija šiinä šuhtehešša, jotta hiän löysi šuomen šuvun kojin. opistoluentojen pohjana. Matias Castrénin tutkimušmatat oltih pität ta jykiet. Niissä matoissa hiän tuli kipiekši ta läsi kovašti ta loppujen lopukši šai tuberkuloosin. Castrén kuoli keškiikähisenä, hänellä ei ollun vielä i nellyäkymmentä vuotta. Hänen tutkimušruavot on kerätty šuureh šarjah, šiinä on 12 ošua. Šuomelaini filosofi Johan Snellmann šano Castrénista näin: Hiän luati šen, mih hänen šyväin häntä kehotti, mih hänen velvollisuuš häntä käški. Innoššuš oli šuattan hänet tiellä, missä tietehellisen tutkimukšen harraššuš yhty tuatonmuan rakkauteh, missä jokahini eistymisaškel oli aškel kohti Šuomen tulevaisuutta. Talvikuun 2. pävyänä täyt tyy 200 vuotta Matias Castrénin šyntymäpäiväštä. Šilloin Šuomešša pietäh erilaisie tapahtumie tutkijan muissokši ta kunnivokši. Šuo mešša Castrénin jälkeh on ollun monie taitavie tutkijoita. Onnakko kenkänä heistä ei ole kerännyn kenttämatoilla niin äijän materiaalie kuin Matias Castrén. Šiinä työššä hiän oli enšimmäini. Karjalašša Matias Castrén kävi Repol ašša, Akonlahešša, Latvajärvellä, Vuokkiniemeššä, Vuonnisešša, Jyvyälahešša, Uhtuošša, Tuoppajärvellä ta šiitä Piäjärven kautti mäni Kuusamoh.

4 4 «Oma Mua»»» sportu Suksien selläs tuhanzii vuozii»»sportan da tervehyön vuvven hantuzis Karjalan kanzallizes muzeis avattih Vuozituhanzien suksiladuu myöte -ozuttelu»»ozuttelu Ol ga Kuzmina Ozutteluh muzein fondoispäi löyttih XIX XX vuozisavoin aigah luajittuloi suksii, keppilöi, nävystii, hiihtäjien sportusobii sego jallaččiloi. Vie ozutteluh käyjät voijah tuttavuo ainavoluaduzih fotokuvih sego Karjalan taidoilijoin mualavuksih da gruafiekkah, erähät ruavot ozutettavakse pandih enzi kerdua. Fotokuvii da videomaterjualua tuodih Karjalan rahvahallizes arhiivaspäi. Sen ližäkse ozutteluezinehty suadih Karjalan sportan muzeispäi, sie on Karjalas rodivunnuzien Olimpiuadučempionoin F odor Terentjevan, Larisa Lazutinan da Jevgenija Medvedevan sportuvehkehii. Yksi ozuttelun luadijois Ilja Serko verdai aijan menuo suksiladuh, hänen mugah iče sukset ozutetah rahvahan kehittämisty muinazis aijois nygypäivässäh. Ozuttelus voibi nähtä kui lumiastundoi mugai nygyaigazii suksii. Karjalas ainos on olluh hyvä hiihtämizen da hiihtoammundan škola. Sen ližäkse meil ruattih fuabriekat, kudamis luajittih hyväluaduzii suksii, net vastattih muailman standartoi. Niilöil Olimpiuadučempionoikse sego kanzoinvälizien hiihtokilvoin voittajikse piästih Larisa Lazutina, Jevgenija Medvedeva, F odor Terentjev, sego toizet sportsmenat. Ozuttelun avajazis Jevgenija Medvedeva sanoi, gu monet sportučempionat tullah kylien da pienien linnoin školien kazvattilois. Enzimäzinny kaččomah uuttu ozuttelu kerävyttih liikundan opastajat, sportualan kunnivoitetut ruadajat, veteruanat sego Ozuttelul on Olimpiuadučempionale F odor Terentjevale omistettu stendu. Vuvvennu 2011 Rudol f Toivozen (kuvas) hyvyös karjalazele hiihtäjäle Petroskois on azetettu mustopačas. Kuva: Margarita Kemppainen, Oma Mua Ozuttelus voibi nähtä aijanmugazii suksiigi. Kuva: Margarita Kemppainen, Oma Mua»»Sukset karjalazien auttajinnu Meijän kodirannan histourii on lujah sivottu suksih. Karjalan muinazet eläjät allettih ajella suksil vie neolitan aigah, sen tovestuksii on kallivopiirrustuksis, kudualois voibi löydiä pitkil da kaijoil suksil ajelijoi ristikanzoi. Kogo aijan Pohjazes eläjän rahvahan piäelinkeinoloinnu oldih mečästys da kalastus. Karjalazet luajittih suksii pedäjän lavvois, Suvi-Karjalan eläjät toiči luajittih suksii koivusgi. Puaksuh suksien piduhus oli kaksi metrii, levevys 8 12 sentii. Mečästäjät käytettih vai yhty suksikeppii XIX vuozisuan loppussah. Se luajittih huavan libo tuomen oksis. Hiihtäjii voibi löydiä rahvahan eeposoisgi. Ezimerkikse, runolois, kuduat vuozinnu Elias Lönnrot keräi Kalevalah niškoi, suksis mainitah mondu kerdua, hyvänny mečästäjänny da hiihtäjänny oli Lemminkäinen. Sukset äijäl autettih voinilgi. Suuren Ižanmuallizen voinan aigah Nevvostoliitos perustettih hiihtäjien bojujoukot. Karjalan frontugi ei jiännyh bokkah. sportsmenoin omahizet. Heijän keskes oli Roza Sašurina, häi on Nevvostoliiton sportumuasterin Vadim Sašurinan muamo. Vuvvennu 1987 joukko, kuduas oli Vadim Sašurin, piäzi muailman kilvoin voittajakse nuorien hiihtoambujien keskes, sen ližäkse Vadim ozutti hyvii tuloksii talviolimpiuadois. Vadim lähti hiihtoammundan sportah vahnemban vellen kuhkutuksel. Enzimäi häi puaksuh sattavui, kannel-»»sukset ruadoh, kriukku huogavundah Enne ozuttelun avajazii Gubernuatoran puustos Karjalan Rahvahan Liiton aktivistat piettih master-kluassoi, kudualoin aigah opastettih školaniekkoi sego aiguzii kižuamah karjalazien perindöllizeh kriukku-kižah. Järjestön johtokunnan edustai Natalja Vorobei mainičči, gu karjalazet oldih hyvinny mečästäjinny da hiihtäjinny, joudaval aijal hyö suvaittih kižata kriukkah. Nygöi Karjalan Rahvahan Liitto elvyttäy tädä kižua, tahtou luadie se tazavallan brendakse. la vintovkua oli jygei, selgiä ainos kivisti. Yhtelläh poigu kesti kai vaigevukset da kehitti omii neroloi, samal aigua kävyi muuzikkuškolah, kerran häi sanoi minule, gu hyviä muzikantua hänes ei rodei, a nerokas sportsmenu voi tulla. Sen jälles minä annoin luvan, gu händy otetah olimpiuadurezervan školah. Minä kačoin televiizoras kai kilvat, kudualoih Vadim yhtyi, olen ylbei hänen suavutuksis, sanelou Roza Denisovna. Suurii hiihtopruazniekkoi Karjalas allettih pidiä tuhukuus vuvvennu Rahvas äijäl suvaijah niilöi, pietäh tazavallan piätapahtuminnu. Tänäpäi monet sportualan veteruanat paheksitah, gu hiihtämine Karjalas ei ole jo moizel korgiel tazol, kui oli enne. Ei ole moizii nerokkahii hiihtäjiigi, kuduat oldih Karjalan ylbevyksennu. Kai suksien luajindufuabriekat salvattih. Hiihtämisty vältämättäh pidäy kehittiä da kuhkuttua täh sportuluaduh nuorembua sugupolvie. Sih niškoi ozuttelun järjestäjät valmistettih interaktiivine kiža školaniekoile, sen tavoittehennu on levendiä lapsien tiedoloi suksis sego hiihtämizes. Iče ozuttelu jatkau omua ruaduo tulien vuon kevätkuun loppussah.

5 »»kul tuuru «Oma Mua» 5 Karjalan teatrat avatah veriät yöl Kylmykuun päivinny Petroskois enzi kerdua pietäh Yö teatras -aksii. Ei ammui Petroskoil hyväkse tavakse rodih pidiä jogavuodizii Kirjastoloin da Muzeiloin yölöi. Nygöi tuli vuoro Karjalan teatroil kuččuo kaččojii omih seinih yöl. Aksii sai kannatustu Karjalan tazavallan dai Ven an kul tuuruministerstvoin puoles. Lopul kylmykuudu kolmen päivän da yön aigah teatrat ozutetah kaččojile omii uuzii ozutelmii da ozutteluloi, pietäh ekskursieloi da master-kluassoi. Piätapahtumat pietäh 30. kylmykuudu. Kaččojii sinä yön ei vaiku laskietah teatroih, ga kuliisoin tuaksegi da lavale, kus akt ourat ozutetah master-kluasat da sanellah omah ruadoh näh. Joga teatru valmisti täkse yödy oman ohjelman. Tavan mugah äijy midä mieldykiinnittäjiä pietäh Kirovan lagevol. Kanzallizes teatras 30.kylmykuudu čuasun aigah pietäh Teatralline kvest, kus joga ristikanzu voi oppie akt ouroin leibiä. Kanzallizes teatras 30. kylmykuudu čuasun aigah pietäh Teat ralline kvest, kus joga ristikanzu voi oppie akt ouroin leibiä.»»lyhyösti Kieli vai murreh? Martsianoit viet -sanatourien saital ilmestyi informatsii, ku školaloman aigua Martsial noit viet -sanatouries ruadoi lapsien kieliluageri. Karjalan eri piirilöin 32 školaniekkua tuldih tänne huogavumah da yhteltiel opastumah lyydin kieldy. Kirjutukses oli sežo sellitetty, ku lyydin kieli on itämeren-suomelazii kielii da sen alguperä tässäh ei ole sellitetty. Sih nähte, ku lyydi on eräs karjalan kielen murreh (kui liygi da vienankarjal) ei ole sanottu. P otr Sokolovan peittokižat. Kanzallizes teatras 25. kylmykuudu ozutettih P otr Sokolovan peittokižat -dokumentualline fil mu. Suomen puolel fil man enzi-ildu pietäh 2. talvikuudu. Tämä on jo kolmas Arvo Tuomizen fil mu, kudamua ozutettih Petroskoil. Mulloi ozutetut Oniegan vezi- da Stalinan kanualu -fil mat kiinnitettih petroskoilazien mieldy. Kannata Karjalan Kielen Kodi. Karjalan filarmounies mennyt nedälil piettih hyvyönluadiikonsertu, kudaman varat mennäh Karjalan Kielen Koin nostamizeh. Enne konsertua kul tuurulaitoksen foijes piettih käziruadoneroniekoin jarmanku. Kanzallizien kul tuuroin keskus ezitti pajo- da tansujoukkoloin ohjelman. Sinäpiän Karjalan Kielen Koin hyväkse oli kerätty rubl ua.»»tapahtumat Opastumah muzeih Ystävyön rannehrengahii luadimas. Kuva: Irina Pogrebovskaja Karjalas myö elämmö»»veškelykses piettih kanzallizien kul tuuroin festivuali Julija Jefimova Vessel da lämmin oli Kanzallizien kul tuuroin festivualil Karjalas myö elämmö hyvät susiedat olemmo, kudai piettih Veš ke lyksen školas mennyt suovattan. Festivualin järjesti paikalline Oma tulehmo -yhtymy oman Veškelyksen mozaikku -projektan hantuzis. Pido kuuluu Karjalan Kielen vuvven pidoloih. Se sai kannatustu Kanzallizen poliitiekan ministerstvan puoles. Sinäpiän Veškelykseh tuli Jessoilan, Suojärven, Loimolan, Suojoven, Piitsijoven da Kaipin školan opastujua. Oli gost ua Suomespäigi. Festivualin hantuzis lapsile oli järjestetty äijy eriluadustu master-kluassua. Kui luadie animatsiifil mua saneli Jessoilan taidoškolan opastai, taidoilii Oleg Obnosov. Lapset omin väin opittih luadie pieni mul tfil mu. Irina Pogrebovskaja da Al bina Aleksejeva opastettih školaniekkoi tansimah karjalazii perindöllizii tansiloi. Paikalline neroniekku Lev Vorobjov ozutti brihaččuloile, kui pidäy kuduo verkuo. Midä kižattih ennevahnas karjalazet da ongo Kyykkäkiža nygyaigaine sih näh sai tiijustua opastajis Nadežda Loginovas da Oksana Serebr annikovas, heile abuh oldih opastujat Diana Leontjeva da Artur Rodionov. Jelena N argina kučui opastajii omale masterkluasale, kus opasti lapsii dekupaž-tehniekkäh, neidizet Uljana Pogrebovskaja da Jelizaveta Čaikina luajittih čomii rannehrengahii, a yheksänden kluasan opastajat saneltih karjalazeh tyttih nähte. Sinäpiän monet lapset enzimästy kerdua pastettih šipainiekkua L udmila Lapset omin väin opittih luadie pieni mul tfil mu. Ivanovan da Marina Čaikinan master-kluasal. Mennyh- da nygyaigu vastavuttih Veškelyksen festivualis. Rahvahan käziruadolois mul timediaanimatsiessah on tuhanzii vuozii, ga mollembat ollah rahvahan kul tuurua. Omii mielii kirjutakkua Erähäs muzein pertis sai kaččuo, kui karjalazet naizet kezrättih, kuvottih, kui miehet kuvottih verkoloi. Kuva: Ol ga Smotrova, Oma Mua Jelena Filippova Kiži-muzei Kanzoinvälizenny opastujien päivänny otti vastah opastujii da taričči heile monipuolizen ohjelman. Kanzoinvälizen opastujien päivän hantuzis Kižimuzeis oldih ilmazet ekskursiet opastujile. Muzein ruadajat yhty tottu vai päivän aloh ehtittih vastata opastujii, yhtet joukot lähtiettih, toizet tuldih. Ylen äijy opastujua sinäpiän kävyi muzeih, hyö ollah Petroskoin monien opastuslaitoksien opastujat. Tuommozii ilmazii programmoi Kanzoinvälizen opastujien piän muzeis pietäh jo mondu vuottu peräkkäi dai niilöih kuuluu eri piduo. Tänävuon linnan opastujat, kui opistoloin, mugai korgieloin školien, kačottih ozutteluu, kudai on omistettu Priäžän karjalazien käzineroloile. Muzein ruadajat ližäkse tarkah sanottih ozuttelus, sellitettih joga vehkehen histouriedu da tarkoitustu. Tämän ližäkse opastujile ozutettihgi karjalazien perindöllizii ruadoloi. Erähäs muzein pertis sai kaččuo, kui karjalazet naizet kezrättih, kuvottih, kui miehet kuvottih verkoloi. Se oli aiga hyvä ližävö ekskursieloile, ku omin silmin sai kaččuo, ga toinah opastuogi meijän rahvahan ruadoloih. Kaikin, ket tahtottih tiijustua ližiä, suadih kyzyö muzein ruadajil. Hyö mielihyväl vastattih opastujien kyzymyksih. Tämän päivän aigah opastujile myös oli luajittu ekskursiet Petroskoin histouriellistu kohtua myöte, kus ongi Kiži-muzein taloit, ruadotilat. Vie tämän vuvven programmah kuuluttih nuorien soittajien ezitykset. Hyö soitettih pianinol da skripkoil.

6 6 «Oma Mua»»» rahvaskundu»»toimitukseh kirjutetah Iče kuulin, iče näin Tiijämmö, ku karjalazien usko Jumalah ei olluh tiel uskomuksile toizihgi olendoloih. Omas kois hyö kunnivoittih koinižändiä, kylys piälimäine oli kylänižändy, mečäs-mečänižändy libo meččähine, järves libo joves vienižändy libo vedehine, Synnynmuanaigua kuunneltih Syndyy. Kyläs suures kunnivos piettih tiedoiniekkua da itkettäjiä. Karjalazet tiettihgi, mittumannägöine on koinižändy libo meččähine. Sanommo, Karjalan eri čuppulois rahvas sanottih, ku meččähine on korgei kazvol, iče kai mustissah, vai nyblät läpettäjät. Meččäh lähtiettih malitunke, sie ei suannuh nagrua, panna mattii. Ruadanet midägi pahua mecäs yöksyt meččäh libo kodižiivattu meččäh propadiu. Suututannet mečäneläjii mečännenä tartuu. Viel oles sežo pidi olla hyväzilleh. Midä vai uskomattomua kummua ei olluh karjalazien elokses. Minä ainos mielihyväl luven da kuundelen niilöih nähte. Lugizin mielihyväl Omas Muasgi, kui tiedovoittih, mečästettih, midä kummua ruattih da nähtih kalastajes da viele lähtijes. Iče ei ammui luvin Jurii D uževan kniigan Šuoju kezäkuul Kniigas löydyi Šuojun eläjän Nadežda Amel kinan mustelmu: Se kummu rodih lähes viitty vuottu tagaperin Tereškinanke, kudai eläy Verhovjes. Urjärves vezi on ylen puhtas, kai pohju vies läbi nägyy. Olendo, kudai eläy täs järves ei suvaiče, konzu hänen vetty mudaitetah. Ymbäri järvie ylen čamat kohtat ollah. Tuli mieleh Tereškinal nostua kodi čomale järvirannale, huutorale. Vuograi häi muapalan da rubei kodii nostamah. Vai nägöy Tereškin pahan unen: rounoku tuli häi viele järvirannale, a viespäi kuuluu ristikanzan iäni. Kačahtihes häi ičes ymbäri nikedä ei ole. Iäni hänelgi sanou: Älä tule elämäh minun järven rannale, älä mudaita sen puhtastu vetty. Niken sidä vetty ei ligavutannuh enne sinuu, älä ni sinä rubie. Ei uskonuh Tereškin omua undu, vai ielleh kodii nostau, ičel hyviä mieldy on, ku terväh huutorale tulou elämäh. Tuaste häi nägöy unen, rounoku hänen akku kuadoi pezoviet järveh. Iče kuulou saman iänen: Mene iäres, älä mudaita minun vetty. Rubei Tereškin ebäilemähes, lähtie järvirannale elämäh vai ei. Yhtelläh nosti häi koin da tuli huutorale elämäh. Tuldih akanke uudeh kodih, viertih muate. Tereškin tuaste unen nägöy, rounoku tulou hänellyö kuvahaine da sanou: Mene iäres järvelpäi, älä elä täs, eiga minul tulou tappua sinuu. Tereškin havačui, saneli kai akal. Aijoi huondeksel molodoit lähtiettih iäres huutoralpäi, ku nimidä pahua heijänke ei roinnus. Mugai jäi heijän kodi puustuimah Urjärven rannale. Tamara Sidorova Lopul piduo kluubah yhtynyöt gostitettih toine tostu kalasyömizil, kudamii valmistettih täkse ildukečoikse. Olis kalua, leibiä rodieu»»kylmykuus Uvven Vilgan kyläs piettih tavanmugaine Ildukečoi-kluuban vastavus. Täl kerdua paginale otettih Karjalan kalat da tazavallan kalaresursat -aihe Tatjana Kirilkina Sygyzy on kalanpyvvön aigu, da pagin kalah näh on aktualline. Kalanpyydö pohjazis mualois on perindöllizii ruadoloi. Vuv vennu 1914 suomelaine arheoulogu Sakari Pälsi löydi Karjalan kannaksel verkon, kudamal oli 9300 vuottu igiä. Verkon piduhus oli 30 metrii, levevys 1,5 metrii. Verkon pullozet oldih luajittu pedäjän kuores, kivekset oldih luajittu kivilöis. Verko oli kuvottu pajuparkis. Kala on Karjalan piäbohatuksii. Puaksuh se piästi rahvastu nälgysurmas. Vitamiinoin hädä täytettih kalal. Olis kalua, leibiä rodieu, sanottih karjalazet. Ei nareko sana kala on säilynyh monis Karjalan paikannimilöis. Monet järvetgi säilytettih ennevahnallizet nimet. Nygyaigazeh kalanpyydöh näh Karjalas saneli vastavuksel Tamara Nečajeva, kudai ruadau ihtioulogannu Karjalan kalankazvatustalovuksis. Kluubah kuulijat kačottih Oniegan lohi vuvvennu 2003 kai puutui Ruskieh kniigah. kuvii, piettih paginua paikannimilöis da eri kalois. Vuvvennu % Ven an lohtu on kazvatettu Karjalan tazavallan kalatalovuksis. Karjalan järvilöin suurus da puhtahus annetah hyvii mahtoloi kalantalovuksen kehityksekse. Merilohi on kuulužimii Karjalan kaloi. Sen piduhus voibi olla 1,5 metrii da paino 40 kiluo. Merilohtu on Oniegan da Luadogan järvilöis, Kuittijärves da Jänisjärves. Karjalas ruskiedu kalua kazvatetah kahtel kalazavodal. Kemis kazvatetah merilohtu, Vig-kylän zavodal kazvatetah torpua. Tamara Nečajeva saneli sežo sih nähte, midä vaigevustu on kalankazvatukses da kalanpyvvös, min periä kalua järvilöis da jogilois vuozi vuottu vai vähenöy. Enzimäine viga sih on elektrostansieloin nostamine, toine kalan peitočipyydö. Sen periä Oniegan lohi vuvvennu 2003 kai puutui Ruskieh kniigah. Tänäpäi tila on vähäine parennuh, sentäh, ku tädä kalua ruvettih kazvattamah kalankazvatustalovuksis. Paiči ruskiedu kalua, Vuvvennu 1914 Sakari Pälsi löydi Karjalan kannaksel verkon, kudamal oli 9300 vuottu igiä. Verkon piduhus oli 30 metrii, levevys 1,5 metrii. paginua Ildukečoi-kluubas piettih toizisgi kalois. Kalan nimet kolmel karjalan kielen murdehel ollah samat, paiči riäpöidy, kudai vienankarjalakse on mujeh. Lopul piduo kluubah yhtynyöt gostitettih toine tostu kalasyömizil, kudamii valmistettih täkse ildukečoikse. Kluubah yhtynyöt uskotah, ku kaikenmostu kalua, kudamua syödih meijän ezi-ižät, ainos rodieu meijän stolal, eigo Ruskies kniigas.

7 »»pei, pei, pezästy «Oma Mua» 7»»arbaitukset»»runohuavoine Tatjana Baranova Arbaitukset Ken Uuttu Vuottu vaste Huavon kel astuu, Huavos lahjua kandau, Lapsile net andau. Minul äijy ruaduo on: Katan valgiel hurstiel muan, Luajin sildua jogiloih, Piirän kirjua ikkunoih. Eigo minuu kazvatettu, Eigo minuu syötetty, Lumes minuu kiännettih, Vastu kädeh annettih. Piäläilleh rippuu, Päivypastos tippuu. Pakkasukko huolittau, Vedäy regyös huavuo. Täyzi huavo lapsih näh Ihalmuo da iluo. Lundu myöte vieretetäh, Äski minä kazvan. Päivypastoh unohtetah, Terväh minä hävien. Nouzou korgiel levole Päivän valau kyynälii. Yökse itkun heittäy, Kyynälet net peittäy. Lendäy, a siibii ei ole Viruu, a postelii ei ole Kebjei, ga levoloi murendau Lendäy vaikkani on Viruu vaikkani on Konzu kuolou sit itköy Viruu kate Pehmei da valgei. Päivy räkittämäh Kate valumah Omii mielii kirjutakkua Nerokas varen n an keittäi Apollonija»»Suarnua-vuarnua Džanni Rodari Sant-Antonio -linnas, kudai on Lago-Madžore -järven rannal, eli naine. Hänen nimi oli Apollonija, naine suvaičči keittiä varen n ua. Hänen varen n u oli moine magei, ku rahvas kaikkielpäi käydih hänellyö da kyzyttih händy keittämäh heile varen n ua. Poudusiäl Sant-Antonioh kävyi äijy rahvastu, hyö istavuttih huogavumah kivimäele, ihailtih čomua järvie, sit lähtiettih Apollonijalluo. Apollonija, etgo keitäs meile must oivaren n ua? Mielihyväl keitän! naine sanoi vastah. Ole hyvä, keitä minule sliivuvaren n ua! Keitän! Erähän kerran nerokkahan keittäjän luo tuli köyhy naine. Hänel ei olluh ni persiekan siemenluuhuttu varen n ah niškoi. Matkas kuulužan varen n an keittäjällyö naine keräi omah peredniekkäh kaštan-oriehoin kuorii da toi net Apollonijale: Apollonija, ole hyvä, keitä minule varen n ua, kyzyi naine. Oriehan kuorisgo? diivihes Apollonija. Muudu minul nimidä ei ole... Olgah, opin keittiä! Apollonija pani kai omat nerot varen n an keittämizeh. Varen n u rodih ylen hyvä, mostu magiedu varen n ua niken vie ei syönnyh. Toizen kerran köyhy naine ei löydänyh ni oriehoin kuordu varen n ah niškoi, ku net oldih jo kuivien puun lehtien ual. Naine keräi tävven peredniekän šiiloidu da tuli Apollonijalluo. Tuaste kyzyy: Apollonija, keitätgo minule varen n ua? Šiiloisgo?! endisty enämbäl diivihes Apollonija. Muudu nimidä en löydänyh... Olgah, opin keittiä! Apollonija otti köyhäl naizel šiiloit, pani šiiloih zuaharii. Kui maltoi häi keittiä, mugai keitti, kai omat nerot täh ruadoh pani. Varen n u rodih ylen hyvä. Se rodih sendäh, ku naine oli nerokas keittäi, häi maltoi keittiä varen n ua kivisgi. Erähiči tuli Apollonijalluo kuningas, hänelgi rodih himo oppie kuulužua varen n ua. Apollonija andoi kuningahale juvvan varen n ua. Kuningas otti luzikan kädeh, oppi varen n ua da mučkištihes varen n as oli kiärbäine. Ei sua ni syvvä! sanoi kuningas. Varen n u ei ole magei! Ku ei se olis magei, kiärbäine sih ei puuttunus, vastai naine. Ga kuningas yksikai oli tavassah, häi käski omile saldatoile leikata naizen käit. Tämän tiijustettuu rahvas tabavuttih kuningahan piäle da sanottih hänele, andanou la häi moizen käskyn, ga hyö iče leikatah iäre hänen piä. Koronua pidämäh piä löydyy, a moizii kuldazii käzii, kui Apollonijal on, et lövvä nikus! Pidi sit kuningahal lähtie iäre, kuni hänen piädy ei leikattu. Karjalakse on kiändänyh Tamara Sidorova Jelena Harlamova Verbl uudan piidoi Tyhjäs muas heinät Net kazvetah vai Verbl uudan piidoi Nimen se sai. Nengoine paha On nimi sil mikse? Luadiigo kelle Se pahuttu vikse? Pahuttu ei luaji Heinäine neče. Uskone et Mene kaččomah iče. A-a, sinä tyhjäh muah lähtie ei tahto? Piidoidu nähtä da syvvä et tahto? Tiijät, kui suvaijah Verbl uudat sidä. Parembua sidä Heil eule nimidä. Syvväh da kiitetäh Syömisty sidä. Oman muan syömine Kaikile pidäy. Uardeh Sanoi velli: Hylgiä kai. Suappuat pane jalgah vai. Midä nenii čomii kaččuo, Pidäy meile uardeh eččie. Kusbo uardeh löydiä suas? Tiettäväine, se on muas. Avaimmo myö saraiveriän: Ota labjat, astu teriäm! Savus haudua kaivoimmo, Vägi tukul väzyimmö. Istummo myö havan pieles, Pagizemmo hyväs mieles: Uardehen gu nostammo, Midäbo sih ostammo? Mašin meile ostua pidäy. Ylen suuri ližäin minä. Kaikkiel ajelemmo myö, Kaikkie meijän muadu myö. Moskovah dai Suomen muah Minä rubien rulimah. Ei, ei! Ezmäi rulin minä, Sanoi velli, sit vai sinä. Minä olen vahnembi, Minä ečin uardehii. Muga riidu sytyi sie. Tata ehtii keskeh sit: Misbo sytyi teijän riidu? Mikse haudu saduh pidi? Viärät astummo myö kodih, Pagin tatanke vie rodieu. Karjalakse on kiändänyh Zinaida Dubinina

8 8 «Oma Mua» Muhahtai! Telefonas: Terveh! Midäbo ruat? Urokal olen, kirjutan internettah, näčytän purugrizinkiä Minä ajazin sinuu urokaspäi iäres! Et ajanus, minähäi opastajannu tiä olen.»»joudoaigu Goroskoppu talvikuukse Tuli aigu varustuakseh Uvven vuvven pruazniekkoih. Onnuako suuri hommu kaikile on lahjoin valliččemine. Kel kormani ei käske ostua kallehii lahjoi, voijah ičegi niidy valmistua. Mustakkua vai, ku lahju pidäy olla pättävy. Boššiloile ei rodei jouduo, sendäh ku hyö ruvetah valmistamahes pruazniekkoih. Parahannu abuniekannu heile täs dielos rodieu oma vastineh. Naimattomil Boššiloil ei rodie aigua ni suvaičusdieloloih. Häkit ellendetäh vuvven lopus, ku kai heijän toivomukset täkse vuottu täytyttih libo täytytäh lähi aigua. Ruadakkua kai oman ičen hyväkse, anna pienet ozattomukset vältytäh teijän tielpäi. Kaksozile ei pie ruadua nimidä kiirehel, ezmäi duumaikkua hyvin, pidäygo teile ruadua sidä libo tädä, äski sit ruadakkua. Jättäkkiä dengoin hädävara, pruazniekkoih niidy kylläl menöy, a ruadopalku toinah hätkestyy. Ruakat voijah ruveta luadimah omua biznessua. Älgiä pangua äijiä vägie omah ruadoh, teile muitegi rubieu lykystämäh joga dielos. Oppikkua olla ostamattah kallehii veššilöi täs kuus. Leijonat pietäh tukun dengua Uuttu vuottu vaste. Hos kallehii veššilöi ei osteta, ga yhtelläh ostetah äijän. Ruadajes älgiä nukukkua, eiga teijän ruavos padah pandavua ei rodei. Neidizet ruvetah kiistämäh oman vastinehenke sen täh, ken heis enämbän ruadau perehen hyväkse. Yhtelläh oppikkua olla kiistämättäh, a ku ei vuidi, ga juakkua sit uvvessah kai ruavot. Viesoile olis hyvä parandua omua tervehytty vuvven lopus. Koufien sijah juogua heinyčuajuu. Lämmäs vies pezevyttyy valakkuattokseh kylmäl viel. Hyvä olis olla tervehen Uvven vuvven pruazniekoinnu! Skorpionoile enne kaikkie pidäy mustua hyvitellä omii pruazniekoinke. Työndäkkiä heile poštukartočkat Uuttu vuottu vaste libo soittakkua heile. Parembi olis ičel tulla hyvittelemäh sehäi olis paras lahju teijän omile. Piššalimiehet toinah lähtietäh ulgomuale vastuamah Uuttu vuottu. Mustakkua vai tuvva vierahal mualpäi tuomastu omile da dovarišoile. Pruazniekkoih varustamine tuou iluo da hyviä mieldy Piššalimiehile. Vuorikozile pidäy harjaittua omii lapsii käziruadoloih, nevvokkua heile lähtie käzineroloin kerhoh. Uvvekse vuottu sit suatto omas lapses hyvän luajilmuksen. Lapsettomat Vuorikozat čomendetah omua kodii iččeh luajittuloil čomenduksil. Vezimiehien piälimäine dielo talvikuus on Uvven vuvven kuuzen čomendamine. Hyö iče lähtietäh meččäh libo laukkah kuuzen eččoh. Ostetahgi sih niškoi uuzii bobazii, vahnathäi jo terstavuttih kymmenien vuozien aigah. Kalat roitah hyvikse abuniekoikse omile vahnembile. Kalat avvutetah heidy, sanommo, uvven ruadokohtan ečos, penzien suamizes libo pruazniekkustolan varustamizes. Valmisti Ol ga Smotrova Riisukeitinpiiruat»»Leiby-suolu Tahtas: 0,5 litrua maiduo 3 luzikkua kannatestu 3 luzikkua siemenvoidu 3 luzikkua zuaharii 1 jäiččy grammua jauhuo n appine suolua n appine soudua Syväin: 200 grammua riisuu 2 keitettyy jäiččiä 2 luzikkua argivoidu 1 luzikku zuaharipeskuu n appine suolua Syväin pidäy valmistua enne tahtastu. Riisut keitetäh enämbäs vies, sit pidäy net valuttua, huuhtuo vilul viel. Riisuh pannah kaksi keitettyy da pienekse pilkottuu jäiččiä, peskuu, argivoidu da suolua. Tahtahan ainehet pidäy sevoittua asties enzimäi luzikal, sit stolal, kuni sagenou. Tahtahas pidäy azuo vual ušku, sit veičel leikata se palazikse. Net palazet pidäy punuo käzien keskes, painua jauhoh da kiänäldiä. Sit jo voibi ajella. Tahtas pidäy olla sagei, ku kuoret ei tartuttas. Yhtel puolel kuordu pannah luzikku syväindy, toizel puolel kuordu kumatah, sit bl uudočkal voibi ottua randu, a jälles näpittiä rannat, ku hyvin tartuttas. Piirualoi keitelläh čugunriehtiläs siemenvois. Siemenvoit enzimäi pidäy kiehuttua. Riehtiläl pannah kaksin piirualoin. Keiteltes piirualoi pidäy nostella šorpikal, kaččuo, konzu ruskotah, sit voibi kiändiä toizele puolele. Keiteltyt piiruat pannah suureh juodah da pietäh lämmäs kohtas, ku ei terväh vilustuttas.»»midä? konzu? kus? 29/ / / / / Kanzalline teatru Karl Marksan piha, Kahtestostu yö -spektaklin enzi-ildu Suomelas-ugrilaine škola Maksim Gor koin piha, 2 Karjalan jalokivet -festivuali Karjalan filarmounii Kirovan piha, Oma pajo da Terveh, briha! -joukkoloin konsertu Karjalan Muuzikkuteatru Kirovan lagevo, Kantele-ansamblin uuzi K@ntele-style-ohjelmu Kanzallizien kul tuuroin keskus Leninan lagevo, 2 Čičiliušku-teatran ozutelmu Kui hukku vazale muamannu oli »»Hyvittelemmö! Omua poigua, bunukkua, vellie da sevoitardu Zaharovan Semoidu hyvittelemmö roindupäivänke. Toivotammo brihale ozua da lykkyy, menestysty opastundas. Muamo, tuatto, buabat, sizäret da sevoittaret»»siänennustus Petroskoi Anus Priäžy Suojärvi Sortavala Pitkyrandu yö päivy yö päivy yö päivy yö päivy yö päivy yö päivy 28 / / / / / / / On otettu: haldivoiččijat: Karjalan rahvahan lehti Alustettu kezäkuus 1990 Karjalan tazavallan Zakonoinhyväksyndykerähmö, Karjalan tazavallan halličus, Karjalan Rahvahan Liitto da Julguamo Periodika Piätoimittai Natalja Sinitskaja Julguamon da toimituksen adressi: Titovan piha 3, Petroskoi, Karjalan Tazavaldu ÎÎ Tel: (814-2) ÎÎ omamua@mail.ru Internet: ilmahpiästäi: ÎÎ Valdivolline Periodika-b udžettulaitos ÎÎ Painettu Verso-painamos Petroskoi, Varkauksen randu-uuličču, 1a ÎÎ Kirjoile pani Ven an Federatsien kirjupainoalan komitiettu ÎÎ Registrunoumeru Indeksu ÎÎ Painettavakse on allekirjutettu čuasu ÎÎ Painandulugumiäry 700 ÎÎ Tiluandu 1137 ÎÎ Hindu 15 rubl ua Redizainu Fenomen-mediajoukko (Piiteri)