Oma Mua. 48 (1238) Kolmaspäivy Serota ÔÔ Rakaš puoliso Viena ta armaš lapši Vepšänmua s.5

Transkriptio

1 Oma Mua K a r j a l a n r a h v a h a n l e h t i 48 (1238) Kolmaspäivy Serota ÔÔ Pereheššä on elämän tarkotuš s.3 Tänä vuotena heti kakši perehtä Kalevalan piiristä tultih jokavuotisen Priznanije-palkinnon laureaattiloiksi. Karjalan tašavallašša Priznanije-palkinto myönnetäh parahilla perehillä perehšuhtehien lujittamisešta, tervehen elämän tavoista, lapšien hyväštä kašvatukšešta. Gladiševien pereh Kalevalašta ta Karnauhin pereh Borovoista ollah hyvin tutut piirin eläjillä ta ehottomašti on anšaittu laureaattijen korkien arvon. ÔÔ Rakaš puoliso Viena ta armaš lapši Vepšänmua s.5 Karjalan Kanšallisešša kirjaštošša piettih tapuamini tunnetun kirjailijan ta yhteiskunnallisen toimihenkilön Markku Niemisen kera. Tuškin Vienašša löytyy šemmoni kylä, missä Markku Niemistä ei ois tunnettu. Niemisen ta Karjalan väliset yštävyyš- ta yhteistyöšuhtehet on keššetty jo yli kolmekymmentä vuotta. ÔÔ Kuvottih verkuo, piirustettih talvie s.7 Erähän vuvven tagaperin Veškelyksen školah rodivui hyvä perindö pidiä Karjalan perindöllizen kul tuuran festivuali. Joga vuottu sih tulou lastu Suojärven piirin eri školispäi. Festivualis heile järjestetäh kaikenmostu master-kluassua, kudamil hyö opastutah perindöllizeh kul tuurah. Kanšainvälisen ECHO-projektin viimesih tilaisuukših keräyvyttih šen ošallistujat ta järještäjät. Kuvašša: ECHO-assossiatijon johtaja Svetlana Kol čurina (vaš.), projektin kurattorit Alina Čuburova ta Olga Zaiceva, šekä projektin johtaja, Juminkeko-šiätijön piälikkö Markku Nieminen. Kuva: Jelena Filippova, Oma Mua Kyläläzet iče viettih pruazniekkua. Kuva: Ol ga Smotrova, Oma Mua Vot oli kummua, sit oli kummua, kuunnelkua»»mennyt suovattan, 13. talvikuudu, Jessoilah kerdyi pajattajua ymbäri Karjalua. Kylän kul tuurutalois piettih pajoillačču Pajatammo yhtes Šivu 6.

2 2 «Oma Mua» 17. talvikuuta 2014»» tašavalta ECHO-assosiatijo avuau Artlaboratorijoja»»Perinnehtä šäilyttävä etnokulttuurisien keškukšien ta järještöjen assosiatijo eli ECHO-assosiatijo alottau omua enšimmäistä Art-laboratorijot -projektie. Šen tarkotukšena on Karjalan kulttuurilaitokšien etnokulttuurisen toiminnan kehittämini. Alina Čuburova Yksi lähisimmistä kulttuuritapahtumista, konša voipi muuttua keškinäisšuhtehie paikallisen yhteiskunnan kera, on Uuvven vuuvven vaštahotto ta Roštuon pruasniekka, kerto assosiatijon johtaja Svetlana Kol čurina. Art-laboratorijot -projektin puittehissa myö yheššä kulttuurilaitokšien ruatajien ta eksperttijen kera yritämmä uuvvistua perintehellisien toimehpitojen järještämisen standarttimuotoja. Tärkietä on löytyä uušie kanavoja, jotta kiinnoštua ihmisie luomistyöh ta šuaha heijät ymmärtämäh uuteh tapah omua šuhtautumista perintehelliseh kanšalliseh kulttuurih. Projektih toimehpitoja vietetäh talvikuušša Karhumäjen, Priäžän ta Šuojärven piirilöissä. Šiih ruatoh ošallissutah kulttuurilaitokšet kanšainvälisen ECHO-projektin etnokulttuurisien keškukšien verkošton jäšenet. Projektin tapahtumie pietäh šamoin Petroskoissa Karjalan musiikkiteatterissa ta Vintažni ceh -kentällä. Projektin ohjelma: talvikuuta Etnoparvekeh. Uušien idejojen yhtehini eččo ta hylätyn parvekkehen visuaalini korissuš etnokulttuurisen Kielen Kirju -keškukšen tiloissa (Priäžän piiri, Jessoila) talvikuuta Uuši šointi. Kuottelu-musiikkikenttä, kumpasešša tavatah ta peruššetah uuvven audio-tuottehen etnokulttuurisen Veškelyš-keškukšen karjalaini rahvahan kollektiivi ta bit-boks šoittaja Petroskoista (Veškelyš, Suojärven piiri). 19. talvikuuta Karjalaini klassikka. Muasteri-opit, kumpasissa luajitah Karjalan musiikkiteatterin etnovisuaalini koristelu (Petroskoi). 20. talvikuuta Vintaaši karjalaisittain. Karjalaisen perintehellisen kulttuurin ta kielen integratijo Vintažni ceh -kentällä (Petroskoi) talvikuuta Uuvvissukšet. Yhtehisie ajatukšie etnokulttuurisen Zaonežskaja izba -keškukšen korissukšeh Uuvven vuuvven ta Roštuon pruasniekojen viettämistä varoin (Šuurilakši, Karhumäjen piiri). Art-laboratorijot -projektin tulokšien mukah julkaissah pieni kirja, kumpasešša kirjutetah toimehpitojen metodikkoja ta praktikkoja. Projekti voitti Karjalan kulttuuriministerijön kilpailušša Etnokulttuurisen toiminnan kehittämini Karjalan tašavallašša -šuunnašša. Musejot esitettih yhteistyötulokšie»»šuomelais-venäläisen Karjalan Euregio: musejon hyperteksti -projektin tulokšista kerrottih 12. talvikuuta Kanšallisešša musejošša järješšetyššä lehtistökonferenššissa. Ksenija Veretennikova Projektin toteuttamini alko pakkaiskuušša Šen tarkotukšena on yhtehisen kulttuuriympäristön levittämini, kulttuurin ta istorijan erikoisuukšien eččimini ta interpretointi, kaupunkien ta alovehien välisien yhtevykšien lujittamini molommin puolin rajua ta musejojen välisen yhteistyön kehittämini. Projekti oli šuanun tukie rajayhteistyön ohjelman mukah. Projektin bydžetti on euruo. Šitä rahotetah Europan Unioni, Venäjän Federatijo ta Šuomi. Projektih ošallistu 12 laitošta, niistä kahekšan ollah musejot: nellä Karjalan Tašavallan musejuo ta nellä Šuomen Pohjois- Karjalan puolelta. Projektin kahen vuuvven aikana oli pietty äijän toimehpitoja: valokuvanäyttely, muotoilun kilpailu, simposiumi, erilaisie seminaarija ta muuta. Koko ajan projektin ošallistujat ruattih yheššä ta kekšittih musejojen uušie kehittämiskeinoja. Lehtistökonferenššissa oli esitetty projektin tulokšet. Niijen joukošša ollah Open Karjala -tietojärještelmä ta uuvvet musejoekspositijot Karjalan Tašavallan kolmešša musejošša. Olen tyytyväini, jotta Karjalan musejot ošallissuttih šemmoseh šuureh projektih. Še on hyvä kokemuš. Ajattelen, jotta Sortavalan, Iänisniemen ta Koštomukšen musejot mielelläh jatetah yhteistyötä ta iellähki ošallissutah šemmosih projektiloih, varmana šano Kanšallisen musejon johtaja Mihail Goldenberg. Enšimmäini projektin tuloš on Open Karelia -tietojärještelmä. Šiinä on esitetty musejo, kumpani on aina mukana, mukavatyylini Karjalan alovehen opaš. Tietojärještelmän erikoisuutena on še, jotta järještelmä yhistäy ta esittäy musejokokoelmie, esinehie, perintehie, elämäntapoja, kulttuuriperintyö, erilaisie istorijallisie tietoja Venäjäštä ta Šuomen Karjalašta. Projektin toisena tulokšena ollah uuvvet näyttelyt kolmešša Karjalan musejošša: Sortavalan kiviset avaimet -näyttely Luatokan Karjalan musejošša, Iänisniemen ylikulkušilta -ekspositijo Karhumäjen piirin musejošša ta Koštamukšen kulttuurita musejokeškukšen Šyntymäpaikka-näyttely. Omii mielii kirjutakkua Šilmänlipahuš: Miun šielušša on Karjala Kanšallisien kulttuurien keškukšešša oli avattu Vepšäläisien rahvahan kuoron ošallistujan Vladimir Melentjevin (Šoutjärvi) mualaukšien näyttely. Näyttelyh keräyvyttih taiteilijan yštävät, šukulaiset ta kuoron ošallistujat. Vladimir Savvatejevič rupesi piiruštamah jo koulušša, missä kävi piiruššuškerhošša. Taiteilijan armahana teemana on Karjalan luonnon kaunehuš. Melentjevin töitä on olomašša hänen yštävien kokoelmissa Venäjällä, Šuomešša ta Šakšašša. Vladimir Melentjevin šanojen mukah, hiän yrittäy piiruštua elämän mukavie hetkijä. Kuva: Irina Sotnikova

3 »»tunnuššuš «Oma Mua» 17. talvikuuta Pereheššä on elämän tarkotuš»»tänä vuotena heti kakši perehtä Kalevalan piiristä tultih jokavuotisen Priznanije-palkinnon laureaattiloiksi Nadežda Vasiljeva Karjalan tašavallašša Priznanije-palkinto myönnetäh parahilla perehillä perehšuhtehien lujittamisešta, tervehen elämän tavoista, lapšien hyväštä kašvatukšešta. Gladiševien pereh Kalevalašta ta Karnauhin pereh Borovoista ollah hyvin tutut piirin eläjillä ta ehottomašti on anšaittu laureaattijen korkien arvon. Musiikkipereh Raisa ta Juri Gladiševit on kašvatettu kolme lašta. Kakši vanhempua, Aleksei ta Marija, ollah jo aikuhiset ta iččenäiset ihmiset. Hyö ilahutetah heimolaisie omilla šuavutukšilla, kašvatetah lapšie ta staraijah elyä kuin heijän vanhemmat. Myö Juran kera olemma oikiet ämmö ta ukko, nakrau Raisa. Meilä on kokonaini komplekti punukkoja Anastasija ta Maksim. Oikein tykkyämmä heitä ta tietyšti lellittelemmäki. Nuorin Grigori-poika on vielä koululaini, ka jo on aikuhisittain älykäš ta vakava. Hiän on luonnoltah hellittämätöin, miärätietoni ta šitkie. Juuri näitä ominaisuukšie vanhemmat on juurrutettu Grigorih ihan pieneštä šuahen, ta nyt poika lujentau luontuoh harjotellen lapšien ta nuorien urheilukoulušša. Ka urheilu ei ole ainut pojan harraššuš. Grigori tykkyäy karjalaista musiikkie. Ta toisin ei vois ni olla, vet musiikki eläy Gladiševien pereheššä. Juri Gladišev on Karjalan tašavallan anšijoitunut kulttuuriruataja, kalevalalaisien Marina Karnauh Fed a-poikah kera, 2011 vuosi. Kuva Karnauhin pereharhiivašta. Gladiševien pereheštä Priznanije-palkinnon myöntämieseh vanhempien Raisa ta Jurin kera tultih tytär Marija (vaš.) ta poika Grigori. Kuva: Olga Smotrova, Oma Mua huošta. Paikallisen runoilijan Andrei Tuomin monet runot paneuvuttih Gladiševin musiikkih niin šynnyttih kaunehet laulut, kumpaset ketänä ei voija jättyä välinpitämättömiksi. Gladiševien pereh lapšuuvvešta tykkyäy omua Kalevalan muata. Še rakkahuš tuntuu Raisan ta Jurin luomistyöššä, šitä hyö lahjotettih omilla lapšilla ta punukoilla. Kantelistien yhtyvehen ohjelmistošša on karjalaista ta šuomelaista musiikkie, šekä musiikkie, kumpaista šepitti iče Juri Gladišev. Opaštajien pereh Opaštajat Marina ta Aleksei Karnauh eletäh ta ruatah Borovoin pos olkašša. Aleksei ruatau paikallisešša koulušša liikunnan opaštajana. Šen lisäkši hiän vetäy nuorien kalaštajien kerhuo Lapšien luomistalošša. Aleksei iče tykkyäy kalaštamisešta ta mielelläh opaštau lapšie. Miellyttävä talvi- ta kešäkalaššuš tuli lempi hommakši monilla pojilla. Aleksein kolmevuotini Fed a-poikaki kaikilla tuttavilla innokkahašti šilmät kahallah kertou kuin hyö papan kera pyyvvettih kalua. Paičči Fed ua, Karnauhin pereheššä kašvetah vielä kakšivuotini Var a ta Sonečka. Son a on vanhin lapši pereheššä. Hiän šynty, konša vanhemmat oltih vielä studenttiloina. Son a Karnauhin päiväkirjašša on vain hyvie arvošanoja. Hiän lopetti musiikkikoulun ta nyt šuau lisäkoulutušta. Vanhin tytär on vanhempien enšimmäini apulaini. Hiän voit rauhottua pienie veikkuoh ta čikkuoh, leikkie heijän kera, konša muamolla ta tuatolla ei ole aikua. Opaštajien pereh -statussi on erikoini. Opaštajan työ on vaikie ta šiih tarviččou äijän aikua. Onnakko Karnauhin pereheššä löyvetäh aikua yhtehisih hommih, leikkih, matkoih ta kalaššukšeh. Nuoren monilapšisen perehen muamo Marina Karnauh ruatau Kalevalan piirin Lapšien luomistyön varajohtajana. Ammatiltah hiän on filologi, a luonnoltah hyvä ta po- Karnauhin pereheššä löyvetäh aikua yhtehisih hommih, leikkih, matkoih ta kalaššukšeh. kantelistien yhtyvehen ohjuaja. Raisa Gladiševa niise monta vuotta šoittau yhtyveheššä ta on šen solistina. Kantelistien yhtyvehen ohjelmistošša on karjalaista ta šuomelaista musiikkie, šekä musiikkie, kumpaista šepitti iče Juri Gladišev. Musiikki kertou harmuan Kuitin ualtoloista, oman Kalevalan šeuvun ankarašta ta unohtumattomašta kaunesitiivini ihmini, luotettava tovarissa, kumpani aina on valmis auttamah. Ka tärkeintä on še, jotta Marina on hyväntahtoni ta viehättävä muamo ta naini. Hänellä aina löytyy aikua hyväh šanah ta neuvoh. Kuin aikuhiset, niin ni lapšet ymmärretäh Marinua puolešta šanašta. Aleksei niise on hyvä mieš. Lapšet hyvällä mielin otetah häntä vaštah, konša hiän tulou työštä. Nuorimmat nouššah tuatolla yškäh ta ševätäh, a vanhin Son a muhien kaččou šiih perehidillijah. Kaikista elämän vaikeukšista huolimatta, šopu, rauha ta yhteisymmärryš pereheššä annetah hyvie orahie tulovaisuuvvešša. Lapšista, kumpasie kašvatettih hyväššä hoijošša ta rakkahuošša, kašvetah onnelliset ihmiset, a še tarkottau, jotta heijän vanhemmatki ollah onnelliset.

4 4 «Oma Mua» 17. talvikuudu 2014»»KKS Mih on opastettu Oman Muan piätoimittajan Natalja Sinitskajan karjalakse kiännetty enzimäine muumi-kirju Tiedoiniekan hattu piäzi ilmah vuvvennu Kuva: Ol ga Smotrova, Oma Mua Muumit»»Karjalan Kielen Seura on piästänyh ilmah viijenden muumi-kirjan Kumman talvi. Kui iellizet nelli tämängi on kiändänyh livvikse Natalja Sinitskaja»»Kiännösty Viijen kniigan kiännändän jälgeh, midä olet opastunnuh muumilois, heijän eloitavas da filosoufies, kui hyö eletäh da ajatellah? Hyö eletäh omua elaigua, ga muga ku ei olla tiel toizel, ku toizil ei olis pahua mieldy sen periä, ku ruan sidä, midä minul himoittau. Muumit ellendetäh ku jogahizes on hyviä da pahua, niken ei ole kaikkineh hyvä, niken ei ole vaigu paha. Toiči olemmo toizien puoleh pahat, toiči hyvät, se pidäy ellendiä. Kaikil pidäy sobuh eliä perehes da ruadokollektiivas. Sit eliä rodieu kebjei da hyvä. Muumimama on vikse se, kudai kaikkii selgiembi sen ozuttau. Häi kaikkii rauhoittau, ellendäy, avvuttau, keittäy rohtuo, konzu voimatut. Häi on kaikkien muamo, häi pidäy huoldu kaikis, kedä tulou heijän kodih, ei vaiku omas ukos da poijas. Häi kaikkii ottau vastah hyväh luaduh, se olis kui karjalaine taba. Karikatuurua on jogahizes, on Muikkustu, on Hemulii, on Muumitata da Vezirottu... Muumipeigoi tahtou olla rohkiennu, hos ainos ei ole.»» Kumman talvi Ninnineidoil pidäs ainos olla čomannu, ku händy ihailtas da suvaittas. Muumitata on vähäzen Muumipeigoin moine. Oletgo vastavunnuh muumiloinke muijal, komiksois libo kinolois? Tottu sanuo vähän. Lapsennu näin Nevvostoliitos luajitun multfil man, no ei ylen äijäl se painunuh mieleh. Ičel on pahua mieldy, ku Ven al net ollah vähäl suositut da kuulužat, kinolois da kniigois. En tiijä mikse. Vikse ven ankielizet lapset ollah vähästy toizenmoizet, migu suomenkielizet da ruočinkielizet, heidy ei nagrata se, mi nagrattau suomelazii lapsii. Minä iče, tottu sanuo, en lugenuh äijiä ven ankielisty Muumi-kniigua. Vaste nygöi konzu rubein kiändämäh, luven. Fil mois minun mieles ollah jiädy iäres monet kniigan kerrokset, on vaiku jiännyh yksi toimindukerros. Moine on minun mieli. Sehäi tavan mugah on muga, konzu verduat kinuo da kniigua. Kniigu ainos on parembi, migu sen pohjal luajittu kino libo multfil mu. Ilmazen ijän muumit muattih kaiken talven, kylmykuus keviässäh. Ga erähänny talven rodih mostu, midä ei nähty, eigo kuultu sit päiväs, konzu enzimäine muumi vieri muate talviundu. Muumipeigoi havačui, eigo suannuh enämbiä undu. Muga algavui muumipeigoin kumman talvi. Keviän tulduu muumipeigoi sai sanuo: Nygöi minul on kogonaine vuozi. Talvigi. Kyzymys kiändäjän ruavos. Kiändäminehäi on mahtotoi ruado. Kirjuttai kirjuttau sulajua tekstua omas kul tuuruymbäristös. Kiändäjäl pidäs olla uskolline syväindöle da kirjuttua hyväl kielel, hos ainos ei ole ni tarvittavua sanua täs toizes kul tuuras. Kuibo sinul menöy kiännändyprotsessu? Se on suuri ruado, tiettäväine. Minä ainos allus luven kogonah alguperäzen tekstan, minul se on olluh ven ankieline libo suomenkieline, ku ellendäzin, mis rodieu pagin da midä rodieu lopus. Ku nygöi rubiezin kiändämäh enzimästy kirjua, Tiedoniekan hattuu, se olis ihan toizenmoine kiännös sendäh, ku nämmien vuozien aigah ylen äijän tiijustin Tove Janssonas. On ylen tärgei tiediä, ken on sinun kiännettävien kirjoin kirjuttai: ken häi oli, midä häi ruadoi, kenenke häi eli, ket oldih hänes ymbäri, mittumas perehes häi kazvoi. Minuu ylen äijäl autoi Tuula Karjalazen kniigu Tove Janssonas. Tovehäi ylen äijäl iče mustoittau omii muumiloi. Häi nikonzu ei suvainnuh vastata sih kyzymykseh, ken iče sinä olet muumiloin joukos. Häi sanoi, ku händy terstaittau se kyzymys, häi sanoi, ku hänes on yhty da tostu, kaikis on hänen tabua da luonduo. Pidi ellendiä enzimäzekse se, ku häi ylen äijäl suvaičči omua perehty, ga hänel oli vaigei sie olla. Häi ei sobinuh ylen hyvin oman tuatanke, hyö oldih eri mieldy äijis azielois. Häi ylen äijäl suvaičči omua muamua, häi suvaičči nuorembua vellie, a vahnemban vellenke oldih vaigiembat suhtehet. Kai se pidäy tiediä, ku suas ellendiä, mindäh Muumi on moine, ei toizenluaduine.»» Muumit karjalakse Karjalakse on kiännetty viizi Tove Janssonan Muumi-kirjua: ÎÎ Tiedoiniekan hattu, 2009 ÎÎ Varattavu Iivananpäivy, 2010 ÎÎ Muumitatan mustelmat, 2012 ÎÎ Muumipeigoi da händytiähti, 2013 ÎÎ Kumman talvi, 2014 A kirjuttamizes vie, mittuzis vaihielois läbi menöy kiännös? Minä ainos kiännän terväh. Se on minun taba moine. I sit ylen äijän kerdua uvvessah luven, uvvessah kohendan. Sen jälles, ku lugietah Lena Filippova da sinä, minä vie kerran luven da erähii kohtii kohendan. Ainos on mostu vaigiedu kohtua, kudamua pidäy moneh kerdah muutella, ku olis se ellendettävy da löydys pättäviä sanua. Se toiči on ylen vaigei. Ainos kerras en ellendä, mi on suomekse kirjutettu, da sehäi jo on kiännös ruočin kielespäi. Konzu käin Tove Janssonan omistettuh matkah, minuu ylen äijän autoi Tove Janssonan ozuttelun kačondu Ateneumas. Minä händy tiezin kirjuttajannu, en tiedänyh taidehmualarinnu. Se oli ylen suuri rouli hänen elaijas. Häi ylen äijäl igävöičči sidä, ku händy väheksittih mualarinnu. Sidägi pidi tiijustua. Vie yksi kyzymys lugijois. Kedä toivozit ku suadas lugie muumiloi? Pahakse mielekse tiijän ku lapset, školaniekat ei voija lugie kebjieh, se on vaigei heile lugie da ellendiä. Se pidäs lugie heile. Valmehekse lugie, sit ku opastai lugis da sellittäs. A löydyygo opastajua, kuduat hyvin maltetah? Minä tiettäväine tahtozin, ku sidä lugiettas kaikin, ket maltetah karjalan kieldy. Ol ga Ogneva kyzyi jo viijetty kniigua, häi L oša-poijanke lugou Muumi-kirjoi. Minä omal poijal en vie alganuh lugie, ku myö hänenke luvemmo vie parembi hänen igäh pädijiä kniigua, sidä Maria Kähärin kniigua da semmostu. In astugi emmo vie lugenuh. Minä uskon, ku minun lapsi, häi iče libo minä hänenke, lugou net muumit. On unelmu kazvattua hos yksi oma lapsi tovellizekse karjalazekse. Tämä tiettäväine on probliemu, ken on valmis lugemah muumiloi. Äijängo pidäs tundie Oswald Spengleran filosoufiedu ku vois ellendiä, mindäh Vezirottu lugou kirjua Kaiken tyhjyös? Sen voibigi ellendiä sen jälgeh, konzu on kaiken kirjan lugenuh. Toinah se ongi nenga, ku muumin lugiettuu voibi ruveta lugemah Spenglerua. Voibi olla, ihan hyvä dielo algua toizes agjaspäi. Natalja Sinitskoidu pagizutti Martti Penttonen

5 »»ihmini «Oma Mua» 17. talvikuuta Rakaš puoliso Viena ta armaš lapši Vepšänmua»»Karjalan Kanšallisešša kirjaštošša piettih tapuamini tunnetun kirjailijan ta yhteiskunnallisen toimihenkilön Markku Niemisen kera. Olga Melentjeva Tuškin Vienašša löytyy šemmoni kylä, missä Markku Niemistä ei ois tunnettu. Niemisen ta Karjalan väliset yštävyyš- ta yhteistyöšuhtehet on keššetty jo yli kolmekymmentä vuotta. Markku Nieminen on Šuomešša toimivan Juminkeko-fondin johtaja. Fondin peruštehtävie on Kalevalah liittyvän kulttuuriperintehen šäilyttämini ta kulttuurivaihto Karjalan ta Šuomen välillä. Juminkeko järještäy näyttelyjä ta erilaisie pitoja kuin Šuomešša niin ni Karjalašša. Šen toimintah kuuluu šamoin julkaisutoiminta, perintehen keruu šekä Vienan runokylien elävyttämistoiminta. Fondin avulla on šuatu toteuttua monen monta projektie Karjalan alovehella. Runokylien elävyttämini ta muut projektit Vuuvvešta 1990 Juminkeko yheššä Karjalašša toimivan Arhippa Perttusen šiätijön kera on alottan Vienan runokylien elävytyšprojektie, kumpasen keštoaika on 25 vuotta. Projektin piirih kuuluvien kylien joukošša ollah nimenomah Puanajärvi ta Haikol a, kumpaset on šuatu muajilmankuulusuutta juuri Juminkeko-fondin ta iče Niemisen anšijošta. Molommissa kylissä on luajittu äijän restaurointi- ta kunnoššuštöitä. Puanajärvellä myönnettih vuotena 2005 Europa Nostra-mitali, mi on korkein europpalaini tunnuššušpalkinto kulttuuriperinnön šäilyttämiseštä. Vuotena 2012 šama palkinto oli myönnetty Haikol an kylällä. Viime ajan merkittävimpie projektija on ollun ECHO ili etnokulttuurikeškukšien verkošton luomini Karjalašša. Šiinä Juminkeko esiinty piäpartn orina. Projekti kešti kakši vuotta ta näytti hyvie tulokšie. Etnokulttuurisien keškukšien toiminta käynnisty monissa Karjalan kylissä. Toisena šuurena projektina on Ontrei Malisen Kanteleh -kulttuurimatkailureitti. Šen tarkotukšena on eistyä Vienan Karjalan matkailuo hyövyntämällä alovehen poikkeukšellisie kulttuuriarvoja. Reitti kulkou Šuomen Kainuušta Vienan kylih ta šen varrella järješšetäh erilaisie tapahtumie ta pitoja (pruasniekkoja, seminaarija, kurššija tmš). Markku Niemisen johtama Juminkeko on jokavuotisen Sommelo-kanšanmusiikkijuhlan järještäjä. Kuva: Klaus von Matt. Kirjailija pitäy muistua kirjoistah, juuri šen takie myö aikoinah rupesima julkaisomah Karjalan kirjallisuuvven klassikot -šarjua. Markku ta vepšäläiset Erikoisteemana Niemisen elämäššä kuuluu Vepšänmua ta vepšäläiset. Vepšäläisissä kylissä Niemistä niise hyvin tunnetah. Juminkeko on kannuštan monta projektie vepšäläisen kulttuurin hyväkši šekä kirjojen julkaisomista. Miušta tuntuu, jotta viime elämäššä Markku oli vepšäläisenä ta täššä elämäššä hiän on šuattan šäilyttyä oman vepšäläisen šyväimen, kerto filologisien tietojen tohtori, runoilija Nina Zaitseva. Kaikki, mi koškou vepšäläisie, häntä ylen kiinnoštau. Kun ei olis Markku Niemistä niin mie ajattelen, jotta monet vepšäläiset kirjat jiätäis julkaisomatta. Nieminen tutkija ta kirjailija Pitkäaikaset yštävyyšvälit yhissetäh Markkuo ta Karjalan Tietokeškukšen ruatajie. Juminkeko yhteistyöššä Tietokeškukšen kera on järještän monta tutkimušmatkua Karjalan eri kylih. Instituutin ruatajien ta varšinki folkloristien kera Markku on käynyn monissa matoissa, kerto tutkija, folkoristi Valentina Mironova. Markku on iče elävä tietošana kirja, ka hänellä on erittäin hyvä taito, hiän šuattau löytyä tutkimuškannalta arvokkahie tietorikkahie ihmisie. Karjalašša Markkuo paremman tiijetäh innokkahana yhteiskunnallisena toimihenkilönä. Nieminen on višših ainut ulkomualaini, kumpasella on myönnetty Karjalan anšijoitunuon kulttuuriruatajan arvo. Nieminen-kirjailija on kait karjalaisilla vähemmän tuttu. Markku kiinnoštu kirjallisuuštyöštä 1980-luvulla. Hänen kiänalta on šyntyn Isät Suomessa, sydän Karjalassa- ta Vuosisadan kirjeet -romaanit šekä runo- ta aforismikokoelmie, lapšilla tarkotettuja kirjoja, šekä ušeita lapšien elokuvakäsikirjutukšie. Kirjailija pitäy muistua kirjoistah, juuri šen takie myö aikoinah rupesima julkaisomah Karjalan kirjallisuuvven klassikot -šarjua, kerto Nieminen. Täššä Juminkeko-fondin»»Markku Nieminen ÎÎ Markku Nieminen on šyntyn Porissa 1945 vuotena. ÎÎ Hiän valmistautu Helsinkin yliopistošta vuotena ÎÎ Opaššukšen jälkeh toimi opaštajana ta sosiaaliruatajana. ÎÎ Vuotena 1977 Nieminen šiirty elämäh Kuhmoh, missä on elän tähä šuate. ÎÎ Markku Nieminen on Juminkeko-fondin johtaja, kumpasen toiminnan erikoisšuuntana on karjalaisien runonlaulukylien ta perintehellisien elintapojen elävyttämini. ÎÎ Markku on erilaisien kirjallisuušpalkintojen laureaatti. Vuotena 1992 hänellä oli myönnetty Karjalan Tašavallan anšijoitunuon kulttuuriruatajan arvo. ta Karjalan kanšallisuušministerijön yhteistyöššä valmissetuš ša šarjašša jo nähtih päivänvalon Juakko Rugojevin, Pekka Pertun, Ort t o Stepanovin, Nikolai Jaakkolan, Vladimir Brendojevin teokšet. Iče Niemisellä kanšallisešša kirjaštošša järješšetty tilaisuuš oli šuurena yllätykšenä: Miula vain šanottih, jotta 7. talvikuuta šiun pitäy tulla Petroskoih, Karjalan Kanšalliseh kirjaštoh. Kyšyin, jotta mitä miulta tarvitah, pitäykö miun mitä esittyä, kuitenki vaštaušta omah kyšymykšeh mie en šuanun. Tulin täh pitoh ta še oli miula tovella šuuri yllätyš kun milma täššä vain koko ajan kehuttih. Yli kolmenkymmenen vuuvven aikana Markku on käynyn eri kylissä ympäri Karjalua, kuitenki hiän myöntäy, jotta Vienan Karjalalla on aivan erikoini rooli hänen elämäššä: Viena on miula ikäh kuin avijopuoliso, kumpasen kera pitäy elyä kaikki elämän myötä- ta vaštahkäymiset, kun tuaš vepšäläiset ollah kuin armaš tytär, kumpani aina on šyväimeššä. Omii mielii kirjutakkua

6 6 «Oma Mua» 17. talvikuudu 2014»» karjalazet Illačun loittovimannu gost annu oli Armas randaine -pajojoukko Pitkäsrannaspäi. Kuva: Ol ga Smotrova, Oma Mua Pajo kuului Jessoilas»»Priäžän piirin Jessoilan kyläs jo tostu kerdua piettih Pajatammo yhtes - illačču. Pido algavui kozičendas, karjalazet ozutettih, kui enne käydih koziččemah andilastu da kui vahnembat kiitettih omii lapsii. Ol ga Kuzmina Karjalan kielen suvaiččijat Ruočis -yhtistyksen piälikkö Olli Hörkkö sanelou karjalazis da karjalazes kul tuuras ru Karjalazet ill Pidäy sanuo, gu nuorien keskes kiinnostus karjalazeh svuad bah on kazvanuh. Kahten jälgimäzen vuvven aigua Priäžän piiris kolme kerdua nuoret piettih svuad bua perindöllizeh tabah. Omal ezityksel myö tahtoimmo mustoittua rahvahal karjalazii perindölöi, kuduat ruvettih unohtumah. Mustan, kui nellikymmen vuottu tagaperin kylän nevvostos yhtes päiväs piettih seiččie svuad bua, tänäpäi monet nuoret muutetah linnah, tahtozin, gu hyö tiettäs omii perindölöi. Vahnembile pidäy opastua nuorii, sanelou jessoilču P otr Šombin. Mittuinebo svuad bu voi olla pajoloittah. Ozuttamah omii neroloi Jessoilah kerävyttih pajattajat, pajo- da tansijoukot Priäžän, Anuksen da Suojärven piirilöis sego Petroskois da Pitkäsrannaspäi, kaikkiedah kuuzitostu kollektiivua, kudualois oli nelli lapsien pajo- da tansijoukkuo. Festivualin aigah pajatettih kui liirizii, mugaigi vesselii pajoloi rakkahuos, armahas kodirannas sego Karjalan rahvahas. Festivuali rodih suurekse pruazniekakse, rahvastu kerävyi äijy, kaikin muheloitetah. Syväimes on lämmin, konzu voin paista rahvahanke omal kielel da kuunnella čomii Anukselazet helieh hol aitettih častuškoi karjalakse. Kuva: Ol ga Smotrova, Oma Mua pajoloi. Tänäpäi karjalakse paistah vai vahnembat rahvas, nuorien keskes on vähä pagizijua. Jessoilas on äijy lapsien joukkuo, kuduat pajatetah karjalakse, himoittas, gu lapset vie maltettas hyvin paista omal kielel, sanelou kyläläine Galina Kurillo. Illačun loittovimannu gost annu oli Armas randaine -pajojoukko Pitkäsrannaspäi. Naizet tuldih hyväs mieles, tahtottih paista rahvahanke karjalakse da kaččuo toizien ezityksii. Nygöi Pitkäsrannas vähä ken pagizou karjalakse, monet ollah ven alazet, myö olemmo karjalazet, ga kieli vähitellen rubei unohtumah, naizienke kävyimmö kirjastoh, sie opastuimmo lugemah da kirjuttamah karjalakse, mustelimmo, kui enne pagizimmo. Minä olen rodinuhes Priäžän piiris Kolatsellän lähäl. Kuni muamo oli hengis, hänenke vähäzen pagizin karjalakse. Konzu häi kuoli, minul ei olluh kenenke paista, ukko on ven alaine. Hyvä, gu meil rodih oma pajojoukko, yhtes toizien naizienke mustelemmo karjalan kieldy, sanelou Nina Zatemova Pitkäsrannaspäi. Kai kollektiivat suadih kiitändykirjazet. Iänestyksen tuloksien mugah parahakse pajojoukokse kaččojat vallittih Jessoilan Aldoine-ansamblin. Paiči istumistu zualas da ezittymisty laval, illačun gost at, gu lähembi tuttavuo toine toizeh, voidih yhtyö yhtehizeh kruugah da eriluaduzih tansiloih. Pido toi iluo da hyviä mieldy kui aiguzile, mugai lapsilegi. Järjestäjät uskotah, gu tulieh festivualissah liženöy uuzii pajoloi sego tulou enämbi pajattajua da kaččojua. Tukholmas»»Karjalan kielen da kul tuuran ystävät kerryttih kylmykuun suvaiččijat Ruočis -yhtistys pidi jo perindökse tulluot Karjal olijua rahvastu. Kui mulloigi illačču järjestettih Vieljärven Ka»»Rajan tagua Olli Hörkkö Illačun piendypaikakse vallittih yhtistykseh kuulujan, karjalastu suguu olijan tundietun taidogalleristin Marjatta Nenanderin ruadotilat arvokkahas linnan kohtas. Rahvastu illaččuh tahtoi tulla äijiä enämbi, migu gallerein tiloih syndys, sendäh pidi rajoittua tulluzien miäry nellähkymmeneh. Äijile pidi sanuo, ku emmo voi enämbiä rahvastu ottua vastah. Sendäh tahton luadie vie yhten moizen pivon kui vai vois teriämbi, sanou Marjatta Nenander. Gostien joukos täl kerdua oli silmynägeviä enämbi ruoččilastu, migu Tukholman karjalastu da suomelastu. Kandeleh da Karjal kiinnostetah ruoččilazii Ruočinkielizii gostii nimenomah kiinnosti Ruočin kandeleh- da kalevanystävii edustajan Helena Häggtsömin kandelehel soitandu. Helena soitti kui viizikielisty, mugai suurdu kandelehtu. Ruoččilazil ei ole nimittumua viärymieldy kandelehtu kohtah, sanelou Helena. Ruočin suomelazet sen sijah pietäh sidä vahnanaigazennu soittimennu, kudamal voibi soittua vaiku rahvahanmuuzikkua. Toven, ga se pädöy kui klassizen, mugai ilomuuzikan soittamizekse. Ruočinkielizet gost at kyzyttih myös äijän karjalazes kul tuuras. Ruočis enimmäkseh nimidä ei tietä karjalazes kul tuuras, sendäh šipainiekat, liput da Karjalan bal zamu oldih heile ihan uuttu. Kyzymysty oli äijy da opimmo vastata niilöih kui vai vois oigiembah, sanelou Karjalan kielen suvaiččijat Ruočis -yhtistyksen piälikkö Olli Hörkkö. Karjalan bal zaman eričyksis da juondutavas saneli Ruočis eläi petroskoilaine Andrei Osipov. Pajuo, nagruo da itkuu Illačun aigah Marjatta pajatti karjalankielizii pajoloi, moizii kui Ruskei neičyt, valgei neičyt, Luadogan meren randamil. Suomes tuttu Evakon laulu pani ijäkkähii rahvahii pyhkimäh kyynälii silmis. Duumaičin ezmäi, ku en rubie pajattamah sidä, sendäh ku konzu jälgikerran kannaksen karjalazien

7 »»kul tuuru «Oma Mua» 17. talvikuudu 2014 Kuvottih verkuo, piirustettih talvie 7»»Erähän vuvven tagaperin Veškelyksen školas rodivui hyvä perindö pidiä Karjalan perindöllizen kul tuuran festivuali.»»veškelys Ol ga Smotrova očinkielizile gostile. Kuva: Jukka Painilainen ačut lopus Tukholman vahnah linnah, kus Karjalan kielen azet illačut. Täl kerdua illačus oli äijy ruoččilastu juurdu rjalan kielen koin hyväkse. Gallerein omistai Marjatta Nenander andoi Tukholman vahnas linnas olijan taidogallerein tilat illačun pidämizekse ilmai. Illačus häi pajatti karjalakse. Kuva: Jukka Painilainen Joga vuottu Veškelyksen školan festivualih tulou lastu Suojärven piirin eri školispäi. Festivualis heile järjestetäh kaikenmostu master-kluassua, kudamis hyö opastutah perindöllizeh kul tuurah. Mennyt vuon festivualih tuli lastu kai viijestostu školaspäi, täl kerdua Veškelykseh tuli kymmenes Suojoves, Suojärves, Raibonkoskes, Leppäsyrjäs da toizis školispäi. Pidämäh master-kluassoi tuli eri alan spetsialistua. Soittamah kahdelehel školaniekkoi opasti Sattuma-joukon soittai da pajattai Arto Rinne. Perindöllizih tansiloih da kižoih opastettih veškelčät Irina Pogrebovskaja, Marina Borovkova, Marina Gavrilova da Marija Zaitseva. Kudomah verkoloi opasti veškelčy Lev Vorobjov, azumah bumuagahistu lammastu omin käzin Natajla Larionova. Jelena Saveljeva opasti azumah tyttilöi, Karjalan tundiettu taidoilii Vladimir Lukkonen piirustamah. Vastavuttih opastujat Karjalan tundietun säveldäjängi Gennadii Vavilovanke. Kai master-kluasat oldih opastettavat da mieldykiinnittäjät, opastajat ruattih omien metoudiekoin mugah, maltettih an- Opastajat ruattih omien metoudiekoin mugah, maltettih andua hyvii nevvoloi. Lev Vorobjov da opastujat valmistettih hyvä lahju joga kalastajale Kalastajan hurstine uvvekse vuottu. Kuva: Ol ga Smotrova, Oma Mua dua hyvii nevvoloi. Vladimir Lukkonen opasti lapsii piirustamah sil taval, ku lapset siirryttih kruugua myöte da piirustettih midägi uuttu vierahah kuvah, muga jogahine kuva rodih monien lapsien piirustettu. Taidoilii nevvoi opastujii olla varu- amattah kirkahii värilöi: lumi ei ole valgei, lumen väri rippuu ymbäristös. Arto Rinnen luo kerdyi ei vaiku opastujua, ga vahnembangi polven rahvastu heil oli äijy kyzyttäviä karjalan perindöllizes soittimes, sanommo, mil kandeleh eruou gituaras. pruazniekas pajatin, ga voinua kestänyöt rahvas itkusilmis kuunneltih sidä, sanelou Marjatta. Ruoččih voinan jallois pagoh lähtenyzien da sih jiännyzien suomelazien saldatoin yhtistyksen sekretari Kai Rosnell omas puoles saneli juurettomuos da sit kui ei otettu vastah vierahas muas, sit mi on äijile karjalankielizile Luadogan Karjalaspäi lähtenyzile tuttu. Den gua Karjalan kielen koin hyväkse täl kerdua on kerätty saman verran kui mennyt vuongi, läs kolmie tuhattu Ruočin kruunua. Karjalan tundiettu taidoilii Vladimir Lukkonen opasti lapsii piirustamah talvie. Kuva: Ol ga Smotrova, Oma Mua.

8 8 «Oma Mua» 17. talvikuudu 2014»» mennytty aigua Ku oza olis ezin»»uskomustu Valentina Mironova Nygöi, konzu rahvas muga puaksuh, toiči dielottah da ihan tyhjiä käytetäh Internettua, kirjutetah midä piä kandau Internet-sivuloil, ainos vai enämbäl kummeksit, kui hyviä da pädeviä voibi rikkuo. Kaikis enimite minuu ärzyttäy, konzu Internetas rahvas kirjutetah ristikanzan omua peittoperästy, iččenähisty. Toiči näit Internetas mostu kuvua, ga ni sanua maltua ei sua. Konzu kohtuzet akat pal l ahii vaččoi kuvatah da kaikile ozutettavakse azetetah, konzu nuoret muamat omis pikkarazis lapsis kuvua otetah da verkoh pannah. Oh minuu-minuu, mielettömät. Sendäh juohtuigi mieleh mustoittua ennevahnazii ennustuksii da perindölöi, kuduat koskietah pienii lapsii. Niilöi ennustuksii voibi pidiä vahnoinnu da paganallizinnu, ga minä uskon, ku enne meidy elänyöt rahvas sen mugah ruattih, ga onhäi sit niilöis hos pikoi vähäine, ga tolkuh dieloh. Enne uskottih, ku ei sua syvvä oman lapsen jälles jiännyzii leibypalazii lapsen tervehytty vuaratto. Ei ni puhuttu enne lapsen rožih, ku ei puhaldua iäres lapsen ozua da lykkyy. Ei istutettu lastu stolan piäle, ku ei olis lapsi itkučču. Uskottih: konzu lapsi maguau, ei pie häneh kaččuo, eiga havačuttuu häi voibi pöllästyö. Ennevahnas ei lapsii ni n oppailtu liijakse: rožih ei ukkailtu, ku hambahat aijoinaijal kazvettas, jalloinpohjih ei n opattu, eiga myöhä opastuu kävelemäh. Toiči kuulet, ku kielletäh, ei la sua lastu zirkaloh ozuttua vuodessah. A mindäh? Sendäh ku uskottih: lapsi rodieu ozatoi. Konzu lastu ristittih, tarkah kačottih, kui ollah kämmenet. Ku ollah kobralleh, lapsi rodieu skuuppu, ei oldane, ga rodieu rahmannoi da hyvätabaine. Ku lapsi lienne olluh itkučču, ga viettih se kiriköllyö, konzu kellot soitetah. Gu ei voinnuh lienne lapsi rauhas da suremata muata, ga hänel pestih silmät uksen kiägäs työtys pyhitetyl viel da pyhkittih sit oman sovan muuričural. Ku nähtäshäi karjalazet akat, midä nygöi nuoret emändät korotah, ga toinah voiveroittas. Pidäkkiä mieldy piäs. Älgiä vai ajakkua ozua iäres omas ičes da omis lapsis. Ennevahnas lastu pihale työndäjes muamo toiči voijeldi hänele rožat novel, ku liijakse ei kiitettäs vierahat rahvas. Kuva: Ol ga Smotrova, Oma Mua Algu sadavuozil»»onegzavodu P otr Sem onov Sygyzyl vuvvennu 1772 zavodah kirjutetut muanruadajat ruvettih varustamah meččyainehii da kivii uudeh puuškuzavodan aloveheh niškoi. Vuvvennu 1773 oraskuun 17. päiväl pandih domennoin zavodan alužin. Algavui muan da čuurun viendy plotinale. Yhtyaigua allettih ilmalpuhundu, poruandu da toizien ozastoloin srojindu. Uvvessah srojittih Mašezerskoi da Lososinskoi plotinat. Srojindan aigah zavodu sai uvven nimen Uuzipetrovskoi puuškuzavodu. Yhtelläh jo 1774 vuv vel, 12. heinykuudu, kuningatar Jekaterina II kirjutti Anikita Jartsovale, ku zavodal olis pandu toine nimi Aleksandrovskoi puuškien valanduzavodu. Vuvvennu 1774 kezäkuun 30. päiväl piästettih ruadamah kaksi enzimästy domennoidu päččii, a ligakuun 13. päiväl valettih enzimäine puušku. Aleksandrovskoil puuškien valanduzavodal valmistusaijal oldih ozastot: domennoi, pal l u, paja, rauduseppy, furmovoi, nahkufuabrikku da plotinat. Jartsovan aigah azuttih omaluaduzet vezitehniellizet laittehet, pystyoigiet raudahizil lehtil piälystetyt päčit, poršnevoi vienväil ruadai ilmalpuhundu koneh. Piettih koittehii puuškien azundan jällespäi poruandajen niilöin stvolii. Vuvvennu 1782 Anikita Jartsov työttih Sankt- Peterburgah, kus händy pandih Mägiammattiopiston johtajakse. Anuksen zavodoin piälikökse pandih F odor Gramatčikov. Hänen aigah huvettih puuškien azundutilavukset, paheni niilöin luadu. Erähil kuuloil niilöin pädemättömys nouzi 70 prosentassah. Vuvvennu 1786 zavodan piälikökse pandih Karl Gaskoinua. Zavodal 1788 vuvvennu azuttih enzimäine mua ilmal raudutie zavodah näh, kudai oli nimitetty čugunahine raudutielangu, a 1789 vuvvel zavodal azuttih enzimäine Ven al höyrykoneh tevolližukseh näh. Zavodan pihal 1778 vuvvel pandih enzimäine mustopačas Petroskoil Mustopačas puuškale. Se puušku 1774 vuvvel oli merivirraston ofitsieroin brakuittu. Sen jälles nelli vuottu se virui pädemättömänny. Sit 1778 vuvvel se puušku viettih Koitehbatareih, kus zar adittih. Kai koittelendat puušku kesti. Anikita Jartsov käski panna se puušku zavodan pihale vahnan tämän artilleerien lujuon merkikse. Vuvvennu 1819 elokuun 7. päiväl zavodal oli Ven an imperuatoru Aleksandr I. Valdukunnan piämies kävyi zavodan kaikkih ozastoloih, kačoi oruudieloin valmistandua, syvendyi kaikis pienimih tarkukohtih, kačoi valmehet luajilmukset. Domennois ozastos hänen aigah valettih merilaivaston puušku. Valdukunnan piämies tahtoi sežo olla meriartilleerien oruudieloin koittelendan aigah. Ofitsierat da puuškien zar adijat ammundan aijakse tavallizesti peityttih kivizeh peittohaudah, sentäh gu ammunduvehkehet puaksuh räjähtettihes da palat lennettih kaikkih čurih. Imperatoran aigah 24 funtahine ammunduvehkeh toizen ammundan aigah räjähtih. Sen jälles Aleksandr I zavodan hoidajale Krakale sanoi: Minä olen ylen suures ihastukses, ku näin oruudien reviendän. Imperatoran kävyndän mustokse 1823 vuvvel 15. syvyskuudu zavodan pihah oli pandu mustopačas čugunahizien paččahien da rešotkanke, kus oli hänen aigah valettu da vie hänen käil tavottu puušku, kudamal kullittuloil kirjaimil oli kirjutettu: 1819 vuvvel 7. elokuudu Aleksandr I Petroskois, a puuškal oli kirjutettu: Tämä puušku on valettu Imperatoran Aleksandr I aigah elokuun 7. päiväl Se mustomerki oli pystöi 1918 vuodessah. Vuvvennu 1826 algavui Aleksandr Nevskoin nimizen kirikön srojindu, kudaman loppu da kirikön pyhitändy oldih 1832 vuvvel, pakkaskuun 27. päiväl. Kirikkö azuttih zavodan ruadajien lahjoitettuloih den goih da valdukunnan varoih. Vuvvennu 1838 talvikuun 28. päiväs vuodessah 1873 se kirikkö oli zavodan käytös. Zavodan kaksivuodine ammattiopisto avattih 1831 vuvvel. Vuvvennu 1840 pakkaskuul ammattiopistoh niškoi azuttih erilline kivine huonus. Vuvvennu 1836 zavodu azui enzimäzen muailman pualiččahizen elevuatoran nostanduruadoloih niškoi. Enzikerran Ven al oli pietty vagrankah hiilavu puhundu. Kai zavodan ruadajat 1856 vuvvennu oldih palkittu medalil: vuozien voinan mustokse. Vuvvennu 1858 zavodale kävyi Ven an imperuatoru Aleksandr II. XIX sadavuvven lopus čugunahizet puuškat loppiettihes. Niilöin sijah roittihes teräsraudahizet ammunduvehkehet, kuduat oldih äijiä parembat. Vuvvennu 1889 zavodan piälikökse pandih Vasilii Pol akov, kudai azui zavodan kilvanvoittajakse, vähendi ruadajua. Vuvvennu 1903 azuttih teräsravvan valandu da vieretystevokkahukset, a 1906 vuvvel zavodale pandih enzimäzet sähkömotorat, telefonat da sähkötulensuamine. Enzimäzen muailman voinan algavuhuu zavodan ruavot kazvettih kahteh kerdah da ruadajien lugu liženi puolehtostu kerdah. Vuvvennu 1875 tuhukuul Aleksandrovskoil zavodal oli ilmoitettu enzimäine Petroskoil vastustoimi. Se oli zavodan historiedu. Kahtendenkymmenenden vuozituhanden allus Aleksandrovskoi zavodu jäi kaikis pahimakse valdivolaitoksis kogo Ven al ÍÍLoppoza. Algu n:lois 46-47

9 »»matkuštamini «Oma Mua» 17. talvikuuta Karjalaiset artistat esiintymäššä Il l anpäivän pruasniekka Vuokkiniemeššä. Karjalan kieli ta šen vaikutuš matkailuh»»turistit tahotah tulla kaččomah ta kokemah karjalaista kulttuurie ta kuulla aituo karjalan kieltä. Vienašša paissah yhä karjalan kielen vienan murrehta. Kuitenki še ei ole valtakieli. Šitä ošatah enimmäkšeh vanhukšet ta keški-ijän ylittänehet luvulla oli häpie paissa karjalua ta koulušša äšen kiušattih lapšie, kumpaset paistih karjalua toisillah. Lapšien kašvatukšešša kotikieli oli ušein venäjä. Vuokkiniemen kylän johtaja Jelena Pluiko kerto pakauttelušša, jotta nuoret muutetah kaupunkiloih, šentäh kun heilä ei ole töitä omalla kotipaikallah. Kaupunkiloissa on vaikieta šäilyttyä oma muamonkieli, šentäh kun kaikki asiet toimitetah venäjäkši. Mitä tapahtuu, kun karjalan kielen taitajat šiirrytäh tuonilmasih, kuollah? Kuuluuko karjalan kieli enyä Vienašša? Venäjän vahva vaikutuš näkyy kylissäki Vienan Koštamukšešša ta Uhtuolla ili Kalevalašša kaupoissa, ruokaravintoloissa ta muuvvallaki hyvin harvoin šuau kuulla karjalan kieltä. Uhtuošša on paikoin kylttijä ta karttoja šuomekši ta karjalakši šuomelaisturistija varoin. Niistä voima kiittyä paikallisen Uhut-šeuran aktivistija. Katujen nimikyltit šielä ollah venäjäkši kirillisillä kirjaimilla. Vuokkiniemeššä ei ole yhtänä katunimie eikä kylänkarttua vienankarjalakši. Voit kyšyö kuin äijän Vuokkiniemeššä käyt venäjänkielisie turistija! Vuokkiniemeššä on kautta aikojen vieraillun äijän šuomelaisie ta vienankarjalaisien pakolaisien jälkiläisie. Nyt turistit on kylistä kavottu. Kun Uhtuošša aikoinah alotettih lapšien kielipešätoiminta karjalan kielellä, šiitä oli ylen kiinnoššuttu vanhemmat, kumpaset tahottih omilla lapšillah varšinaista opetušta karjalakši. Nykyjäh kielipešä ei toimi alkuperäsellä tavallah, šiinä puolet on venäjyä ta puolet on karjalakši. Vuokkiniemeššä ei kielipešätoimintua ole, ka karjalan kielen opetušta on koulušša. Kielen šäilyttämini on yhtehini asie Oulušša järješšettih vienankarjalan murtehen ta kulttuurin kuršši. Opettajana šielä toimi professori Pekka Zaikov. Hiän totesi, jotta Šuomešša olijat karjalaiset šeurat ei ruohita puuttuo liikua toisen muan as s oih kun kyše on Vienan Karjalan kulttuurista ta šen karjalan kielen murtehešta. Näin ei pitäis olla! Hänen mukah karjalaisjuuriset niin Šuomešša kuin Venäjällä ollah kaikki karjalaisie ta šentäh kielen ta kulttuurin šäilyttämini on kaikkien karjalaisjuurisien yhtehini asie. Matkailukehitykšen avaimet Karjalan kielen šäilymini ta tarvittuas s a šen elävyttämini on yksi avain, kumpani šais šäilymäh ta virkistymäh Vienan Karjalan matkailun. Täššä asiešša matkailun parissa piättävissä ašemissa olijien ihmisien pitäy kannuštua Karjalašša ottamah tämän turismivalttikortin täyteh käyttöh. Nyt pitäis kylvyä karjalaisen heimon keškuuvvešša ylpeyttä karjalaisista juuristah šitä turistit tahotah tulla näkömäh ta kokemah. Matkailijat yllätytäh kun kuullah karjalan kieltä ta Venäjän puolella šuahah palveluo šillä kielellä, kumpaista hyö ymmärretäh. Še on monella ilahuttava yllätyš ta šillä on positiivini vaikutuš Karjalan matkailušša. Vienalaisien jälkiläisie Šuomešša Sari Heimonen, Muhos Kai Paajaste, Vaasa Viime vuotena paikalliset aktivistit entisöitih Kalevalan vanhan Issakkalaošan nimitykšet ta ašetettih šen paikalla tieviitta. Karjalankieliset paikannimitykšet tieviittoih oli ašetettu Kalevalan piirissä ta Koštamukšen piirikunnašša vuosina.

10 10 «Oma Mua» 17. talvikuudu 2014»» perintehet Joulu ta Roštuo, elävytämmä unohtunutta»»šuomen Joulu ta karjalaini Roštuo ollah kanšan ta perehen pruasniekkoja. Anni Vlasova Meijan istorijašša on ollun pitkä aika, konša kiriköt ta uškonto oli kielletty. Muutomat šukupolvet ei nimitä tiijetty täštä, ka nyt pikkuhil l ua meiläki on ruvettu uuvveštah rakentamah kirikköjä. Meijän Louhen piirissä niitä on Piäjärveššä, Kiestinkissä, Louhešša, Čuupašša oikieuškoset. Louhešša on vielä luterilaini. Čuupašša ta Tungojärveššä on Helluntai-lohkon tupoja. Tavatki pikkuhil l ua myöššytäh. Myö Piäjärven karjalaisien šeurašša olemma jo monta vuotta järještän pruasniekkoja, missä yhissämmä Roštuon ta Uuvven Vuuv ven vaštaušta. Olemma myö käynyn Šuomeššaki pikkujouluih Kuusamo-Viena-šeuran kučulla. Nyt šatuin käymäh Kuusamošša ennein Jouluo ta halusin kirjuttua, millä tavalla Šuomešša valmistauvutah Jouluh. Pitäy mainita, jotta Kuusamošša on monta järještyö, kumpasih liitytäh eri-ikäset ihmiset. Ta šuuremmalla innolla niijen toimintah ošallissutah juštih eläkeläiset. On olomašša yleisie, kaikilla tarkotettuja jarještöjä, on erikseh mieš- ta naisjärještöjä, eläkeläisien, ammatin ta urheilun alalla toimijie ta npp. Oman varšinaisen työn lisäkši nämä yhissykšet ollah vielä hyväntekeväisyyštoiminnašša. Esimerkiksi miun hyvät tuttavat Irma Leinonen ta Liisa Kinnunen, monien muijen lisäkši ollah muajilman Soroptimistien yhissykšen mukana, hyö rikeneh jarješšetäh meššuja, missä kerätäh rahua naisien ta tyttöjen opaššušstipentiloih. Kuusamon taitokeškukšen esinehet. Kuva: Anni Vlasova. Ternipoikien esityš. Kuva Anni Vlasova. Joululahjat omin käsin Ennein Jouluo hyö rikeneh keräyvytäh yhteh taitokeškukšešša, missä juštih pietäh kerhoja ta missä voit omin käsin luatie kaunehie lahjoja kranššija, himmelijä, kynttilän lyhtyjä ta äijän muuta. Luajitut jouluesinehet šiitä lahjotetah omahisilla tai tuttavilla. Šiitä hyö juuvvah kahvie, lauletah joululauluja. Näin yhissykšet vietetäh Pikkujouluja, kumpasie aletah pityä jo pimiekuušša. Kuusamon naisvoimistelijat -yhissykšen jäšenet keräyvyttih tällä kertua Kuusamotalon aulašša, šen johtaja Anna-Liisa Kähkönen tervehti kaikkie ta luki pätkän Jevanhelista Hristossan šyntymiseštä Oulun vanhalla murtehella. Kaikki naiset ollah jo ijäkkähät, monet niistä, esimerkiksi, Saara Homanen, 40 vuotta takaperin on oltu peruštamašša tätä yhissyštä. Tavallista ruokua pikkujoulušša on riisihuttu, lohi, joulukakut. Tavan mukah laulettih joululauluja ta paistih keškenäh, šiitä lähettih kaččomah joulukonserttie šamašša Kuusamotalošša. Mieki olin šielä ta ihmettelin ihmisien šuurta kiinoššušta jouluaihieh ta šamoin kuorojaki, kumpaset esitettih joululauluja. Niitä oli nellä, kaikki ollah Kuusamošta. Šuurin niistä on Naiskuoro ainot, šiinä on 25 henkie. Šanakši yksi kuoron johtajista, Alla Kouru, on inkerinšuomelaini ta on šiirtyn Šuomeh Venäjältä. Kakši viimeistä lauluo kaikki kuorot (70 henkie!) laulettih yheššä še oli mahtava! Välillä kakši lauluo laulo koko šali. Pitäy mainita, jotta kaikki nämä kuorot šijottau Kuusamon kanšalaisopisto, kumpasien tiloissa pietäh vielä äijän muita kurššija, kumpasih on mahollista piäššä kaikilla, olis vain aikua ta tahtuo. Joulu on jo ovella Joulun avajaiset Kuusamošša pietäh 25. pimiekuuta. Še on šuuri tapahtuma, missä on konserttija, meššuja, ilotulitušta. Kuusamon parahie ihmisie palkitah Jäljen jättäjä diplomiloilla. Yksi palkinnonšuajista on hyvin kuulusa Karjalaššaki valokuvuaja Juhani Kinnunen, hiän šai šen arvonimen vuotena Tänä vuotena arvonimen šai Paula Kajava, Sanitar -šiivoušfirman johtaja. Tämän päivän jälkeh ruvetah koristamah taloja ta pihoja ta ašettamah juhlavaloja katuloilla. Alkau joululahjojen ta korttien ošto- ta valmissuškauši. Šuomešša miun mieleštä on mukava tapa nellän pojan joukko (niitä šanotah ternipojiksi) kävelöy ennein Jouluo talošta taloh, ravintoloissa ta muissa paikoissa ta esittäy Hristossan šyntymisen tarinua. Šuahah šiitä kyllä makšunke yleisöltä. Alkau turistikauši, šuuri miärä turistija tulou Venäjältä, hyö käyväh Rukan hiihtokeškukšešša, Tropikin kylpyläššä, Jouluvierailulla Joulupukin ta muorin luona heijän dačalla Oivankissa. Iče kuusamolaiset vuotetah Jouluo, monet männäh meččämökkilöillä, šielä lämmitetäh rantašaunua, še kuuluu Joulun perintöh. Šamoin kuin elävä kuuši, kinkku, glögi, leivonnaiset ta tietyšti Joulupukki. Šuomen Joulu ta karjalaini Roštuo ei olla juuri kiriköllisie, ne ollah enšiksi kanšan ta perehen pruasniekkoja. Muissutamma entisie aikoja ta otamma parempie esimerkkijä nuapuriloista. Omii mielii kirjutakkua

11 »»sanasuari Jevangelien verdavustu «Oma Mua» 17. talvikuuta Suvaičus Naine lähti omas koispäi i nägi pihazes kolme vahnua starikkua pitkin valgieloin pardoinke. Häi ei voinnuh tundie, ket hyö ollah. Sit sanoi: Vikse, työ oletto minun tuttavat, ga onnuako työ oletto nälläs. Olgua hyvät, mengiä huonukseh da syögiä. A ukko ongo kois? Händy ei ole. Sit myö emmo voi mennä, vastattih starikat. Ehtäl, konzu ukko tuli kodih, naine saneli hänele sen tapahtumen. Mene sano, gu minä olen kois, da kuču heidy pertih! käski ukko. Naine lähti da puašitti matkustajii. Myö emmo voi mennä yhtes, vastattih hyö. Ga mindähbo? ovvostui naine. Hänen nimi on Rikkahus, ottiihes sellittämäh yksi vahnuššilois da ozutti omah ystäväh, a sit ozutti toizeh. A händy kučutah Lykky. A minä olen Suvaičus. Nygöi mene kodih da pagize oman ukonke sih niškoi, kedä meis työ tahtotto nähtä omas kois. Naine meni da saneli. Ukko ylen lujah ihastui: Vai kulleh hyvä! Agu on annettu vallita heijän keskes, ga kučummo rauku Rikkahuksen. Anna tulou da täyttäy meijän koin eluo! Akku vastusti: Armahaine, a mindähbo ei sua kuččuo Lykkyö? Heijän tytär kuundeli nenii paginoi čupus istujes. Sit juoksi vahnembielluo da kehoitti: A eigo suas kuččuo Suvaičustu? Sit meijän kodih azettuu suvaičus! Opimmo vai mennä myödäh meijän neičykkäzenke? sanoi ukko akale. Mene da puašita Suvaičustu olla meijän gost annu. Naine lähti pihale da kyzyi matkustajil: Kudaibo teis on Suvaičus? Tule meijän taloih da ole meijän gost annu. Suvaičus-nimine gost u liikui veriähpäi. Ga toizetgi kaksi starikkua lähtiettih hänen jälles. Koin emändy kyzyigi Rikkahuksel da Lykyl: Minähäi kučuin vai Suvaičuksen, miksebo työ menettö? Hyö vastattih: Gu työ kuččunuzitto Rikkahustu libo Lykkyö, sit toizet kaksi jiädys pihale. A työ kučuitto Suvaičuksen, a kunne menöy häi, sinnegi ainos hänen myödäh menemmö myö. Elaigu kolmeh hienoh jengazeh Palkavui yksi ruadai haudoi kaivamah. Kerran astui sidä matkua myö suari. Ihaloiččiihes häi muankaivajan ruavol, azetui da sanou: Agu raviesti sinä ruat! Äijängo sinule nengomas ruavos maksetah? A se, Teijän suurus, kuduas puolespäi kačahtuakseh, vastuau muankaivai. Teijän puolespäi onnuako vähä ozutahes? A minun puoles, pyöri kui tahto, enämbiä ei ole kus ottua. Suan minä päiväs kolme hienuo jengastu. Se olis vie kudakui! Ga yhten hienon jengazen kerras menetän vellat annan. Dai toizen menetän velgah annan. Sit minule tulou vuitikse vai yksi hieno jengaine. Ga kuibo sit eliä viizastat? A täh, kačo kui tahto, yksi vastavus: jygei on rauku eliä yhteh hienoh jengazeh. Ga miksebo sit vellat annat da velgah annat? Kyzyi ielleh suari. A kuibo toizin? Tuatto minun kazvatti, vahnani, nygöi minä händy syötän vellat annan. Poigu minul on vie pikkaraine, minä händy kazvatan velgah annan. Konzu vahnanen, häi minule sen vellan rubieu andamah. Sentäh häi minul ičele jiäy vai yksi hieno jengaine. Räškähtih nagruo suari da lahjai viizahan muankaivaijan suarin luaduh. Kaksi čirpii Jevangelien verdavus Yksi seppy tagoi kaksi čirpii da möi net muanruadajale. Muanruadai net terendi da jätti yhten saruah, a toizen otti peldoh. Ruavos čirpi rodih čoma da läpettäi. Jälles leikkavoaigua mollembat čirpit uvvessah puututtih yhteh saruah i ruvettih ovvostuksis kaččelemah toine tostu. Čirpi, kudai virui kaiken aijan ruavota, ruostui da pölyvyi. Häi kadehuksenke kačoi omah čomah da läpettäjäh velleh. Kuibo sinuu nenga lykysti? hämmästyksis kyzyi häi. Minä enhäi ruadanuh, a kaiken tämän aijan rauhasti viruin täs saruas. Čomannu da läpettäjänny minä rodiimmos ruavos, vastai hänele toine čirpi. A sinuu rikoi joute olendu. Karjalakse on kiändänyh Valentina Libertsova»»uuttu kiännösty Mihail Lermontov Tänävuon täydyy 200 vuottu Mihail Lermontovan roindupäiväs Malittu Sil jygiel aijal elaigua Gu tusk on sydämes, Vai yhty ainos malittuu Mä ulgoh kerdailen. On hyödyvägie olemas Niis sanoin soindulois, I tundematoi hengittäy Niis pyhys hyvylöin. Kui paino vačas čurahtah, Se loitos ebäilys I itkettäy, i uskottau, On kebjei, kebjei myös... Karjalakse on kiändänyh Tamara Saveljeva ANNA AHMATOVA Tänävuon täydyy 125 vuottu Anna Ahmatovan roindupäiväs *** En niijen kere, muan ken jätti Reviteltäväkse rozvoloil. En kuule heijän imartandua, Mä anna en heil pajoloi. Mul ajettuu on žiäli ainos, Ku vangi on häi, voimatoi. On pimei, kualikku, sun matku, Dai leiby vieras löyhkäž on. Tiä sagies savvus tulipalon Myö nuorusijän agjaten Ni yhty iškuu iččehespäi Ved emmo bokkah eistellyh. I tiijämmö, što hinnas myöhäs Net joga čuasut prostitah... Ei rahvast ole kyyneltömbiä, I pöyhkehembiä, prostoimbua. Heinykuu 1922, Piiteri Miehus Myö tiijemmö, mi viesoil nygöžil on I midä rodieu nygypäivin. Löi miehuuden aigu meijän čuassuloil, I miehus nygöi meid ei jätä. Ei varaita kuolta meil bul kien al, Dai levottah jiäjä eul katker, I säilytämmö myö sun, kieli ven an, Suur ven alazen kielen sana. Sun vällänny kannammo, puhtahannu I bunukoil viemmö, emm anna plenah Ijäkse! Tuhukuu Taškent Karjalakse on kiändänyh Tamara Saveljeva

12 12 «Oma Mua» 17. talvikuuta 2014 Muhahtai! Kahen naisyštävän pakina: Enämpi konšana en lähe miehen kera kalalla! Ilmeni, jotta mie lujašti pakasin, šättyä en šuattan onkeh puutillah ta liijan aikaseh ny- vällytin. Ta vielä kaiken lisäkši häntä enämmän kalua šain... Kalaštaja otti purkista šätän, a še i šanou: Kuule, elä šie nykällä kovuan äkkie, vet korvat lummehutah...»»joutoaika»»mitä? Konša? Missä? Karjalan taitehmusejo. Baltijan maijen muasterit ta Jadviga Žilvinska š u a t e n Esillä Liettuan, Latvijan ta Viron taiteilijien t o i n i a r k i-p y h ä pä i v ä teokšie ÎÎ Adressi: Karl Marxin katu, 8 ÎÎ Telefoni: Kanšallisien kulttuurien keškuš. Miun šielušša on Karjala š u a t e n Näyttelyššä on esitetty Vepšäläisien rahvahan kuoron ošallistujan Vladimir Melentjevin e n š i a r k i p i ä t i n č č ä (Šoutjärvi) mualaukšie ÎÎ Adressi: Lenininaukijo, 2 ÎÎ Telefoni: , Kižin näyttelykeškuš. Ei-eryähäššä kuningaškunnašša š u a t e n Pohjois-Venäjän kanšanstarinojen e n š i a r k i p y h ä pä i v ä muajilmašta kertova näyttely ÎÎ Adressi: Fedosovankatu, 19 ÎÎ Telefoni: Karjalan kanšallini musejo. Kerran 40 vuotta takaperin š u a t e n Neuvoštokanšalaisien 1970-luvun t o i n i a r k i p y h ä pä i v ä arkielämäštä kertovašša näyttelyššä musejoesinehie, 1970-luvun dokumenttija ta valokuvija musejon ta yksityisistä kokoelmista ÎÎ Adressi: Lenininaukijo, 1 ÎÎ Telefoni: Kaččokkua «Omin silmin» programmua Rossija- Karelija -kanualal nellänpiän, 18. talvikuudu 9.00 aigah Vedäjänny Ol ga Ogneva Ô Ô Iisus-fil'mu karjalan kielel. Loppuoza. Ô Ô «Marit: arret da pyhät». Fil'mu ven'an da marin kielel. Karjalankieline tekstukiännös. Ô Ô «Alamaailman vasaroiden musiikil linen karavaani». Suomen kielel. Ven'ankieline tekstukiännös. Ô Ô «Kotosalla. Azu lahjat uvvekse vuv vekse omin käzin». Vedäjänny Marija Košeleva. Vepsän kielel. Ven'ankieline tekstukiännös. Kiirehä poštih! Hyvät Oma Mua -lehen lukijat, muistakkua tilata lehti vuuvven 2015 enšimmäisellä puoliskolla. Poštin kautti kotih tuotuna 375,60 rupl ua Poštin kautti poštilta käytynä 354,90 rupl ua Toimitukšešta 170 rupl ua puolekši vuuvvekši, 310 rupl ua vuuvvekši Lehen pdf-versijo 190 rupl ua puolekši vuuvvekši, 340 rupl ua vuuvvekši Lehen pdf-versijon ulkomualaisilla 20 euruo. Aktijo! Rajantakaiset karjalaiset, Joulun pruasniekka-aikana Oma Mua -lehen pdf-versijo rupieu makšamah 17 euruo. Kiirehtäkkyä tiluamah! Lehen voit tilata Periodikan nettišivuilta ta Karjalan Šivissyššeuran kautti. Periodikan nettišivut: Karjalan Šivissyššeuran adressi: toimisto@karjalansivistysseura.fi Kačo Omua Muata netistä:»»hyvittelemmö! Čomal inehmizel, pajattajal karjalazel Jelena Fokinal 22. talvikuudu on roindupäivy. Häi on ylen hyvä ristikanzu. Toven ristikanzu. Oigei da kunnolline, sidä ei pie ebäillä. Mielevy da opastunnuh, häi čomendau hos mittuman rahvasjoukon. Huolii da tarku, häi auttau da kannattau vaigies elaijas. Hyvä, ku meijän rinnal on mostu rahvastu. Omapajolazet Kalenduarua Seinykalenduaru Suomespäi Jo tavan mugah Karjalan Kielen Seura uuttu vuottu vaste piästi ilmoih karjalankielizen seinykalenduaran. Ritva Lampivuo tuaste luadi tozi hyvän kalenduaran, kudaman aihiennu on puut. Kuvatekstat puuloin kuvih niškoi on otettu Kalevalas da Kantelettares. Kalenduaran hindu on 15 jevruo, se voibi ostua KKS:n toimistolois Helsinkis tel , kirsti.karhinen@karjal.fi da Jovensuus tel , pertti.lampi@gmail.com. Tilata kalenduaru voibi myös KKS:n internet-laukas: Petroskoi Anuksenlinnu Priäžy Koštamuš Kalevala Louhi yö päivy yö päivy yö päivy yö päivy yö päivy yö päivy 18 / / / / / / / On otettu: Peruštajat: Oma Mua Karjalan rahvahan lehti Peruššettu kešäkuušša 1990 Karjalan tašavallan Lakijenhyväkšymiskokouš, Karjalan tašavallan hallituš, Karjalan Rahvahan Liitto ta kuštantamo Periodika Piätoimittaja Natalja Anatoljevna Sinitskaja Julkaisijan ta toimitukšen ošoite: Titovinkatu 3, Petroskoi, Karjalan tašavalta ÎÎ Tel: (814-2) , ÎÎ omamua@mail.ru Internet: Julkaisija: ÎÎ Karjalan tašavallan autonomini laitoš Periodika-kuštantamo ÎÎ Painettu Verso-kirjapainošša, , Petroskoi, Varkaukšen rantakatu, 1a ÎÎ Lehen on rekisteröinyn Venäjän Federatijon Kirjapainoalan komitietta ÎÎ Rekisterinumero Indeksi ÎÎ Allakirjutettu painettavakši 48(1237) čuasu ÎÎ Painoš 500 ÎÎ Tilauš 937 ÎÎ Hinta 20 rpl Redizaini Fenomen-mediajoukko (Piiteri)