Oma Mua. ÔÔ Konša šyväimeššä s. 10. ÔÔ Ypäyššuo rauhotuš alovehekši s. 6. ÔÔ Tulieh Kongressah s eläy rakkahuš. valmistujes

Transkriptio

1 Oma Mua K a r j a l a n r a h v a h a n l e h t i 35 (1225) Kolmaspäivy Serota ÔÔ Tulieh Kongressah s. 2 3 valmistujes Suomelas-ugrilazien rahvahien kongresoin välisty konferensiedu piettih jo kolmattu kerdua. Sen tarkoituksennu on sellittiä, midä oli ruattu da jäi ruadamattah mennyön suomelas-ugrilazien kongresan miärättylöis ruadolois da valmistuo tulieh kongressah kehittiä kongresan piälimäine aihe. ÔÔ Oletgo oigieh kirjutannuh? Tarkista se! s. 5 Karjalan kielele, sen livvin murdehele, on luajittu oigiehkirjutustu kačottavu programmu tiedokonehen niškoi. Sidä kehittämäs oldih dai ollah tiedomiehet Jack Rueter da Timo Rantakaulio. Omas ruavos hyö käytettih livvin sanakirjoi. ÔÔ Ypäyššuo rauhotuš alovehekši s. 6 Kepan eläjät kannatettih alotehta Ypäyššuon rauhotušalovehen peruštamisešta toivoen, jotta še voit parentua nimenomah pos olkan vaikieta työttö myyš tilua ta rauhotuš alovehen peruš šettuo tarjolla tulou uušie työpaikkoja ÔÔ Konša šyväimeššä s. 10 eläy rakkahuš Kalevalalaiset ta erityisen vanhemman polven etuštajat oikein hyvin tunnetah L udmila Kondratjevan. K o l m e k y m m e n t ä k u u š i vuotta hiän oli ruatan Uhtuon sovhoosissa piäagronomina. Kirjuttajan kunnivokse lähäl školua, kus Zinaida Timofejevna ruadoi piäl 30 vuottu istutettih koivuloin kujo. Kuva: Jelena Filippova, Oma Mua Silmykaivoine ei tyhjene»»vuvven 2014 Täs synnyinrannan minun algu -literatuurufestivualii, kuduah kerävyttih kirjuttajat, runoilijat sego literatuuran suvaiččijat kogo Karjalaspäi, oli omistettu runoilijale Zinaida Dubininale. Sivu 7.

2 2 «Oma Mua» 10. syvyskuudu 2014»» suomelas-ugrilazet Tulieh Kongressah valmi»»syvyskuun päivinny Petroskois piettih Kanzoinväline suomelas-ugrilazien rahvahien konferensii. Ol ga Smotrova Sidä suomelas-ugrilazien rahvahien kongresoin välisty konferensiedu piettih jo kolmattu kerdua. Sen tarkoituksennu on sellittiä, midä oli ruattu da jäi ruadamattah mennyön suomelas-ugrilazien kongresan miärättylöis ruadolois da valmistuo tulieh kongressah kehittiä kongresan piälimäine aihe da sivuaihiet konsul tatiivizen nevvoston kaččelemizekse. Tulii VII Suomelas-ugrilazien rahvahien kongressu roih pietty Suomes, Lahten linnas vuvvennu Kongressua pietäh kerran nelläs vuvves. Petroskoile konferensieh kerdyi kaikkien suomelas-ugrilazien rahvahien edustajua, ei tulluh vai vähäluguzii setulazii da liiviläzii. Konferensiel ruadoi kaksi ozastuo: yhtes šeikuittih VII kongresan regluamentua, toizes kongresan aihieloi. Kongresan regluamentah nähte sovittih muga: olis hyvä, ku tulieh kongressah puuttus enämbi rahvastu, enämbän kanzan edustajua eri alovehilpäi. Tämä, tiettäväine, rippuu vastah ottajien b udžietäspäi. Toizekse, olis hyvä, ku deleguatat pandas internettah omat dokluadat enne kongressua, ku toizet kongressah lähtijät rahvas voidas lugie net da oldas valmehet sanomah omii mielii sih nähte. Kolmandekse, kongressah valmistujes pidäy ottua čottah suomelasugrilazien alovehien ulgopuolel eläjien meigävellilöin mielii. Toizes ozastos suomelas-ugrilazet sanottih omat toivomukset kongressah niškoih da kehitettih sih eri aihieloi. Nämmis toivomuksis da kehityksis pidi sit yhtes keksie piälimäine kongresan aihe. Tiettäväine, enimät paistih kielen da kielen opastuksen probliemois, ga šeikuittih muudugi hommua. Kieli on piälimäine hommu Karjalazien puolespäi paginua piettih Natalja Antonova datatjana Klejerova. Natalja kehitti jo lähiaigua ruveta valmistamah Kieli da opastus- kongresan ozaston ruaduo. Kuččuo sih eri mualoin opastuksen alal spetsi- Saranskan yliopistos rubeiu ruadamah kaksi opastusprogrammua: anglien da suomelas-ugrilazet kielet kanzoinvälizis yhtevyksis da suomelas-ugrilazien mualoin kanzoinväline žurnalistiekku. Konferensieh kerdyi lähes 150 suomelas-ugrilazien rahvahien edustajua, niilöin joukos oli 75 deleguattua. Kuva: Ol ga Smotrova, Oma Mua alistoi da zakonoin tiedäjiä, ku hyö sellitettäs opastustu koskijoi zakonoi. Natalja Antonova monen vuottu ruadau kanzoinvälizes projektas Suomelas-ugrilazet kielet da kul tuuru päivykodiloin opastukses, häi paheksiu, ku meijän zakonat ollah kaksipuolizet da ollah tiel muamankielien opastamizele. Hyväl projektal opastamizes alal löyhkettih mordvalazet. Hyö pandih rattahale heijän mieles ylen tolkukas projektu Matkustai etnoškolu. Tämän projektan mugah Saranskan školien da korgieloin školien parahat spetsialistat kävväh master-kluasoinke Mordvan eri alovehile, opastetah rahvastu kieleh, perindöllizeh folklourah da kižoih. Sidä paiči täs opastusvuvves algajen Saranskan yliopistos rubeiu ruadamah kaksi opastusprogrammua: anglien da suomelas-ugrilazet kielet kanzoinvälizis yhtevyksis da suomelas-ugrilazien mualoin kanzoinväline žurnalistiekku. Mordvalazet kehitetäh oman muan nuorižuo opastumah juuri Mordvan yliopistoloih, vai paikallizen opastuksen kauti voibi harjaittua nuorii oman muan perindöllizeh kul tuurah. Oma kanualu da merki pasportah Inkeriläzet da komilazet kiinnitettih huomivuo sih, ku pidäy kehittiä perindöllizii sportukižoigi. Hyö jo pietäh Gatčinan piiris perindöllizien sportukižoin kilboi kilbaillah kyykkäh da lykätäh suappuadu. Tämä, tiettäväine, ei ole heijän ainavo hommu. Komilazet myös kehitettih, ku kanzoi otettas vähäluguzien kanzoin joukkoh jo silloi, konzu heijän lugu olis sada tuhattu hengie. Kanzat kučistutah lyhyös aijas, niilöin kuolendua olis parembi azettua edukädeh. Vie yhteh, voibi sanuo, uudeh probliemah nähte mainittih udmurtielazet. Pagin on DigiTV:h nähte. Tämä uuzi tehnolougii andau rahvahale hyvän TV:n kuvan da mahton kaččuo enämbi kanualua. Ga kaččuo nämmien kanualoin kauti voibi vai Moskovan lähetyksii, paikallizii ei. Sanommo, net, kel kois on azetettu DigiTV, Viestit-Karjala lähityksien aigah kačotah Moskovan uudizii, tiettäväine, ven akse. Tämän kazvajan problieman sellittämizekse udmurtielazet kehitettih luadie suomelas-ugrilazien Digi-kanualu. Hantien edustai Gennadii Kel čin algoi oman paginan sit, ku kanzua myöte häi on ven alaine. Nagratutti kaikkii, ga Kuibo, toizin, sanoi, ku pasportah on muga kirjutettu Eestiläzel libo suomelazel pasportas nägyy, kudamua kanzua häi on, meil, Ven an suomelas-ugrilazil, omua kanzua buitoku ei ni ole. Tädä probliemua sežo pidäs šeikuija kongresal. Kannatti miesty meigäläine

3 »»suomelas-ugrilazet stujes «Oma Mua» 10. šyyškuuta Konferensiel ruadoi kaksi ozastuo: yhtes šeikuittih VII kongresan regluamentua, toizes kongresan aihieloi. Kuva: Ol ga Smotrova, Oma Mua Monet oldih samua mieldy, ku tulieh kongressah puuttus enämbi rahvastu, enämbän kanzan edustajua eri alovehilpäi. Kuva: Ol ga Smotrova, Oma Mua Karjalazien puoles ezityi Karjalazien VII kerähmön vallittuloin nevvoston piälikkö Tatjana Klejerova. Kuva: Ol ga Smotrova, Oma Mua Komilazet kehitettih, ku kanzoi otettas vähäluguzien kanzoin joukkoh jo silloi, konzu heijän lugu olis sada tuhattu hengie. Anatolii Grigorjev: Jogahizel on oigevus merkitä oma kanzu. Nämmis dai toizis moizis suomelas-urgilazien rahvahien probliemois oli paistu äijy. Miärätä piälimästy kongresan aihettu konferensiel ei puuttunuh, ku rahvas nikui ei voidu sovita keskenäh sih niškoi.»»vii Kongressu ÎÎ Kongressah huavatah ottua lähes 600 hengie, niilöis 300 deleguattua. ÎÎ Virallizet kielet ollah ven an da anglien kielet, sidä paiči kačotah järjestiä kiännös nelläle-viijele suomelas-ugrilazele kielele. ÎÎ Šeikuittavakse otetah moizet aihiet: ekonoumiekku da luonnon käyttö; suomelasugrilazien yhtevykset vallas olijoinke; vahnat da uvvet kanzujoukot (demogruaffii, tervehys, kandurahvahien muuttamine); kieli da kul tuuru; suomelas-ugrilazien informatsionnoi da virtualine ala da sen kehittämine. Tulii VII Suomelas-ugrilazien rahvahien kongressu roih pietty Suomes kezäkuudu 2016 säveldäjän Jean Sibeliusan talois Lahtes.

4 4 «Oma Mua» 10. syvyskuudu 2014»» suomelas-ugrilazet Kieltä pitäy pelaštua»»konferenššin ošallistujat kerrottih omie mielijä šuomelais-ugrilaisien kielien tilantehešta. Nikita Djačkov, ižori: Mie olen ižori, tulin Leningradin alovehelta. Jo monta kertua olen ošallistun erilaisih šuomelais-ugrilaisih konferenššiloih, olin Hanti-Mansijskissa muajilman kongressissa. Ruan ižorien musejošša, kumpani on Leningradin alovehešša. Še on muajilman ainut musejo, kumpani on omissettu ižoriloilla. Viime vuomena meijän musejo täytti 20 vuotta. Enšin šiinä rakennukšešša oli kalaššuškolhoosi, šiitä täššä peruššettih etnografini musejo. Mi koškou kielen propleemua, niin meilä on äijän vaikeukšie. Nuorisolla, kumpani eläy ižorin kanšan ašumispaikoilla, ei ole šuurta kiinnoššušta omah kieleh ta kulttuurih. On olomašša šuuri ta oikein aktiivini nuorien ihmisien ryhmä Piiteristä, kumpani mielelläh kannattau omua kulttuurie ta tutkiu Leningradin alovehen kantarahvahien kieltä ta perintehie. Meilä ei ole ižorin kielen opaštamista koulušša ta yliopistošša. Täššä kyšymykšeššä autetah vain kielikurššit Piiterissä, šekä meijän entografisen musejon tiloissa. Mie pakajan muamonkieltä, šentäh kun elän ämmön kera, kumpani on kielenkantaja. Tuumaičen, jotta ošallistumini šemmosih tapuamisih ta konferenššiloih antau hyvyä mahollisuutta vaihtua kokemušta, nähä mimmosie propleemoja on toisilla kanšoilla. Enikö Szij, unkarilaini: Olen šuomelais-ugrilaisen liikkehen veteraani. Ošallissuin vielä enšimmäiseh muajilman kongressih Siktivkarissa. Mie olen konsultatiivisen komitietan jäšen. Äijän tiijän erilaisista šuomelais-ugrilaisista kanšalaisjärještölöistä ta projektiloista. Tämän konferenššin aikana kuuntelin hyvie neuvoja ta ehotukšie šeuruavan kongressin pitämiseštä. Šuoššun, jotta pitäy eččie konferenššin järještämisen uušie muotoja. Aika muuttuu ta pitäy aštuo tulevaisuuteh. Rupiemma valmistautumah ta toivon, jotta kongressi Šuomen Lahešša onnistuu. Konša pakina koškou kielen tilannehta Unkarissa, niin nyt jo ei šua šanuo, jotta kieltä pitäy pelaštua. Meijän muašša ta ulkomuallaki ihmiset paissah unkarie. Tietyšti on olomašša omie vaikeukšie. Yksi niistä on še, jotta pienie kyläkouluja pannah kiini. Enšiksi še riippuu rahaštošta. Nyt hallinto yrittäy piättyä tätä kyšymyštä. Toini propleema on enklannin kielen vaikuttamini unkarin kieleh. Nykyjäh ilmeštyy äijän slengie. Ihmiset ei voija kiäntyä monta käsitehtä ta šiitä ilmeštyy viärä merkityš. Nuoriso rupieu pakajamah erehykšien kera. Še tapahtuu koko muajilmašša, šentäh kun enklannin kielen vaikutuš kašvau. Grigori Smirnov, vepšäläini: Meijän gelegaatijo, kumpasešša on kolme etuštajua, tuli Vologdan alovehelta. Mie ošallissuin muajilman viime kongressih. Täššä konferenššissa myö käsittelimä pienien kyläkoulujen kyšymyštä. On tärkie puolistua muamonkielen oppimisen oikeutta. Vepšän kieltä opaššetah välttämättä Kuiskaja-koulušša, šen lisäkši vielä kahešša koulušša vepšän kieltä opaššetah fakultatiivisešti ta kerhošša. Aina pakajamma kielen kehittämiseštä, ka tätä kehityštä ei ole. Vepšäläisien kuolleisuuš on šyntyväisyyttä korkiempi. Ihmiset lähetäh pois kylistä ta ne tyhjetäh. On monta propleemua kalaššukšen ta mečäššykšen alalla, kantarahvahalla ei ole mahollisuutta kalaštua tai mečäštyä omilla alovehilla. Jo ajattelima rekisretistä, mih kirjutamma kaikki vepšäläiset, kumpaset eletäh ašumispaikoilla, jotta rahvahan oikeukšie toimitettais lajin mukah. Zoja R abčikova, hanti: Olen hantien kanšan etuštaja. Tulima delegaatijon kera Hanti-Mansijskista ta Jamalo- Nenetskin alovehelta. Delegaatijošša piti olla kolme hantie ta kakši mansie, onnakko kaikki ei voitu tulla. Meitä oikein huoleššuttau kielen opaštamisen ala ta kielen šäilyttämini pereheššä. Ennein meilä oli 32 kouluo, missä opaššettih hantin ta mansin kielie, nyt jäi vain 15. Šen lisäkši muamonkielen opaštajien miärä niise väheni. Kieltä opitah vain kantarahvahien ašumispaikoilla. Yritämmä ruatua nuorison kera, jotta nuoret ihmiset niise kiinnoššuttais omah kieleh. Tulokšena on še, jotta monet nuoret nyt ollah MAFUN:in ta toisien kanšalaisjärještöjen aktiivisina jäšeninä. Kielipešä-projekti hyvin vaikutti yhteiskuntah, monet nuoret perehet šuoššuttih ošallistuo täh projektih. Paičči kieltä pitäy šäilyttyä rahvahan perintehieki. Ihmiset ruvetah malttamah, jotta kielen šäilyttämistä pitäy alottua pereheššä. Konša järješšetäh erilaisie toimehpitoja, niin mielelläh kučutah kanšallisie laulu- ta tanšširyhmijä ta ajatellah, jotta šitä riittäy kulttuurin šäilyttämistä varoin. Ka tietyšti šitä ei riitä. Pakautteli Ksenija Veretennikkova Oletgo oigie»»karjalan kielele, sen livvin murdehele, on luajittu tiedomiehet Jack Rueter da Timo Rantakaulio Helsi»»Uudine Jelena Filippova Joga suurel dai toiči pienel kielelgi, ku ruvetanneh vai kirjuttamah tekstua tiedokonehes, on oma oigiehkirjutustu kačottavu programmu. Ollet ku mingi sanan petties pahoi kirjutannuh libo et pannuh oigiedu välimerkii, programmu andau sinule tiediä sit. Ruskiel vii vuau kai hairahtukset da vie nevvou, kui olis parembi sanuo sidä libo tädä. Ven an kieles vihjuan joga toizel tiedokonehes on tämä programmu. Karjalan kieles tässäh sidä ei olluh olemas. Nygöi on. Sen luajittih tiedomiehet Jack Rueter da Timo Rantakaulio Helsinkin yliopistospäi. Kai lähti sanakirjas, kudai Jack Rueter da Timo Rantakaulio luajittih intenettah. Sit sanakirjas hedi suau kiändiä sanoi suomen kielespäi livvikse da vastukarai livvispäi suomekse. Sanakirju löydyy internetas da sit vuvven lopus pidäy olla jo 20 tuhattu sanua. Sidä on helpo käyttiä da nevvozin käyttämähgi, silloi konzu kerras ei juohtu mieleh yhten libo toizen kielen oigei sana. Tämän ližäkse on luajittu toinegi kiännösvariantu: konzu luvet tekstua livvikse libo suomekse tiedokonehes da et ellendä kudamuagi sanua, voit painaldua sih kaksi kerdua da suat kiännöksen. Ruado libui da nämmien sanakirjoin pohjale kielentutkijat luajittih jo karjalan kielen livvin murdehen oigiehkirjutustu kačottavu programmu. Muga sa nottuh kielen tarkistajah, kač čojah pidi kirjuttua kaik kien sanoin taivutus. Täs käytettih hyväkse livvin sanakirjoi: Kotuksen luajittuu karjalan kielen verkosanakirjua, Raija Pyölin da L udmila Markianovan, Tatjana Boikon da L udmila Markianovan sanakirjua, Martti Penttozen sanakirjuagi. Tuliel aigua tämänmoizet prog rammat pidäy suaha vienankarjalan murdehele da vepsän kielele. Programmua pidäy ruveta käyttämäh, sit parembi nägyy, midä ei tävvy, mi pidäy muuttua, mittuine ristikanzan libo paikannimi pidäy ližätä. Se pidäy vältämättäh testiiruja. Sendäh ku vie on vie aigua täs projektas da voimmo kehendua kai, mi on kohendettavu. Uskon, ku täh ruadoh yhteisruadoh tulou Oma Mua -lehti da yliopistot, sanelou Jack Rueter. Projektu oli pandu alguh vuvvennu 2013 Suomes ruadajan Kone-fondan kannatukses. Sen hantuzis paiči liygii vie luajitah tämänmoizii programmoi liivin, mägimarin, mokšan da tundranenetsin kielile. Nämmien kielien maltajua pidäy vältämättäh olla programmoi luadijes. Timo Rantakaulio, kudamanke Jack Rueter ruadau tädä ruaduo, on karjalaine da maltau hyvin liv vikse. Sanon vie sen. Tromsös on pohjassaamen lehti, enne se piäzi ilmah kerran nedälis. Konzu Tromsön yliopistos luajittih tälle kielele oigiehkirjutustu kačottavu ohjelmu, se rubei piäzemäh ilmah nelli kerdua nedälis. Sen luajittuu toimittajat voidih syvendyö luomisruadoh iččenäh, ei ruvettu čuassuluguh kaččomah da kohendamah tekstoi, jatkau Jack Rueter. Tuliel aigua tämänmoizet prog rammat, kui sanotah tiedomiehet, pidäy suaha vienankarjalan murdehele da vepsän kielele.»»ota ičelles käyttöh! ÎÎ Suomi-liygi-suomi sanakirjan lövvät: no/fin/olo/ ÎÎ Tekstua lugii sanakirju on: Nämii uuzii programmoi nygöi pidäy ruveta testiiruimah. Projektu jatkuu, sendäh vie on aigua kohendua da muuttua, kai mi on kohendettavu da muutettavu.

5 »»karjalazet «Oma Mua» 10. šyyškuuta h kirjutannuh? Tarkista se! oigiehkirjutustu kačottavu programmu tiedokonehen niškoi. Sidä kehittämäs oldih dai ollah nkin yliopistospäi.»»jack Rueter Yhtysvallois roinnuhes Jack Rueter jo hätken aigua eläy da ruadau Suomes. Suomelas-ugrilazet kielet on hänen ruadoala. Kuva: Jevgenii Karakin ÎÎ Jack Rueter on roinnuhes Yhtysvallois. Hänen muamankielenny on anglien kieli. ÎÎ Mies jo hätken aigua eläy da ruadau Suomes. Suomeh tuli opastumah. Opastui Helsinkin yliopistos, kus tänäpäi ruadaugi. ÎÎ On filosoufien douhturi. ÎÎ Hätken aigua ruadau suomelasugrilazien kielien alal. Yhteisruaduo tiedomiehel oli mordvalazien, komilazien, udmurtielazien, saamelazien, võrulazien, inkeroizien, karjalazien, hantiloin da mansiloin kel. ÎÎ Suurembat projektat koskiettih kielimaterjualoin digitointii, sanakirjoin da oigiehkirjutuksen programmoin luajindua. ÎÎ Kuuzi vuottu Jack opasti suomen kieldy Ven al Mordouvien yliopistos. ÎÎ Paiči anglien kieldy maltau suomen, erzän, viron, ruočin, ven an, saksan kielii. Opastuu sežo ranskan kieldy, ku lapsil školas on sidä. Rubei maltamah karjalaksegi, ku jo enämbi vuottu luadiu meijän kielen oigiehkirjutuksen programmua. ÎÎ Kois lapsienke Jack pagizou angliekse, hänen akkah erzäkse. Mordouvien kielen pagizijuahäi Suomes on vähä, sendäh omas perehes opitah säilyttiä kieli da ollah sidä mieldy, ku lapsienke pidäy paista omal muamankielel.»»timo Rantakaulio Nečes sanakirjas on vie äijän ruaduo muamankielizilegi liygiläzile. ÎÎ Olen karjalaine, ga muamankielenny ei ole liygi, engo ole pravoslavnoidu uskuo. Livvikse ellendän jo läs 35 vuottu, ga pagizemah rubein vaste jälgimäzil vuozil, ku olen Anukseh puuttunuh. Suomes vai paginkanzua et lövvä dai ičel ei ole liygilästy rodn ua. ÎÎ Olen nygözen ammatin mugah suomelas-ugrilazien kielien tutkii. Tutkittavu erikoisala on paikannimet. ÎÎ Ven an kieldy minä maltan hyvin. Voit sanuo, on gu toine muamankieli. ÎÎ Olen elänyh Leningruadas, Murmanskas, Urualal, Kubanil da vie mones muusgi paikas. ÎÎ Sanakniigua meijän projektas olen täyttänyh muijen sanakniigoin vuoh. Voibi sanuo allun olen sille sanakirjale azunuh. Nečes sanakirjas on vie äijän ruaduo muamankielizilegi liygiläzile. Pidäyhäi ezimerkilöi panna da uuzii sanoi eččie da tiedoloi päivittiä. Sidä ruaduo täydyy kaikekse ijäkse, ken sih ottaneh.

6 6 «Oma Mua» 10. syvyskuudu 2014»» kylän elostu Eigo junal, eigo mašinal, ga piäzet hevol Valentina Mironova Karjalah jiäy vaigu nelli junua, kuduat ruvetah vedelemäh rahvastu Petroskoilpäi pienembih linnoih da kylih. Tämän vuvven ligakuus Luodehpuoles ruadai junafirmu pienendäy junoin luvun. Sih nähte ilmoitti tazavallan transportukomitietan piälikkö Igor Ždanovskii syvyskuun allus pietys halličuksen istundos. Ždanovskoin sanoin mugah raududorogan herrat jätetäh vaigu nelli junua: Petroskoi-Karhumägi, Petroskoi-Sviri, Kemi-Malenga da Louhi- Kantalakši, kuduat ruvetah käymäh kerran päiväs. Igor Ždanovskii sellitti, ku Karjalan halličus uskaldi raudutien herroile maksua tazavallan b udžietaspäi 28,5 miljounua rubl ua Petroskoispäi pienih linnoih da kylih käyjis junois, ku net ei anneta raudutiele suurdu kareštii, yhtelläh raudutien herrat prižmitäh suurembua summua. Heijän sanoin mugah mennyt vuon raududorogu menetti nämmih junoih 106,9 miljounua rubl ua, tazavallan kukkaroshäi heile maksettih tämän vuvven allus vaigu 22,5 miljounua. Karjalan piämiehen sijahizen Ol eg Gromovan sanoin mugah tazavallal ei ole sen verdu dengua. Karjalan herrat mietitäh, ku vois vejeltä rahvastu autobusoil. Yhtelläh halličuksengi istundos oli pandu merkile, ku pohjasčuras ollah moizet pahakundozet dorogat, ga niilöil suau ajua vaigu UAZ-zavodan mašinoil. Erähis kohtis dorogat ollah ajamattomatgi. Avautu veräjä Karjalah Valeri Sidorkin Kurkijoki on istorijallini pos olka. Šen kulttuuriperinnöššä yhyttih saamelaisien ta šuomelaisien, karjalaisien ta ruoččilaisien, šekä novgorodilaisien muinaisaikaset kulttuurit. Kurkijoki-hyvänluajintašiätijö šäilyttäy näijen paikkojen kulttuuriperintyö. Nyt šiätijö toteuttau Veräjä Karjalah -projektie, kumpasen tarkotukšena on noštua venäläisien ta šuomelaisien turistijen miäryä. Šyyškuušša Veräjä Karjalah -projektin puittehissa Kurkijovešša piettih Sonckin kartano -artobjektin presentaatijo. Šielä piettih muasteri-oppija, kumpasissa opaššettih luatimah kurkiaitua (še ennein oli kartanon ympäri), šekä paistamah kalittoja vanhojen rešeptijen mukah. Šen lisäkši Sonckin kartanošša avautu taiteilijaperehen Poletajevin näyttely, kumpani niise on omissettu šeuvun istorijallis-kulttuurisella perinnöllä. Šuomelaini arhitektori Lars Sonck, kumpani eli XIX vuosišuan lopušša XX vuosišuan kešellä, oli arhitektuurissa kanšallisen romantiikan harraštajana. Arhitektorin piärakennukšina ollah Mikael Agrikolan kirikkö Turušša ta Pyhän Ioannin kirikkö Tamperešša, polničča, pirša ta telefoniašema Helsinkissä. Šen lisäkši Sonck onnellisešti šuunnitteli ni kaupunkin ulkopuolella olijie taloja. Niijen luvušša on Šuomen presidentin dača ta tunnetun šäveltäjän Jan Sibeliusin Ainola-huvila. XX vuosišuan alušša Sonck šuunnitteli rakennukšien kompleksin Muanviljely-korkiekoulun studenttien kaupunkie varoin Kronoborgpaikašša. Nykyjäh še on Kurkijoki-kylä Karjalan Lahenpohjan piirissä. Šamoin kompleksih kuulu ni Sonckin šeukun, opaššušlaitokšen johtajan Karl Sonckin kartano. Še oli rakennettu kaunehešša paikašša Anderseninmäjellä. Šen ympäri kašvettih lehtikuušet, pihtat ta kedrit. Kartanon ikkunoista näky Laatokan lakši, Kurkijoki, vanha karjalaini Linnavuori-paikka. Nyt Sonckin kartanolla täytty šata vuotta. Jo yli 20 vuotta Sonckin kartano -kulttuurilaitoš Lidija Ivanovan joholla šäilyttäy tätä rakennušta. Kepa-joven Kuma-koški on šeuvun piänähtävyykšie, kumpani muanittau tänne ušiempie turistija. Ypäyššuo rauhotušalovehekši»»kalevalan piirin ičehallinnon etuštajat tapuamisešša Kepan eläjien kera kerrottih Ypäyššuo-rauhotušalovehen peruštamisen merkitykšeštä. Tatjana Torvinen Noin 15 kilometrin piäššä Kalevalan piirin Kepapos olkašta šijoutuja Ypäyš šuo on šuurin Karjalašša šuosisteemi, šen pinta-ala on noin 40 tuhatta hehtarie. Tämä šuuri šuoaloveh jatkuu yli 31 kilometrie pohjosešta šuveh päin. Alovehella virtuaja Kepa-joki jakau šen kahtie pohjois- ta šuvipuoleh. Kepa-joven Kuma-koški on šeuvun piänähtävyykšie, kumpani muanittau tänne ušiempie turistija. Šuot näillä paikoin ruvettih muovoštumah yli 10 tuhatta vuotta takaperin Vienanmeren transgressijon (pinnan noušun takie). Nykyjäh Ypäyššuon alovehella šäilyy noin kolmennellän metrin pakšuset turvehkerroštumat. Enšimmäistä kertua tämän alovehen šuojelomisen tarpehešta oli ilmotettu vuotena 1992 Karjalan Tietokeškukšen Luonnon šuojelu instituutin laboratorijan ammattimiehet. Hyö oli valmissettu valtijollisen rauhotušalovehen peruš tamisen tietehelliset peruštelut. Ideja rauhotušalovehen Ypäyššuolla ollah pohatat karpalon marjikot. peruštamisešta šai kanšain välistäki kannatušta. Vuotena 2003 Ypäyššuolla oli šuoritettu venäläisšuomelaini tutkimušmatka. Tutkimuštulokšien mukah tällä alovehella lašetah olovan 186 putkilokašvilajie šekä 67 šammal-lajie, monet niistä on merkitty Ruškieh kirjah. Ypäyššuolla ollah pohatat karpalon ta hillon marjikot. Šen lisäkši on olomašša šuopuršun ta raaten lukusie populaatijoita. Näillä šuoalovehilla on šuuri muuttolintujen populaatijon šäilyttämisen merkityš. Tiältä löytyy jouččenien, hanhijen, kurkijen pešäpaikkoja. Šu viošašša on huomattu äšen merikotkan pešimisjälkijä. Kepa on kaikista lähin ašutuš Ypäyššuošta ta tietyšti rauhotušalovehen luonnonvarojen käyttörajotukšet herätettih kaikista enin kiinnoššušta. Kepan eläjie kiinnoššettih kyšymykšet šuauko rauhotuš alovehella kalaštua, mečäštyä, kerätä šientä ta poimie marjoja. Ašetukšen mukah valtijollisella rauhotuš alovehella on kielletty kaikki toiminta, kumpani voit tuuvva vahinkuo luonnol- Ypäyš šuo on šuurin Karjalašša šuosisteemi, šen pinta-ala on noin 40 tuhatta hehtarie. la mečänhakkuu, pihkan keruu, rakentamini, turpehennošto, muanparannuštoiminta, ropi vojen luatimini ta ammatti mečäš šyš ta -ka laššuš. Virkissyš kalaššuš ta -mečäššyš ei ole kielletty šamoin kuin marjojen poiminta ta šienien keruu. Turismi ta aktiivini lepo on niise šallittu. Kepan eläjät kannatettih alotehta Ypäyššuon rauhotušalovehen peruštamisešta toivoen, jotta še voit parentua nimenomah pos olkan vaikieta työttömyyštilua ta rauhotušalovehen peruššettuo tarjolla tulou uušie työpaikkoja. Omii mielii kirjutakkua

7 »»oma kieli, oma mieli «Oma Mua» 10. šyyškuuta Silmykaivoine ei tyhjene»»vuvven 2014 festivuali piettih Kotkatjärves da omistettih Zinaida Dubininale, kudai elokuus täytti 80 vuottu.»»festivuali Ol ga Kuzmina Kirjuttajan kunnivokse lähäl školua, kus Zinaida Timofejevna ruadoi piäl 30 vuottu istutettih koivuloin kujo. Anuksen karjalazet -yhteiskunnallizel järjestöl on hyvä perindö festivualin päivänny jagua pihoin karjalankielizet nimilaudazet. Järjestön projektu jatkuu kolme vuottu. Škol naja piha, kudual eläy Zinaida Dubinina, rodih projektas viijendekse pihakse. Myö tiezimmö, gu Zinaida Timofejevnale tänävuon täydyy 80 vuottu, da vie mennytvuon piätimmö azuo Škol naja-pihan nimilaudazet, meijän mieles se on hyvä lahju vuozipäiväkse, sanelou Anuksen karjalazet -järjestön johtai Vladimir Lukin. Festivualin gostii Kotkatjärven školan pihas otettih vastah Koivikko-pajojoukko da rahvahallizien soittimien ansambli Soittajat. Siegi ruadoi muasteriloin jarmanku, kudaman aigah sai ostua Karjalan neroniekoin käziruadoloi: tuohes luajittuloi ezinehii, hurstiloi, čomenduksii da äijy midä muudu. Školas pietyn ekskursien aigah gost at voidih tuttavuo školan histourieh da muzeih. Kai materjualat kerättih iče opastujat, hyö mielihyväl tutkitah školan da Kotkatjärven histouriedu, voinuvuozii sego tiijustetah meijän parahis eläjis. Äijy midä vie ei ole pandu ozutettavakse da tutkimusruado jatkuu, sanelou Kotkatjärven školan opastai Ol ga Nikitina. Kui literatuurufestivuali voi olla ilmai paginoi literatuuras? Kai gost at juattih eri joukkoloih. Pienimien školaniekoinke vastavuttih Tamara Ščerbakova, Vera Larionova da Aleksandr Hyvänny lahjannu Zinaida Timofejevnan vuozipäiväkse rodih nimilaudaine Školan uuličču, 7 karjalan kielel, kudai roih azetettu runoilijan koin seinäle. Kuva: Jelena Filippova, Oma Mua Saveljev. Hyö kižattih lapsienke, pajatettih pajoloi da lugiettih runoloi. Vahnembat školaniekat sego aiguzet rahvas kerävyttih Välly mikrofounu -vastavuksele. Sen aigah paistih karjalankielizen literatuuran kehittämizes, lugiettih uuzii runoloi sego ozutettih uuzii kniigoi, kudualoi tänävuon piäzi ilmah äijy. Niilöin joukos ollah Vladimir Brendojevan Ei ole suurembua ozua, Iivan Savinan Oma kibussah -kniigu, Nikolai Riškinan pajokogomus Terveh, pajo!, Jekaterina Borisovan Kaksi jogie -runokniigaine sego Tamara Ščerbakovan Meijän ruavot päivykois -kniigu. Suuren ruavon ruattih Georgii Černobrovkin da Galina Fedulova. Heijän väil päivänvalgien nägi Eloksen langu -kniigu, kuduah ollah kerätty Vladimir Brendojevan da Zinaida Dubininan parahat runot da niilöin ven ankielizet kiännökset. Monil nämmien runoloin kuultuu kai kyynälet nostih silmih, nenga hyvin kiändäjil lykysti löydiä pättävät sanat, gu ozuttua runoloin čomus. Zinaida Dubininan sanoin mugah juuri Vladimir Brendojev kuhkutti händy kirjuttamah omal kielel. Myö Brendojevanke hyvin tunzimmo toine tostu, konzu minä näin hänen runot, ellendin, gu pidäy kirjuttua omal kielel, sanelou Zinaida Timofejevna. Nygöi Zinaida Dubininua tundietah nerokkahannu runoilijannu, Biblien, Kalevalan sego Sergei Jeseninan, Marina Tsve- Päivänvalgien nägi Eloksen langu -kniigu, kuduah ollah kerätty Vladimir Brendojevan da Zinaida Dubininan parahat runot da niilöin ven ankielizet kiännökset. tajevan da Nilkolai Rubtsovan runoloin kiändäjänny. Kaikkiedah runoilijal on kolme runokogomustu. Vuozipäivän kynnyksel Karjalan kielen seuru piästi ilmah nelländen runokniigazen Olen gu järvele nostettu aldo. Sih ollah kerätty runot armahas Karjalan muas, luonnos, hierun elaijas da rahvahan ozas. Meijän Joguine-pajojoukon läs kaikkien pajoloin pohjannu ollah Zinaida Timofejevnan runot. Hänen runot ollah kebjei ellendettävät da lähäzet joga karjalazen syväimel. Gu meidy mielytännöy mitah ven ankieline pajo, Zinaida Timofejevna terväh kiändäy sen karjalakse da tuliel konsertal myö jo sidä pajatammo, sanelou Joguine-pajojoukon pajattai Marija Pelešenko. Hyvittelemäh Zinaida Dubininua vuozipäivänke tuli äijy rahvastu: vallan edustajua, runoilijua, kirjuttajua, endisty opastujua, školan opastajua sego pajojoukkuo. Monien niilöin pajolois eletäh Zinaida Dubininan runot. Joga vuottu Vladimir Brendojevan festivualin piätapahtumannu on literatuurupalkindon jagamine. Tänävuon kunnivokirjazet eri nominatsielois suadih Nikolai Zaitsev, Jekatetina Borisova, Marija Tarasova da Valentina Kondratjeva. Vladimir Brendojevan nimizen palkindon sai Tamara Ščerbakova. Šilmänlipahuš: Vieljärven šyyšjarmanka»»kkk Viime pyhänäpiänä Vieljärven Karjalan Kielen Kojin šyyšjarmankalla tuli yli šata henkie. Lapšet piiruššettih ta kirjutettih karjalakši t-paitoloilla, aikuhiset tutuššuttih Miun runoilija -projektih ta iče luvettih runoja enšimmäistä kertua pietyššä pagin-klubissa. Yheššä hyö kaikki oššettih vuatteita Karjalan Kielen Kojin talošša järješšetyššä čöndžöibazarissa. Šyyšjarmanka oli järješšetty Elävät kylät -projektin puittehissa. Täštä projektista ta šen tilaisuukšista lukekkua Oman Muan tulijašša numerošša. Kuva: Alina Čuburova Omii mielii kirjutakkua

8 8 «Oma Mua» 10. syvyskuudu 2014»» kandurahvas Pohjasmualois tuaste ruvet ruadamah paimendolazien Rodin Natoi Nygyaigazet paimendolazien školat toimitah Taimiran mualoil jo viizi vuottu. Paimendolazien škola on moine škola, kuduan opastajat ajetah pedroin paimenien da heijän perehien peräh. Tämä uvven aijan Ven ale on nygyaigaine, ga enne jo olemas olluh opastundan taba. Paimendolazien školii ruvettih luadimah vie Enzimästy Muailman voinua vaste. Tostu kerdua niilöih niškoi oli paginua jo nevvostovallan aigah. Tämä, viizi vuottu tagaperin alguh pandu, jo kolmas kerdu. Nevvostoliiton kollektivizatsii panis paimendolazet kanzat elämäh yhteh kohtah, ga ole jo. Voibi luadie tundrah koit, voibi istuttua kandukanzalaine lehmiä lypsämäh, ga pedruhäi juoksou syömisty eččimäh kunne himoittau. Häi vallan käskyy ei kuule. Alovehetgi sie ollah loppemattomat, kunnesah silmiä täydyy: yhtes kyläspäi toizeh loittovimah kyläh voibi olla lähes tuhattu kilometrii matku. Kaikkii internuattah Enzimäzet paimendolazien školat avattih luvul. Paikallizet eläjät oldih enimite kirjah maltamattomat, sendäh školan opastajat opastettih lugemah da kirjuttamah kaikkii lapsii dai vahnembii. Senaigazih käskylöih oli kirjutettu, ku paimendolazien školal pidäy opastua muga, ku paikallizet eläjät ei loitottas perindöllizis eländytavois da ruadolois. Opastundan sistiemal da kazvatuksel pidäy olla ennevahnazien tavoin da perindölöin myödäh. Ga kollektivizatsii voitti täsgi. Paimendolazien školis terväh unohtettih, lapsii ruvettih ottamah internuattoih. Pohjazien alovehien kandueläjien lapsil pidi seiččemen vuv ven ijäs erota omis vahnembis da sugulazis, ga kyläs da linnas eländy äijil heis silloi oli mielužembi, migu paimendolazien elaigu. Taimiral eläy viizi kandukanzua dolganat, nensat, evenkat, nganasanat da ensat. Uuzi aigu Ven al 1990-luvul kolhozat da souhozat hävittih, niilöin peräh hävii palku, kuduan äijälvähäl maksoi valdivo. Kolhozoin da souhozoin jälles jiännyös omažuos hätken riijeltih da juattih, se vaigu lahoni. Kodipedroin karju rubei terväh hubenemah, ga yhtelläh nygöi Taimiran alovehil paimendolazien elaigua eläy lähes 500 perehty. Konzu elaigu Ven al tuaste luadiihes, valdivo uvvessah iški silmiä Pohjasalovehien kandukanzoih, rubei auttamah den gal. Krasnojarskan alovehel, sanommo, den gua annetah sua loin mil l onoin rublin, Den goin peräh kazvaugi kodipedroin karju. Pedrun paimendajan ammatin arvožuos da kunnivos paista vie on ylen aijoi, ga vahnembat enämbiä ei tahtota andua lapsii internuattoih, kus ei opasteta perindöllizih neroloih da ei harjaiteta ruadoh. Semmite ku internuatas olles lapset puaksuh harjavutah viinan juondah da narkotiekkoih. Spetsialistat varaitettih, ku Krasnojarskan alovehen kai kandurahvas terväh roitah kirjahmaltamattomat. Pahakse mielekse, pidi tovendua, ku perindöllisty elaigua eläjes heijän lapsil on vaigei suaha keskiškolangi opastus, älä pagize muudu. Täs uvvessah mustoitettih, ku oli konzulienne mostu paimendolazien školua, kus kandukanzan kazvai polvi sai alguopastustu da valmistui korgiembah opastukseh. Sidä paiči pidi ottua silmäle kandukanzoin perindöt da tavat, kuduat opastetah, kui piästä eloh da hyvin ruadua kylmäs da vaigielois ololois. Opastau muamo, opastau opastai Spetsialistat nygöi juatah kai paimendolazien školat kolmeh joukkoh: pedroin paimendajien joukkoloin peräh ajelijat, eri vuvven aigua toimijat da pyzyjät školat, kuduat ollah luajittu Inarin opastuskeskus da Taimiran opastundukolledžu jo nelli vuottu ruatah yhtehisty ruaduo moizii paimendolazien školii kehittäjes. faktourielois, kudamis ymbäri on kaksi-kolme paimendolazien kyliä. Taimiral nygöi on školua kolmie luaduu: paimendolazien škola-lapsien päivykodi, kudai»»oma škola lapsekkahah pereheh niškoi Enzimäine paimendolazien škola oli avattu vuvvennu 2009 Tuhardan kyläh, kunne talvipaimenduksile lähti lapsekas pereh Naivosedo. Enzimäzenny vuon školah tuli viizi lastu, detsaduh kolme. Opastettih lapsii pedroin paimendajien suksil siirrettäväs kodazes. Lapsii opasti nerokas opastai, kudai ajoi perehen peräh, autettih vahnembat. Oksana Naivosedo iče on ližäopastuksen ruadai, häi opasti lapsile perindöllizii neroloi, resuimah, ombelemah perindöllizii sobii, pieksiä nahkoi, pidiä kodii. Perehen ižändy opasti poigii kalastamah, mečästämäh, ajua pedroil, snegohodal. Vahnembat ollah varmat, ku lapset parahali opastutah perindöllizii neroloi vuodehizennu, sendäh ku sit ijäs lapset voijah hyvin ellendiä elättilöi. Vuvvennu 2010 talvel Polikarpovsk-kyläh avavui vie yksi paimendolazien škola, samannu vuon syvyskuus Novoribnaja-kyläh vie eräs.»»vastustajat da puolistajat Moizil školil on puolistajua dai vastustajua. Yhtet ollah sidä mieldy, ku lapsii ei sua muga aijoi, seiččeivuodehizinnu vieraittua vahnembis. Omas perehes olles da kazvajes lapsih parembi juurutah hyvät nerot da maltot, säilyy oma kieli, hos opastus ongi ven ankieline. Moizien školien vastustajat ollah sidä mieldy, ku perehes kazvattamine da opastamine ollah hyvät, ga tundras eländy da ainos matkas olendu pahoi pätäh sih, ku lapset opastuttas kunnon luaduh da perustehellizesti. Heijän mieles pidäy kehittiä paimendolazien kezäškolii, konzu tundras on lämmin siä da valgei, sit voibi kerätä yhteh kohtah lähi azetuskohtien paimendajien lapset. Paras keino opastua lapsii olis heijän mieles luadie školat da internuatat muga lähäl paimendajien azetuskohtispäi, kui vai vois.

9 »»Kalevalan piiri «Oma Mua» 10. šyyškuuta ah školat Vahnembat enämbiä ei tahtota andua lapsii internuattoih, kus ei opasteta perindöllizih neroloih da ei harjaiteta ruadoh. ymbäri vuvven siirdyy paimendajien peräh; pyzyväine paimendolazien škola-päivykodi, kudai opastunduvuvven aigua on kalastajien kyläs da škola, kuduas lapset opastutah vuorotellen konzugo paimoipaikoil, konzugo kyläškolas. Paimendolazien škola noutbukan kel Taimiral enimät viijes suas paimendolazien perehes eletäh Jenisein rannoil. Hatangan rannoil kolmes pohjazes kyläs vaigu 60 perehty. Taimiral eläy viizi kandukanzua dolganat, nensat, evenkat, nganasanat da ensat. Sendäh oman kielen da perindölöin säilyttämizekse paimendolazien školat ollah ylen tärgiet da hyvin pätäh. Semmite se andau ližäpalkan lapsien vahnembile: kazvattajien, päččilöin lämmittäjien, šouferiloin ruadosijat. Hatangan rannoil olijas paimendolazien školas on kaikkie, midä pidäy ruadajes da eläjes. Kaksi balkua (suksil seizojat da ajelutettavat kodazet) yksi lapsih, toine opastajah niškoi. Kodazis on pertilomut, kompjuuterat, projektoru, printer. Ekspertat ollah sidä mieldy, ku paimendolazien školis lapset parembi da teriämbäh opastutah. Internuatoishäi moizil lapsil on vaigevustu, ku hyö tavan mugah ollah ujot da vähän pagizijat, hätken harjavutah vakkinazih da tundemattomih. Paimendolazien školis opastujil lapsil moizii vaigevuksii ei ole.»»omas perehes on parembi Taimiral heinykuudu ruadoi Inarin opastuskeskuksen kaksi ruadajua Elle Valkeapää da Outi Jääskö da Komin tazavallan piämiehen abuniekku Sergei Gabov. Suomelazet kačottih, kui lapset opastutah paimendolazien kezäškolas, kudai oli azuttu tänä vuon heinykuus Hinki-alovehel. Sih niškoi oli luajittu kaksi balkua (suksil seizojua da ajelutettavua kodastu), yhtes oli škola da päivykodi, toizes ruadopaja. Inarin opastuskeskus da Taimiran opastundukolledžu jo nelli vuottu ruatah yhtehisty ruaduo moizii paimendolazien školii kehittäjes. Pedroin paimoloin lapsien opastamine on kanzoinväline hommu. Rajan tagangi vahnembat varatah andua lapsii internuattoih opastumah. Suomelazien mieles paimendolazien školat ollah hyvä keino opastua lastu himohes, ei vägehes: lapsi jiäy omah pereheh, opastuu omua kieldy da pyzyy vahnembien rinnal. Pane oma tuohuš palamah Nadežda Vasiljeva Kalevalašša muisseltih terroritekojen uhrija. Joka vuosi 3. šyyškuuta koko Venäjällä muissellah terroritekojen uhrija. Tämä päivä liittyy traagisih tapahtumih Beslanissa 2004 vuotena. Kymmenen vuotta takaperin bojevikit vallattih yhen Beslanin kouluista. Tämän terroritevon takie mänehty yli 300 ihmistä, niijen joukošša 150 lašta. Šinä päivänä Venäjän kaupunkiloissa ta kylissä pietäh šurutilaisuukšie, ihmiset šytytetäh tuhanšie tuohukšie vijattomien terroriuhrien muissokši. Kalevalalaisetki keräyvyttih muistotilaisuuteh paikallisen kulttuuritalon aukijolla. Kalevalan piirihallinnon varajohtaja Nina Stankevičus avasi šurutilaisuuvven šanoilla: Še on traagini päivä Runonlaulajien jälkijä myöte Kellä tulou paraš vašta? Miltä näytti keškiajan puku? Marija Kirillova Mimmosie pukuja piettih piällä keškiajan karjalaiset kaunottaret? Mimmosie kankahie käytettih? Mistä luajittih koristehie? Näitä ta muita mukavie aseita tutkittih šuuren Art-Sloboda -projektin puittehissa järješšetyissä netälinpitusissa kurššiloissa Kalevalašša. meijän muan istorijašša. Še on ikuni muissutuš meilä, jotta tämä uhka on olomašša, jotta meijän pitäy olla aina valppahina. Pakinoja piettih piirin koulutušošašton johtaja Veronika Ananič, Kalevalan piirin nuorisoliikkehen ošallistuja Svetlana Groševa ta Petrin ta Puavilan kirikön pappi isä Jevgeni. Kaikin hyö oltih yhtä mieltä, jotta pitäy kaikin voimin vaššuštua terrorismie, jotta ei enyä konšana šemmoset kauhiet tapahtumat toissuttais. Šurutilaisuuvvešša jokahini Kalevalan eläjä šai šytyttyä tuohukšen uhrijen muissokši. Monta tuohušta oli šinä iltana šytytetty Kalevalan kulttuuritalon ieššä. Kuva: Nadežda Vasiljeva Kurššit oli järješšetty Kalevalatalo etnokulttuurisen keškukšen pohjalla ta niih ošallissuttih keškukšen ruatajat ta koulun opaštajat. Kurššien opaštajana oli perintehellisen puvun asientuntija Natalja Denisova. Netälin aikana kurššilaiset opaššuttih leikkuamah muinoispuvun elementtijä ta opittih vanhoja kankahan käsittely- ta ompelutehnologijoja. Kalevalan kurššit on vain oša šuurta Art-Sloboda -projektie. Projekti šai tukie Venäjän Federaatijon ta Karjalan Kulttuuriministerijöjen puolešta Venäjän Kulttuuri -nimisen federaalisen tarkotušohjelman puittehissa. Projektin tarkotukšena on Karjalan muasterien opaštamini ta niijen ammattitaijon parentamini, šen toteuttamisen aikana on šuunniteltu pityä 24 tilaisuutta. Marija Kirillova Mukavan interaktiivisen pelin tarjottih kalevalalaisilla. Kalevalan piirin 87-vuotispäivän puittehissa Kalevalatalo-keškukšen ruatajat kekšittih pos olkan eläjillä mukavan interaktiivisen pelin Runonlaulajien jälkiläiset. Pelih ošallistu viisi joukkuo: Kalevalan eri laitokšien etuštajat šekä Kalevalan nuoret. Joka joukko šai pelin alušša reittilistan, mihi oli merkitty viisi etappie tehtävineh. Pelin järještäjät kekšittih ošallistujilla erilaisie tehtävie: heijän piti kirjoilla Perintehellisen puvun asientuntija Natalja Denisova tuli opaštamah kalevalalaisie ompelomah keškiajan pukuo. Kuva: Marija Kirillova käsipaikkoja, kekšie omie koristehie, lat ata vaštoja, muissella karjalaisie šanan laškuja šekä Kalevalan peruštamisistorijan vaiheita. Yksi mukavimmista ta vaikeimmista tehtävistä oli vanhojen runojen esittämini. Šiinä ošallistujilla tuli apuh Karjalan kulttuurialan anšijoitunut ruataja Juri Gladišev. Lopulta kaikki kilpailijat keräyvyttih Runonlaulajien niemellä Uhtuon kisoih, missä ilmotettih pelin tulokšet ta voittajat. Vilušta šiäštä huolimatta peli toi ošallistujilla äijän intuo ta hyvyä mieltä, kaikin oltih tyytyväiset.

10 10 «Oma Mua» 10. syvyskuudu 2014»» rahvaš Konša šyväimeššä eläy rakkahuš Vladimir Mihailovič luadiu venehty muga, kui händy opasti tuattah. Kuva: Tatjana Bolujeva Venehty luadimas Kiži-suaren pruazniekan aigua piettih Pajattai kylä -kilbu, kudamah yhtyi paikallizien kylien rahvastu. Kilvan voittajakse tuli Karhumäin piirin Ersnevo-kylän pajojoukko. Se ezitti Kyläine-pajon, kudai oli kaikile mieldy myö. Vladimir Maksimov pajatti Ersnevo-pajozen, kudaman kirjutti iče, Nikolai Bobrov lugi omii runoloi. Kai kilbuniekat suadih lahjat oma neros. Kylien rahvas ollah tozi neroniekat. Ersnevo-kylän eläi Valentina Antonova jo tostu vuottu tulou pastoksien kilvan voittajakse. Arvostelujoukole, kudamah kuului tavalline rahvas, pruaz niekan gost at, rodih mieldy myö hänen vagoipiirai. Petroskoilazet Vladimir da L udmila Medvedevat ollah eläkkehel, ga ruatah douhturinnu Petroskoil. Omis vahnembis Vladimir Mihailovičale jäi kodi Karhumäin piirih Bojarščinakyläh. Nygöi joga keziä molodoit tullah tänne loman aigua. Vladimir Medvedevan tuatto Mihail oli nerokas mies: maltoi kodiloi dai kylylöi salvata, luadi venehii. Tuat to poiguadahgi opasti miehen ruadoloih. Tuatan kodih Vladimir iče maltoi luadie sähkön, azetti vezibutken kylyh da kodih. Nygöi oppiu luadie venehty, kui händy opasti tuattah. Molodoit voitettih Kižin suaren folklouru-etnogruaffizen ansamblin ilmoitetus kilvas. Kuva: Tatjana Bolujeva Ennevahnalline taba Moskovalazet Anna da Arsenii Ulanovat piettih oma svuad bu ennevahnallizeh tabah. Molodoit voitettih Kižisuaren folklouru-etnogruaffizen ansamblin ilmoitetus kilvas. Svuadbah, kudai piettih 18. elokuudu Kižin suaren pruazniekal, tuli gost ua Petroskois, Kižin voulostin kylispäi. Oligi moskovalazii Kilvan voittajat gostii. Svuad bu piettih Jakovlevien kois. Ven an piäilinnan molodoloil piettih kai ennevahnallizet oniegutagazet svuad butavat. Molodoit ajeltih bričkas kirikköh, kus sytytettih tuohukset. Muzein johtai Andrei Nelidov hyvitteli molodoloi da lahjoitti heile Ostrov Preobraženija -kniigan. Ersnevo-kylän eläi Valentina Antonova jo tostu vuottu tulou pastoksien kilvan voittajakse. Kuva: Tatjana Bolujeva»»Kalevalan piirin kunnivoitetun kanšalaisen arvo myönnettih L udmila Kondratjevalla viimekši pietyššä piirineuvošton issunnošša. Uhtuon sovhoosin veteraanit oli kiännytty deputaattien puoleh tällä alottehella. Nadežda Vasiljeva Kalevalalaiset ta erityisen vanhemman polven etuš tajat oikein hyvin tunnetah L udmila Kondratjevan. Kolmekymmentäkuuši vuotta hiän oli ruatan Uhtuon sovhoosissa piäagronomina. Nuori agronomi Vuotena 1949 L udmila lopetti opaššukšen Sortavalan tehnikumissa ta tuli töih Kalevalan mailla. Šilloin neičyt ei voinun kuvitellakana, jotta tämä loittoni pohjoisšeutu tulou hänellä omakši armahakši kotimuakši. Nuori agronomi oli kiitettäväšti lopettan tehnikumin, šentäh hänellä oli oikeuš valita työpaikka. Ka tašavallan muatalouš ministerijöššä häntä pyritettih lähtömäh töih Uhtuoh (nykyseh Kalevalah). Šilloin piirissä toimi yli kolmekymmentä kolhoosie ta nuoren ammatillisen agronomin tietoja ylen tarvittih. A L udmila halusi piäššä ruatamah muatalouškonehašemalla, kumpasie pohjoispiirilöissä vielä ei ollun. Varautti vielä šeki šeikka, kun hiän ei yhtänä ošannun karjalan kieltä, a kolhoosilaiset, varšinki loittosissa kylissä, paistih keškenäh vain karjalakši. Oli mitein oli, kuitenki L udmila tuli töih Kalevalah, eikä konšana šiitä saleinun. Šillosista peloistah hiän muistelou nyt muhien. Mie vet jo vuuvven piäštä ihan šelväšti pakasin karjalakši, hiän kertou, työtä oli äijän, miun työalana oltih Jyškyjärven, Luušalmen, Nurmilahen, Puanajärven kolhoosit. Ne oltih hyvin loittona toisistah, tietki oltih ylen pahat. Työtä aina riitti, kylvö ta korjuu oltih kuumimmat ajat. Agronomin piti keritä joka paikkah: kaččuo, jotta jyvät šäilyttäis, ajoissa šuaha potakat muah, a šykyšyllä kerätä šato eikä mänettyä mitänä. Šilloin kolhoosiloissa issutettih šyyšruista ta -osrua. Ylen äijän hommua agronomilla oli heinäaikana. Hyvie šuurie heinämaita oli vähän ta heinyä niitettih meččänurmikoilta ta tulvaniityiltä. Koko työelämä muatalouvešša Jälešti, konša kymmenisen vuuv ven piäštä kolhoosien pohjalla peruššettih Uhtuon sovhoosi, maita ruvettih parantamah ta šuatih enemmän hyvie niittoalovehie. Sovhoosissa L udmila Kond- L udmila Kondratjeva toivou, jotta konšanih virkamiehet kiännetäh huomijoh piirin muatalouven kehittämiseh. Kuva: Nadežda Vasiljeva ratjeva pantih piäagronomiksi ta hiän rupesi johtamah peltoviljelytoimintua luvulla Kalevalan pohjoisilla mailla Uhtuon sovhoosissa kašvatettih omua kaalie, sv oklua, porkkanua ta šavot oltih niin šuuret, jotta riitti koko vuuvvekši, ei tarvinnun muuvvalta vetyä. Sovhoosin kašvihuonehissa kašvatettih okurččoja, kešällä joka päivä melkein kolminkymmenin kiloin vietih okurččoja ruokaloih. Kalevalan, Vuonnisen, Vuokkiniemen peltojen viljelijät kerättih šuurie potakkata turnepšišatoja. Piäagronomi aina piti šilmällä tätä työtä: miäritteli millä mailla ta konša pitäy alottua kylvötyöt ta konša pitäy korjata šato. L udmila Kondratjeva oli antan koko työelämäh piirin muatalouvella. Uhtuon sovhoosin istorija on hänen istorija. Yheššä laitokšen ta šen ruatajien kera hiän kulki pitän tien piirin muatalouven kehitykšeštä šen täyteh rappijoh šuate, mi tapahtu perestroikan aikana. Tänäpiänä entisen sovhoosin veteraanilla on vaikie paissa šiitä. Tuška on kaččuo pajukoilla Agronomin piti keritä joka paikkah: kaččuo, jotta jyvät šäilyttäis, ajoissa šuaha potakat muah, a šykyšyllä kerätä šato. kašvannehie sovhoosipeltoja ta -niittyjä ta puolekši hajonnehie navettarakennukšie. Ihan kohta L udmila Kondratjeva juhliu omua merkkipäivyäh, hiän täyttäy 85 vuotta. Pensijalla olleššah L udmila Aleksejevna ei ole jiänyn šyrjäh yhteiskunnallisista aseista. Hiän on tottun aktiiviseh elämäh ta yrittäy ošallistuo kaikkih piirin tilaisuukših. A vielä hänen šyväimeššä eläy šuuri rakkahuš omah muah ta toivo, jotta konšanih virkamiehet kiännetäh huomijoh piirin muatalouven kehitykšeh. Omii mielii kirjutakkua

11 »»istorija A huomena oli šota «Oma Mua» 10. šyyškuuta »»Nämä vanhat kuvat oli otettu Petergofissa. Ylen kaunis, lämmin kešäpäivä. Petergofin kavut ta puistot ollah täynnä levähtelijie. Ihanat maisemat, kaunis musiikki, yštävälliset rahvaš. Oisko voinun ken kuvitella, jotta še oli viimeni rauhan päivä. Nämä kuvat oli otettu 21. kešäkuuta 1941 vuotena, päivyä ennein kun alko Šuuri Isänmuallini šota.»»ihmiskohtalot Olga Melentjeva Petergof. Tämä musejojen, fontaanijen ta puistojen kaupunki on eri aikoina ollun ihmisien šuosituimpie lepopaikkoja luvulla tiälä käytih levähtelömäššä kuin leningradilaiset šamoin vierahat ympäri Neuvoštoliittuo. Paičči lukusie fontaanija ta musejoja Petergofin alovehella toimittih urheilukentät ta huvilaittehet, kešäteatteri, estradilava, oli oma uimaranta, venehšatama, uimahalli. Ihmiset käytih Petergofissa ei yksistäh lepyämäššä, ka šamoin parentamašša tervehyttä, kun tiälä toimi lukusie parantoloja ta lepokotija. Joka vuosi yli 30 tuhatta ihmistä kävi Petergofissa hoitamašša tervehyttä. Palkinto hyväštä työštä Kešäkuušša 1941 tulijien levähtelijien joukošša oli šuuri ryhmä nuorie ihmisie. Kaikin hyö oltih Neuvoštoliiton Luoteisošan muatalouven parahie ruatajie kolhoosien parahat karjataloušteknikot, eläinliäkärit, agronomit, peltojenviljelijät. Hyväštä tunnollisešta työštä hyö oli šuatu palkinnokši matan Petergofin Bel vederparantolah. Jokahisella tämä matka oli šuurena tapahtumana. Šamašša joukošša oli vuokkiniemeläini Anni Rettijeva. Kešäkuušša Anni šai kirjasen, jotta hänet hyväštä työštä oli palkittu matalla Petergofih. Anni Rettijeva lopetti Korkeimman kommunistisen muatalouškoulun, kumpasešša koulutettih muatalouven ammattimiehie: agronomija, karjataloušteknikkoja, eläinliäkärie. Opaššukšen jälkeh neičyt mäni ruatamah Repol ah. Šykyšyllä 1937 Anni kučuttih töih Uhtuoh, a parin vuuvven piäštä hänet miärättih karjataloušteknikokši Vuokkiniemeh. Paičči Vuokkiniemen kolhoosie nuoren karjataloušteknikon työalah kuuluttih šamoin Latvajärven, Kivijärven, Tollonjoven, Koštamukšen, Kontokin ta Akonlahen kolhoosit. Aloveh oli šuuri ta työtä oli äijän. Kuitenki še ei yhtänä pelottan Lehtilöissä ei ollun yhtänä vihjettä šovan alkuh, niissä kirjutettih tavallisista elämän aseista. nuorta karjataloušteknikkuo. Kova työ oli pieneštä šuahen tuttu köyhäššä pereheššä kašvannuolla Annilla. Šovan alku Uutini alkanehešta šovašta šai ihmiset šuurih hämmennykših. Še oli ikäh kuin šalama kirkkahalta taivahalta. Vet mikänä ei ennuštan šitä, ei ollun mitänä tietuo. Lehtilöissä ei ollun yhtänä vihjettä šovan alkuh, niissä kirjutettih teollisuušrakentamisen šuunnitelman toteuttamisešta, kevyän kylvötöijen tulokšista, peltotöistä ta muista tavallisista elämän aseista. Vielä moniehan päivän levähtelijät oltih parantolašša, kaikin toivottih šovan loppuvan ihan kohta. Onnakko tilanneh ei näyttän šiltä ta levähtelijie ruvettih toimittamah kotihih. Kuitenki kohta kävi ilmi, jotta piäššä kotih oli melkein mahotointa. Parantolan johtajat oltih neuvottomat, kun še olis rauha-aikana niin kaikki issutettais juniloih ta toimitettais kotih. Nyt tilanneh oli muuttun. Ašemat oltih täynnä rahvašta, junat ta autobuššit kulettih täpötäynnä. Erityisen vaikie oli piäššä Murmannin šuuntah, šinne päin toini toisen peräh kulettih täyvet šotilašjunat. Matka kotih Annin šyväin pyrki kotih, vet Vuokkiniemeh jäi hänen pereh ta lapšet. Naini keräsi kamppiet ta läksi Leningradih Moskovan ašemalla. Kotvan aikua hiän joutu viettämäh ašemalla kuni piäsi junah. Junalla naini tuli Kemih ta šieltä eri kyytilöissä matkušti Uhtuoh šuaten. Annilla šuurešti veteli, kun piäštyön Uhtuoh hiän kerkisi Punikki-laivalla, kumpani oli mänöššä Vuokkiniemeh. Še oli Punikin viimeni šovaniellini reissu. Annin matka Leningradista Vuokkiniemeh kešti melkein netälin. Naini piäsi kotih myöhäh illalla, a jo šeuruavana Nämä vanhat kuvat oli otettu Petergofissa päivyä ennein kun alko Šuuri Isänmuallini šota. Vuokkiniemeläini Anni Rettijeva (oik.) hyväštä työštä šai palkinnokši matan Ptergofih. Kuvat on otettu P. Mallisen pereharhii Vašta. Annin matka Leningradista Vuokkiniemeh kešti melkein netälin. päivänä pereh joutu lähtömäh kotikyläštä evakkoh. Koista lähties s äh hyö otettih matkah vain kaikista tarpehellisimmat veššat, uškoen, jotta netälinparin piäštä myöššytäh kotih. Šilloin kenkänä heistä ei voinun ajatellakana mitein pitkä tulou še evakkomatka ta kuin äijän vaikeukšie, kurjuutta ta kor ua hyö jouvutah näkömäh ennein kuin piäššäh jälelläh kotih. Kirjutuš on valmissettu Anni Rettijevan pojan Paavo Malisen muisselmien mukah. Omii mielii kirjutakkua

12 12 «Oma Mua» 10. syvyskuudu 2014 Muhahtai! Äijygo sinul on vuottu? Kaheksatostu! Sinähäi kaksi vuottu tagaperin sanoit, ku sinul on kaheksatostu En ole moizii ristikanzoi, kudamat yhtenny piän yhty sanotah, toizennu piän tostu!»»joudoaigu»»mitä? Konša? Missä?»»Hyvittelyt Karjalan taitehmusejo. Männyijen vuosien kaunis posliini š u a t e n Esillä yli 100 Šakšan, Ranškan, Tanškan, Enklannin, Kiinan ta Venäjän posliinitehtahilla t o i n i a r k i p y h ä pä i v ä valmissettuja posliiniteokšija, mualaukšija ta piiruššukšie musejon kokoelmista. ÎÎ Adressi: Karl Marxin katu, 8 ÎÎ Telefoni: Kaupunkin näyttelyšali. Muuton pisteh š u a t e n Narvan valokuvaklubin (Viro) ta Petroskoin t o i n i a r k i p y h ä pä i v ä valokuva-akatemijan jäšenien töijen näyttely ÎÎ Adressi: Lenininkatu, 26 ÎÎ Telefoni: syvyskuudu Elävy luondo -muuzikkusoittimien ozuttelu da Karjalakse pagizemmo -teatrualline ohjelmu. Kanzallizien kul tuuroin keskus (Leninan lagevo, 2) Festivualin avajazet (Kanzalline teatru) Etno-illačču 18. syvyskuudu X Kanzoinväline rahvahan muuzikan festivuali Kantele kuččuu Latino-amerikkalazen folkmuuzikan konsertu. Ohjelmas: Saha-tazavallan Kanzallizen tansuteatran soittimien orkestru, Fol klouru-etnogruaffine joukko Akželen (Kazahstuanu), Gusl aroin joukko Kupina (Moskovu). Lipun hindu on 150 rubl ua. Silmänlipahtus: 25 vuottu yhtes Tänävuon kolme kuulužimua yhteskunnallistu liittuo piettih omassah 25-vuozipäivän. Karjalan Rahvahan Liitto, Vepsän kul tursebr da Inkeriliitto oldih perustettu puolistamah omien kanzoin oigevuksii da ruadamah niilöin hyväkse. Hyvittelemäh liittoloin piälikkölöi da liittolazii Petroskoin konservatourien zualah tuli virguniekkua, ulgomualastu heimovellie da ruadoalan dovariššua. Liittoloin piäliköt saneltih liittolazien ruavos heijän perustettulois kanzalliskielizis lehtilöis da žurnualois, projektois kielien opastamizekse, matkois kylih, aksielois da äijis muulois ruadolois. Hyvittelyt otettih vastah karjalazien puoles Jelena Migunova, vepsäläzien puoles Zinaida Strogalščikova da inkeriläzien puoles Vladimir Kolomainen. Kuva: Ol ga Smotrova, Oma Mua»»Huomivo Omua poigua da vellie Aleksei Filippovua hyvittelemmö roindupäiväl! Hyviä ozua sinule da lykkyy! Uuttu hyviä kižua da oman joukon voittuo! Ole tervehen! Muamo da sizäret Saamelaista kaunista naista, Kuolan saamelaisen radijon johtajua Valentina Sovkinua onnittelemma šyntymäpäivällä! Toivotamma mäneššyštä työššä, lykkyö, tervehyttä ta hyvyä mieltä! Työtovarissat 19. syvyskuudu Muuzikku ei tiijä rajua. Kanzallizen muuzikan konsertu. Ohjelmas: Saha-tazavallan Kanzallizen tansuteatran soittimien orkestru, Fol klouru-etnogruaffine joukko Akželen (Kazahstuanu), Gusl aroin joukko Kupina (Moskovu). Lipun hindu on 150 rubl ua. 20. syvyskuudu Festivualin salbajazet. Karjalan tazavallan Muuzikkuteatru. Lipun hindu on 150 rubl ua. Kaččokkua «Omin silmin» nellänpiän, 11. syvyskuudu, 9.00 aigua Rossija- Karelija -kanualal. Vedäjänny Marija Filatova. ÔÔ «Kul'turdesant». Pagin stuudies vepsäläzien kieliaktivistoin kel. Vepsän kielel. Ô Ô «Armaz Pondalan ma». Pondala on vepsäläine kylä Babajevon rajonas Voulogdan alovehel. Sadoi vuozii tiä eletäh vepsäläzet. Hyö tännesäh paistah omah kieleh da pietäh hengis ennevahnallizii taboi. Luadinuh Marija Filatova. Vepsän kielel. Ô Ô «Kristinuskon ABC». Vedäjänny pastoru Suomespäi Pentti Smeds. Suomen kielel. ÔÔ Programmois on ven'ankieline tekstukiännös. Opaššuštovarissua Irina Timofejevua onnittelen šyntymäpäivällä! Olkah lykky ta mäneššyš aina šiun šeuruajina! Galina»»Siänennustus Petroskoi Anuksenlinnu Priäžy Koštamuš Kalevala Louhi yö päivy yö päivy yö päivy yö päivy yö päivy yö päivy 11 / / / / / / / Peruštajat: Oma Mua Karjalan rahvahan lehti Peruššettu kešäkuušša 1990 Karjalan tašavallan Lakijenhyväkšymiskokouš, Karjalan tašavallan hallituš, Karjalan Rahvahan Liitto ta kuštantamo Periodika Piätoimittaja Natalja Anatoljevna Sinitskaja Julkaisijan ta toimitukšen ošoite: Titovinkatu 3, Petroskoi, Karjalan tašavalta ÎÎ Tel: (814-2) , ÎÎ omamua@mail.ru Internet: Julkaisija: ÎÎ Karjalan tašavallan autonomini laitoš Periodika-kuštantamo ÎÎ Painettu Verso-kirjapainošša, , Petroskoi, Varkaukšen rantakatu, 1a ÎÎ Lehen on rekisteröinyn Venäjän Federatijon Kirjapainoalan komitietta ÎÎ Rekisterinumero Indeksi ÎÎ Allakirjutettu painettavakši čuasu ÎÎ Painoš 500 ÎÎ Tilauš 676 ÎÎ Hinta 20 rpl Redizaini Fenomen-mediajoukko (Piiteri) On otettu: