4 Kieli parembi tartuu paistes

Transkriptio

1 yhteiskuntapoliittini lehti, kumpani ilmeštyy karjalan kielen vienankarjalan murtehella 14 (366) 24. HEINÄKUUTA, Kyläpruasniekka toi äijän ilomieltä 4 Kieli parembi tartuu paistes 7 Mouttoripyörä on elämäntapana Akonlahen pruasniekašša šuomelaini Janne Seppänen šoitti jouhikkuo. Musiikki hyvin kuulu mečäššä ta järven rannalla. Kuva: Marija Urbanovič Kešätapahtumat Vienašša Ennein joka kyläššä oli oma kyläpruasniekka, kumpaseh keräyty nuorie poikie ta tyttöjä lähikylistä pitämäh iluo, tanššimah, laulamah, kisuamah ta valiččomah ičelläh puoliskuo. Tätä perinnettä on elävytetty melkein joka kyläššä. 6. heinäkuuta Koštamukšen Fregatti-kempinkih keräyty Košta mukšen eläjie ta kaupunkin vierahie juhlimah Kontokin kylän pruas niekkua Iivananpäivyä. A 12. heinäkuuta Akonlahešša oli pietty Petrunpäivä. Koštamukšen šuojelualovehen laitoš joka vuosi auttau järještyä tätä pruasniekkua. Pruasniekan aikana tavattih kylän entiset eläjät ta heijän jälkeläiset. Pruasnuimah tuli iloista vierašväkie kuin Karjalašta, niin ni Šuomešta. Juhlan alušša Koštamukšen karjalan kielen kurššijen opaštujat esitettih pientä näytelmyä, kumpasešša pyyvvettih Jumalalta hyvyä šiätä. Karjalan gorničča- ta Hete -folklooriryhmien laulajat esitettih karjalaisie lauluja ta vesseläšti tanššittih piirileikkie ta valššie. Koštamukšen paikallini runoilija Sergei Vdovitsin luki omie runoja Vienan Karjalan kaunehešta luonnošta, pienistä kylistä ta niijen eläjistä. Janne Seppänen esitti jouhikon šoittuo, kumpani hyvin kuulu mečäššä ta järven rannalla. Valentina Golubeva, kumpani oli pruasniekan piäjärještäjänä, piti mukavua tietokilpailuo Akonlahen istorijašta, paikannimistöštä ta kylän haukuntanimeštäki. Ennein akonlahtilaisie toisien kylien eläjät kučuttih pitkäšauvoiksi. Mistä tämä haukuntanimi on tarttun heih, kenkänä enyä ei muissa, ka nimi jäi. Stolan takuana kerrottih mukavie perehjuttuja, juotih makieta samovuaračäijyö ta maisseltih toini toisien evähie: kalua, potakkua ta karjalaisie piirakkoja. Perintehen mukah lämpimänä kešäpäivänä monet vierahat uitih Kiitehen järveššä. Pruasniekan lopušša kaikkie kučuttih kisuamah karjalaisie pihakisoja, kumpaset oikein miellytettih lapšilla ta aikuhisillaki. Šeuruava kešäpruasniekka on Il l an päivä Vuokkiniemen kyläššä, kumpaseh jo alotettih valmistautuo. Marija Urbanovič

2 2 vienan karjala Hyö kannatetah kulttuurie kylissä Kilpailu. Kešäkuušša KT:n kulttuuriministerijö ilmotti kilpailun, kumpasešša valittih parahie kylien kulttuuritaloja ta niijen ruatajie. Omie anomukšie kilpailuh työnti yli 20 kylän keškušta, kulttuuritaluo, kakši musiikkikouluo, yksi kirjašto ta yksi musejo. Paraš kulttuuriruataja -nominaatijoh ošallistu viisi ihmistä. Nyt kilpailun tulokšet on ilmotettu. Karjalan paraš kylän kulttuurilaitoš -nominaatijošša voitettih Priäžän piirin Čalna-kylän kirjašto ta Aunukšen piirin Alavoisen kylän musiikkikoulu. Šen lisäkši voittajien luvušša oltih Lahenpohjan Kurkijoven kotišeutukeškuš, Kiestinkin kulttuuritalo ta Porajärven kulttuurikeškuš. Parahiksi kulttuuriruatajiksi tultih Čalnan kulttuuritalon Tuomi-etnokulttuurikeškukšen johtaja Galina Hanenko, Girvas-kylän kulttuurikeškukšen kirjašton johtaja Vera Čirkova ta Jyrkimäjen kulttuurikeškukšen metodisti Tamara Petrova. Kaikki kulttuuritalot, kumpaset voitettih täššä kilpailušša, šuahah 100 tuhatta rupl ua, parahat kulttuuriruatajat 50 tuhatta rupl ua. Kulttuuriministerijö ilmotti, jotta täštä kilpailušta tulou perintehellini. Še auttau kylien kulttuurilaitokšien ruatuo ta tulou hyväkši stimuliksi kulttuuriruatajilla. Elonpu-pruasniekan ošallistujat. Kuva otettu gov.karelia.ru -nettišivuilta Valeri Sidorkin Vepšäläistä kulttuurie Elonpu-juhlašša Petroskoi: kävelyjä kaupunkissa ta šen ympäristöššä Kirjauutukšie. Petroskoi on yksi tunnetuista turismikeškukšista Venäjällä. Karjalan piäkaupunkih joka vuosi tulou äijän turistie kaččomah kaupunkin nähtävyykšie ta ihailla pohjosen luontuo. Juuri turistiloilla on tarkotettu PIN-kuštantamon uuši Petroskoi: kävelyjä kaupunkissa ta šen ympäristöššä -kirja. Še on kaunis valokuvakirja, kumpasešša on erilaisie mukavie kertomukšie. Niijen kirjuttajana on Jelena Fomina ta valokuvuajana on Vitali Golubev. Matkuštelun muuvvošša kirjašša on kerrottu paikoista, kumpasissa turistijen ois mukava käyvä. Petroskoi: kävelyjä kaupunkissa ta šen ympäristöššä -kirjašta löytyy mukavie tietoja kaupunkin istorijašta, piäkatuloista ta prospektiloista, šekä juhlista, kumpasie niin tykätäh petroskoilaiset. Kirjašša ei ole mitänä virallista. Tahtoma näyttyä omua kaupunkie niin, mitein šitä nähäh iče petroskoilaiset. Še on enšimmäini šemmoni kirja, kumpasešša on oma konsepsijo. Še ei ole ainuoštah valokuva-alpumi, kerto PIN-kuštantamon toimittaja Tatjana Laliašvili. Petroskoi: kävelyjä kaupunkissa ta šen ympäristöššä -kirjua voit oštua kaupunkin kirjakaupoista. Valokuva-alpumi voit tulla hyväkši lahjakši yštävillä ta tuttavilla eri maista ta kaupunkiloista. Alina Kokkonen Hyvä lukija! Vienan Karjala -lehellä on uuši vienankarjala.ru -nettišivu. Vepšäläiset: Heinäkuušša Šoutjärven kyläššä piettih Elonpu-pruasniekka. Elonpu (Elämän puu) on vepšäläisien vanha simvoli, kumpani merkiččöy männyön, nyky- ta tulovan ajan yhteyttä. Šamalla Elonpu on vepšäläisen kulttuurin pruasniekka, kumpani ilmešty Šoutjärveššä 26 vuotta takaperin. Elonpu-pruasniekan alkuhpanijana oli paikallini opaštaja, folkloristi, Vepšäläisen etnografisen musejon johtaja R urik Lonin. Juhlan tarkotukšena on šäilyttyä Karjalan kantarahvahan perintehie ta kieltä. Juhlan järještäjinä oltih KT:n kulttuuriministerijö, Kanšallisuušpolitiikan ministerijö, Vepsan Vezad -nuorisojärještö, Kanšal lini musejo ta Kanšallisien kulttuurien keškuš. Pruasniekkua tuki kanšain välini ECHO-ohjelma, kum pani šuuntautuu etno - kulttuurikeškukšien jär ještämiseh. Elonpu-juhlua vietettih šoutjärveläisien lempi lepopaikašša, kaunehešša männiköššä Onegan järvellä. Joka vieraš šai lahjakši vihrien lentan, kumpasen šiitä piti šituo onnekši Elämän puun simvolin okših. Pruasniekan alušša kaikkie tervehti kulttuuriministeri Jelena Bogdanova ta Vierahat šivottih Elämän puun okših vihreitä lenttoja onnekši. Kuva: Valeri Sidorkin Šoutjärven hallitukšen johtaja Irina Safonova. Šiitä oli näytetty paikallisien koululaisien teatterinäytelmä vepšän kielen šynnyštä. Šen jälken alko šuuri konsertti. Petroskoista pruasniekkah tultih Oma pajo -kuoro, Viola Malmin Gornitsafolklooriteatteri, liettulaisien Rasa-tanššiyhtyveh ta vepšäläini Randaine-lauluryhmä. Jessoilašta tuli rahvahallisen laulun Siämjärviryhmä. Šoutjärven puolešta lavalla esiinty Vepšäläini rahvahallini kuoro ta kylän veteraanien kuoro. Paikalliset muasterit Kaičelkäsityöammattitalošta näytettih perintehellisie vepšäläisie naispukuja. Interaktiivisella Vändäm uhtes (Leikimmä yheššä) -kentällä lapšie varoin oli pietty leikkiohjelma, kumpani oli tarkotettu vepšän kielen, kulttuurin ta perintehien elävyttämisellä. Ohjelmua valmissettih Vepsän vezad -järještön jäšenet ta Kanšallisen musejon ruatajat. Vanhemmat lapšet ošallissuttih kilpailuh, kumpasešša tarkissettih tietoja Šoutjärveštä. Konsertin jälkeh nurmikolla järješettih vepšäläisie urheilukilpailuja. Illalla Onegan rannalla šytytettih šuuri ropivo ta piettih tanššijaiset. Valeri Sidorkin

3 vienan karjala 3 Kyläpruasniekka toi äijän ilomieltä Kešäjuhlat: Heinäkuun alkupäivinä Sohjanankošešša piettih Kalaštajien päivyä. Neuvoštovallan aikoina Kalaštajan päivä oli kaikista šuurin pruasniekka Sohjanankošešša. Šiih oli oma šyy monet pos olkan eläjät ruattih kalaššuškolhoosissa ta kalanjaloššuštehtahalla. Kalaštajie oli joka pereheššä. Monta vuotta on jo kulun šiitä, kun kolhoosi ta tehaš lopetettih. Onnakko kalaštajat jiätih. Ta hyvän perintehen mukah kalaštajan päivyä Sohjanankošešša pietäh joka vuosi. Tämän pruasniekan merkeissä šamalla juhlitah pos olkan päivyä. Kalenterin mukah kalaštajan päivän lähellä on vielä kakši pruasniekkua Iivananpäivä ta aivan nuori pruasniekka Perehen, rakkahuon ta uškollisuuvven päivä. Näin ollen sohjanankoškelaiset pruasnuijah heti nellä pruasniekkua. Paikallisen kulttuuritalon ruatajat aina staraijah kekšie mitänih erikoista ta mukavua, jotta ilahuttua omie kyläläisie ta vierahie. Ta hyö oikein hyvin onnissutah šiinä. Nykysen pruasniekan alušša šen vetäjä Natalja Borodkina laulo Želaju (Toivon) -laulun, kumpani miellytti kaččojie ta miäräsi juhlan šuuntua. Ennein pruasniekan virallista ošua vierahat voitih kierrellä myyntikojuja, lapšilla oli tarjolla kaikenmoisie huvija. Vesselä musiikki, kumpani kuulu joka šuunnalta, muissutti kaikilla, jotta pruasniekka on tulošša. Palkintoja juhlan merkeissä Louhen Siviilirekisteritoimiston johtaja Nadežda Bogačova myönti Rakkahuošta ta uškollisuuvvešta -mitalin Savčenkon perehellä. Pariskunta eläy yheššä jo 30 vuotta. Alla Aleksejevnan ta P otr Vladimirovičin pereheššä on viisi lašta ta kahekšan punukkua. Šamoin Siviilirekisteritoimiston johtaja toi lahjoja ta päivänkakkarakimppuja Natalja Vasiljevna ta Sergei Timofejevič Borodkinilla, kumpasien pereh niise täytti 30 vuotta, šekä Nadežda Iljinična ta Jevgeni Timofejevič Kalini- Kalakolorittie pruasniekalla annettih šen piähahmot: kultakala, kalaštaja, vejenneito, kumpaset laulettih ta tanššittih. Kuvat: Galina Luzganova nilla, kumpasien perehellä on jo 50 vuotta. Kaikilla perehillä lahjakši oli laulu rakkahuošta, kumpasen esitti Nadežda Sen. Pruasniekašša ilmotettih ni toisien kilpailujen tulokšie, kumpasie piettih juhlan uattona, nijjen luvušša oltih kirjallisuuškilpailu, šekä kilpailut parahašta pihašta ta pruasniekan nimeštä. Juhlan järještäjät kiitettih toimehpivon sponsorija: KT:n lakijen hyväkšymis kokouk šen deputattie N. Zaikovie ta lohilaitokšen johtajua Akolainen Tatjanua. Ekikoisešti kiitettih omua yštävyä ta apulaista, Šuomen Kesselijärještön johtajua Ape Niemistä. Hiän toi mualie ta juhlan uattona autto mualata Sohjanankošen kulttuuritaluo. Mualauštöissä hyvin autettih ni pos olkan lapšet. Laulaja Nadežda Sen (vaš.) ta puasniekan vetäjä Natalja Borodkina. Kalaherkkuja ta lauluja ilomielekši Kalakolorittie pruasniekalla annettih šen piähahmot: kultakala, kalaštaja, vejenneito, kumpaset laulettih ta tanššittih. Kalaštajan piätoivehena oli tavata vejen isäntyä Neptunie. Kultakala täytti šen toivehen ta Neptuni tuli pruasniekkah. Kalaštajien pruasniekan erottamatoin oša on kalatuottehien huutokauppa. Kalakukot, voileivät ruškien mätin kera, paissetut ahvenet ta kalapel menit oli otettu vaštah šuurella innolla. Ta tuaš vierahie kučutah kalaššuškilpailuih. Louhen kulttuuritalon solisti Sergei Filonov oli niissä kaikista aktiivisin. Šamoin mieš oli ainut aikuhisista, ken ruohti kylpie vesiammehešša. Ka nuorie ei pitän kovin pitälti šuoššutella. Toini toisen peräh killyen ta karjuen hyö hypittih vesiammeheh räiskyttyän tuhanšie vesipisaroja ympärillä šeisojien piällä. «Kalakukot, voileivät ruškien mätin kera, paissetut ahvenet ta kalapel menit oli otettu vaštah šuurella innolla. A vesineitoset kaššettih vejellä niitä varaččuja, ken ei ruohtin männä kylpömäh. Pruasniekan lopušša oli järješšetty šuuri juhlakonsertti, kumpaseh ošallistu monta kollektiivie. Kohta lavan ieššä kentällä jo pyörittih tanššiparit ta innokašta kilpatanššie näytettih aikuhiset ta lapšetki. Kaikin oltih hyvilläh, kuin artistat niin ni kaččojat. Vašta iltamyöhällä artistat ruvettih keräytymäh kotihih. Vierahat yhteh iäneh kiitettih isäntäväkie lämpimäštä ta yštävälliseštä vaštahotošta ta toivottih, jotta tavatah uuvveštah. Galina Luzganova

4 4 vienan karjala Kieli parembi tartuu paistes Kielikursit: Tavan mugah heinykuun allus Suomes ruadai Karjalan liitto yhtes meijän kul tuuruministerstvanke järjestäy kanzoinvälizii karjalan kielen livvin murdehen da kul tuuran kursiloi. Pidäy sanuo, gu nämmii kursiloi pietäh rajan mollembil puolil: kui Karjalas mugai Suomes. Tänävuon net oldih Anuksen piirin Kotkatjärven kyläs. Nedälikse kursiloih kerävyi karjalan kielen opastajua da lapsien kazvattajua Anuksen da Priäžän piirispäi sego Suomen puolen karjalastu kaikkiedah läs 30 hengie. Opastustu piettih kahtes joukos: enzimäzeh kerättih rahvastu, kuduat jo hyvin tietäh karjalan kieldy, toizeh niilöi, ket vastevai ruvetah opastumah muamankieleh. Minä silmis näin, gu rahvas tuldih opastumah mielihyväl. Hyö tahtotah enämbi tiediä karjalan kielen grammatiekas da foneetiekas. Suomes ei ole mahtuo kuulta eläviä karjalan kieldy, tiä hyö voijah paista keskenäh muamankielel da nostua omua kielineruo, sanelou kursiloin opastai Nadežda Bukina. Monil Suomespäi tulluzil on juurii Karjalaspäl: kelgo tiä elettih vahnembat, kelgo - buabat da died oit. Sendähgi hyö tahtotah tiediä ezi-ižien kieldy da kul tuurua. Kymmenel protsental Karjalan liittoh kuulujis on karjalazii juurii. Sendäh liitto järjestäy nämmii kursiloi jo piäl 20 vuottu vuozis 1990 algajen, andau rahvahale mahton opastuo muamankieleh, kudai monis perehis on jo unohtettu. Minun muamo da buabo ollah rodužin Suojärven piirin Hyrsyläspäi, pruavobuabo Veškelyksespäi. Tuatan rodu on Lumivaa- Nedälikse kursiloih kerävyi karjalan kielen opastajua da lapsien kazvattajua Anuksen da Priäžän piirilöispäi sego Suomen puolen karjalastu kaikkiedah 30 hengie. Kuvat: Margarita Kemppainen. raspäi. Minä hyvin ellendän karjalan kieldy, nygöi tahton opastuo pagizemah. Lapsennu kuulin, kui buabo taratti livvikse. Alloin opastumistu kieleh mennyt vuon sygyzyl Pyhäjärven kanzalaisopistos. Minun muamalgi on mieldy myö, gu minä vahnembannu lapsennu lähtin opastumah karjalan kieleh, vie tahton tiediä enämbän karjalazes kul tuuras. Iče karjalazet ollah ylen hyväntahtozet, avvoisydämellizet, rahmannoit, tostu mostu rahvastu nikus en vastannuh, sanelou kursilaine Pirjo Lehtimäki. Kogo nedälin aigah kursilazet opastuttih kirjuttamah da lugemah karjalan kielel, tutkittih grammatiekkua da foneetiekkua, vastavuttih Karjalan tundietun kirjuttajan Zinaida Dubininanke, kudai saneli heile omii runoloi, käydih tuttavumah Vuožjärven manasterih, oldih sie sluužbal da tiijustettih äijy uuttu sen histouries. Vie oldih matkat Anuksen rahvahallizeh muzeih da Suureh Selgih. Minuu miellytti kursiloin programmu, myö kävyimmö kaččomah, kui rahvas eletäh Kotkatjärves, Utjärves, Goškilas sego toizis kylis, kai karjalazet kylät ollah ylen čomat. Minun muamo on rodužin Anuksen piirin Jyrgilän kyläspäi, minä olen hyväs mieles, gu puutui kävvä muaman roindumual, sanelou kursilaine Seppo Pesonen. Seppo jo hyvin pagizou karjalakse, perehes karjalan kieldy häi ei kuulluh, algoi opastumistu kieleh kymmene vuottu tagaperin kielikerhos. Sepon sanoin mugah täh kerhoh kävyy viizi-kuuzi hengie, hyö juvvah čuajuu, paistah keskenäh, lugietah Oma Mua -lehtie sego toizii kniigoi. Karjalan kielen kursiloilgi Seppo kävyi nelli-viizi kerdua. Hänen mučoi on umbisuomelaine, yhtelläh yhtes ukonke sežo opastuu karjalan kieleh. Monet Suomen puolen karjalazet yhtytäh kursiloih joga vuottu, meil rodih moine ystävälline piiri, kuduas voimmo paista eri aihielois, yhtelläh hyö vie suvaijah vastavuo meijän puolen karjalazien: opastajien da kul tuurualan ruadajienke, kuduat kannatetah da kehitetäh karjalan kieldy, sanelou kursiloin opastai Ol ga Žarinova. Paiči opastumistu kieleh, ekskursieloi da matkoi, kursiloin ohjelmas oldih master-kluasatgi. Pastamah šipainiekkua kursilazii opastettih naizet Kotkatjärven Joguine-pajojoukospäi. Tulien vuon joukko täyttäy 25 vuottu. Naizet hyvin paistah karjalakse da pajatetah kui vahnoi rahvahan, mugai uuzii ičen kiännettylöi pajoloi. Kuulta puhtastu karjalan kiedy kursilazet vie voidih perehis, kudualois elettih kogo nedälin aigah, samal nähtih karjalazien argielaigua da tiijustettih endizii taboigi. Pidäy sanuo, gu jälgiaigua kiinnostus karjalan kieleh Suomes on kazvanuh. Tiettäväine sih vaikutti se, gu vuonnu 2009 karjalan kieli sai vähembistökielen virallizen stuatusan. Suomes karjalan kielel pagizijua on piäl 5 000, rahvastu, kuduat ellendetäh sidä on äijiä enämbi. Karjalan kieleh meil opastetah kielipezis, Itä- Suomen yliopistos Jovensuus, sie on karjalan kielen professuuru, školis lapsii ei opasteta, yhtelläh nengomat järjestöt, kui Karjalan liitto da Karjalan kielen seuru sego kanzalaisopistot pietäh karjalan kielen kursiloi, sanelou Karjalan liiton edustai Saija Pelvas. Tänävuon kursiloin ohjelmu oli monipuoline. Jogahine paradi omua kielitazuo, sai uuttu tieduo Karjalan histouries, kul tuuras da literatuuras. Nähtä kursilazien neroloi sai Kinnermäl pietys Nerokaššaliteatrufestivualis, kus hyö ozutettih oma pieni ozutus. Ol ga Kuzmina Kogo nedälin aigah kursilazet opastuttih kirjuttamah da lugemah karjalan kielel, tutkittih grammatiekkua da foneetiekkua. Opastuksen aigah piettih myös kul tuurupidoloigi. Kuvas (keskel) on karjalan kielikursiloin opastai Nadežda Bukina.

5 vienan karjala 5 Hyväštä työštä hyvä i palkinto Elämäntiet: Marfa Bogdanovan viisahutta pereh käyttäy omašša elämäššä. Ksenija Veretennikova Varmašti joka pereheššä on šemmoni ihmini, kumpani on perehen ta kanšanperintehien kannattaja, kumpaista kaikin kunnivoitetah, kuunnellah hänen neuvoja ta otetah elämänoppie. Meijän pereheššä šemmosena ihmisenä oli miun ämmönmuamo Marfa Bogdanova. Hiän kuoli, konša mie vašta rupesin opaštumah koulušša. Onnakko myö kaikki muissamma vanhua ämmyö ta ušeičči käytämmä hänen elämän viisahutta. Lapšena mie äšen varasin häntä. Enšin en malttan hänen kieltä, kun ämmönmuamo konšana ei paissun venäjäkši. Juuri häneltä šain tietyä, mitein karjalakši on marja, leipä, kala ta toisie šanoja. Šiitä šain tietyä nuapuriloilta, jotta Marfa Ivanovna on tietäjä ta hiän šuattau noituo. Hiän tiesi, mitein voipi parentua tervehyttä luonnon voimien avulla ta autto täššä šukulaisie ta nuapurijaki. Bogdanova Marfa Ivanovna šynty 17. heinäkuuta 1906 vuotena Kuarnisjär- Marfa Ivanovna Maša-punukkah kera Sonostrov-kyläššä vuotena Kuva otettu pereharhiivašta. ven kyläššä. Pereh oli šuuri: vanhemmat ta nellä lašta kakši tyttyö ta kakši poikua. Vanhemmat ruattih kolhoosissa. Marfan tuatto kuoli 40-vuotisena. Muamo joutu kašvattamah lapšie yksinäh. Omašša kyläššä Marfa mäni miehellä ta muutti pereheh, kumpasešša oli 12 henkie: miehen vanhemmat, kakši čikkuo, kuuši veikkuo ta toisie šukulaisie. Hänen mieš oli Kirill Bogdanov, šamanšukunimini. Heilä šynty viisi lašta nellä poikua ta tyttö: Iivana, Ipat, Jemeljan, Filipp ta Fen a. Enšin elettih omašša talošša Kuarnisjärven kyläššä, šiitä konša nuorin lapši täytti viisi vuotta, muutettih Aittaniemeh. Marfan mieš ruato meččälaitokšella, iče naini kašvatti lapšie ta hoiti šiivattua. Aittaniemešša pereh rupesi rakentamah omua taluo. Muamo aina mitänih ruato, ei voinun istuo yhellä paikalla. Kaikki kerkisi. Veikot ta mie aina staraitih häntä auttua, onnakko äšen myö emmä kerinnyn hänen peräššä, muistelou Marfan Fedosja-tyttö. Šiitä alko šota ta Kirill läkši šotimah. Marfua lapšien kera evakoitih Arhankelih. Šovan jälkeh pereh joutu Sonostrov-kyläh. Kirill šovašta ei myöštyn. Muamo jäi yksinäh lapšien kera. Meilä ei ollun taluo, ka yksi vanha ukko šuoštu ottua meitä elämäh omah taloh. Piti ruatua ta vielä hoitua lapšie. Muamo mäni töih ihan huomenekšešta ta ruato myöhäh iltah šuaten. Šilloin monet ihmiset ruattih Krasni Majak -kalakolhoosissa. Elämä oli vaikie, onnakko muamo yhtänä kertua ei sualiutun, ka aina šano, jotta kaikki järještyy, kerto Marfan tyttö. Näin elämä mäni ruatuas s a ta lapšien hoituas s a. Šiitä lapšet kašvettih ta lähettih pois Sonostrovin kyläštä, ken rupesi elämäh omašša pere heššä, ken läksi armeijah. Marfa ruato kalakolhoosissa kuni še ei pantu kiini. Šiitä hiän muutti elämäh Kiestinkin Kalatehaš-kyläošah tytön luo. Šielä hiän kotvasen ruato kalatehtahalla, missä korjasi verkkoja. Onnakko vävy heti šano: Marfa Ivanovna, heitä šie työn, myö iče ruamma. Još voit, niin emännöiče talošša. Marfa Ivanovna oli 19 punukan ämmö. Hiän tykkäsi leikkie punukkojeh kera, kertuo juttuja omašta elämäštä. «Marfa šuatto luatie kaikki naisien ta miehienki työt. Hänen kera en varannun mitänä, joka tapahukšešša ämmö šuatto ratkaissa kaikki propleemat. Ajattelen, jotta ämmö šuatto luatie kaikki naisien ta miehienki työt. Hänen kera en varannun mitänä, joka tapahukšešša ämmö šuatto ratkaissa kaikki propleemat. Myö tykkäsimä käyvä hänen kera kalalla tai meččäh. Ämmön avulla tiijämmä nyt enämmän luonnon muajilmašta. Meijän nuapurit kučuttih Marfua parahakši kalaštajakši, kerto Marfa Ivanovnan punukka Nad a. Marfa Ivanovna kuoli 89- vuotisena. Hänen kera on šivottu koko karjalaisuuš, kumpani on šäilyn meijän pereheššä. Kilpailu kyläläisillä V nature: Kanšallisen musejon Perintehellini talouš -projektin V nature! -foto ta videoreportaašien kilpailu jatkuu šyyškuuh šuaten Jelena Migunova Kilpailun jatkamisešta ilmotettih Kanšallisen musejon ruatajat Denis Kuznetsov ta Anna Anhimova lehistötilaisuuvvešša. Jatkamma kilpailuo šentäh, kun kešän aikana rahvahalla on enemmän mahollisuukšie kuvata ta luatie videoita karjalaisien ta vepšäläisien perintehellisistä töistä, kerto Denis Kuznetsov. Foto- ta videoreportaašien kilpailu pietäh eri nominatijoissa: Kanšallisen kalaššukšen erikoisuuvvet, Kanšallisen mečäššykšen erikoisuuvvet, Kotišiivatat, Perintehelliset ruuvvat, Muatyöt. Kilpailija voit työntyä ainehistoja joka nominaatijoh. Videojuttu voit olla yksi, tahi kekšitty 3-5 pieneštä kappalehešta. Videon pituuš ei voi olla enämpi kymmentä minuuttie. Tärkie ehto on še, jotta videošša olis kertomuš, pakauttelu karjalan tahi vepšän kielellä, kumpani šelittäy kuvattuo. Fotoreportaašissa pitäy olla vähintäh viisi, ka ei enämpyä kymmentä kuvua. Kuvihki pitäy liittyä karjalan- tahi vepšänkielini teksti, mi šelittäis, mitä on kuvattu, kerto kilpailun ehtoista Anna Anhimova. Kilpailun tulokšet ilmotetah 27. šyyškuuta. Järještäjien šanojen mukah, eri nominaatijojen voittajat šuahah hyvät lahjat. Lahjojen luvettelošša on planšetti ta fotokamera. Kilpailun partn orit, matkailufirmat, ehotettih lahjakši matkuštamisen. Kilpailumateriaalija voit lähettyä Kanšalliseh musejoh adressilla: Karjalan tašavalta, Petroskoi, Leninin aukijo, 1 tahi šähköpoštilla konkurs-vnature@ yandex.ru. Kilpailumateriaalija otetah vaštah 10.šyyškuuta šuaten.

6 6 vienan karjala Vapua-aika» Rahvahan viisahuš Vesi vanhin voitehista, paju puista, mätäš mäistä, tijani ilman lintusista. Karjalaini šananpolvi»»anonssi Kaupunkin näyttelyšali. Kaupunki, kumpani on aina šyväimeššä šuaten Petroskoin 310-vuotispäivällä toiniarki pyhäpäivä omissetušša näyttelyššä nähtävänä Irina ta Vladimir Larionovin valokuvija šekä Badri ta Natalja Topurijan mualaukšie ta piirrokšie. ÆÆAdressi: Lenininkatu, 26 ÆÆTelefoni: Karjalan taitehmusejo. Karjalan traditijo šuaten Esillä karjalaisien taitehellista toiniarki pyhäpäivä perinnettä: ikonija, puuleikkaukšie ta mualaukšie, kanšanpukuja, kuvonnaisie ta tuohitöitä musejon kokoelmista. ÆÆAdressi: Karl Marxin katu, 8 ÆÆTelefoni: Vihod-mediakeškuš. Karelian Craft: idejat ta lahjat šuaten Perintehellini kešänäyttely esittäy toiniarki šuovatta Šuunnittelukeškuš ta ammattityöpaja projektin tulokšie. Vapua piäšy. ÆÆAdressi: Karl Marxin katu, 14 ÆÆTelefoni: Kižin näyttelykeškuš. Mualliset ta taivahalliset šoturit šuaten Venäjän lapšien piiruššuškilpailun enšiarki pyhäpäivä piättäväššä näyttelyššä esillä töitä, kumpaset kerrotah eri kanšaneepossojen šankariloista, Venäjän kanšojen šuojelijoista ta šotapiäliköistä. ÆÆAdressi: Fedosovankatu, 19 ÆÆTelefoni: Kižin näyttelyšali. Venäläiset siiččapaikat šuaten 1800-luvun ta 1900-luvun alun enšiarki pyhäpäivä venäläisie siiččapaikkoja esittäjä näyttely Sergijev Posadin kaupunkin istorijan ta taitehen ulkoilmamusejon kokoelmista. ÆÆAdressi: Kirovin aukijo, 10a ÆÆTelefoni: Kižin näyttelyšali. Miun muajilma šuaten Kuvataiteilija Svetlana Schröderin enšiarki pyhäpäivä (Šaksa) piiruššukšien näyttely. Esillä Kižijä ta Karjalua. ÆÆAdressi: Kirovin aukijo, 10a ÆÆTelefoni: Kohta joučenjärvellä ruvetah kukkimah lummehet. Kuva: Galina Luzganova Ahkeran emännän piha Harraššuš: Louhen pihojen koristamini Muoti omien pihojen koristamiseh eri kuvijoilla ilmešty Louhen pos olkašša ei niin ammuin. Ka tänäpiänä jo monet pihat on kaunehešti korissettu. Tuanoin tulin oman tuttavan Natalja Karpovan dačalla ta kummekšuin. Naisen piha aina oli hyväššä šiivošša. Natalja ta hänen Aleksandr-poika omua vapuata aikua aina vietetäh dačalla. Heilä on monta korissuš- ta marjapenšahta. Potakkapellon lähellä kašvetah eri kašvikšet. Ukonkuaren kaikilla värillä kiiltäy šuuri kukkatarha. Konša vain šulau lumi, aletah kukkie primulat, narsissit, t ul panit. Kešällä šilmyä ilahutetah pionit, orvokit, liljat, päivänkakkarat, kellokukat, kaikkie lajie et voi mainitaki. Onnakko kaiken šen kaunehukšen kešellä et voi jättyä huomijotta omin käsin luajittuja kuvijoita. Talon vierellä on pieni järvi lumivalkeijen jouččenien kera. Kešellä pihua kašvau kaunis eksottini palmi, taitehellisešti luajittu muovipulloista. Pihan pimieššä nurkašša, missä elävillä kukilla ois paha olla, kukkiu kirkaš lilja. Pehšahan alla peittäyty šiili, a okšilla issutah mehiläiset. Pihan kaunehin kuvijo on ruškie kukka, niise luajittu muovikanisteriloista. Dačan piha on oikein mukava ta kaunis. Onnakko Natalja Karpovalla on vielä monta šuunnitelmua. Kohta pihašša ilmeštyy aasi, leppäkertut ta kielot, a joučenjärvellä ruvetah kukkimah lummehet, kertou emäntä. Äšen vanhalla lapšien polkupyörällä löyty uuši käyttö: šiitä tulou kukkatelineh. Šuunnitelmie on äijän. Ta varmašti ahkeralla emännällä kaikki onnistuu. Galina Luzganova Netälin päivä Petroskoi Kemi Kalevala Koštamuš Louhi Mujejärvi yö päivä yö päivä yö päivä yö päivä yö päivä yö päivä ne 25 / pi 26 / su 27 / py 28 / en 29 / to 30 / se 31 / »»Anekdottija Muissatko šie, kun mie tänäpiänä huomenekšella juokšentelin korttierie myöten ta ilosešti karjuin: Hurraa! Kuiteski mie löysin ne avuamet!!!? Muissan. A etkö šie huomannun, kunne mie šiitä ne panin? yhteiskuntapoliittini lehti, kumpani ilmeštyy karjalan kielen vienankarjalan murtehella Karjalan rahvahan lehti on peruššettu 28. talvikuuta Lehen on rekisteröinyn Venäjän Federatijon Kirjapainoalan komitietta, rekisterinumero «3»-0186 PeruŠtajat : Karjalan tašavallan lakijenhyväkšymiskokouš, Karjalan tašavallan hallituš, Karjalan Rahvahan Liitto, Valtijollini unitaarini laitoš Periodika -kuštantamo Piätoimittaja Olga MELENTJEVA toimitukšen ošoiteh : Titovinkatu 3, Petroskoi, Karjalan tašavalta Tel: (8 142) ; faksi: (8 142) vienankarjala@mail.ru; vienan@sampo.ru Julkaisija: Valtijollini bytžettilaitoš «Periodika»-kuštantamo Painettu Verso-kirjapainošša: , Petroskoi, Varkaukšen rantakatu, 1a 14 (366) Allakirjutettu painettavakši klo * * * ÆÆIndeksi ÆÆPainoš 700 ÆÆTilauš 588 ÆÆHinta rpl

7 vienan karjala 7 Mouttoripyöräilijät matalla Vienan Karjalan kylie myöten. Kuvašša: šeisonta-aika Vuokkiniemen keškukšešša. Kuva: Veikko Leskelä Mouttoripyörä on elämäntapana Kešällä, heinäkuun puolivälissä Hirvas-kylän šeuvuilla järješšetäh Rock n road-nimini mouttoripyöräfestivaali. Tänä vuotena festivaali oli pietty jo šeiččemänteh kertah. Šiitä tuli jo perintehellini kešätapahtuma, kumpaseh ošallistuu romantiikkoja Venyähen eri puolilta ta ulkomailtaki. Šuomelaini Veikko Leskelä on ošallistun Rock n roadfestivaalih jo monta kertua. Veikko Leskelä eläy Oulušša. Monta kertua vuuvvešša hiän käypi Karjalašša, rikeneh mouttoripyörällä. Myö tapasima hänen kera Petroskoissa, konša hiän oli matalla Hirvaksen festivaalih. Veikko tuli Jamahamouttoripyörällä. Tämä Jamaha on vuuvvelta 1988, kertou mouttoripyöräilijä omašta hevosešta. Šillä on ajettu yli 100 tuhatta kilometrie. Še hyvin näkyy: pyörä on ruman näköni, šen šiivet ollah lijašša. Ka še on erittäin hyvä ta ajau hyvin. Še on miun lempi pyörä. Še on pieni ta kevyt. Mouttoripyörällä mie kävin Vienan Karjalan šorateitä myöten ta toisissa paikoissaki. Kiinnoššuš mouttoripyörih on šyntyn Veikolla vielä lapšuuvvešša. Hänen tuatolla oli venäläini mouttoripyörä. Še pyörä jäi Veikolla mieleh ijäkši. Lapšena ollešša Veikko istu šillä ta kuvitteli iččie šuurena mouttoripyöräilijänä. Šiitä, 18-vuotisena Veikko šai oman enšimmäisen mouttoripyörän. Nyt hänellä niitä on ušiempi: Jamaha, Ural ta kakši Dneprie. Veikko tykkyäy matkuštua mouttoripyörällä, vaikka še on jykietä: kovat tuulet, myrškyt, vihmat, välillä on paha keli, välillä on kylmä. Še on aivan eri asie, mitä matkuštua autolla, kertou mouttoripyöräilijä. Ka še on niin mukava! Šie olet vapua, šuat kulkie minne vain tahot. Ruočči, Norja, Šuomi on ajettu ristih rastih. Kävin niise Virošša, Venäjän puolella olin Murmanskissa, Moskovašša, Petroskoissa. Mie rikeneh käyn raja- Karjalašša, Koštamukšešša. Olin Vuokkiniemeššä, Jyškyjärveššä, Puana järveššä. Mie konšana en ole luken kilometrijä ta käyntimiärijä, ka varmašti kaikkieštah olen käynyn tänne Vienah mouttoripyörällä reissuo. Veikolla mouttoripyörä ei ole ainuoštah kešäharraššuš, še on elämäntapa. Mieš omin käsin kunnoštau ta korjuau omie Šuomelaini mouttoripyöräilijä Veikko Leskelä. Kuva: Natto Varpuni konehie ta ne kaikki ollah hänellä käytöššä. Veikko ajau mouttoripyörällä talvellaki. Hänen Dnepr on šivuvaunupyörä ta šillä voipi ajua talvella. Leskelän mieleštä ajamini mouttoripyörällä talvella on ylen mukava! Vain pikkuista enämmän pitäy panna vuatteita piällä, nakrau Veikko. Koko muajilmašša mouttoripyöräilijät aina ollah kaverit. Mie en uškalla šanuo, kuin äijän mouttoripyöräilijie Šuomešša on. No kun mouttoripyöräilijillä on tapana tervehtie kättä noštamalla toini toisie, niin konša ajan Šuomen teitä myöten, käsi pisyy noššettuna koko ajan! Šuomešša mouttoripyörillä ajetah ei vain miehet, ka naisetki. Meijän muašša on monta mouttoripyöräkerhuo. Mie olen kahen šemmosen kerhon jäšen. Yksi niistä on Ural-roikka. Šen jäšeninä ollah ihmiset, kumpaset harraššetah neuvoštoliittolaisie pyörie Uralie, Dneprie. Meijän kerhošša nämä pyörät ei olla musejoesinehinä, myö käytämmä niitä ta käymmä niillä eri tapahtumih ta eri maih. Viime vuotena Hirvaksen festivaalissa oli nellä šuomelaista. Rock n roadfestivaali on mouttoripyöräilijien pitälti vuotettu pruasniekka. Še ei ole kil- «Mieš omin käsin kunnoštau ta korjuau omie konehie ta ne kaikki ollah hänellä käytöššä. pailu, ka mukava ajan vietto. Šielä šoitetah musiikkie, on äijän rahvašta, a mouttoripyörie on vielä enämmän. Šamanmoini harraššuš yhistäy ihmisie ta ylittäy kaikki rajat. Veikon harraššuš šiirtyy häneltä lapšilla ta punukoilla. Miula on tyttö ta poika. Tytön vanhin lapši on 15-vuotini poika, mie oššin hänellä mouttoripyörän lahjakši. Ka ajokorttie punukalla vielä ei ole, šentäh hiän ei voi ajua tällä pyörällä šuurie teitä myöten. Pitäy kotvasen vuottua, kuni tulou 18-vuotisekši. Naiseni niise tykkyäy ajua miun kera. Konša mie ošallissun Rallih taikka festivaalih Šuomen puolella, niin naiseni aina lähtöy miun kera, istuu šivuvaunušša, kyyvvissä. Natto Varpuni

8 8 vienan karjala Tortilla-ämmön viisahukšie Terveh lapšet! Kohta alkau kešän viimeni kuukauši. Šiitä Karjalah tulou šykyšy. Netälin piäštä, 2. elokuuta, tulou Il l anpäivä. Kaččokkuahan, mitä rahvaš šanottih Il l anpäiväštä: ÆÆIl l anpäivä on enšimmäini šyyšpruasniekka. ÆÆIl l an jälkeh ei šua uija. ÆÆIl l anpäivän jälkeh on pimie yö muattavakši, vilu vesi juotavakši. Kuiteski toivon, jotta kešä vielä ilahuttau meitä omalla lämmöllä.»»lapšen šuušta Slava, 5 vuotta: Muamo, mie täššä ajattelin, jotta konša mie kašvan, niin miušta tulou avaruušlentäjä. Kačohan iče, mie akotun ta naini rupieu miula aina šanomah: mäne kauppah, peše aštiet, šiivuo huonehet A mie en voi, mie vet OLEN AVARUUVVEŠŠA! * * * Pyhänäpiänä punukka on ämmön luona ativoissa. Päivällisen jälkeh hiän ei taho muata, leikkiy šänkyššä ta laulau. Ämmö pölättäy häntä: Mie huomena kerron kašvattajalla, mitein šie tänäpiänä makasit ta hiän ei ota šiut päiväkotih! Mitein mie makasin, vain mitein mie en muannun? tarkistau punukka. * * * Muamo ta tytär koulutetah kiššua. Ennein ruokua šuoššutellah: Kyšy ruokua, šano n au! Kišša pitälti istu iänettä, ka šiitä tovellaki kyšy: N au!!!. Muamo ihaštu, kummekši ta anto kiššalla ruokua, a tytär šanou: Mie še kiššua autoin hännän piällä tallasin!»»oletko kuullun? Mitä varoin kengurulla on laukku? Vaštašyntynehet kengurut ollah pienet ta voimattomat. Niijen pivuš on vain kakši šenttie. Muamon laukku antau pennuilla mahollisuuvven rauhallisešti kehittyö ta kašvua. Pienet kengurut iče nouššah laukkuh ta alotetah imie mai tuo. Ne jiähäh laukušša šini, kuni ei ruveta painamah noin 9 kiluo. Laukun elintärkie rooli kengurun ta toisien šemmosien nisäkkähien elämäššä antoki niillä laukkueläimet-nimen. Muajilmašša on 60 kengurun lajie. Kaikki ne eletäh Australijašša ta Uuvvešša Guineašša. Kaikista šuurin on ruškie kenguru, še painau noin 90 kiluo. A pienin on myskikenguru, kumpasen paino on vain puoli kiluo. Kengurut ollah kašvinšyöjät eläimet. Ne šyyvväh ruohuo ta puijen lehtijä. Šivun ainehiston valmisti: Maikki Spitsina Patani huttuo Grimm-vellekšien starina Oli ta eli yksi tyttö. Läksi tyttö meččäh marjua poimimah. Hänellä vaštah tuli vanha ämmö. Terveh, tyttö, šano hänellä ämmö. Ole hyvä, anna miula marjua. Ota, ämmö, vaštasi tyttö. Ämmö šöi marjua ta šano: Šie annoit miula marjua ta mie niise annan šiula lahjan. Täššä šiula patani. Kun vain šie šanot: Patani, keitä! niin še rupieu keittämäh makieta huttuo. Kun šanot šillä: Elä enyä keitä! niin še heti lopettau keitännän. Passipo, ämmö! šano tyttö, otti patasen ta läksi kotih muamoh luo. Muamo ihaštu, kun šai šemmosen patasen. Ka kenpäš ei ni ihaštuis! Ilmain työtä ta huolta päivällisekši aina on valmis makie kuuma huttu. Kerran tyttö kunne-lienöy lähten koista, a muamo otti patasen ta šano šillä: Patani, keitä! Patani rupesi keittämäh. Äijän huttuo keitti. Muamo šöi jo kyllitellein. A patani vain keittäy ta keittäy. Mitein še piettyä? Piti vet šanuo: Elä enyä keitä! Ka muamo unohti ne šanat, a tyttyö koissa ei ollun. Patani keittäy ta keittäy. Jo koko huoneh on täyši huttuo, jo šinčissäki on huttuo, ta katolla niise, ta pihallaki, a patani vain keittäy ta keittäy. Muamo pöläšty, tahto juošša tyttyö eččimäh, ka ei voinun piäššä tien poikki kuuma huttu jokena valu. Hyvä, kun tyttö ei ollun loittuona. Hiän näki, mitein huttu kuohuu pihalla ta kiirehešti juokši kotih. Nousi rappusilla, avasi oven ta karju: Elä enyä keitä! No patani lopetti hutun keitännän. Kuitenki še kerkisi keittyä jo niin äijän, jotta ne, kenen piti piäššä kyläštä kaupunkih, jouvuttih šuulla puhistamah ičelläh tietä! Ka kenkänä ei sualiutun. Še huttu oli oikein makie! Kiänti: Maikki Spitsina