Oma Mua. 06 (1246) Kolmaspäivy Serota ÔÔ Kiirehtäkkiä poštale!

Transkriptio

1 Oma Mua K a r j a l a n r a h v a h a n l e h t i 06 (1246) Kolmaspäivy Serota ÔÔ Kiirehtäkkiä poštale! Hyvät Oman Muan lugijat, ku etto vie tilannuh lehtie jiännyön puoliškon kuuloikse, ga kiirehtäkkiä sit poštale. Kymmenen päivän aigua, , lehti suau tilata vähästy pienembäl hinnal. Alennus on kymmene prosentua. Tämänmoizii aktsieloi Ven an poštu pidäy joga vuvven nelländeksenny. s.4 ÔÔ Tärkie asie ymmärryš Tuiskukuušša on kakši tärkietä pruasniekkua. Vuotena 1999 UNESCO on hyväkšyn Kanšainvälisen muamonkielen päivän. Šiitä ajašta joka vuosi 21. tuiskukuuta koko muajilma juhliu tätä pruasniekkua. A 28. tuiskukuuta karjalaiset ta šuomelaiset juhlitah Kalevala-eepossan päivyä. Näijen pruasniekkojen uattona pakauttelima Aleksei Tsikarevie, YK:n alkuperäiskanšojen oikeukšien konehiston nuorimpua jäšentä. Kuva: Ol ga Smotrova, Oma Mua Karjalan kieli elättelöy uuttu poliittistu aigua internetaktivistoin vuoh»» Karjalan kielen virrallizen stuatusan kyzymys tuas lekkeheldyi. Azii jo on virrallizis aižois. Oma mua lehti andau tiediä uudeh hoduh nähte. Mih se kiändynöy täl kerdua, pošti kahtenkymmenen vuvven mendyy? Sivu 2.

2 2 «Oma Mua» 18. tuhukuudu 2015»» kandurahvas Karjalan kieli elättelöy uuttu poliittistu aigua internetaktivistoin vuoh Kuvatekstu: Eestis on jo kiännetty karjalastu da vepsälästy runohuttu. Kuva: Ol ga Smotrova, Oma Mua Eestis ruvettih valmistumah tänävuon Vengries piettäväh Kirjuttajien kongressah»»suomi-ugrilazien rahvahien kirjuttajien da kiändäjien kongressu pietäh syvyskuun allus Vengries Kongresan kundohpanii, vengrieläine tiedomies Janos Pusztay keksi projektuajatuksen: piästiä ilmah kaikkien suomi-ugrilazien rahvahien 12 kaunehliteratuuran runuo kaikil suomi-ugrilazien rahvahien kielil. Eestiläzet jo luajittih oman valličendan: runoilijat Arvo Valton da Asta Pöldmäe vallittih 12 eestilästy runuo. Runoloin tekstat työnnetäh Karjalahgi karjalakse da vepsäkse kiännettäväkse. Karjalaspäi kongresan kundohpanijat da eestiläzet kiändäjät vuotetah 12 karjalazen da 12 vepsäläzen runon tekstoi kiännettäväkse eestikse. Eestis karjalastu da vepsälästy runohuttu jo kiännettih: vuvvennu 2006 jullattih runokiännösantolougii Kuum öö ( Kuumu yö ), kudamas on karjalazien Vladimir Brendojevan, Zinaida Dubrovinan, Aleksandr Volkovan, Ol ga Mišinan, Ivan Savinan, Vas a Veikin, Santtu Karhun, Miikul Pahomovan, Raisa Remšujevan da vepsäläzien Nikolai Abramovan, Ryrik Loninan, Maria Abramovan, Nina Zaitsevan, Alevtina Andrejevan, Niina Potaševan, Valentina Rogozinan, Mihail Bašninan, Gul a Polivanovan da Ol ga Jeršovan runokiännösty. Vuvvennu 2009 eestikse piästih ilmah Aleksandr Volkovan runokiännöskerävys Hilissügis ( Myöhässygyzy ), vuvvennu 2010 Vladimir Brendojevan Sa oled armas ( Sa olet armas ) da vepsäläzen Nikolai Abramovan Kurgede aeg ( Kurgiden aig ). Vengrien kongresakse eestiläine kirjuttai da kiändäi Arvo Valton luadi suomi-ugrilastu ozutelmukiännöskerävysty Paljajalu pilvedel ( Pal l ahin jalloin pilvilöil ), kudamas on kahten karjalazengi ozutelman kiännökset eestikse: Leo Närjän Löö laulu, karjalane ( Huikkua pajuo, karjalaine ) da Seppo Kantervon Harjuskid ( Laukkurit ). Ozutelmat kiändi eestikse Jaan Öispuu. Eestis mielenkiinnol vuotetah 12 karjalazen da vepsäläzen runon valličendua. Jaan Öispuu, filosoufien douhturi, Tallinna»»Karjalan kielen virrallizen stuatusan kyzymys tuas lekkeheldyi. Azii jo on virrallizis aižois. Oma mua lehti andau tiediä uudeh hoduh nähte. Mih se kiändynöy täl kerdua, pošti kahtenkymmenen vuvven mendyy?»»poliitiekku Lehten noumeras 2. kirjuttelimmo yhteiskunnallizes uudizes: internettah sotsiualizeh verkoh on kerdynyh suurehko joukko rahvastu nimel Karjalan kielele - viralline stuatussu Karjalas. Se algoi šeikuija kielen stuatussua yhteiskunnallispoliittizel tazol. Kehitettävänny kahten kuun aigah oli kirjaine Tazavallan Zakonoinhyväksyndykerähmöh. Sit sellitetäh, mindäh karjalan kielele pidäy olla ei vai muite muis olii stuatussu, a konkreettizesti suurin, valdivolline. Buito tazavallas rikotah Karjalan Konstitutsiedu, pengotah kandurahvahan kielellizii oigevuksii. Karjal on ainavo tazavaldu Ven al, kus paikallizel kielel ei ole valdivollistu merkii. Kehitettävänny kahten kuun aigah oli kirjaine Tazavallan Zakonoinhyväksyndykerähmöh. Sit sellitetäh, mindäh karjalan kielele pidäy olla ei vai muite muis olii stuatussu. Internetjoukkolazet potakoittih kaikkii, ket kannatetah tädä kirjutustu, panna omat nimet uale. Joukon piäsivul suabi lugie, ku pahakse mielekse Karjalan yhteiskunnallizien liittoloin halličuksien reaktsiedu da iändy ei mindäh liene tulluh, hozi niilöin äijät ken aktivistois oldih yksitellen aloittehen myödäh jo alguudas. Kirjaine työttih deputuatoile yksikai, ilmai karjalazien liittoloin vuittii. Sellitysty, mindäh nenga rodih, minun mieles, voi olla kahtu luaduu. Ezmäine, nägyväine: myö emmo vie tottele internettua da sidä midä sie hälistäh. Meil pidäy olla oma bes odu, pidäy kerävyö yhteh, paista silmizin, kiirehtämättäh. Toine: on elettyy jo kaikkie... Hyvin tiijämmö jo edukädeh, minne kaldavuu se karjalan kielen valdivollizen stuatusan kyzymys. Kirjaine, erähän kanzalazen Irina Aleksejevan nimel ualkirjutettu, oli»»kirjaine Tazavallan halličuksen alalline ministerstvu algau pidiä tädä kyzymysty jo omil čotil. Ezmäzikse, mih tartuttih luadie arvovaldaine ruadojoukko, kudai ottau kačeltavakse šeikkuperäizesti dielon. Kanzalaizen Irina Zaitsevan kirjazen tärkiembii kohtii: Ilembäite saneltun pohjal potakoičen: A) Työnyttiä federualizen zakonan, kudai andas karjalan kielele mahton käyttiä latinalastu kirjainpohjua sen valdivollizen stuatusan suamizes Karjalan Tazavallan mual. B) Ližätä muutoksen Karajalan Tazavallan Konstitutsien pygäläh 11. andajen karjalan kielen livvin- da varzinmurdehile valdivollizet stuatusat. työtty deputuatoile pakkaskuun algupäivil. Hedi se puutui kačottavakse Zakonoinhyväksyndykerähmön valdivollizen rakendehen, paikalliskyzymyksien da rahvahallizen poliitiekan azieloi piälittäjäh Komitiettah. Juuri täs algavuu karjalan kielen uuzi histourielline vaiheh, laitoksienväline kirjazien vaihto, virguniekoin nimienke da pyöryžien leimoinke. Karjalan tazavallas alletah šeikuija karjalan kielen valdivollistu stuatussua uvvelleh. Ielline askel. Ylembäite mainittu komitiettu kiändyy vereksel Rahvahallizen poliitiekan ministerstvah sellittäjen ku yhteiskunnas rodivui aloiteh andua karjalale valdivolline stuatussu. Tazavallan halličuksen alalline ministerstvu algau pidiä tädä kyzymysty jo omil čotil. Ezmäzikse, mih tartuttih luadie arvovaldaine ruadojoukko, kudai ottau kačeltavakse šeikkuperäizesti dielon. Ruadojoukkoh kučuttih jo enämbi kahtukymmendy monien puolien ristitytty, kui valdivollizien, mugai yhteiskunnallizien puolien. Ruadojoukon istundoloi vie ei pietty, meinatah pidiä lähiaijal. Ei sua sanuo ku uudine levii tazavaldua myöte kiirehel kamul da toi nägyviä virkistysty. Enämbän sit paistah internetas da nuorembien keskes. Yhtelläh paikallizes medias kuda-midä sih niškoih kirjutettih. Sanozin, ku hommu eistyy rauhuon-tervehyön vuoh, suurii hoppuloi eigo kuuluu, eigo nävy. Elämmö, kačommo... Natalja Antonova, ruadojoukkoh kučuttu Silmänlipahtus: Karjalan kielen kois tuaste pido Mennyt pyhänpiän, 15. tuhukuudu, Vieljärves Karjalan kielen kois oli vie yksi vastavus, kudamale tuli Kanzallizen poliitiekan ministerstvan spetsialistu Jelena Migunova. Häi saneli kerävynnyzile vieljärveläzile ministerstvan ruaduo karjalan kielen da karjalazen kul tuuran hyväkse. Tarkah Jelena Migunova sanoi niilöis kirjois, kudamat on piästänyh ilmah ministerstvu mennyt vuvven aigah. Nämmii kaikkii kirjoi Jelena Migunova lahjoitti Karjalan kielen koile. Vastavuskel rahvas mielihyväl kačottih da lugiettih uuttu lugemistu. Kuva: Jekaterina Zaharova.

3 »»Louhen piiri «Oma Mua» 18. tuiskukuuta Palakkah valo karjalaisen pirtin ikkunoissa»»karjalaini pirtti -käsityökeškuš avasi oveh Piäjärveššä Olga Melentjeva Karjalaisen pirtin peruštamista Piäjärveššä on mietitty jo monta vuotta. Louhen piirin karjalaisilla on ollun pitkäaikasie yhteistyöšuhtehie Šuomešša toimijien karjalaisšeurojen kera. Vuosien mittah yhtehisin voimin molommin puolin rajua on järješšetty erilaisie käsityön opetuškurššija, seminarija, muasterioppija. Tämä yhteistyö oli ylen tulokašta ta šai piäjärveläisetki aktiivisešti toimimah. Kuusamo-Viena -šeuran avulla aikoinah Piäjärveh oli hommattu kolmet kankašpuut. Tämä pani alun kutomisella Piäjärveššä. Kyläššä on pietty aktiivista toimintua, järješšetty erilaisie pitoja, kuitenki aina kyšymykšenä nousi še, jotta missä tiloissa niitä järještyä. Karjalaisien šeuroilla ei ollun omie vakituisie tiloja ta mieli järještyä minih tapahtuma piti aina eččie ta vuokrata šopiva paikka. Ajatukšista toteuttamiseh Monta vuotta olemma smiettin, mitein tämmöni paikka järještyä ta nyt še toteutu, kerto Vienan virta -järještön johtaja Anni Vlasova. Uuši karjalaini pirtti on juuri tämän järještön alotehta. Louhen paikallisen ičehallinnon johtajat oli kannatettu šitä ta annettu käyttöh vanhan rakennukšen tilat, missä aikoinah oltih koulun kotitaloušluokat. Pitän aikua nämä tilat oltih käyttämättä ta tarvittih remonttie. Kun ken šanonnou, jotta myö šaima remonttitöih šatatuhatta rupl ua, niin še ei ole totta, Anni Vlasova huomauttau. Remonttitöissä meitä avušti yrittäjä Dmitri Kabanov, kumpaselta šaima lautoja, hiän anto vielä rahuaki viisituhatta. Niistä šaima makšua matkakulut pruasniekkah kiestinkiläisillä ta sohjanankoškelaisilla. Leshosilta šaima lahjakši hirren skammien luatimiseh. Monet piäjärveläiset paneuvuttih remonttityöh ta autettih ken milläki. Ruatuo riitti kaikilla, remontittih ikkunat ta ašetettih niih lasit, vejettih šähköjohot, mualattih šeinät, laki ta late, kulttuuritalolta oli šiirretty kankašpuut ta hommattu pirttih muuta mööpelie. Sergei Potapov meitä šuurešti autto, aivan ilmasiksi vaihto lasit ikkunoih ta luati skammit pirttih. Naiset-kutojat iče käytih mualuamašša ta šiivuomašša, heijän miehetki ylen äijän autettih. Järještämispuo lešta vaštasi Lidija Logutova, hiän oli ruatan šuuren työn, Vlasova jatkau. Avajaisjuhlašša oli ilmotettu tikutuškilpailun voittajat. Kuvašša Pohjois-Viena -šeuran šiihteeri Anja Šuvanto (keš.) kertou tikutuškuvijoista ta niijen merkitykšeštä. Kuva: Olga Melentjeva.»»Tikutuškilpailu Remonttitarvikkehien oštamiseh oli käytetty kutomistyöštä šuatuja rahoja šekä ošittain omieki varoja. Kahešša kuukauvešša pirtti oli šuatu hyväh kuntoh. Uuvvešša karjalaisešša pirtissä on riittäväšti tilua. Šinne on ašetettu kolmet šuuret kankašpuut. Kutojat voijah käyttyä näitä tiloja ihan vapuašti. Jatkošša pirtissä meinatah järještyä kaikenmoisie pitoja: käsityökurššija ta muasteri-oppija, karjalan kielen opetušta, pruasniekkoja, näyttelyjä. Pirtin avajaisih myö olemma valmistan meijän šeuvun istorijašta kertojan näyttelyn. Šiinä on ainehistoja ta kuvija. Jatkošša vois järještyä erilaisie teemanäyttelyjä, koululaiset voitais käyvä tiälä ta šuaha enemmän tietuo omašta šeuvušta, istorijašta ta perintehistä. Karjalaisien keräytymispaikka Pirtin avajaisih keräyty äijän rahvašta Piäjärveštä ta šen lähikylistä šekä Šuomen puolelta. Kaikin onniteltih ta toivottih uuvvella pirtillä pitkyä ikyä. Muistelen niitä aikoja, kun šaima toimittua nämä kankašpuut teilä. Ta šiitä tiälä oli järješšetty opaššuš. Oikein hyvä, kun tämä mattojen kutomini piäsi šemmoista vauhtie kehittymäh ta šiih on yhtyn Viime vuotena Pohjois-Viena -šeura yheššä Piäjärven karjalaisien šeuran kera piätettih järještyä kilpailun parahašta tikutuštyöštä. Tikutuškilpailuh voitih yhtyö käsityömuasterit Louhen piirin eri kylistä. Kilpailun tulokšet ilmotettih Karjalaisen pirtin avajaisissa. Pohjois-Viena -šeuran šihteerin Anja Šuvannon šanojen mukah arvoštelijien oli vaikie valita kilpailutöijen joukošta voittajat, kun kaikki työt oli luajittu melko korkiella tašolla. Kuitenki kilpailu on kilpailu ta voittajat on valittava. Kilpailušša arvoššettih tikutettuja kintahie ta šukkija. Kintahien tikuttajien joukošša parahana oli Natalja Čern ajeva Piäjärveštä, toisella šijalla piäsi piäjärveläini Irina Nikitina ta Raisa Kundoz orova Sohjanankošelta šai kolmannen šijan. Raisa Kundoz orovan tikuttamat šukatki oli valittu parahiksi, Natalja Čern ajeva šai toisen šijan ta kolmannella šijalla oli kiestinkiläini L udmila Sem onova. Voittajat šuatih lahjat ta kaikki kilpailun ošallistujatki šuatih pienet ošallistumispalkinnot. Paikalliset muasterit esitettih omie aškartelutöitä myöntinäyttelyššä. Kuva: Olga Melentjeva niin šuuri joukko, kerto Kuusamo-Viena -šeuran johtaja Martti Määttälä. Louhen piirin kylissä eläy äijän käsistäh taitajie ihmisie, ken kutou, ken tikuttau, ken virkkuau, ken muita aškartelutöitä harraštau. Pirtin avajaisissa oli järješšetty šuuri myöntinäyttely, missä muasterit voitih esittyä omie töitä. Šiinä paičči tikutukšie ta mattoja oli lasihelmilöistä luajittuja koruja, tilkkutauluja, paperikukkapukettija, puušta ta elukkojen luista valmissettuja veššokšie šekä šanomalehtilöistä kuvottuja esinehie. Pitäy šanuo, jotta monet niistä muasteriloista ollah aivan nuoret ihmiset. Avajaispruasniekkah tullut käsityöyrittäjä Liisa Salmivuara Kuusamošta kerto, jotta enši heinäkuušša Šuomen Lämšänkylän lähellä järješšetäh šuuri tapahtuma. Liisa kučču karjalaisieki muasterija yhtymäh šiih. Himottais toivottua, jotta Piäjärven karjalaisen pirtin ikkunoissa aina palais valo, jotta tiälä aina olis rahvašta, šäilyttäis karjalaiset perintehet ta kuuluis karjalan kieli.

4 4 «Oma Mua» 18. tuiskukuuta 2015»»muamonkielen päiväkši»»kilpailu Käsikirjutukšie kilpailuh Karjalan Tašavallan Kanšallisušpolitiikan ministerijö ilmottau teokšien käsikirjutukšien kilpailuvalinnašta. Käsikirjutukšie otetah vaštah tuiskukuuta. Kilpailuvalinnan parahat käsikirjutukšet painetah Karjalan Tašavallan bytžettivaroilla Kanšalaisyhteiskunnan instituttien kehittämini ta paikallisen ičehallinnon kehittämini, ihmisoikeukšien ta vapaukšien puoluštamini - valtijollisen ohjelman puittehissa. Kilpailuvalinnan tarkotukšena on kanšallisen kirjallisuon kehittämini Karjalan Tašavallašša, karjalan, vepšän ta šuomen kielen popularisointi ta käyttö julkaisutoiminnan avulla, šekä tašavallan istorijallis-kulttuurisen perinnön levittämini. Kilpailuh otetah vaštah teokšie karjalan, vepšän, šuomen ta venäjän kielellä šeuruavien šarjojen mukah: teokšie lapšilla ta nuorisolla; istorijallis-kulttuurisie teokšie; tiijonanto- ta metodini kirjallisuš; kotišeutukirjallisuš; teokšet, kumpaset on šuunnattu nuorison patriottiseh kašvatukšeh. Kilpailun ošallistujina voijah olla 18 vuotta täyttänyöt yksinäiset kirjuttajat šekä kirjuttajajoukot tahi muut käsikirjutukšien oikeuvenomistajat, kumpaset eletäh Karjalan Tašavallašša ta Venäjällä. Kilpailuh lähetetty käsikirjutuš on esitettävä yheššä nominatijošša. Käsikirjutukšen on oltava julkaisuvalmis (toimitettu). Teokšen kirjuttajan pitäy lähettyä ministerijöh šeuruavat dokumentit: valintakilpailun ošallistujahakemuš, teokšen käsikirjutuš painetušša ta šähköseššä versijošša, ammattimiehien arvoštelu, tietoja teokšen kirjuttajašta, šuoštumuš teokšen julkaisuh ta personallisien tietojen käyttöh. Lisyä tietoja voit löytyä Karjalan Tašavallan viralliselta netti-portalilta karelia.ru/gov/power/committee/national/index.html ta Kanšallisušpolitiikan ministerijön karelia.ru -nettišivuilta. Omii mielii kirjutakkua Tärkie asie ymmärryš»»tuiskukuušša on kakši tärkietä pruasniekkua. Vuotena 1999 UNESCO on hyväkšyn Kanšainvälisen muamonkielen päivän. Šiitä ajašta joka vuosi 21. tuiskukuuta koko muajilma juhliu tätä pruasniekkua. A 28. tuiskukuuta karjalaiset ta šuomelaiset juhlitah Kalevala-eepossan päivyä.»»kantarahvaš Alina Čuburova Näijen pruasniekkojen uattona pakauttelin Aleksei Tsikarevie, YK:n alkuperäiskanšojen oikeukšien konehiston (EM- RIP) nuorimpua jäšentä ta enšimmäistä karjalaista, kumpani on esittän oman kanšan etuja YK:ššä (šanakši, vielä yksi Karjalan etuštaja, vepšäläini Zinaida Strogal ščikova oli Alkuperäiskanšojen forumin jäšenenä vuosina). Aleksei, olet jo kolmatta vuotta ollun EMRIP:in jäšenenä. Mitein Konehisto vaikuttau alkuperäiskanšojen kielien šäilyttämiseh? Pitäy šanuo, jotta joka vuosi EMRIP luatiu šuuren tutkimukšen, kumpani koškou alkuperäiskanšojen oikeukšie. Vuotena 2011 tutkimukšen aihiena oli Kielen ta kulttuurin rooli alkuperäiskanšojen oikeukšien puoluštamisešša. Tutkimukšen puittehissa EMRIP:in jäšenet tutkittih eri maijen positiivisie esimerkkijä. Yksi niistä on kielipešä-metodiikka, kumpaista käytetäh eri maissa. Tahikka esimerkiksi, on maita, kumpasissa alkuperäiskanšan kielellä on erikoini statussi tahi še on šamalla tašolla valtijollini kieli kuin enemmistön kieli. Joka vuosi heinäkuušša EMRIP:n piätapahtumašša kerrotah näistä tutkimukšista, ka valtijo voit toimie vain omatahtosešti. Kieltä koškovan tutkimukšen piätökšenä on še, jotta vähemmistön kieli (a alkuperäiskanšat tavallah ollah vähemmistönä) šäilyy, konša valtijo on kiinnoštun šiitä. Valtijon on luotava opaššušprosessi alkuperäiskanšan kielellä. Mitein yleisešti YK vaikuttau kielien šäilyttämiseh? YK:n tilaisukšissa äijän paissah kieleštä kulttuurin kon- Eryähičči tuntuu šiltä, jotta kielellä ei ole tarpehta, iče asiešša, kun vaikka yhellä henkellä ollou kielen tarpeh, niin kieli on vielä elošša! tekstissa. Asientuntijat ta ekspertit ollah huolissah joka vuosi muajilmašša häviey kymmenie kielijä ta juuri kantakanšojen kielet ollah heikommašša tilašša. YK:ššä on kulttuurierityisraportoija, kumpani šamalla tutkiu kielikyšymykšie. Eli kantakanšoilla on omankielen oikeukšie ta YK mainiččou šitä omissa dokumenttiloissa ta raporttiloissa. Onko tärkietä oman kanšan oikeukšien šäilyttämiseššä paissa omalla kielellä? Totta kai, još pakajat omalla kielellä, šiula on bonusta. Ka kielen tietämättömyš ei voi vaikuttua, još šiula on ymmärryštä kielen ta kulttuurin šäilyttämisen tärkeyveštä. Još šiula ei ole šemmoista ymmärryštä, šilma ei ušota, šiun on vaikieta mitänih tovistua. Mie en pakaja karjalan kieltä, ka mie ymmärrän šitä hyvin. Ta ušon šen tulevaisuoh! Voisitko viiješšä laušehešša kertuo oman näkökulman Karjalan kantakanšojen tilan tehešta? Karjalašša on Karjalašša on kriisitilanneh; 2. Ka tilanneh, kumpasešta ei vois myöštyö entiseh, ei ole»»aleksei Tsikarev: ÎÎ On šyntyn Kontupohjan kaupunkissa. ÎÎ Tuaton muamon puolešta hiän on Kuntikylän (nyk. Louhen piiri) karjalaini. ÎÎ Vuuvvešta 2006 on Nuori Karjala -nuorisojärještön hallitukšen jäšen. ÎÎ Vuotena 2007 on lopettan Petroskoin valtijonyliopiston Šuomen kielen laitokšen. ÎÎ Vuuvvešta 2010 alkuan on käynyn YK:n piämajašša pietyššä Alkuperäiskanšojen forumissa. ÎÎ Vuotena 2013 tuli YK:n alkuperäiskanšojen oikeukšien konehiston (EMRIP) jäšenekši. vielä männyn ohi; 3. Karjalašša on kaaterivarat, kumpasien avulla vois šuurentua kantakanšojen kielien käyttämisalua; 4. Karjalašša pitäy olla poliittini tahto, jotta kielien statussi vahvistuis; 5. Karjalašša pitäy olla tarkka kielipolitiikka (opetuš-, kanšallini politiikka tni.) Mitä šie voisit toivottua kaikilla oman kielen pakasijilla Muamonkielen päivän kynnykšellä? Toivotan kaikilla huolehtie muamonkieleštä, luatie kaikki, mi on mahollista, jotta šiirtyä še tulijalla šukupolvella! Eryähičči tuntuu šiltä, jotta kielellä ei ole tarpehta, iče asiešša, kun vaikka yhellä henkellä ollou kielen tarpeh, niin kieli on vielä elošša! Karjalašša pitäy olla poliittini tahto, jotta kielien statussi vahvistuis. Armaš Aleksei! Koko perehen puolešta onnittelen šilma Šyntymäpäivän johošta! Toivotan, jotta eloš tois šiula vain mukavie uutisie, jotta šiula olis vain mukavie matkoja ta elämäntiellä tulis vaštah vain mukavie ihmisie! Alina ta vanhempien perehet

5 »»muamankielen päiväkse «Oma Mua» 18. tuhukuudu Konzu allettih pajattua, eihäi heil nimidä olluh, paiči virzuu, segi ei olluh luja, paikkuandua kyzyi. : Revinnyön kotan pajattajat da soittajat (hurualpäi oigiele): Maksim Malahovskii, Irina Pogrebovskaja, Pavel Andrejev da Aleksei Čaikin. Kuva on otettu joukon arhiivaspäi Revinnyh kottu»»moine nimi pandih omale pajojoukole veškel čät, kudamat kerryttih yhteh pajattamah karjalakse. Jelena Filippova Mindäh Revinnyh kottu? Nimi, et midä sano, pättävy on, ku mieleh painuu kerras. Veškel čät iče sellitetäh, ku nimi löydyi kerras konzu allettih pajattua, eihäi heil nimidä olluh, paiči virzuu, segi ei olluh luja, paikkuandua kyzyi. Sendäh rodihgi Revinnyh kottu. Konzubo Revinnyh kottu on luajittu? Kaksi vuottu tagaperin, juuri kevättalvel Veškelykses piettih seminuaru ECHO-projektan hantuzis. Sih seminuarah tuli meigäläine pajattai da soittai Arto Rinne. Muuzikkumies nevvoi kyläläzii dai seminuaran rahvastu oigies pajatandas, soitandas, laval olendas. Sit tuligi mieleh luadie vie yksi pajojoukko kyläh. Veškelykses muite pajojoukkuo olis jo kaksikymmen viizi vuottu kyläs ruadau folklourujoukko, kudai pajattau karjalakse. Täs kai lähtigi. Ketbo pajatetah da soitetah Revinnyös kotas? Pajattajua da soittajua on nelli kolme miesty da yksi naine. Luvettelemmo kaikkii, ku jogahistu pidäy sanuo nimelleh. Jogahine heis on joga kyläläzien ruavos da dielos, kudai on kiini karjalazeh Tänäpäi kylän etnokeskukseh on ostettu kai nygyaigazet laittehet. kul tuurah da karjalan kieleh. Aleksei Čaikin Veškelyksen etnokeskuksen piälikkö, Pavel Andrejev kyläškolan liikundan opastai, Maksim Malahovskii lapsienke ruadai da iče kylän piälikkö Irina Pogrebovskaja. Midä pajattau Revinnyh kottu? Pajatetah hyö karjalakse. Pajatetah uvvembii kirjutettuloi pajoloi da vahnoigi. Jälgiaigua pajatettavakse otettu pajo on uinotuspajo lapsile. Sen muuzikku jo kirjutettih nauhale. Tämän pajon ezitändäs Revinnytty kottua auttau Arto Rinne häi soittau kandelehel, Irina Pogrebovkaja pajattau. Duumaijah ližätä sih vie jouhikon, viulun da fleitan iänii, sit yhteisruadoh tullah Sattuman kai soittajat. Kusbo kuuluu Revinnyh kottu? Mennyt vuon veškel čät ylen äijän ajeltih. Käydih ulgomuale dai omas tazavallas oldih äijis kylis da linnos. On kelle pajattua omas kyläsgi. Veškelykses luajitah äijy Konzu allettih pajattua, ga paiči kuluu virzua Revinnyöl kotal ei olluh nimidä. Kuva on otettu joukon arhiivaspäi mittumua piduo da illaččuu, jogahizes kuuluu omua pajattajua. Jälgiaigua, sanotah, rahvas ruvettih enämbäl käymäh Kul tuurutaloih, toiči pruazniekan aigua ei ole ni kunne istavuo, seizotah riädylöin välis. Kui kehittäy omua rua duo Revinnyh kottu? Tänäpäi kylän etnokeskukseh on ostettu kai nygyaigazet laittehet, mittumat pidäy konsertah niškoi. On ostettu muuzikangi kirjutuslaittehet kai fonogram mat voi- bi kirjuttua omas kyläs. Oman ruavon kehittämizekse, sanotah veškel čät, hyö ruvetah kirjuttamah projektoi. Ollah valmehet sih dai ruaduo sidä jo hyvin maltetah. Ruavot nämmil rahvahil nägyy ei loppevuta.

6 6 «Oma Mua» 18. tuiskukuuta 2015»»ihmini Kalevala vienankarjalakši»»kalevala-eepossan enšimmäisen painokšen 180- vuotispäiväkši Kalevala-eepossa on kiännetty vienankarjalakši tahi šillä kielellä, kumpaista on paistu runojen keškisillä keruualovehilla. Konša Elias Lönnrot löysi 1830-luvulla tien Vienan Karjalan runokylih, hiän šai oppahakši vanhoja šuurija laulajie. Heijän runot kirkaššettih hänellä eepossan juonilinjan. Vanha Kalevala ilmešty 1835 ta uuši, nyt kiännetty Kalevala Eepossan uuvven painokšen presentatijo pietäh Karjalan kanšallisešša kirjaštošša tuiskukuun 27. päivänä. Vienankielisen Kalevalan KAL EVALA vienankarjalakši on kiäntän Petroskoissa eläjä Raisa Remšujeva, kumpani on šyntyn vuotena 1950 Uhtuon piirin Tollonjovella. Remšujeva on ollun tutkijana Venäjän Tietoakatemijan Karjalan tietokeškukšen Kielen, kirjallisuon ta istorijan instituutissa. Hänen tutkimušaihiena on ollun Elias Lönnrotin Kantelettaren kanšanrunouvellini taušta. Julkaisun kuvitukšena on käytetty Vitali Dobrininin Kalevala-aihesie mualaukšie. Dobrinin on Karjalan tašavallan tunnetuimpie kuvataiteilijoja. Hänen vahva kuvamuajilma ammultau intuo kalevalaisešta perinteheštä, Karjalan luonnošta ta karjalaisien kohtaloista. Vienankarjalakši kiännetyn Kalevalan julkaisou Karjalan Šivissyššeura. Šen peruššettih vuotena 1906 vienalaiset kauppiehat ta heijän šuomelaiset tukijat, alun perin Wienan Karjalaisten Liiton nimisenä. Liiton nimi muutettih vuotena 1917 Karjalan Sivistysseurakši. ÎÎ Järještäjät: Karjalan Šivissyššeura, Šuomen piäkonsulaatin Piiterissä Petroskoin ošašto, KT:n Kulttuuriministerijö, KT:n Kanšallini kirjašto. ÎÎ Paikka: Kanšallisen kirjašton konferenššišali (Puškinskajakatu, 5). ÎÎ Aika: 27. tuiskukuuta, ÎÎ Lisätietoja: ( ) ta ( ) Omii mielii kirjutakkua Oikien karjalaisen miehen luja luonto»»rahvaš šanotah, jotta ihmini tunnetah omista töistä. Ta tietyšti, hänen mainivo riippuu hyvistä tekoloista. Šemmosie hyvie ihmisie on äijän, hyö eletäh meijän lähellä ta aššutah elämäntietä avonaisen šyväimen kera. Nadežda Vasiljeva Kalevalan eläjällä Valerian Dmitrijevilla on yli 60 vuotta. Ka hänen aktiivini elämänašema, reippauš ta elämänrakkahuš ollah šemmoset, jotta äšen 20- vuotini voit kajehtie. Valerian Vasiljevič ei tykkyä kertuo ičeštä, čuipottau. Vuatimattomuš on hänen luonnon erikoisukšena. Ka šamoin Dmitrijevin luonto on voimakaš, hellittämätöin, tarkotukšellini. Kouluvuuvvet Valerian Dmitrijev on kotosin Kenton kyläštä. Kylä ennein šeiso šamannimisen pienen joven rannalla, kumpani laškou Keški-Kuittih. Myöhemmin, konša alettih rakentua uutta mečänhakkuajien Luušalmen pos olkua, Valerian vanhempieh kera muutti uuteh elinpaikkah. Juuri Luušalmešša mäntih pojan nuoret vuuvvet ta alko hänen työura. Šilloin nuorešša pos olkašša toimi vain kahekšanvuotini koulu. Yhekšäš ta kymmeneš luokka nuorien luušalmelaisien piti lopettua Kalevalašša. Hyö elettih koulun internatissa, ka ikävöitih omua kotie ta konša oli mahollisuš staraitih käyvä Luušalmešša. Joka talvišuovatta tuntien jälkeh Valerian hiihti lumista Kuittie myöte omah Luušalmen rantah. 25-kilometrini matka tuntu lyhyöltä nuorella prihalla. Valerian Vasiljevičin šanojen mukah, nämä jokanetäliset hiihtojuokšut šekä harjottelut nuorison urheilukoulušša juurrutettihki häneh rakkahuon urheiluh. Urheilun harraštaja Urheilu aina kulkou yhtä tietä Valerian Dmitrijevin kera. Hiihtämini, lentopallo, yleisurheilu urheilun joka lajissa mieš piäsi hyvin tulokših. Vielä 60- vuotisena hiän ošallistu Karjalan tašavallan Onežskije starti -kilpailujen eri oših ta puolušti oman piirin kunnivuo. A vuotena 1990 Valerian Vasiljevič yheššä toisien karjalaisien urheilijien kera ošallistu kanšainväliseh yleisurheilun Karel skoje kol co -vuorokilpailuh. Vuorojuokšun pituš oli 1500 kilometrie. Še starttasi Šuomen Kajaani-kaupunkissa ta kulki Karjalan eri kaupunkien ta pos olkojen läpi. Šiinä vuorojuokšušša Valerian Dmitrijev ylitti kahekšankymmentä kilometrie. Šeiččemen vuuvven piäštä hiän tuaš ošallistu šamah vuorojuokšuh ta tuaš piäsi hyvih tulokših. Kolmen tyttären tuatolla ta viijen punukan ukolla on vaipumatoin ta aktiivini luonto. Kuva: Nadežda Vasiljeva Šohverista piirineuvošton piämiehekši Valerian Vasiljevičin työura alko Luušalmen lesopunktilla. Konša poika lopetti koulun, niin yheššä piäštötovissukšen kera hiän šai ni ajokortin. Nuorella prihalla annettih autobušši, kumpasella hiän kuletti mečänhakkuajie hakkuupalštoilla. Ka tämä työ näytti Valerianilla yksitoikkoselta ta epämiellyttävältä. Kotvasen ajan piäštä Valerian vaihto ammattih ta tuli mečänhakkuajakši. Dmitrijevin nuorisoprikati monta kertua voitti Karjalan mečänhakkuajien kilpailuissa. Omakyläläiset šekä Kalevalan piirin johtajat ruttoh huomattih Valerian Vasiljevičin tarkotukšellisuon ta toimelijaisuon. Enšin mieš oli valittu Luušalmen pos olkan deputatiksi, a šiitä ni kyläneuvošton piämiehekši. Šemmoni kyläneuvošton piämieš piirissä oli ainut. Joka vuosi talvella, konša alko meččätöijen iskukauši, Valerian mäni omašta työhuonehešta hakkuupalštalla hakkuamah meččyä, a šiitä illalla ratkaisi pos olkan proplemoja ta kiirehellisie kyšymykšie. Työ ajatteletta, jotta Dmitrijev tahto tienata enemmän rahua? Ka ei, kaikki rahat, mit hiän šai meččätöistä, Valerian Vasiljevič työnti Rauhanrahaštoh. Mieš ruato mečäššä pakkaiskuušta šulakuuh šuate šentäh, kun ei riittän ihmisie, ta hiän ruato oman pos olkan, lespromhosin, piirin hyväkši. Rakkahuš kotišeutuh Valerian Dmitrijevin šiäštököššä on äijän hyvie tekoja. Borovoin, Luušalmen, Jyškyjärven pos olkojen eläjät tiijetäh häntä urheilutoimehpitojen järještäjänä, mečänruatajat muissetah häntä mečänhakkuajien kilpailujen toiminnanjohtajana, a kalaštajat tunnetah häntä talvikalaššukšen kilpailujen alkuhpanijana. Kolmen tyttären tuatolla ta viijen punukan ukolla on vaipumatoin ta aktiivini luonto. Tämmöni luonto on ihmisellä, kumpani uškollisešti šuvaiččou kotišeutuo, omua Kalevalan muata. Kirjallisušiltah Armas tuli naiseh Ol ga Mišinan ke Šuome»»Tunnettu Karjalan kanša Maikki Spicina Runoilijan, Karjalan himnin luatijan, Kalevalaeepossan kiäntäjän 80- merkkipäivällä omissettu kirjallisušilta vietettih Karjalan kanšallisešša kirjaštošša 15. tuiskukuuta. Tilaisuošša esitettih Armas Mišinin runoja šekä laulettih lauluja hänen runojen mukah. Omana šyntymäpäivänä Armas Iosifovič kuuli äijän lämpimie šanoja ta onnitteluja. Runoilijan elämän tarkotuš Karjalan kanšankirjailija Armas Mišin (o.š. Hiiri) kuuluu Karjalan kanšallisen kirjallisuon viimesih klassikkoih. Hiän on šyntyn Inkerinmualla Järvišuaren Mujan kyläššä 15. tuiskukuuta 1935 Iosif ta Marija Hiirin pereheššä. Vuotena 1941 pereh joutu evakkoh Siperih, missä Armas melkein kokonah unohti muamonkielen. Vuotena 1949 Mišinin pereh muutti Karjalah. Puudošin koulušša opaštuos s a Armas rupesi kirjuttamah runoja.

7 »»kotimua «Oma Mua» 18. tuiskukuuta Kokemuš ta nuoruš vuorovaikutukšešša»»yhekšäš Kotišeuvun luvennot -tietokonferenšši piettih Karjalan Tašavallan Kanšallisešša kirjaštošša. Ksenija Veretennikova ra Šuomešta, missä pereh nyt eläy. Kuva: Nikolai Abramov n kieli on kotimuana nkirjailija, runoilija, kirjallisuon tutkija ta kiäntäjä Armas Mišin täytti 80 vuotta. Lapšušaikana runojen kirjuttamini oli huvina, jälešti šiitä tuli elämän tarkotuš. Koulun jälkeh Armas Mišin valmistu venäjän kielen ta kirjallisuon opaštajakši ta uuvveštah opašti šuomen kielen. Hänen enšimmäini šuomenkielini kirja ilmešty vuotena Mišinin elämäntyökši tuli Kalevala-eepossan venäjäntämini. Yheššä folkloristin ta tutkijan Eino Kiurun kera hiän julkasi Petroskoissa vuotena 1998 Uuvven Kalevalan venäjännökšen. Iče Mišin luati šamoin Kalevala-lyhennelmän lapšilla. Mišin ta Kiuru kiännettih Lönnrotin Kalevalan viisi varianttie. Yheššä Jevgeni Šorohovin kera Armas Mišin luati nellä musiikkirunoelmua Kalevalan mukah.»»armas Mišin ÎÎ On šyntyn vuotena 1935 Inkerinmualla. ÎÎ Toimi tutkijana Venäjän tietoakatemijan Karjalan tietokeškukšešša ÎÎ 15 vuotta oli Karjalan kirjailijaliiton johtajana (vuosina ), ruato eri lehtilöissä ta aikakaušlehtilöissä. ÎÎ Runoilijan luomisvaraštošša on noin 30 runokokoelmua venäjän ta šuomen kielillä, šatoja artikkelie ta tutkimušmaterialija. ÎÎ Enšimmäisen kerran Mišinin runoja julkaistih Na rubeže -žurnaalissa vuotena Enšimmäiset runot šuomen kielellä painettih Punalippu-kuukaušileheššä vuotena ÎÎ Vuotena 2011 Mišinilla myönnettih Karjalan kanšankirjailijan arvonimi. Nellä kotimuata Runoilijalla Armas Mišinilla on nellä kotimuata. Ne ollah Inkeri, Siperi, Karjala ta Šuomi. Kaikista nelläštä voit lukie runoja hänen uuvvešša šuomenkieliseššä Neljä kotimaata -runokokoelmašša, kumpani esitettih Mišinin kirjallisušillašša. Kirja ilmešty tunnetušša Karjalan kirjallisuuden klassikot -šarjašša. Šiih on kerätty valittuja lyyrisie runoja šuomen kielellä. Runokokoelman toimittajana on Juminkeko-šiätijön johtaja Markku Nieminen. Armas erottautuu toisista karjalaisista kirjailijista šillä, jotta hänen runot šisälletäh filosofijua. Konša mie toimitin Armakšen valittujen runojen kirjua, niin huomasin, jotta joka runon rivien välissä on äijän aseita. Mišinilla ei riitä, jotta runo on kaunis, šiinä pitäy olla minih ideja, kerto Markku Nieminen kirjan esittelyššä. Toimituštyöššä miula tuli šelvä, jotta pitäy näyttyä kirjašša runoilijan kaikki nellä kotimuata: Inkerissä hiän šynty, Siperissa oli evakošša, šiitä muutti Karjalah ta nyt eläy Šuomešša. Ka mie löysin runoista vielä viijennen kotimuan še on šuomen kieli. Runokokoelma on tovissukšena šiitä, jotta Armas Mišin erittäin hyvin tietäy šuomen kieltä ta voit esittyä šillä kaikki šyväimen asiet. Šuomen kieli aina oli miun kotimuana ta mie yritin näyttyä šitä kaikissa omissa runoissa, korošti Armas Mišin. Runoilijan uuvven Neljä kotimaata -kirjan voit oštua Periodikakuštantamošša. Konferenšših keräyvyttih Kielen, kirjallisuon ta istorijan instituutin tutkijat, kotišeutututkijat, valtijonyliopiston opaštajat ta opaštujat šekä aspirantit. Tänä vuotena konferenšši oli omissettu Šuuren Voiton 70-vuotispäivällä ta Venäjän kirjallisušvuuvvella. Kahen päivän aikana oli esitetty noin 60 šeloššušta eri šuuntien mukah. Konferenššin työššä toimi kuuši ošaštuo: Kirjallisuš. Folklori. Kieli; Istorija; Kulttuuriperintö: šäilyttämisen ta tutkimisen proplemat; Karjalan kotišeutututkimuš; Etnografija ta Šotaistorija. Nuoret ta jo kokenuot tutkijat esitettih tietotöitä ta kerrottih omašta kokemukšešta tutkimušalalla. Tietokonferenššin piätarkotukšena on yhistyä nuoret ta kokenuot tutkijat. Še on hyvä vuorovaikutuš, kumpani auttau iellähki tutkimuštyöššä. Haluon huomata, jotta kaikki šeloššukšet aina ollah korkiella tašolla, tutkijat valitah mukavie teemoja, kumpasie ennein ei ole tutkittu, kerto Kanšallisen kirjašton kotišeutukirjallisušošašton johtaja Polina Solovjova. Kaikki tietokonferenššin ošallistujat koroššettih toimehpivon yštävällistä ilmapiirie. Paičči tutkijie Petroskoista, konferenšših tultih tutkijat Belomorskista, Kemistä ta Kontupohjašta. Joka šeloššukšen jälkeh šynty vilkaš keškuštelu, missä tunnetut tutkijat annettih neuvoja nuorilla. Haluon kertuo Kirjallisuš. Folklori. Kieli -ošaštošta. Još ennein Kielen ošašto oli pietty erikseh, niin tänä vuotena myö yhistimä kolme šuuntua. Ošaštošša oli esitetty yhekšän šeloššušta. Kokenuot tutkijat kerrottih folklorista ta kieleštä, nuoret tutkijat, niijen joukošša on äijän opaštujie, tutkittih kirjallisutta, šano ošašton vetäjä Vera Jagodkina. Mi koškou Karjalan kotišeutu: nimet ta kohtalot alovehen istorijašša -ošaštuo, niin šiinä oli kuuši šeloššušta. Ošašton johtajat ta iče ošallistujat koroššettih, jotta šeloššukšissa oli esitetty nykyaikani näkökulma istorijah ta oikein mukava materiali. Monie miellytti L udmila Kapustan šeloššuš kotišeuvun tutkijašta Tihon Balandinista. Tutkijalla ehotettih ošallistuo Balandinin työllä omissetun kokoelman valmistamiseh. Šen lisäkši šuurta huomijota kiinitti Valentina Dvinskajan työ Filipp Fortunatovista. Šeloššuš pohjautu tutkijan kokemukšeh, tapuamisih ihmisien kera, kumpaset tunnettih hänet henkilökohtasešti. Tänä vuotena Istorija. Etnografija -ošaštošša oli esitetty pohatta materiali, melkein joka šeloššukšešta oli äijän keškušteluja. Viisi šeloššušta oltih istorijallis-etnografista ta kakši šeloššušta istorijallis-lingvistista šuuntua. Ošašton työn alušša folkloristi Valentina Mironova esitti oman työn tulokšie. Hiän kerto, kuin XVIII vuosišuan lopušša XIX vuosišuan alušša venäläiset tietomiehet tutkittih karjalaisien luontuo ta elämäntapoja. Vladlena Kantorin avulla šaima tietyä Aunukšen lapšien leikkilöistä ennein vallankumoušta. Kaikilla šeloššukšilla on šuuri arvo, kerto vaikutelmie ošašton vetäjä Aleksei Konkka. Kulttuuriperinnön ošaštošša piettih pakinua kulttuurin ta perintehien šäilyttämiseštä, kumpani nykyaikana on ylen ajankohtaista. Istorija XX vuosišualla ta Šotaistorija -ošaštoissa vetäjät huomattih, jotta mukana oli äijän yliopiston opaštujie. Hyö esitettih enšimmäisie kokemukšie tutkimuštyöššä hyvällä tašolla, mielelläh vaššattih kyšymykših. Tietomiehet ta istorikot toivotah, jotta nuoret tutkijat jatetah šemmoista tietotyötä ta jatkoššaki ošallissutah yhtehisih toimehpitoloih kotišeutututkijien kera. Tietokonferenššin kaikki šeloššukšet julkaissah Kanšallisen kirjašton nettišivuilla. Omii mielii kirjutakkua

8 8 «Oma Mua» 18. tuhukuudu 2015»»talvi Ongo»»Meijän muan elätit eri pakkazis da nälgypäivis. autetah syömizien ečos Jegor Ruppijev Tämänvuodizen talven kummat Valentina Libertsova Midä tabua vai ei ozutannuh lienne tänävuon neče talvi! Liijan aijoi paneldi lumet dai net sulai pal l ahah muassah, sit puutui kodvu vuottua uuzii. Ga netgi ei ihaškoitettu, sentäh gu pakuttih kylmättömäle muale. Vahnat karjalazet ristittyöt ainos sanottih: Kuni jogiviet ei puututa jiän uale, älgiä ihastukkua lumie. Mugai rodih: harmuan joven valgiet rannat pyzyttih čomannu odva vai päivän aloh, a sit harmattih da mustettih, sit puutui kualella ligakujoloi myö da livestelläkseh čiitäteksil syväh talvikuussah. Vaigu Uvven vuvven kynnyksel tuldih pakkazet ga moizet kovat! A lundu hoikku, laho hurstine, vikse kai taivahan suitokset sudre sulettih enne aigua. Yksisama rodih ylen kebjei hengittiä tuorehel ilmal da käveltä puhtahal pihal. Mitbo talvipruazniekat pakkazeta da lumeta? Passibo Jumalale, gu ei ottanuh lumii iäres, dai Uvven vuvven, Rastavan dai vahnan Uvven vuvven ehtät roittih tiähtitaivahan ual da räčkättäjän lumenke mual. A vot Vieristän aigah ei kaikkiel ruohtittu leikata jogivezih ristulähtetty varattih upottua ristittyzii jiän piäl läikkyjih luhtih. Ken tahtoi sil päiväl vältämätä huutoihes pyhäl viel, nostettih sidä kaivolois da valatettihes rengilöis. Pakkaskuul kudakui pyzyi talvisiädy, toiči vai pöllätteli kebjiezil da kirkielöil sulasiähyöhkähyksil. A ihan kuuloin rajal mostu kummua tapahtui, ga et tiijä kuigi arvostua. Vikse pakkaskuun pakkazet da tuhukuun tuhut riidavuttih torassah! Vai vastukavai vastavuttih čuaju- da piiraistolan tagan da liijakse lämmitettih samvuaru da viluškoitettih jiämaijot: agu rubei panemah lundu! Kuni pakui, ei tundunuh nezevättövysty, se rodih nägevänny jälles kyliä da luonduo myö: kodiloin seinät, puuloin da paččahien rungot, aijoin da krinčazien lavvat, teplitsoin da parniekoin luurungot roittihes gu kabaloitut tartutettuloil lumitahtahil, da muga pyzyttih läs nedälin aloh, hos siä muuttelih päivy päiviä kaikkeh luaduh. Opii päiväine pilvis läbi pilkettiä, kodvazekse piäzi tävvel väil pastamah, oppi sulasiä ečitelläkseh, räčkettih pakkazet kai vuorokkai, raukku kerran sagiedu uduu kuslienne löydyi valua jogirannoin da toizien alahazien kohtien syvendyksih tävvekse päiväkse. Olimmo tuleta Kuulimmo, Moskovas erähäl yöl jyrizi, tossu piän avoi-voi! illal meilgi tuldu iškemäh rubei da gu vienozeh jyrizemäh. Eibo se olluh meil jyry! Se piädyi ylen paha vahingo: sähkölangat, tävvet märgiä lumitukkuu, heityttih alembi rippujih da tuules lekkujen lähettih rinnal olijoih, koskiettihes toine toizeh sit ozutettihes iškupurgevukset. Tulipaloloissah ei mennyh, ga tuli talolois rubei lipettämäh, a jälgimäigi sambumah kelgo kodvazekse, kelgo yökse libo päiväkse, enimytteh ei yhty kerdua, a erähät, gor at, istuttih valgieta kolmet suutkat. Kuilienne tirpetty kahtelkymmenendel enzimäzel vuozisual keitändypertin uuzita vehkehitä, tiedokonehita, jiäškuapata, televiizorata. Hyvä, gu vie lämmitettih putilleh da vien andajat sluužbat kestettih, da dorogoi alalleh puhtastellah tarkazesti. Enne raukku, kuni ruadoi Alavozen puuzavodu, ei muga hätkie rahvastu muokattu, maltavembat da vastuonalazet sähkömiehet oldih. Mustan, nuorusaijal, konzu lapset oldih pienet, vai lienne tuli mis sambunuh, ukko alevutti: Älä varua, Volokaizen Tol a vai kuatančat jalgah panou dai ozattomusnäppäimen oman saruan seinäl painaldau, moine hänel on ruado vardoija valgiedu. Enämbiä kolmie minuuttua tuleta emmo olluh! Ehki luundu on tänävuon. Kuva: Valentina Libertsova Hyvä, gu vie lämmitettih putilleh da vien andajat sluužbat kestettih, da dorogoi alalleh puhtastellah tarkazesti. Valgies suarnas A lundu myös vai panou da panou. Tiettäväine, jäi varavo, gu vie midägi pillua ei rodies, ga vai puutut pihale valgieh unisuarnah libo kačahtattos ikkunah unohtat kai pahat. Loittonaine meččy gu oppiu peittyö valgieh savvuzuavessih, lähembäzet pedäjät gu sangieloih villukattieloih kiärevyönnyöt, koivun varvat gu läbinägyjis nieglottulois šalipaikois. Erähil puuloil piät jygiedy lumitakkua kandajes kaldavuttih, gu vahnoil ristittyzil, konzu hyö mustellah armahii mennyzii elaijan aigazii. Mieldykiinnittäjäh ozutetahes madaloin pedäjien ladvat: časounan da prihodan koilluo gu ristazet Jumalan huonuksien levoloin piäl, dorogalluo gu kaunehet monin okkazet tiähtet, mečikön sydämes da kodiloilluo gu liijakse šuoritettuloin lapsien piät. Lepän käbryzet da koivun urvazet läpetetäh da helistäh tuulel gu kallehet naizien čomendukset. Alahazien kaldavunnuzien varvoin ual toiči toven huonus nägyy tulgua sinne elämäh vilukse aigua, linnut, meččyelätit, ičel talvelgi ei ole huigei nengozeh azettuo! Hienot tuhjozet, kivet, mägyriččäzet, hyllätyt kuopat, vakat, pinot muututtih suarnallizikse elättilöikse, kuduat, vikse yöl juoksendeltih kaikkie kyliä myö, a päiväkse azetuttih arbaituslumivestoksinnu. Äijät gu linnois valgies kives takardetut. Kivokset jo vähästy ikkunoissah ei piästy dai onnuako piästäh tuhukuudu vie kylläl ielpäi on! Emmo jo ole vihas eriluaduzih talven priiččoih, tirpammo dai olemmo ihastuksis. Hiihtelemmö, čuruammo, muite kävelemmö, kačommo, kuvuammo da vie kodvan mustelemmo tämän talven eriluaduzii taboi da kummii. Tuolleh tedriroduhizil linduloil talven aijakse jalgazih kazvau kististy, niilöin hyvyös linduloile on helpombi liikkuo syväs lumes. Sygyzys heile vaččah suitettulois kvartsukivilöis sežo on suurdu abuu net autetah kovattavan talvisyömizen suluandas. Pohjaspedruloil on omaluaduine nahku, kudai ei varua viluloi. Nämä elätit omil suuril vägevil kabjoil voijah hyvin kaivua lundu, nenga terväh löytäh ičelleh syömisty: jägelii da muudu tuhjostu. Hirvet talvel eletäh joukkoloilleh. Nenga on helpombi liikkuo syviä lundu myöte da nähtä kai ymbäri. Talvi on jygei aigu meččypoččiloile. Jo nellikymmen sentii olii lumikerros on heile paha. Jo vähäinegi muan kylmändy ei anna meččypoččiloile löydiä syömisty. Semmite paha talvel on nuorile elättilöile. Turkiselätit sygyzyl vaihtetah omat turkit, kezäine harvu turki heile rodieu tuuhiembi da lämmembi. Erähil elättilöis muuttuu turkin värigi, sanommo, jänöil, oraval, pordimoil, lumikol. Talviunes abuu Midä koskou talviundu maguajii, talvie viettäjes heile suuri abu on kezän da sygyzyn aigua suitettulois razvois. Kondiele, mägräle da jenottukoirale sendäh on hyvä muata talvel. Tämän ližäkse vie yksi suuri abu nämmile elättilöile on heijän pezäs, kudai on luajittu nenga, ku sit pyzys lämmy. Pezäs on äijiä lämmembi, migu pihal. Lämmy vie on sendäh, ku elätin rungas talviunen aigua mennäh protsesat, kudamat äijäl hillendetäh väliainehien vaihtuo da energiivaroin menetändiä. Vie eräs joukko elättilöi ollah viellyö eläjät. Niilöih kuulutah amerikkalaine norku, sagarvo, jevrouppalaine da kanuadalaine majai, vezirottu. Jyrizijät majait da vezirottu jo sygyzyn aigua ruvetah varustamahes talvekse, varatah syömisty. Vezirottu luadiu syömisaittoi, kunne čopakosti lad d uau heiniä, kudamua kazvau ran-

9 »»luondo «Oma Mua» 18. tuhukuudu elättilöile jygei talvel? luaduh vietetäh talvie. Erähät viluloin aigua muatah talviundu, tuolleh pellastetah omua rungua jogapäiväzis Yhtelläh suurin vuitti elättilöis talvel ei magua. Jogahizel elätil sendäh on roinnuh omua harjaitestu, kudamat da vilun keständäs. Talviturki auttau ilveksele kestiä viluloi. nal šaraheiniä, bul oidu da muudu. Omii aittoi vezirottu azuu nenga, ku niilöih talvel olis hyvä piästä jiän ualpäi. Majait varatah talvekse huavan da pajun vezua da oksua, hyväzesti lad d atah niidy vies omua peziä lähäl, ku olis helpo uidua sinnesäh, vien pinnale nouzemattah. Oman piän elättämizes Kai pedoelätit, kudamat ei muata viluloin aigua, talvel ollah alallizes syömizien ečos. Talvel puaksuhhäi näet pellol hiirdy eččijiä reboidu libo kalua pyydäjiä sagarvuo. Hukku da pordimoi syömizien ečos voijah juosta Vezirottu luadiu syömisaittoi, kunne čopakosti lad d uau heiniä, kudamua kazvau rannal šaraheiniä, bul oidu da muudu. Turkiselätit sygyzyl vaihtetah omat turkit, kezäine harvu turki heile rodieu tuuhiembi da lämmembi. Oraval muuttuu turkin värigi. kai enämbi 30 kilometrii päiväs. Kevättalvel da keviän allus äijil elättilöil algavuu poigovehkauzi. Täl aigua elätit jo ei olla moizet tarkat da varavozet, päivän aigua net ruvetah liikkumah enämbän. Se on hyvä sit toizile elättilöile da ristikanzale. Nerokkahat mečästäjät tietäh, ku suaha, sanommo, reboi libo norku on äijiä helpombi tuhukuul, migu pakkaskuul. Linduzet talvel Helpombi on viettiä talvie sinantroppuelättilöile, niilöile, kudamat eletäh ristikanzanke rinnal. Net ollah linnut čiučoin da varoin rovut da jyrizijät. Heijän syöndykerrat enimyölleh ollah kiini ristikanzan elostabah da heile peittopaikannu voijah olla eri huonukset da tilat. Voibi sanuo: kaččomattah sih ku elättilöile on jygei eliä viluloin aigua, äijät niilöis, poikkevuksennu ollah vai muuttolinnut, ollah harjavuttu viluloih da niilöin lugu ei muutu, pyzyy semmozennu, kudai andau heile alallizen eländän-olendan. Omii mielii kirjutakkua

10 10 «Oma Mua» 18. tuhukuudu 2015»» lugemistu»»uuttu kniigua Karjalazes runoniekas ven akse Mulloi, vuvvennu 2014 Suomes, Saarijärven Ofset OU painoi Karjalan kielen seuran piälikön, Arhijepiskoppu Leon kniigan Mustelmat. Kerdomus algau Leon tuatan sanelemizis, midä tapahtui Suomen vuvven 1939 voinan enzipäivil. Iče Leo on roinnuhes Mannergeiman päiväl 4(16). kezäkuudu Ielleh elaijat tuatan-muaman kois, opastusvuvvet. Äijy sivuu on annettu välläl runol kirjutettuloile mielile, ajatuksile, kuduat puaksuh mennäh sanalaskukse. Kui sanou kirjuttai lugiloile: sanat on sidä karjalan kieldy, mi helizöy minun korvien vä- Kniigupainos Rossiiskii pisatel mennyt vuvven lopus piäzi ilmah karjalan lugijoin tuttavan kirjuttajan Andrei Rastorgujevan kniigu Russkije istorii. Kui sanoi iče kirjuttai, paiči Ven ua kniigas on painettu runuo suomelas-ugrilazile rahvahile dai toizilegi. Ei jiännyh čurahgi karjal. Mennyt vuozin Andrei kävyi D essoilah, Petroskoih. Myö hänenke ajelimmo Surmu alangoh Pitkänrannan lähil, olimmo Valamoin suaril. Ajeli häi Segežahgi. Matkoin jälgeh jiädih runot, kuduat on sijoitettu kniigah Vigozero, Jabloni Valaama, Ballada o mineral noi vode. Kaikkii suurin täs riävys on runoelmu Starik i more, Vendlat da liivat yhten muan lapset Petroskois vuvvennu 2014 Kopistar painoi kniigan Nücane bedrauk. Venske pesni (Noč noi drug. Vendskije pesni). Sen teeman tutkii da kirjuttai on V ačeslav Agapitov, Ven an kirjut tajien liittoh kuului, Mar tsial nije vodi parandolan kul tuurualan ruadai. Uskon, häi pani sen aihien tutkimizeh ei yhten vuvven. On sit äijy uuttu erimielisty tieduo. Erähät niis tarvitah vie ližiä tutkindua da selvitändiä. No meile, livvikkölöile, on ylen tärgei, ku vahnoin sadavuozien aigah vendland (nemtsoin kieleh: vendoin mua ) oli Riigan lahten suvipuolel, liivoin rinnal. Sehäi kannattau Mustelmat da Ruado Riimas lis, se on minun muaman da tuatan kieldy, minun omua kodikieldy. Sil kielel voin sanuo kaiken. Toine minule lahjoitettu Arhijepiskoppu Leon kniigu on Ruado Riimas. Leo oli piäl kolmen nedälin Riimas Konstantinopol an Patriarhanke Vatikanas, katoličeskoloin jepiskopoin sinodas. Kui sie meni aigu ei sua kudai on nimitetty: Narodnomu pisatel u Karelii Aleksandru Volkovu. Sit runoelmas on seiččei ozua, kudualois on minun elämine dai D essoilan istourii. Lyhendetynny se on painettu Sever-aigulehtes n:ot 11-12, 2013 vuozi. Sit aigulehtes on painettugi Andrei Rastorgujevan ven akse kiännetyt Liivin virret ( Slovo o livah ; n:ot 7-8, 2007 vuozi.). Häi kiändi ven akse enämbi 20 minun runuo. Sendäh tahton vie kerran sanuo hänele sydämellizet passibot. minun avattuu istourien sivuu: Myö, livviköit, olemmo siepäi tulluot liivoin jatkot. Net sanat: Ven a, ven alazet myö toimmo siepäi, Karjalan kannan kauti. Tie slav anoin (Ven an kn ažestvoin) kauti ei päi niilöin kieles ei ole, ven a da ven alaine -sanoi, nimittumua muudu liivoin siirdyjälgie. Suuren ven an ensiklopeedien mugah (t.14. sivu 428) vahnois vuozikniigois liivoi nimitettih lib. Omas kniigas V ačeslav Agapitov kirjuttau, ku nygözen Germuanien mual vendloin kieles jäi äijy paikannimie: Postok, -verin (zvierin), russov, Dubov. Kylis pohjazeh muah tuligi taloinrakendusmuodo. Puhtas čuudo on, ku Agapitov löydi venlandarhaikas lähisty sanua hänen Oniegan tagazes murdehes. Kniigu tämä voibi löydiä Petroskoin libo Martsial nije vodi -parandolan kniigutalois. sanuo minun sanoil. Se piädy lugie Leon kirjutuksen mugah: midä häi nägi da kuuli sie. Sanoin piäl kniigas on 24 fotokuvua. Mollembis kniigois on liiteh: Karjalan kielen seuran julgavot 40 kniigan nimet. Sie Martti Penttozen, Aaro Mensozen, Paavo Harakan, Raija Pyölin da toizien karjalazien kirjuttajien da kielen puolistajien rinnal ongi L udmila Markianovan, Jelena Filippovan da Zinaida Dubininan tevostu da vie E.V. Ahtian Kielioppi. Kyzellä kniigoi voibi Pohjoiskatu Joensuu, tel Aleksandr Volkov Kirju eläväs da eriluaduzes muas»»uuttu kniigua Valentina Mironova Karjalan kirjuttai Oleg Mošnikov piästi ilmah uvven kniigan Elävy da eriluaduine ven an kielel. Voinumies, požarnoi, runoniekku da prouzan kirjuttai Oleg Mošnikov kirjuttau omas ičes, lähimäzis rahvahis, sluužbas armies, MČS:s da muulois. Kniigan suuren vuitin kirjuttai omisti tuliammatin miehile sluužbu- da ruadodovarišoile. Tarkannu da juumoranmaltajannu olles Mošnikov syvendyi omien personuažoin taboih, maltoi tarkah kirjuttua, kui hyö ollah eri eloksen šeikois. Muga Oleg Mošnikov kirjuttau omas elaijas: Voinumiehen elos on ainos nägövis. Kirjuttajan elos on syväimen kivut da ilot, syväimen da mielen yhtehine ruado. Ku lugijan sydämeh jiännöy runon libo prouzan sanarivi, ku häi kuullou miizikkua lugijes, sit se on kirjuttajan voitto! Kuunnelkua omua syväindy, se ei kielasta nikonzu, se lekahuttau ristikanzan parahat tunnot, andau nähtä mielikuvat, juuri kudamii nägigi kirjuttai ruadajes. Moskovalaine kirjuttai Jevgenii Popov kirjuttau Mošnikovan uudeh kniigah nähte nenga: Oleg Mošnikoval on jo omua lugijua, kudamat vuotetah hänen uuzii starinoi, runoloi da kerdomuksii, kudamat kuvatah prostoin rahvahan elaigua. Tädä elaigua toiči ni teitä ei meijän liijakse mielevät omamualazet estetat, kudamat ni musteta ei jo Anna Ahmatovan arvosanoi runoloih nähte, kudamat kazvatah rikkuheinäs huigiedu nägemättäh. Mošnikovan personuažat ei olla oman roindumuan piäl lendäjät rungattomat anhelit, net ollah muan kannettavat, kudamat XX-luvun kataklizmoih kaččomattah maltettih säilyttiä omas ičes oman rahvahan hengen. Juuri nämä rahvasgi ollah meijän Ven a, kudamas pidäy paista toven suurendelemattah da kielastamattah, uskojen sen hyväh ozah. Sidägi ruadau Oleg Mošnikov. Toivotammo Karjalan kirjuttajale lykkyy iellizeh ruadoh oman pohjazen muan rahvahan hyväkse, ku uuzi kniigu löydäs omii lugijoi. Kniigu jo voibi suaja lugiettavakse Kar jalan kanzallizes kirjastos. Elävy da eriluaduine- da kirjuttajan toizien kniigoin elektronnoit versiet ollah kirjaston saital library.karelia.ru Elektronnoi kirjasto -ozastos.