EVTTOHUS SUOMA NATURA FIERPMÁDAGA DIEVASMAHTTIMIN JA DIEĐUID ÁIGGI DÁSSÁI OAŽŽUMII

Transkriptio

1 EVTTOHUS SUOMA NATURA FIERPMÁDAGA DIEVASMAHTTIMIN JA DIEĐUID ÁIGGI DÁSSÁI OAŽŽUMII Birasministeriija

2 Sisdoallu 1. Evttohusa sisdoallu ja ákkastallamat Almmolaččat Natura 2000 fierpmádahkii gullevaš dieđuid áiggi dássái oažžun Evttohus SCI-guovlluid guoskevaš fierpmádatevttohusa dievasmahttimis Evttohus SPA-guovlluid guoskevaš almmuhusa dievasmahttimis Evttohusa váikkuhusat Gullanmeannudeapmi

3 1. Evttohusa sisdoallu ja ákkastallamat 1.1. Almmolaččat Birasministeriija evttohus, mii lea oaidnin láhkai, sisttisdoallá Natura fierpmádahkii gullevaš guovlluid suodjalanákkaide laktáseaddji luonddudieđalaš dieđuid áiggi dássái doalvuma ja muhtun evttohusaid ja almmuhusaid guovlluid lasiheamis fierpmádahkii, mat dahkkojuvvojit EU kommišuvdnii. Goappáinge áššiin mearrida stáhtaráđi almmolaš čoahkkin. Natura fierpmádaga guovlluid dieđuid evttohuvvojit ordnejuvvot áiggi dássái. Beaivádeapmi guoská luonddutiippaid sihke luonddudili ealliid ja šattuid suodjaleamis addojuvvon direktiivva (92/43/ETY, maŋŋelis luonddudirektiiva) čuovvu sierra suodjalandoaimmaid guovlluid (maŋŋelis SAC-guovllut) ja luonddudili lottiid suodjaleamis addojuvvon direktiivvas (2009/147/EY, maŋŋelis loddedirektiivva) oaivvilduvvon sierrasuodjalanguovlluid (maŋŋelis SPA-guovllut). Lassin evttohuvvo dievasmahttima váras EU kommišuvdnii dahkkojuvvon Suoma Natura fierpmádatevttohusa, mii guoská luonddudirektiivva čuovvu servoša dehálažžan atnán guovlluid (maŋŋelis SCI-guovllut) viiddidemiin muhtun SACguovlun gullevaš guovlluid. Lassin evttohat loddedirektiivva čuovvu SPA-guovlluide guoskevaš Suoma EU kommišuvdnii dahkan almmuhusa dievasmahttima muhtun fierpmádaga SPA-guovlluid viiddidemiin ja ođđa guovlluiguin. Suomas ja oppa EU:s lea biddjon mihttomearrin máŋggabealatvuođa geahppáneami bisseheapmi jagi 2020 rádjai. Dasa siktejeaddji doaibmabijuin Natura fierpmádaga dahkama lohppii doalvun ja fierpmádaga suodjaleami áššálaš doaibmabidju leat guovddáš sajis. Dán evttohusa čuovvu doaibmabijut lea nu maiddái oassi dán strategiijalaš mearrádusaid doaibmabijus. 1.2 Natura 2000 fierpmádahkii gullevaš guovlluid dieđuid áiggi dássái oažžun Natura fierpmádahkii gullevaš guovlluid dieđut gullet diehtoskoviide, man hámis mearrida EU kommišuvnna luonddudirektiivva 4 artihkkala mielde. Diehtoskovi guoskevaš kommišuvnna mearrádusas (2011/484/EU) gáibidit lahttoriikkaid beaivádit jeavddalaččat diehtoskovi sisdoalu buoremus guđege guovllus ožžojuvvon dieđuiguin. Natura fierpmádaga guovlluide guoskevaš dieđut leat eanaš 1900-logus dáhpáhuvvan fierpmádaga gárvvisteami álgomuttus. Maŋŋelis čielggademiin, inventeremiin ja áicamiin lea čoggon valjit diehtu, mii dievasmahttá dáid dieđuid. Guovlluid lunddolaš ovdáneami, ovddežiin dahkama ja dikšuma dihtii luonddutiippaid ja šlájaid sihke daid eallinbirrasiid mearri ja dilli nuppástuvvet. 3

4 Natura fierpmádaga almmolaš mihttomearrin lea dahkat vejolažžan dáid luondduárvvuid oiddolaš suodjalandási fáhtema ja bajásdoallama. Suodjalandoaimmaid dihtii luonddutiippaid ja šlájaid eallinbirrasiid mearri guovlluin gulul lassána ja daid šládja buorrána. Lunddolaš ovdáneapmi sáhttá maiddái nuppe dáfus mielddisbuktit muhtun luondduárvvuid bissovaš jávkama guovlluin, ja dalle daid gullan guovlluid suodjaleami ákkaide ii leat šat vuogálaš. Dieđuid beaivádandárbbu vuođđun lea dalle sihke ođasmahttojuvvon kommišuvnna mearrádusas ja guovllus čoggon ođđa dihtui. Diehtoskoviid sisdoalu lea dárbu beaivádit vai dat dávista dán ovdáneami. Evttohus sisttisdoallá guovlluid suodjaleami ággán lean luonddutiippaid ja šlájaid lasáhusaid ja eret sihkkumiid ja daid guoskevaš árvvoštallandieđuid dárkkistemiid. Guovlluid govvádusaid leat maiddái dievasmahttán guovllu suodjalanmihttomeriid dárkkálnuhtti teavsttaid, mainna karakteriserejit guovlluid guovddáš luonddutiippaid ja šlájaid mihttomearredili, masa guovllu suodjalandoaimmaiguin figgat. Nuppástusevttohusat leat gárvvistuvvon Suoma birasguovddáža, ealáhus-, johtolat- ja birasguovddáža ja Meahciráđđehusa ovttasbargun. Gárvvisteamis leat geavahan ávkin earret eará Meahciráđđehusa inventeren- ja rehkenastinmateriálaid, čázevuole mearraluonddu máŋggahámatvuođa inventerenprográmma (VELMU) bohtosiid, earálágan fidnuid oktavuođas dahkkojuvvon eará čielggademiid ja Suoma birasguovddáža Eliölajit-diehtovuogádahkii, Luondduváriidguovddáža ja BirdLife ry Tiira-áicandiehtovuogádaga šládjadieđuid. Materiálas, mii lea oaidnin láhkai, leat buot Natura guovlluid diehtoskovit, main guovlluid dieđut bohtet ovdan oppalaččat. Lassin materiálii gullet guovlulaš čoahkkáigeasut, main bohtet ovdan luonddutiippat ja šlájat, mat leat suodjaleami ággan. Lasáhusevttohusat guovllu suodjalanákkaide leat čoahkkáigeasuin buoiduduvvon teakstan ja eret sihkkun láhkai evttohuvvon luonddutiippat ja šlájat leat máinnašuvvon sierra Evttohus SCI-guovlluid guoskevaš fierpmádatevttohusa dievasmahttimis Birasministerija evttoha, ahte Natura 2000 fierpmádat dievasmahttojuvvo viiddidemiin golmma fierpmádahkii jo gullevaš SAC-guovllu čuovvovaččat: Guovllu namma ja dovddaldat Tulliniemen lottiidsuodjalanguovlu, FI Suolodatmearra, FI Viidodat, há Evttohuvvon viiddideapmi, há Ođđa viidodat, há Sajádat Hanko Kemiönsaari, Parainen Södra Sandbäck, Kustavi 4

5 FI OKTIIBUOT Guovlluid evttohit maiddái Nuortameara suodjalansoahpamuša vuođul Helssega kommišuvnna riddo- ja mearraguovlluid suodjalanfierpmádahkii HELCOM MPAguovlun (árabut BSPA; Baltic Sea Protection Areas). Tulliniemi lottiidsuodjalanguovllu ja Suoladatmeara Natura guovllut gullet jo dál maiddái MPA-guovluid fierpmádahkii. Natura fierpmádaga dahkama loahpaheapmi lea okta EU biodiversitehtastrategiija 2010 mihttomeari 1 doaibmabijuin. EU kommišuvdna lea Nuortameara guovllu fierpmádatevttohusa reahkkáma jagi 2009 árvvoštallan áššedovdiseminára vuođul oaidnán, ahte Suopma galgá ain čielggadit fierpmádaga dievasmahttindárbbu eandalii muhtun mearraguovllu čázevuole luonddutiippaid ja njurjo dáfus. Dáinna viiddidanevttohusain ovttas fierpmádahkii jo gullevaš guovlluid dieđuid beaivádemiin figgat deavdit dáid dievasmahttindárbbuid. Tulliniemi lottiidsuodjalanguovllu ja Suolodatmeara guovloviiddidemiid ággan leat luonddutiippaid čázevuole sáddot (1110) ja oazit (1170) ovddasteaddji dihttomat. Čázevuole luonddutiippaid oppalašmeari ja dihttomiid sajádaga guoskevaš dieđut leat mannan jagiid buorránan čielgasit daid guoskevaš čielggadanfidnuid mielde. Guovloviiddideamit, mat leat evttohuvvon, dahket fierpmádahkii jo gullevaš guovlluiguin viiddis oktilaš oppalašvuođa Salpausselkä čázevuole joatkagiid guovllus Hankoniemi oarjjabealde Suolodatmearas. Evttohusa vuođđun lea Suoma birasguovddáža, Meahciráđđehusa ja Geologiija dutkanguovddáža čázevuole mearraluonddu máŋggahámatvuođa inventerenprográmmas čoggojuvvon dieđuide ja daid vuođul dahkkojuvvon minsttarmateriálaide. Mearabodni kvalitehta ja topografiija guoskevaš dieđu leat čoaggán eanaš máŋggagiillaskádjamihtidemiin. Biologalaš dieđu leat čoaggán buokčamiin, čájáhusaid váldimiin, videoin, ja čuovgagovvemiin. Södra Sandbäck guvlui evttohuvvon nuppástusa dárkkuhussan lea dárkkálnuhttit guovllu sajádaga dávistit stáhtaráđi ásahusain vuođđuduvvon luonddusuodjalanguovllu rájáid. Máinnašuvvon guovllu evttoheamis Natura fierpmádahkii áinni (Halichoerus grypus)suodjaleapmin lea álgoálggus mearridan Ålándda eanagoddehálddahus. Gieldarájáin dáhpáhuvvan nuppástusain čuovvumuššan guovlu gullá dál Kustavi gildii ja das mearrideapmi lea nu luonddusuodjalanlága mielde stáhtaráđi doaibmaválddi vuolde. Viiddideapmin evttohuvvon guovlluid dieđut bohtet dárkileappot ovdan oaidnin láhkai boahtán materiálii gullevaš guovlluguovdasaš diehtoskoviin ja daid čoahkkáigeasuin. Diehtoskovvi ja čoahkkáigeassu sisttisdollet sihke evttohuvvon viiddidanguovllu mielddisbuktán lasáhusaid ja čuoggás 1.2. govvejuvvon fierpmádahkii jo gullevaš guovlluid dieđuid dievasmahttimis čuvvon nuppástusaid. Viiddidanguovllu suodjalanákkat leat lassin govvejuvvon sierra guovlluguovdasaš čilgehussiiddus. 5

6 1.4. Evttohus SPA-guovlluide guoskevaš almmuhusa dievasmahttimis Birasministeriija evttoha, ahte Natura fierpmádat dievasmahttojuvvo almmuhemiin guokte ođđa SPA-guovllu ja viiddidemiin guovtti jo fierpmádahkii gullevaš SPA-guovllu čuovvovaččat: Guovllu namma ja dovddaldat Tulliniemi lottiidsuodjalanguovl u, FI Suolodatmearra, Viidodat, há Evttohuvvon viiddideapmi, há Ođđa viidodat, há Ođđa guovlu, há Sajádat Hanko Kemiönsaari, Parainen FI Matalajärvi, 112 Esbo FI Siuntionjoki (SPA), 206 Siuntio FI Tulliniemi lottiidsuodjalanguovllu ja Suolodatmeara guovllu viiddideami ráddjemat leat seammá go ovdalis 1.3. čuoggás ovdanbuktojuvvon SAC-guovllu viiddideamit. Guovllut leat hávda (Somateria mollissima)deháleamos borran- ja čoahkkananbáiki dan lápmeáiggi Suoma mearraguovlluin. Guovllus jahkásaččat vuoiŋŋasteaddji hávddaid mearrin leat girdinrehkenastimiid vuođul árvvoštallan logiid duháhiid lottiid. Matalajärvi, mii gullá Nuuksio álbmotmeahccái ja gullá fierpmádahkii luonddudirektiivva mielde SAC-guovlun, lea inventeremiid vuođul sihke bessenlottiid ja bárpmu áigge vuoiŋŋastanbáikin buohtastahttimis SPA-fierpmádahkii gullevaš buoremus loddejávrriiguin. Loddedirektiivva mildosa I šlájat ja Suomas jeavddalaččat dihtton bárbmošlájat dihttojit guovllus badjel 30 šlája. Guovllu galgá dan dihtii almmuhit fierpmádahkii maiddái loddedirektiivva čuovvu SPA-guovlun. Siuntiojoki SPA lea ráddjemiid dáfus oassái seammá go fierpmádahkii jo gullevaš Siuntiojoki SAC-guovlu. Guovlu evttohuvvo dál almmuhuvvot loddedirektiivva čuovvu SPA -guovlun, go dat lea direktiivva mildosii I gullevaš šlája, gonagasfiskár (Alcedo atthis) eallinbiras. Fierpmádagas eai leat ovddežis gonagasfiskára bessenguovllut 1 Guovlu gullá jo ovddežis fierpmádahkii luonddudirektiivva čuovvu SAC-guovlun 2 Guovlu lea oassái badjálas fierpmádahkii jo gullevaš SAC-guovlluin, Siuntionjoki FI

7 2. Evttohusa váikkuhusat Fierpmádahkii gullevaš guovlluid dieđuid áiggi dássái oažžumiin ja fierpmádaga viiddidemiin ovttas deavdit daid geatnegasvuođaid, maid bokte EU kommišuvdna lea geahččan Suoma Natura fierpmádaga leat vel váilevaš. Dieđuid beaivádeapmi ja Natura fierpmádaga viiddideapmi ovddidivččii Suoma ja EU mihttomearrin ásahan máŋggahámatvuođa geahppáneami bisseheami go buoriduvvojit eavttut oiddolaš suodjalandási ollašuhttimii dihto luonddutiippaid ja šlájaid dáfus. Luonddudirektiivva mildosii II leat lasihuvvon EU viiduma dihtii Suoma fierpmádatevttohusa mearrideami maŋŋá beaiveloddešládja jeaggegollesoadjá (Lycaena helle), šaddošládja smarvelomot (Phryganophilus ruficollis). Dan dihtii dat eai leat vel leamašan doaisttážii suodjaleami ággan ovttage Suoma Natura guovlluin. Daid galggašedje dál váldot vuhtii muhtun fierpmádahkii jo gullevaš SACguovlluid dieđuid dievasmahttimiin. Mildosa II gullevaš šlájaid áinni (Halichoerus grypus) ja nuortamearagahte (Phoca hispida botnica) oasil kommišuvdna lea Nuortameara guovllu fierpmádatevttohusa reahkkájeaddjivuođa árvvoštalli áššedovdiseminára vuođul geahččan, ahte Suoma fierpmádaga gokčevašvuođas leat ain váilevuođat. Dát váilivuođat divvojuvvošedje fierpmádahkii jo gullevaš SAC-guovlluid dieđuid dievasmahttimiin. Luonddudirektiivva mildosa I luonddutiippaid čázevuole sáddot (1110) ja oazit (1170) oasil Suoma evttohusas leat EU:a kommišuvnna jagi 2009 ordnen áššedovdisemináras gávnnahan leat váilevuođaid. Dan maŋŋá fierpmádaga leat dievasmahttán stáhtaráđi mearridan evttohusa mielde viđa áhpeguvlui gullevaš guovllus. Dán maŋŋá dieđut čázevuole luonddutiippain leat dovdomassii lassánan Dálá SAC-guovlluid dieđuid dievasmahttimiin ja guovtti SAC-guovllu mearkkašahtti viiddidemiin figgat dál sihkkarastit fierpmádaga doarvái stuorra ovddasteami go lasihat máinnašuvvon luonddutiippaid meari fierpmádagas. Guovloviiddidemiid mielde maiddái daid kvalitatiivvalaččat buoremus dihttomat fierpmádagas lassánivčče. Loddedirektiivva mildosa I šlájaid seammá go jeavddalaččat dihtton bárbmolottiid dáfus heivvolaš guovlluid galgá almmuhit Natura fierpmádahkii SPA-guovlun. Dieđuid dievasmahttimiin ja fierpmádaga viiddidemiin divvojuvvošii fierpmádaga váilevašvuođaid eandalii gonagasfiskára ja hávdda sihke eará čáhcelodde- ja lávttasbáikešlájaid dáfus. Dálá SAC-guovlluid ja SPA-guovlluid dieđuid dievasmahttimiin ja áiggi dássái oažžumiin čujuhat dáláža buorebut fierpmádaga ovddasteaddjivuođa lassin máŋggaid luonddudirektiivva mildosa I luonddutiippaid ja mildosa II šlájaid dáfus ja loddedirektiivva suodjalanmihttomeriide gullevaš loddešlájaid dáfus. Natura fierpmádahkii gullevaš dahje stáhtaráđi dasa evttohan guovlluid gusket luonddusuodjalanlága 10. logu njuolggadusat. Daidda gullet ee. njuolggadusat heajudangildosis ja fidnuid dahje plánaid árvvoštallan- ja cealkinmeannudeamis. Dát árvvoštallamat guovllu luondduárvvuin galget leat huksejuvvon áiggi dási dieđuid ala. Diehtoskoviid beaivádemiin dahkat vejolažžan láhkaásaheami gáibidan áššáigullevaš váikkuhusaid árvvoštallama gárvvisteami. 7

8 Ovdalis máinnašuvvon luonddusuodjalanlága njuolggadusat mearkkašit maiddái, ahte fierpmádahkii evttohuvvon ođđa dahje viiddideami vuollásaš guovlluide vejolaččat čuohcci fidnuid dahje plánaid váikkuhusaid lea dárbu čielggadit ja ohcat dakkár ollašuhttinmolssaeavttuid, main lea vejolaš garvit mearkkašahtti heajudeaddji váikkuhusaid. Dát boahtá muhtun veardde lasihit sierra fidnuid plánagoluid. Dieđuid áiggi dássái oažžumiin lea maiddái dehálaš mearkkašupmi luonddusuodjalanhálddahusa dáfus Natura guovlluid gáibidan dárbbašlaš suodjalandoaibmabijuid plánemis, čujuheamis ja doaibmabijus. 3. Gullanmeannudeapmi 3.1 Dieđuid beaivvádahttimis mearrida stáhtaráđi almmolaš čoahkkin luonddusuodjalanlága 64 :a 3 momeantta vuođul. Mearrádusa vuođđun lean dieđuid oaidnin láhkai bidjamis leat almmuhuvvon hálddahuslága čuovvu almmolaš dieđuaddimiin virggálaš aviissas. Materiálaide sáhttá dán áigge oahpásmuvvat birasministeriija, ealáhus-, johtolat- ja birasguovddážiin daid doaibmaguovlluin ja birashálddahusa fierbmebálvalusas buot guovlluid oasil. Vejolaš guovlluguovdasaš muittuhusaid bivdit doaimmahit girjjálaččat rádjai dan ealáhus-, johtolat ja birasguovddážii, man doaibmaguovllus máinnašuvvon guovlu lea. 3.2 Ođđa dahje viiddideami vuollásaš guovllut Gullan Suoma fierpmádatevttohusa ja -almmuhusa dievasmahttimis ordnejuvvo luonddusuodjalanlága 64 :a mielde. Evttohusa guoskevaš materiála lea oaidnimássii buot dain gielddain, main evttohuvvon ođđa dahje viiddideami vuollásaš Natura guovllut leat. Materiálaide sáhttá maiddái oahpásmuvvat dain ealáhus-, johtolat- ja birasguovddážiin, maid doaibmaguovllus guovllut leat. Lassin materiálii lea vejolaš oahpásmuvvat birasministeriijas. Birasministeriija bivdá seammás cealkámušaid daid stáhta virgeoapmahaččain ja lágádusain, maid ášši guoská, guovlluid sajádatgielddain, eanagottelihtus, vuovdeguovddážiin sihke riikkaviidosaš luonddusuodjalan- ja eanaeaiggátorganisašuvnnain. Fierpmádaga viiddideami guoskevaš muittuhusaid ja cealkámušaid bivdit doaimmahit joatkkaválmmaštallamiid várás birasministeriija, PL 35, VALTIONEUVOSTO maŋimustá