DAFTARI LAKO, WEWE UNAYEHAMIA FINLAND

Transkriptio

1 DAFTARI LAKO, WEWE UNAYEHAMIA FINLAND Maelez na mashauri bra kwa maisha ja kila siku Mradi KARIBUNI (KARIBUNI- Tervetula hanke)

2 2 Sisällys NAMBARI ZA SIMU NA ANUANI VYA MUHIMU 3 1. DIBAJI (UTANGULIZI) 6 2. UPANGAJINYUMBA INCHINI FINLAND Unayhitaji kujuwa kuhusu upangaji nyumba Sheria na utaratibu vya kawaida Kukusanya taka (uchafu) 8 3. USAFI WA NYUMBA Kazi za kawaida kwa usafi wa nyumba Ufuaji wa ngu / mavazi CHAKULA NA AFYA Katika duka za wafini Kula kiafya na mtind wa maisha Ushauri kuhusu chakula chenye afya Usafi wak mwenyewe Jinsi ya kuwavika watt MAELEKEZO UKIUMWA / UKIGONJWA MAGONJWA YALE MADOGOMADOGO Hma (Flunssa) Maumivu ya tumb (Vatsatauti) Maumivu ya siki / masiki (Krvatulehdu Maumivu ya siki / masiki kwa mtu mzima / mkubwa (Krvakipu aikuisella) Maumivu ya kichwa (Päänsärky) MATUMIZI YA PESA KATIKA FAMILIA / JAMAA Misaada ja kijamii inchini Finland (Ssiaalietuudet Sumessa) Matumizi ya pesa kwa maisha ya kila siku (Rahankäyttö arjessa) FAMILIA INCHINI FINLAND (PERHEARKEA SUOMESSA) Utamaduni wa desturi ya Kifini (Sumalainen tapakulttuuri) Watt na vijana katika familia (Lapset ja nuret perheessä) MASOMO NA KAZI ICHINI FINLAND (SUOMALAINEN KOULUTUS JA TYÖELÄMÄ) Mfum wa elimu / mpangili wa masm ichini Finland (Kulutusjärjestelmä Sumessa) Fasi yake mhamiaji katika maandalizi ya elimu inchini Finlande Maisha ya kikazi inchini Finlande (Työelämä Sumessa) FINLANDE NA JAMII YA KIFINI Ya kawaida unaypaswa kuyajuwa Mazingira na majira (Lunt ja ilmast) Mfum wa usawa inchini Finlande KUINGIA KATIKA JAMII (KOTOUTUMINEN) 32 KWA KUMALIZIA 34 LÄHTEET 34

3 3 NAMBARI ZA SIMU NA ANUANI VYA MUHIMU Nambari ya dharura (urgence) Nambari ya dharura ya Finland ni 112 Ita namba ya dharura iwap wewe a mtu mwingine anaumwa / anagnjwa kabisa, nyumba imewaka mt, umeprwa a umepigwa na mtu. Anuani na namba yak ANUANI: NAMBA YA SIMU: Wanahusika na nyumba JINA: NAMBA YA SIMU: ANUANI: SAA ZA KAZI:

4 4 Nambari za wafanyakazi fisi ya uhamiaji, huduma za kijamii na huduma za ajira Jina: Kazi: Namba ya simu / baruwa pepe ( ): Jina: Kazi: Namba ya simu / baruwa pepe ( ): Jina: Kazi: Namba ya simu / baruwa pepe ( ): - Oma site + puhelinnumer Jina: Kazi: Namba ya simu / baruwa pepe ( ): Jina: Kazi: Namba ya simu / baruwa pepe ( ): Mawasalian (anuani) ya huduma za afya Kitu cha afya: Anuani: Saa za kazi: Namba ya kukamatia rendez-vus: - Saa hultyhtiö ya mawasilian (- kuita): - Daktari wangu binafsi: Nasi (mganga) wangu binafsi: Mganga wa men: Anuani: Saa za kazi: Namba yakukamatia rendez-vus: Saa ya mawasilian (- kuita):

5 5 Anuani / mawasilian na mwalimu wangu a wa watt Jina: Kazi: Namba ya simu / baruwa pepe: Jina: Kazi: Namba ya simu / baruwa pepe: Jina: Kazi: Namba ya simu / baruwa pepe: Jina: Kazi: Namba ya simu / baruwa pepe: Jina: Kazi: Namba ya simu / baruwa pepe: Mawasilian mengine ya muhimu (simu, anuani, baruwa pepe...). Kwa mfan msaidizi, rafiki, nk.:

6 6 1. DIBAJI (UTANGULIZI) Kwa uhusian na wizara ya mamb ya ndani, idara husika za umbaji hifadhi, uhamiaji na ile inaywajibika na jamii zilithaminia mradi KARIBUNI katika manispaa ya Nurmijärvi kipindi cha Idara hii ya fedha EUSA ya mradi AMIF uliitwa KARIBUNI na ulilenga kundi la kwanza la wahamiaji katika manispaa ya Nurmijärvi. Leng (shabaha) kuu la mradi (prjet) huu lilikuwa haswa kuwawezesha wahamiaji kuingia kwa urahisi katika jamii mwanzni kwa misingi thabiti. Kwa wakati wte wa mradi huu kuliwekwa mifan ya mchakat wa uingizaji katika jamii, kuliandaliwa maelekez maalum kuhusu desturi na milha na hata vilabu kuhusu majifunz na mazezi ya maandalizi ya chakula. Mhamiaji mpya Finlande yawezekana asiwe na ujuzi wa kutsha ili mwenyewe aanzejitafutia maelez kwenye internet a kutumia huduma nyingine kupitia internet na mazingira yake. Leng la mradi kwa kundi husika lilikuwa mwanzni kupata vifaa kwa lugha ya kiswahili vitakavy saidiya walengwa kuingia katika jamii kwa urahisi. Matke ya mwish ya mradi huu ni daftari (kitabu) hili ulil nal miknni mwak ambal ni kama kamusi (dictinnaire) ya yale yaliyjifunzwa, yaliyjadiliwa katika mikutan ya kazi hii. Zaidi ya wafanyakazi wa mradi huu, wataalamu mbalimbali wamechangia ujuzi wa kwenye kazi hii na hivi kuchangia katika mchakat wa majifunz ya pamja. Kitabu kimetafsiriwa kwa kiswahili cha Kng na nusu ya kiswahili cha Afrika ya mashariki na kinaweza tumiwa na manispaa (cmmune) nyingine kwa usaidizi wa kazi ya pamja na wahamiaji. Ujuzi na ushauri vilivym katika kitabu hiki si mani pekee bali ni nakala ya mwngz na ujuzi ulikusanyiwa pamja. Tunatumai na kutarajia kwamba kitabu hiki kinaweza tumiwa ili kuwasaidia wahamiaji kuanza maisha mapya, kujiendeleza katika maisha ya kila siku na kuingia katika maisha ya kijamii ndani ya manispaa na inchini kwa jumla.

7 7 2. UPANGAJINYUMBA INCHINI FINLAND Inchini Finland, haswa kwenye nyumba za grfa (étage), kuna jumla ya sharti za upangaji. Mjawap wa sharti hiz zimetajwa katika daftari hili. Ikiwa kuna lile usillielewa vizuli, heri kuuliza (kumba) ushauri kulik kuhisi nini la kufanya. Wafanyakazi wa fisi ya uhamiaji, huduma za ujamii au makampuni ya nyumba (wapangishaji) watakusaidia kwa maswala ya makaazi (...ya upangaji). Waweza pia kuwauliza majirani wale mnaishi katika krfa mja! 2.1 Unayhitaji kujuwa kuhusu upangaji nyumba Fasi yake aishiye katika grfa ni mbele ya mlang wa nyumba yake. Mlang wa nyumba yak lazima uwe mwenye kufungwa kila mara. Fasi za wte kwa ujumla ni kwa mfan njia ya wte kupanda na kushuka ndani ya grfa, uwanja wa nje, vyumba vyakufulia mangu, sauna na chumba cha mikutan. Hairuhusiwi kuhifadhi (kuviweka) vifaa vyak vya pekee kwenye / katika nafasi hiy ya wte. Kila fasi ina sababu zake na unaweza kutumia mda wak katika fasi hiz kwa sababu hiz hiz. Gari zile zakusukumia watt wachanga (lastenvaunu) na baskeli huhifadhiwa katika ghala (stre) a chumba maalum. Nyingi ya nyumba za grfa zina chumba kingine cha jumla (kellarikmer) na hum unaweza hifadhi (weka) vitu vyak vile vya thamani (bei) ndg ambavy bad unavihitaji. Matumizi ya chumba hich ni wajibu wake kila mpangaji. Unaweza kuwaelekeza (kuwanyesha / kuwafundisha) hata watt wak jinsi ya kukitumia chumba hich. Julisha wanahusika na manyumba (hultyhtiö) kama kuna llte lile halitumike inavyfaa a limeharibika katika nyumba. Ikiwa bad una shida ya lugha hata usiweze kuwasiliana na wahusika, unaweza mba msaada kwa rafiki a jirani zak ilimradi uijulishe shida kwa wahusika. Mara nyingi shida za hapa na pale ni kuhusu mabmba (putkirikt), uharibifu wa maji (vesivahingt) pamja na matatiz ya uendeshaji wa (matumizi ya) vifaa vya umeme (curant). Andika hapa nambari ya simu za wanahusika na manyumba namba za simu za muhimu

8 8 Kawaida kdi na menginey kama vile fasi ya gari (parking) sauna na maji hulipwa tarehe mbili ya kila mwezi. Kwa hiy kila mara kumbuka kuvilipa kwa wakati unafaa, heri mbele kulik nyuma. 2.2 Sheria na utaratibu vya kawaida Kawaida mda wa amani ya usiku kwa wte ni saa nne usiku 22h mpaka saa mja asubuhi 7h. Inamaanisha kuwa kwa mda huu nyumbani na grfani hairuhusiwe kuwapigia wengine kelele. Katika grfa nyingine na majumba mengine hairuhusiwe kuanika a kukunguta mavazi na zulia (tapis) kwenye balkni. Kwa hiy imeandalaiwa mahali maalum kwenye balkni nyingine a uwanjani nje ya nyumba. Kwa ujumla, kwa usalama wa wte ni marufuku (inakataziwa) kabisa kupika a kuchma chakula kwenye balkni. Ni marufuku kuvuta sigara ndani ya nyumba na mahali pa watu wte. Mabaki ya chakula na uchafu mwingine hukusanyiwa na kupelekwa mahali pake maalum. 2.3 Kukusanya taka (uchafu) Inchini Finland taka na vifaa vyakutupa hukusanyiwa kwa jinsi tfauti na kutupwa mahali pake maalum. Pale unappanga / unapishi kuna ngungulu / pipa (rska-astiita) tfauti za kuwekea taka za kila aina yake. Fasi nyingi zimepangwa ifuatavy: mabaki ya chakula (bi-), cartn (kartnki-), makaratasi / magazeti (lehti-), vi (lasi-), vyuma (metalli-) na mchanganyik (sekajätteet). Hapa chini tumefasiria kwa undani ili tuhakikishe unajuwa kuweka kila taka / uchafu ku fasi yake:

9 9 Mchanganyik (Sekajäte): Ikiwa unachanganyikiwa na hujuwi wapi taka fulani hutupwa, basi litupe hapa. Ila angalish humu ndani usitupe vifaa vya umeme na elektrnika. Mahali pakutupa mchanganyik wa taka kumeandikwa nen la kifini sekajäte. Uliza pale unapkaa (kwa kijiji chak) ni wapi hupelekwa vifaa vya umeme na elktrnika. Mabaki ya chakula (Bijäte) ni yale yte amabay ni mabaki ya chakula chchte kile kwa mfan matunda, mbga, maganda ya viazi na mayayi nk. Vitu kama vile majifu, mabaki ya sigara, mfuk wa aspirateur (imuri), pampers za watt (vaippa)...si mabaki ya chakula, kwa hiy havitupiwi hapa. Mahali pakutupa mabaki ya chakula kumeandikwa nen la kifini bijäte. Mabaki ya cartn (Keräyskartnki): Mfan wake ni kama vile aina zte za cartn za karatasi. Hizi ni vizuli kuzivunjavunja / kuzikunja kabla yakuzitupa. Kwa mufan cartn ndgndg kama zile za maziwa unaweza zikunja nyingi kwa pamja ili kuhifadhi fasi. Mahali pakutupa cartn hizi imeandikwa nen la kifini kartnki. Taka la makaratasi (Keräyspaperia): Ni kama vile magazeti, vibaruwa na mabahasha, matangaz (mainkset) na makaratasi zte. Ikiwa makaratasi hay yamefungwa ndani ya mfuk wa plastiki, basi indweni ikatupwe kivyake na karatasi kivyake. Mahali pakuzitupa karatasi kumeandikwa nen la kifini paperi. Vyuma vidgvidg (Pienmetalliin): ni kama vile kwa mfan kp za tmate, za sardine nk. Hizi zinaz hifadhi / chunga chakula ni vizuli kukindwa chakula kwanza na kukisha kabla ya kukitupa chenyewe a kuvitupa kwa uwingi ikiwa vilikuwa vingi nyumani. Mahali pakuvitupa vymb hivi kumeandikwa nen la kifini metalli. Mabaki ya taka za ki (Keräyslasiin): Hapa hutupwa mabaki ya vifaa vya ki vizima a vilivyvunjika na machupa. Kabla ya kuvitupa ni vizuli kuvisha kwa maji, kundwa vifunik vya plastiki a chuma ikiwa vik na kuvitupa kivyake. Vifaa kama vile vya prcelain (psliiniastiat), ampule za taa (hehkulamput) na chupa ziwezaz kaguliwa kwa kiwang kidg cha pesa (palautuspullt) huwa havitupiwa hapa. Chupa zile zakukaguliwa hurudishwa dukani kwenye mashini ya ukaguzi na kujipatia pesa ndg. Mahali pakuzitupa taka hizi kumeandikwa nen la kifini lasi.

10 10 Ni vizuli kulitupa taka / uchafu kwenye mchanganyik wa taka (sekäjäte) ikiwa hujuwi a haukumbuki kabisa ni wapi hutupwa. 3. USAFI WA NYUMBA 3.1 Kazi za kawaida kwa usafi wa nyumba Kuisafisha nyumba mara kwa mara huifanya idumu safi na yakufurahisha. Usafishaji wa mara kwa mara hurahishisha kazi ya usafi kwa kuwa uchafu mpya hundka vyepesi kulik ule wa zamani yaani ulidumu kwa mda. Sabuni nyingine za kukrpa ni sumu na za weza hatarisha maisha. Kwa hiy huhifadhiwa mahali maalum mbali na watt. Ni vizuli kila siku kuingiza hewa nyumbani, kupanguza meza na kukiweka kila chmb mahali pake. Jikni ni vizuli baada ya mapishi kusha kila chmb ile ile siku. Chakula kilichbaki ni vizuli kukihifadhi / kukiweka mu friji / frig (jääkaappi) maana hum huhifadhika vizuli kwa siku chache. Kwa kitambaa husafishwa meza za jikni baada ya kusha vymb. Mabaki makubwa makubwa ya chakula ni vizuli kila siku kuyandwa mezani na mikn a kwa aspirateuur (imuri). Kila juma ni vizuli kukrpa kwa sabuni halisi na kupitisha aspirateur ili kulindwa vumbi. Kamwe usikrpe nyumba kwa kumwaga maji mengi usije ukaiharibu sakafu (lattia)! Baada yakusafisha nyumba na aspirateur (imuri) unaweza krpa na kikrp kilich mekwa ndani ja maji na kukamuliwa kabisa.

11 11 Ch (WC) hudumu safi inapshwa mahali pakuikailia (WC-istuin) na ndani yake (pönttö) kwa sabuni halisi na brashi / brsse (harja). Sabuni ile yakusafisha ndani ya ch (pönttö) hutambulika kwa mfunik wake wa umb la mdm wa ndege. Vifaa vya usafi wa ch havitumiwi mahali pengine ili kuepukana na usambazaji wa bakteria na magnjwa mengine. Tumia sabuni ja ujumla (yleispesuaine) maana hii hutumiwa kwa kila fasi na kila aina ya usafi usikuwa ule wa mwili na wa vifaa vya jikni. Ni vizuli kubadili shuka za kitanda kila baada ya wiki / juma mbili. Finlande kitanda hutandikwa kwa shuka la kulailia, lile lakujifunika lenye mfuk na jingine shuka ndg ndani yake halafu na reillet (tyyny). Kawaida Kawaida usafi wa madirisha na makabati ni wa mara haba tu! Ni vizuli nyumbani kuwek na vifaa vya usafi vifuatavy: brashi la sakafu (lattiaharja) a asiprateur (imuri) Kikrp (lattialuuttu tai mppi) brashi ya jikni a chiffn vya jikni (tiskiharja tai pesusieni ja tiskirätti keittiön pintjen pyyhkimiseen) chmb a vitambaa vyakupanguza vumbi (pölyhuiska tai erillinen rätti pölyjen pyyhkimiseen) brashi ya ch (WC-harja) Vitambaa maalum vya kupanguzia ch (erilliset rätit WC-pöntön puhdistamiseen ja lavuaarien pyyhkimiseen) Sabuni mbalimbali za kukrpea (Tiskiaine, yleispuhdistusaine lattiille ja pyyhittäville pinnille, WC-pesuaine pöntön sisäsan pesuun)

12 Ufuaji wa ngu / mavazi Hifadhi / weka ngu / mavazi yak masafi vizuli katika kabati ya mangu. Ondwa uchafu kabla hujakawa. Usiyahifadhike mavazi machafu kwa mda mrefu. Hakikisha unaweka kiwang cha sabuni kinachfaa ndani ya mashini ya kusha maana kawaidi huwa si nyingi. Waweza tizama maandishi kwenye cartn ya hiy sabuni. Maelekez kwa kufuwa ngu / mavazi: Ni vizuli kuzisha ngu za ndani na sksi kila baada ya matumizi. Mavazi (ngu nyingine) mengine waweza kuyasha (kuyafuwa) pale tu yanapkuwa ni machafu. Ni vizuli taul (essuie-mains) naz zifuliwe kila wiki (juma). Mangu za kitanda vi vema kuzifuwa kila baada ya wiki mbili. Tapis na pazia (rideau) hushwa mara haba, yaani ni pale tu zinapnekana kuwa chafu. Angalish: Vile vizit vizit kama vile tapis na rideaux huwa havishwi ndani ya mashini za nyumbani. Ukijaribu tu basi unaharibu mashini. Unawezasha tapis kwa mikn yak wakati wa majira ya jt (kesä) na kuanika inje. Unaweza uliza wafanyakazi a wanahusika na manyumba jinsi gani ya kusha tapis pale unakkaa. Mara nyingine ni katika chumba kile cha kufulia a mahali pengine maalum pa kuzishea tapis karibu na pale unakkaa. Kumbuka kila wiki kuisafisha tapis yak kwa aspirateur (imuri) na ikiwa vumbi haliishi ndani yake kwa kutumia aspirateur basi ipeleke nje mahali pake pakuikungutia kisha uikungute vizuli. Kwa kilakitu hakikisha unafuatiliya sheria za upangaji. Mahali pengine kuna mda maalam wa kukunguta tapis maana hiy pia huleta fuj fulani. Katika kila grfa kuna mashini ya watu wte kufulia ikiwa huna mashini yak ya pekee nyumbani kwak. Kwenye mlang wa chumba cha kufulia kuna daftari la kuandikia mda wak wakufuwa, kwa hiy kuchukuwa mda mbele ya wakati huku ukiheshimu mda wa wengine. Tumia mda wak kwa saa ile ile uliandika bila kuchelewa ili usimcheleweshe mfuaji afuataye. Kila mtu hutumia sabuni zake za kufulia na kuanika kwenye chumba chakukaushia mavazi a nyumbani kwake. Kumbuka kukiacha chumba safi kwa matumizi ya wengine pale unapmaliza kufuwa.

13 13 4. CHAKULA NA AFYA Huenda chakula cha wafini na milha a desturi zake vikawa tfauti kabisa na vile umevizwea. Chakula ni vizuli kiwe cha aina tfauti (mbalimbali). 4.1 Katika duka za wafini Katika duka (sk) za chakula hutumiwa vitunga a pussettes (stskärry) kwa kuhemea ambaz utazikuta ndani kwenye lang la ndani lakuingilia. Kisha matumizi kumbuka kuvirudisha palepale ulipvichukuwa. Katika duka nyingi pussettes hiz huwa zimefungwa pamja na itakubidi kutumia sarafu (kikrti, kichele) ili uitumie. Sarafu hiy utaipata tena pale utakaprudisha hiy pussette ulipichukuwa. Matunda na mbgambga vinauzwa (vinauzishiwa) ku kil. Katika duka nyingi itakubidi mwenyewe ujipimie uzit (kil) kwa mahitaji yak. Kwa kupima uzit, tizama kwanza bei ya kil ni ngapi, tizama pia namba (numer) ya bidhaa, utaweka ndani ya plastiki (sachet) kiwang cha matunda a mbgambga unavyvihitaji, pima kwenye mzani kwa kufinya (kupnda) namba ile ya bidhaa uliyina hap ulippima uzit halafu chukuwa jikaratasi dg litaltkea baada ya kufinya, libanishe ku sachet kisha uweke ndani ya kapu lakuhemelea. Angalish usichange aina tfauti ya matunda a mbgambga ndani ya sachet mja. Kila aina mja hupimwa kivyake na kuwekwa ndani ya sachet ya pekee. Utapkuwa umeishahemea vyte, basi nenda na mzig wak mahali pakulipia (kassa) ukalipe. Kumbuka kumba risiti (facture) maana ni ya maana pia. Mahali pa kulipia wateja hujipanga kwenye mustari na mfanyakazi huwapkea mja baada ya mwingine. Mfanyakazi hupitisha kile kikaratasi ulichkibandika kwenye plastiki ya matunda na nyingine bidhaa mbele ya mashini ambay mja kwa mja huhesabu mwishwe ni ngapi ulipe kulingana na mzig wak. Unapkuwa umeishaweka ulivyvinunuwa juu ya meza mahali pakulipia, kwa heshima

14 14 na uungwana kumbuka kuweka nyuma ya vyte kile kidude ili mteja afuataye asichange vyake na vyak. Ushauri: Ikiwa una plastiki (sachet) zak nyumbani waweza zichukuwa ili usinunuwe nyingine dukani. Kumbuka tu kutumia ile pussette a kitunga cha kuhemelea dukani. 4.2 Kula kiafya na mtind wa maisha Hali yak yakuishi yaweza kuathiri ustawi wa afya yak. Kula vizuli, kufanya mazwezi ya mwili na kulala vyakutsha vitakusaidia kuwa na maisha mazuli na kukulinda magnjwa mengi. Mazwezi ya mwili (kutembea na miguu, kujitembeza prini, michez yyte ile, kutengeneza bustani nk.) husaidia kiafya, kimawaz, hungeza nguvu za mwili pamja nakukulinda unene (kunenepa). Kibinafsi kila mtu ana mapendekez yake kuhusu chakula na kila jamaa ina milha, desturi na tabia zake kuhusu chakula. Hakuna haja ya kuzisahau tabia na desturi hiz za jinsi yakukitumia chakula kwa furaha. Mbali na haya ni vyema kuzingatia tabia na milha za chakula zile zinaz changia kukuletea afya njema. Katika jamaa lenye watt ni vizuli saa za kula ziwe thabiti / imara yaani zisibadilikebadilike kila siku. Hii itawasaidia watt wadg kwa kuwa hawawezi tumia chakula kingi kwa mara mja. Kutkuheshimu saa za chakula kwaweza kuwa chanz cha magnjwa tfauti pamja na uwezekan wa unene wa kupindukia. 4.3 Ushauri kuhusu chakula chenye afya Mbga, matunda makubwa na madg yana vitamine nyingi na vingine unavyhitaji mwili. Kwa hiy ni vizuli kuvitumia kwa uwingi kwa mfan vitanga 5 a 6 vya mkn vyenye kujaa. Unaweza kuvitumia vile vinatka shambani mja kwa mja, kutka ndani ya friji a vilivykaushiwa. Karanga, mbga na matunda makubwa ka madg vina havina hasara yyte kiafya, kwa hiy waweza vitumia wakati ule wa chakula halisi hujafika (välipala).

15 15 Vyakula kama spagheti, wali na mkate ambavy ni vyeupe vitumieni kwa busara maana havina llte lile la maana kiafya. Mkate, uji na vingine ambavy vimetengenezwa kwa ngan aina ya hra na kaura ni vizuli saana kwa afya. Hivi vinajenga mwili, havingeze sukari ndani ya mwili a kuipandisha na ukibikula haushikwi na njaa haraka. Kwa hiy hamna shida kuvitumia kwa kila ml (repas ya chakula). Miili yetu inahitaji mafuta ila tizama vizuli ni aina ya mafuta gani unayatumia / unakula. Ni vizuli kuyatumia yale yametengenezwa kutka mimea kulik yale kutka wanyama na menginey. Mafuta yale kutka samaki pia si mabaya kutumia. Unaweza kutumia samaki hata mara 3 a mara 4 kwa wiki / juma, yatsha tu ugeuze isiwe ni samaki ya aina mja tu kila mara. Maziwa, vingine vinavy tengenezwa kutka maziwa na frmage vina prtéine, vitamine-d, kalisiumu na vingine vingi vinavyfaa kwa mwili. Maji bra kunywa ni maji ya kawaida tu. Inchini Finland maji ya nyumbani ni maji safi sana unaweza kuyanywa bila shida yyte ile, si lazima kuyapika. Pamja na chakula unaweza tumia maziwa yale yasiy na mafuta. Juice (mtbe) na vinywaji vile vya gasi (gaz) ni vya kujilinda kwa maana vina sukari nyingi. Unajuwa sukuri inachangia kabisa kwa unene wa kupindukia (bésité) na kuharibika kwa men. Kumbuka pia kuitumia chumvi ndg kabisa. Vingi vya vile unavynunuwa / uza skni vikiwa tayari vimeandaliwa kama vile frmage, chips, nyama za kuchmewa a za kupigiwa, vyakula tfauti, jambn nk. vinanenepesha kwa kuwa vina chumvi nyingi. Kwa hiy chunguza kwanza vina chumvi kiasi (ya pata) gani kabla hujanunuwa. Siy vizuli kuvitumia / kula, kila siku biskwiti na aina na mandazi maana vina mafuta, sukari na nishati (énergie) nyingi zaidi. Siy shida ikiwa unavitumia mara fulani ila visitumiwe kana kwamba ndich chakula cha kila siku. Tafadhali tumia kula chakula kile ambach kitakusaidia kiafya. Yte yatkana na chagu (chix) lak! Kwenye daftari hili kumengezwa pia maelekez ya mapishi iliyandaliwa kwa pamja wakati wa mradi (prjet) KARIBUNI. Kwa mahitaji vifaa vinapatikana katika duka / sk lak la karibu. Ya zaidi kuhusu jinsi ya kula kiafya wawezapata kutka mganga (infirmer) wak a kutka mshauri wak wa mab ya afya.

16 Usafi wak mwenyewe Inchini kuna uwezekan mkuu wakuga maji ya mt kila mara. Pamja na hay, kumbuka kutumia maji vizuli ili bili (facture) ya maji isije ikakushtuwe. Hapa kuna mamb ambay ni vizuli kila kila mtu kuyafanya kila siku: Kusha men kwa mswaki na dawa ya men. Katika jamaa kila mtu ana mswaki wake binafsi Kila mtt pia ana mswaki wake binafsi. Skni imeandikwa mswaki upi unafaa kwa umri (âge) wa kila mtt Kunawa us na mwili mzima kwa mahitaji. Ni vizuli kuga mwili wte kila baada ya siku 1 a 2 ila baada ya kila mchez na kutkwa jash ni vizuli kuga mwili mzima Kuitumia sabuni kila unapga pamja nakuga kila siku vyawezafanya mwili wak kuwa mkavu mn. Kwa hiy ukiwa na mwili mkavu na zaidi sana wakati wa majira ya baridi, basi punguza kutumia sabuni kila unapga / nawa na usige kila siku. Kumbuka kujipaka mafuta ya mwili kisha kuga Watt kwa wakuu wanaitumia dedrant kwa mahitaji ya Vizuli kusha men kisha chakula cha jini kabla ya kulala. Baada ya hap watt wasipewe chakula chchte kingine kile isip maji pekee ili kuwalinda uharibifu wa men ya. 4.5 Jinsi ya kuwavika watt Kuna mithali fulani ya kifini inaysema eti: Ei le lemassa huna säätä, n vain vääränlaista pukeutumista yaani Hakujakuwak na majira mabaya bali kuvaa kubaya. Hii ni mithali / hadithi ya kawaida ichini Finland. Inamaanisha kwamba kujapkwa na baridi a kujapnyesha mvua, watu huendelea na kazi / shughuli za za kila siku nje ya nyumba za ilimradi tu, kulingana namajira, wawe wamevaa inavyfaa.

17 17 Wakati wa majira ya baridi pia watu huvaa sawa sawa na majira hay. Wakati wa mvua watu hujichukuliya mwavuli (sateenvarj) na watt huvikwa viatu (kumisaappaat) na ngu (sadetakki) za mvua ili waendeleye kucheza kama ilivy desturi ya. Majira yanapanzakuwa ya baridi kidg mwezi wa tisa / kenda watu hutumiya kti zenye jt (kifukutu) ndg zisizingiwa na maji maana kunanyesha pia. Wakati wa majira haya asubuhi miknni watt huvikwa vilinda vidle vya baridi (gants) ambaz hupatikana madukani yte. Ni vizuli pia kujiandaa kwa mvua maana majira haya ni ya mvua kabisa. Kwenye kitu cha huduma za watt (maternelle) lazima kuwe na mavazi ya kuwabadilishia mavazi ya yanapkuwa yashika maji mengi huk nje kwenye michez. Kwa watt wa umri wa kwenda maternelle huandaliwa mahitaji yte ya majira haya ya mvua kama vile: suruwali (pantaln) a salupeti (sadehaalarit), buti za mvua (kumisaappaat) na vilindavidle vya baridi (sadehanskat) vinavyvikwa mtt kumlinda asingiwe na maji ya baridi. Kichwa na masiki huvikwa kwa kfia maalun (pip) kumlinda magnjwa ya masiki yatkanay na baridi. Wakati wa majira ya baridi halisi mtt huvikwa kwanza mavazi mepesi (aluskerrast) ndani ambay juu yake sasa huwekwa mavazi ya baridi aina ya tppahusuja na tppatakkia a yhtenäistä tppahaalaria, kfia ya baridi (pip), tppahanskja, viatu halisi vya majira ya baridi (talvikenkiä) na les la shingni (kaulahuivia). Huku kuvaa mavazi mengi yasaidia kuchunga ile jt kawaida ya mwili. Kadiri nje kuna baridi nyingi kadiri huhitajika kuvaa mavazi mengi pia, yale ya kawaida ndani na yale ya majira ya baridi juu. Wakati wa printemps (kevät) yaani mwezi wa 3 5 mavazi yanaanza pugunzwa mwilini maana baridi nay huwa imeaanza punguka kwa kiwang kile cha mwezi wa tisa / kenda. Finland kila nyumba ina crridr yake ambap ni mahali pa kuacha mavazi ya nje na viatu uingiap nyumbani ili usilipeleke vumbi la nje ndani ya nyumba. Ukiwa umenyeshewa na mvua, basi mavazi hay yenye maji huwekwa katika chumba chakukaushia mavazi a chakugea ili yapate kukauka, la sivy yashe mja kwa mja kama siy ya mgeni. Kadhalika viatu pia huwekwa mahali pakuvikaushia.

18 18 Kamwe usiyakushe mavazi ndani ya chumba cha sauna maana mavazi yaweza shika mt haraka na kusababisha maafa makuu ya mt! 5. MAELEKEZO UKIUMWA / UKIGONJWA MAGONJWA YALE MADOGOMADOGO Si magnjwa yte yanakumba umune daktari. Mengine hupna kwa kupumzika tu na mengine yakumba ukanunuwe dawa tka duka la madawa (pharmacie) bila kartasi ya daktari (rdnance medicale). Kuna uwezekan pia wakwenda mja kwa mja kwenye kitu chak cha afya cha karibu na ukanana na nasi (mganga) a pia daktari kwa magnjwa yale yasiy ya nguvu sana. Vile vile kwenye vitu vingi vya afya kuna waganga wanapkea wagnjwa wale wamepatwa na magnjwa mazit yanayhitaji kushugulikiwa harakaharaka (urgence). Kwenye vitu vya afya vingi pia kuna kliniki za watt, huduma za uzazi na mahali pakupimisha magnjwa (labratire). Kawaida nasi / mganga hupima mgnjwa na baadaye huamuwa ikiwa mgnjwa anahitaji kulazwa a aandikiwe dawa na daktari tu halafu arudi nyumbani. Finland ni daktari pekee ana haki yakuandikia mgnjwa dawa zile zisiznunuliwa kutka duka za madawa bila ruhusa ya daktari. Hapa waweza andika namba za simu za muhimu kama vile: namba yakuita ukihitaji rendez-vus ya kunana na mganga a daktari na namba urgence. Dawa kama zile zakupunguza mt hununuliwa mbila ruhusa ya daktari. Kuna tfauti kubwa kati ya zile za watu wazima / wakuu na zile za watt. Unaweza uliza a kumba msaada kutka watumishi walim katika nyumba za kuuzia madawa ikiwa hujuwi kuzitfautisha dawa hizi. Kazi ya hum ndani si kuuza madawa pekee bali pia kushauri wateja na kujibu kwa maswali za (mauliz ya).

19 19 Ni vizuli nyumbani kuwek na madawa yale ya mahitaji ya haraka hata pia na vifaa vidgvidg vya afya vinavyweza kusaidiya ikiwa dawa za kuuza madawa na vitu vya afya vimefungwa a vik mbali zaidi. Vifaa na dawa hiz ni kama vile: - kifaa cha kupima mt (thermmètre) - plasta (laastari) - vifaa vyakusafishia kidnda - Dawa zakupunguza maumivu na mt - nk. Inchini Finland si kawaida kabisa kushikwa na magnjwa yale ya maambukizi na hakuna malaria hapa ichini. Kawaida mtu anapgnjwa hubaki nyumbani kwa mda wa siku tatu akitumia dawa. Maumivu yakizidi baada ya hiz siku tatu ndip huenda kwenye kitu cha afya kunana na mganga. Nenda kwa mganga ikiwa afya yak ghafla tu imeasirika, ikiwa una maumivu makuu, unatetemeka, unatapika a unahara mara nyingi, huwezikusema tena vizuli kama kawaida, nk. Hapa chini tumeweka mja wap ya maelez na maelekez mbalimbali. 5.1 Hma (Flunssa) Kawaida huanza kwa maumivu ya k kwa mda wa siku mja a tatu Maumivu ya k husindikizwa na mafuwa a huja k likishapna Mwishwe huja kikhzi ambach mara nyingine husindikizwa na maumivu mengine Maumivu hay huwenda yakawa ni mt wa digrii 37,5 mpaka 38,5 kwa mda wa siku kadhaa Zaidi ya mt hu labda kukawa na maumivu ya kichwa, maumivu ya mwili mzima a kujisikia mwenye kuchkachka

20 20 Matibabu kupumzika ya kutsha Tumia dawa za kupunguza maumivu (Paracétaml, Ibuprfeeni) ukifuatiliya maelekez ya matumizi. Tumia vinywaji vyakutsha kama vile maji, chai, mtbe, nk. Tumia bnbns zile zinazsaidia kwenye shida kama hii (kurkkupastilleja) zinazpatikana madukani za kawaida a zile zakuuzia madawa Nenda kwa daktari, ikiwa: Baada ya hy yte maumivu yameendela a yamerudi upya Mt haushuke a umerudi mara tena baada yakutumia dawa mda mrefu bia mafaniki unapumuwa vibaya (unapumuwa kwa shida) afya yak ya kawaida yaendelea kuwa mbaya zaidi 5.2 Maumivu ya tumb (Vatsatauti) Kawaida huanza ghafla tu unajisikia hali mbaya a ukiumwa tumbni kutapika a / na kuharisha Mwanzni mt hupanda digrii kati ya 37.5 mpaka 38,5 Huendelea kwa mda wa siku 1 mpaka 3 Inaambukia haraka sana mwanzni, yaani saa 12 a siku 2 za mwanz. KUMBUKA KUNAWA MIKONO VIZULI SANA MARA KWA MARA ILI USIWAAMBUKIZE WATU WENGINE! Matibabu kunywa maji mengi Jitengenezeye kinywaji cha kukusaidia unapharisha (Itsetehty ripulijuma ): juisi halisi täysmehu (heri iwe ile ya machungwa) uichange kwa kiasi kilekile cha maji. Halafu katika mchanganyik huu ngeza kijik kidg (teelusikka) cha chumvi halafu unywe kila pale unapjisikia kuwa na kiu. Kula chakula iweekanavy, ingawa kidgkidg Nenda kwa daktari, ikiwa: mt unazidi kupanda a umeendelea kwa mda mrefu hali yak ya afya yaendelea kuwa mbaya kutapina a / na kuharisha vimezidi a unanyamba / unaharisha damu

21 Maumivu ya siki / masiki (Krvatulehdu kawaida kwa watt mara nyingi husindikizwa na mafuwa Dalili zake Maumivu huanza mtt anaplala usiku a akipumzika mchana. Anajisikia kuwashwa ndani ya siki huku akiumizwa kabisa Msaada wa kwanza (Ensiapuna) Kulingana na umri wa mtt, mpe dawa yakupunguza maumivu halafu umlalisha upande wa ubavu Waweza muacha alale usiku kutwa halafu asubuhi mpeleke kwa mganga Matibabu kawaida hutibiwa kwa antibitiki (antibitique) ila unaweza kujaribu kwa siku chache kutzitumia na kuna ikiwa ugnjwa utajipnya mwenyewe mpeleke mtt akachunguzwe tena mwezi mja baada ya kuzitumia madawa Ungnjwa huu hauambukii 5.4 Maumivu ya siki / masiki kwa mtu mzima / mkubwa (Krvakipu aikuisella) Si kawaida kwa watu wazima kama ilivy kwa watt Mara nyingi yatkana na shida fulani katika mfereji wa siki Mara nyingine sababu za maumivu zaweza kuwa mahali pengine kwa mfan zawezatkana na men na kwenginek Matibabu Nyumbani unawezatumia dawa za kupunguza maumivu kwa mda wa siku 1 a 2. Maumivu yakizidi a kama una mt, unana kizunguzungu, kuna kivimba ndani a nje ya siki, kuva vitu vinatka ndani ya siki nk. nenda kamune daktari mja kwa mja Kutkwa damu ndani ya siki ni sababu kuu ya kwenda haraka sana kumuna daktari bila kuchelewa Matibabu yatkana na maumivu a na kutkwa na kemikali fulani ndani ya siki / masiki Shida ya mfereji wa siki mara nyingi hutibiwa tu na yale maji yakuweka ndani ya siki (krvatippa)

22 Maumivu ya kichwa (Päänsärky) Maumivu ni sawa kwa watu wazima kama kwa watt Sababu mbalimbali zawezakuwa chanz cha maumivu ya kichwa: infectin (infektit) shida za mach kutkuna vizuli kiu, njaa na mchk kutkutembea a kufanya mazezi ya mwili mvutan upande wa shing na mabega Matibabu kupumzika kutumia dawa yakupunguza maumivu mazwezi ya mwili kuheshimu saa na mda wa kulala massage Hatimaye maumivu ya kichwa yale yakutatanisha lazima ya chunfuzwe kwa karibu kabisa. Nenda kwa daktari PAPO HAPO, ikiwa: maumivu yanaendelea kuwa makali zaidi maumivu hay yanasindikizwa na dalili nyngine kama vile: kupteza fahamu, kupza, kutetemeka, kushindwa kusema, maumivu ya mwili mzima, maumivu ya shing, mt mkali, nk. 6. MATUMIZI YA PESA KATIKA FAMILIA / JAMAA 6.1 Misaada ja kijamii inchini Finland (Ssiaalietuudet Sumessa) Wengi wa wa wafini wanaishi maisha ya kazi na hii ndi msingi wa maisha ya. Kwa mshahara ya wanalipa kdi. Wazee hustaafu kwa wakati halisi na kuishi kwa pensheni (pensin). Watu a / na familia wenye / zenye kipat cha chini hupata misaada mbali mbali kutka serikali (leta) au manispaa (cmmune). Mja wap wa misaada hiy ni kama kulipa kdi ya nyumba (asumistuki), pesa ya chakula kwa wasi na kazi (työttömyystuki), marupurupu ya watt (lapsilisä), tiba wakati wa magnjwa nk.

23 23 Una haki pia ya msaada wa pesa ya gharama (dépenses) za maisha (perustimeentultuki) ikiwa kipat chak hakitshi kwa gharama zak muhimu za kila siku, kwa mfan kulipa kdi ya nyumba na chakula. Hakikisha umejaribu njia zte kupata msaada na kugharimu mahitaji yak yte kabla ya kumba msaada huu maana ndiy hatuwa ya mwish. Kela ni kitu cha serikali kinach husika na usalama wa msingi (yaani misaada) katika hali tfauti za maisha hapa Finland. Kela humpa kila mtu kadi (carte ya Kela) yenye namba zake za peke (henkilötunnus). Kadi hii mtu huenda nay kila mahali maana huhitajika kila pale unapkabiliana na mahitaji mbalimbali za kijamii, kwa mganga, kwenye duka za madawa, katika fisi mbalimbali nk. Misaada hulipwa kila mwezi tarehe mbalimbali. Ni vizuli kujuwa misaada unayipata, kiwang gani na siku gani hulipwa kwenye akaunti yak ya benki. Kadhalika ni vizuli pia kuandika / kuhesabu yanaykupasa kulipa / kununuwa kila mwezi kama vile kdi ya nyumba, chakula, nauli (tickets) za safari, mavazi, vifaa vya usafi, malip ya simu, madawa, internet nka. On helpmpi suunnitella rahankäyttöä js tietää, mitkä vat kuukauden yhteenlasketut tult ja ment. 6.2 Matumizi ya pesa kwa maisha ya kila siku (Rahankäyttö arjessa) Matumizi ya pesa ni sehemu muhimu ya maisha ya kila siku. Mwanzni yawezanekana kana kwamba Finland watu ni matajiri na hutumia pesa nyingi sana. Jap hiy gharama ya maisha inchini Finland ni kali ingawa vifaa na bidhaa za chakula hupatikana vyepesi. Gharama muhimu za maana kwa maisha ya kila siku na zinazshugulikiwa kila mwezi ni kama vile: Kdi ya nyumba na menginey kama vile umeme, maji labda bima (assurance) ya nyumba pia, nk. Gharama za chakula Mavazi na viatu kulingana na majira ya mwaka (baridi, mvua na jt) Vifaa vya usafi wa mwili na makaazi (mnakishi) Huduma za afya kama vile madawa na kadhalika

24 24 Gharama za usafiri kwa mfan nauli (ticket) ya buss kwa safari muhimu Simu na gharama zake kama vile internet Kumbuka kuweka kiwang fulani cha pesa kwa ajili ya shida zisiztarajiwa na dharura (urgence et imprévus). Kwa mfan huduma za mwili (uzuri, uremb), mikahawa na migahawa (restaurant), michez, safari ndg ndg nk. Tizama hapa chini jinsi gani waweza kujiwekea hatiba ya pesa ingawa ndgndg kila siku: Pika chakula na utengeneze mikate nyumbani Pangilia gharama za kuhemea na uandike liste Tizama bei vizuli bei ndg bei ya kil nk. Usihemeleye kwenye kiski a kwenye vibanda vya gesi Pika chakula cha kutsha kisha uhifadhi kwenye friji Unaweza tumia pia sk za chagua (kirpputri). Nyingine zik hata kwenye internet ila angalish na majambazi! Tizama kila mara duka amaz zimepunguza bei Tizama ikiwa waweza kipata unachkihitaji kutka wengine, si lazima kununuwa kila mara. Unaplipa unaweza tumia kadi yak ya benki a pesa miknni. Pesa mknni unana kabisa mja kwa mja kiwang kile umekilipa ila si vizuli kuchukuwa pesa nyingi mfukni / miknni unaptka nyumbani. Menginey skni na kwenye internet wawezaitumia kadi yak ya benki kwa kulipa ila angalish usichukuwe vitu vingi kulik kiwang cha pesa ulich nach kwenye akaunti. Ukiipteza kadi yak ya benki ita pap hap (palepale) benki yak a mba msaada kutka mtumishi wak wa fisi ya wakimbizi ili mja kwa mja kadi hiy ifungwe isitumiwe na wale watakaipata ilikptelea! Inchini Finland benki ni sehemu salama sana kuhifadhi pesa yak!

25 25 Ikiwa unashindwa kulipa bili (facture) fulani ni heri kuzungumza na mdai (yule unapashwa mlipa) wak ili musikilizane jinsi ya kutatuwa shida. Labda akakungezeye mda mfupi tkana na masikilizan yenu ninyi wawili. Ikiwa kwa sabau ya lugha huwezi kuzungumza na mdai wak, basi mba msaada tka mfanyakazi wak kutka fisi ya wahamiaji. Kama hulipi bili na hukumba kungezewa mda wakulipa kutka mdai wak, basi utangezewa faini fulani kwenye bili na labda ikasukumwa kwa wanalipisha wasilipa bili kwa hiyari na hap si vizuli kwak. Kwenye internet kuna mitanda mbalimbali inayrahisisha ununuzi wa bidhaa, ila angalish maana unaweza nunuwa kitu cha bei ndg na baadaye ukalipa zaidi. Chunguza ikiwa mtanda unaaminika kabla hujanunuwa chchte, kwenye mitanda inayaminika watu huvipata vitu vya bei ndg kabisa. Kuna makampuni mengine yanayuza (uzisha) kwa deni Mkp wa pap hap (express) ila wenye riba (intérêt) ya juu zaidi na malip ya kila mwezi Kuna pia mkp wa bidhaa na kulipa nusunusu kila mwezi ila kwenye bei ya msingi hunezeka riba na malip ya kila mwezi hadi deni limelipwa lte Mwishwe ukipiga hesabu utajikuta umelipa zaidi kulik ile bei ya msingi ya bidhaa yenyewe. Hakuna mkp wa bure usidanganyike. Heri ni kujilinda na mikp hiy. Mara dufu ni heri kumba ushauri ukiwa na shida kipesa! 7. FAMILIA INCHINI FINLAND (PERHEARKEA SUOMESSA) 7.1 Utamaduni wa desturi ya Kifini (Sumalainen tapakulttuuri) Kawaida ya milha na desturi za kifini ni kupeana mwanya wakutsha kwa maisha ya kipekee. Kwa mikutan / mkutan rasmi wafini husalimiana kwa kupeana mikn na kujieleza (kujitambulisha), kadhalika ikiwa ni mara ya kwanza watu wanakutana. Majirani kwenye manyumba / maghrfa za upangaji husalimiana ila mara nyingi huwa hawafahamiani zaidi (kwa undani). Ndi maana watu wengi husema kuwa ni vigumu kabisa kzweana na wafini ila pale wanapkuwa ni marafiki, basi

26 26 huwa ni marafiki kwelikweli. Si asili ya wafini kuzungumza na watu wasiwafahamu katika usafiri wa umma (ndege, buss, gari ja mshi, metr tram...) na maene ya umma na hali hii si chuki yyte ile bali desturi tu. Maisha ya kikazi inchini Finland huwafanya watu kuwa busy na kuchukuwa sehemu kubwa ya wakati wa mtu. Inchini hapa ni jamb la kawaida kuna wazazi wte wap kazini kila siku. Yaani watu hukutana tu kazini, shuleni, kwenye michez na burudani fulanifulani. Watt wengi baada ya shule wak kwenye vikundi vya michez mbalimbali a wanajifunza kila juma na zaidi kupinga vifaa mbalimbali vya muziki na michez. Marafiki hukutania pia uwandani, matembezeni kama vile kwenye migahawa na matembezi. Inasemeka kuwa wafini kwa jumla ni wasemakweli na waminifu. Husemeka pia kuhusu maumbile ya mfini, kiundani inaymaanisha uvumilivu na subira vimupelekavy (vinavymfanya), ingawa ni vigumu, kuifanya vizuli kazi a chchte kile ameanza kifanya hadi mwish. 7.2 Watt na vijana katika familia (Lapset ja nuret perheessä) Sababu ya haya maisha ya harakaharaka kila siku ni bra kufanya kila lile ili kuhakikisha watt pia wameizwea hali hii. Ni vizuli kuzungumzia watt kuhusu maisha ya kila siku na kuwaeleza kuhusu mpangili wa kesh. Kwa njia hii mtt pia ingawa kiakili atakuwa tayari anajuwa nini kesh kitafanyika na kujitayarisha vyepesi pia vizuli. Kumbuka kuwa pamja na kuwa maisha ni ya harakaharaka kila siku, mtt anahitaji kupumzika yakutsha, anahitaji mtu karibu yake, kuwa na mda pamja na wazazi na ndugu zake. Televisheni (TV) na simu ya mkn ni wachungaji wabaya wa watt. Ni vizuli mbele ya wakati kusikilizana na mtt mda atakakuwa mbele ya TV kila siku na kuhakikisha mda unaheshimika. Mtt akishatka shuleni ni vizuli kwa mda fulani awe nje kwenye hewa nzuli na sikujifungia ndani pekee. Inchini Finland ni marufuku (inakatazwa) kabiasa kumpiga mtt a kumpa malipizi yanumiza mwili!

27 27 Ichini Finland kuna desturi yakungea na mtt kuhusu sheria za familia na mipaka. Ikiwa inahitajika, bila kumpiga mtt asiptii anaweza pewa malipizi ingawa kwa kumuwekea mipaka a kunyimwa kitu fulani kinachmfurahisha. Na anap adhibiwa (pewa malipizi) ni vizuli aelezwe nikwa nini na adhabu (malipizi) hiy itadumu mda kiasi gani. Hivi mtt atapata kujifunza kutka maksa yake na kujikswa ili mara ingine asiyarudilie maksa yaleyale. Vijana inchini Finland wa haki ya uamzi wa pekee. Ni mara haba kabisa wazazi kushiriki katika uchaguzi wa kijana a msichani ni nani anataka kuwa naye (kuwa a kulewa). Ndi maana mazungumz na vijana ni muhimu sana. Wazazi wanaweza muachia kijana uhuru hu na kumuwekea mipaka kwa njia inayfaa. Kuzungumza naye kijana nakusikilizana kuhusu sheria za familia kama vile mda wa kurudi nyumbani jini, sheria kuhusu matumizi ya televisheni na simu ya mukn, kuhusu pesa za mfuk za wiki (juma) nka. Watt wa chini ya umri wa kwenda shule waweza saidia wazazi kuhemea chakula dukani kulingana na uwez na matakwa ya. Wale wenye umri wakwenda shuleni waweza saidia ingawa mara mja kwa wiki kusafisha chumba a vyumba vya na kupanga mavazi ya mahali pake. Kukitkea kutkuelewana na magumu mazit katika familia hata ukajisikia huwezi tena ni vizuli kumba msaada kutka watumishi wanahusika na huduma za kijamii a / na wahamiaji kutka fisi yak. Jukumu za hawa wafanyakazi ni kusaidia na kuhakikisha familia na watt wanaendelea vizuli 8. MASOMO NA KAZI ICHINI FINLAND (SUOMALAINEN KOULUTUS JA TYÖELÄMÄ) 8.1 Mfum wa elimu / mpangili wa masm ichini Finland (Kulutusjärjestelmä Sumessa) Inchini Finland kwa umri wa mya 1 hadi 5 kila mtt huenda kwenye maternelle a mahali pengine pa malezi ya watt wa umri wake. Huk kwenye martenelle wanazungumza na wazazi kuhusu malezi, mtt yuk huk saa ngapi kwa siku, na jinsi yakumujali mtt katika kukmaa kwake. Huk mtt pia hujifunza lugha yakifini na jinsi yakuishi / kuwa na wengine katika kundi la.

28 28 Inchini Finland kwenda shule (kusma) ni mja wap wa shurti za msingi. Watt wte wenye umri wa kwenda shule ni sherti waende. Pia kuna daraja (esipetus) la kumuandaa mtt kulianza shule la msingi (primaire). Mtt anapandaliwa kwenda shule huzingatiwa kila kitu pamja na mahitaji binafsi ikiwa mtt anay, ilimradi asme bila magumu yyte yale. Shule la msingi lina kidat cha kwanza nach ni darasa la 1 6 na kidat cha pili ambach ni darasa la 7 9. Shule la msingi ndil msingi kabisa wa masm yte kwa jumla. Shurti hii ya kusma inaisha pale mtt amelimaliza shule la msingi a ameeneza mya 17 ya kuzaliwa. Kwa vijana wa wahamiaji huandaliwa shule la kuwaandaa kwenda kusmea prfessins. Sekndari huchukuwa mda wa myaka 2 hadi 4 zidi ya ile myaka 9 ya shule la msingi. Anapimaliza sekndari mwanafunzi hupewa cheti cha kuwa amefaulu na kumaliza masm yake ya sekndari (ylippilastutkint). Shule za kitaaluma (prfessins): Baada ya shule la msingi mwanafunzi anaweza endelea kwenye shule za kitaaluma ambaz kwa kawaida huchukuwa myaki mitatu takriban. Lengh la shule hili ni kumpa mwanafunzi ujuzi, fahamu na uwez kwa maisha ya kazi inaymsubiri huk mbele katika maisha yake. Chu (Ammattikrkeakulu): Kwa majifunz muhimu tena yakuendelea kabisa chu kikuu huchukuwa mda wa myaka 3,5 4,5. Aliye na diplma ya chu ana uwez wa kutumika kama vile mganga (infirmier/e), muuzaji dukani, injiniya wa ujenzi, nka. Chu kikuu (Ylipist): Chu kikuu inamaanisha kunak smewa sayansi (Sciences) na sanaa kwa kiwang cha digrii ya mastazi (Master s). Inachukuwa mda wa myaka mitan karibuni. Masm mengine ya chu kikuu humuandaa mtu mja kwa mja kwa kazi fulani kama vile mwalimu, mwana sheria, daktari, injiniya mkuu, nka.

29 Fasi yake mhamiaji katika maandalizi ya elimu inchini Finlande Masma ya watu wazima (wakubwa) yamebuniwa kuwasaidia watu wakubwa kudumu kwenye ajira a kuingiya kwenye sk la kazi. Lengh lake nikuwapa watu ujuzi mbalimbali tena mpya kulingana na mahitaji yaliyk kwenye sk la kazi. Masm ya utamaduni kwa wahamiaji wakubwa (Aikuisten maahanmuuttajien ktutumiskulutus): Katika masm haya wahamiaji hupewa ujuzi mbalimbali pamja nakujifunza lugha ya kifini a kiswidi, ujuzi wa jamii ya kifini, kusaidiwa kuchaguwa prfessin na kuelekezwa kuhusu maisha ya kazi hapa Finlande. Hapa mtu huandaliwa kwa majifunz / masm mbalimbali ya prfessin a chuni na kusaidiwa kulijenga daraja litakalmpeleka kwenye maisha ya kikazi. 8.3 Maisha ya kikazi inchini Finlande (Työelämä Sumessa) Inchini Finlande haki za wafanyakazi zinahifadhiwa na sheria na mikataba ya kazi. Pamja na haki hiz ni kama vile saa za kazi, likiz (cnges), usalama kazini, usawa wa jinsia, nk. Sheriya yasema kwamba mkataba wa kazi hauwezikuwa wa manen bali kwa maandik na lazima uwe umesainiwa na pande zte mbili yaani mwajiri na mwajiriwa. Mwajiri ana haki yakuingza kazi, kutwa maelekez kazini, na kukmesha mkataba kwa jinsi inavykubaliwa na sheriya ya kazi inchini Finlande. Mwajiri analazimika kufuata na kutii sheriya na mikataba ya kazi, kuwakamata wafanya kazi wte sawasawa na kuhakikisha usalama na afya ya wafanyakazi kazini. Mfanyakazi yeyte ana haki ya mshahara wake kama ilivysainiwa kwenye mkataba wa kazi. Ana haki pia kutumikia katika mazingira yaliy na usalama na yasiyasiri afya yake. Ni wajibu wake mfanyakazi kuifanya kazi kwa vizuli, kuheshimu saa za kazi na kutii maelekez ya kazi. Inchini Finlande mahali pa kazi ni muhimu sana mfanyakazi awe wakuaminika, anayetii mda (saa), mwanzilishi, anayetii usawa na pia mwenye uwez wakutumika katika kundi la watu.

30 30 Mfanyakazi ana haki ya kuwa nyumbani ikiwa anaumwa / anagnjwa na mwajiri ana haki ya kumba uthibitishaji / kitambulish cha daktari kwamba kweli ulikuwa ukiumwa / umegnjwa. Kwa hiy wewe mfanyakazi kumbuka kumba kitambulish hich kutka daktari wak. Mfanyakazi ana haki ya mshahara wake kwa mda ule wa magnjwa. Ukiumwa nakujisikiya huwezi kuenda kazini, basi mjulishe mwajiri wak kuhusu hali hiy. Kunakzaliwa mtt mpya katika jamaa mzazi ana haki ya kukaa nyumbani akimlea mtt. Kawaida mzazi anaplea mtt changa nyumbani hana haki ya mshahara. Kwa mda hu wa malezi mzazi ana haki kwa marupurupu ya malezi ya mtt yanaytlewa na Kela. Pamja na hay sheriya inasema kama mwajiri hana haki ya kukmesha a kusimamisha mkataba wa kazi kwa sababu za ujauzit (mimba) wa / ya mfanyakazi. 9. FINLANDE NA JAMII YA KIFINI 9.1 Ya kawaida unaypaswa kuyajuwa Finlande, inchi yenye wakaaji takriban milini 5,5 imejipatiya uhuru mwaka Mji wake mkuu kusini mwa inchi ni Helsinki. Kulingana na us 338,424 km² na mraba wake 1300 km tka husini hadi kaskazini, Finlande ni ichi kubwa. Finland inaundwa na vijiji vingi na miji yake mikubwa mingi hupatikana kusini mwa nchi. Kwenek ichini kuna miji mikuu kama vile Turku, Tampere, Jyväskylä na Oulu. Inchi jirani nza ni Urusi mashariki mwa nchi, Uswidi (Suède) magharibi na Nrway huk kaskazini. Kusini ghuba ya Finlande inaweka mupaka kati ya Finlande na Estnia. Finland ik katika sehemu ya kaskazini mwa Ulaya na ik katika Umja wa Ulaya. Sarafu ya Finland ni Eur. Kwa ujumla, Finland inaelezwa kuwa nchi salama.

31 Mazingira na majira (Lunt ja ilmast) Finlande ni nchi yenye pri na bahari vingi, kwa hiy huitwa nchi yenye maelfu ya mabahari. Finlande ina wakaaji wachache ukilinganisha na us wake. Kuna mazingira ya pri hata katika miji mikuu ya nchi. Kwa waida watu hujitembeza katika mapri hay iwap si mali binafsi ya mtu fulani. Kuna mzingira mazuri karibuni na kila mji ambap ni mahali pazuli pakujitembezea. Finlande kuna majira 4 tfauti katika mwaka nay ni: Spring, kiangazi, vuli na majira ya baridi. Kwa ujumla kiangazi ndi wakati wa likiz nchini Finlande. Wakati hu masm huwa yamefunga milang na kufunguwa tena mwezi Ogasti (mwezi wa munane). Ofisi nyingi za serikali hata za kipekee pia huwa zimefunga milang maana wafanyakazi wak likizni. Wakati wa kiangazi usiku ni kama mchana maana kuna juwa mda wte. Mwezi wa septemba (mwezi wa kenda) kunaanzakuwa giza na mchana mfupi. Majani ya miti inageuka rangi ya njan na nyekundu halafu inaanza anguka kutka kwenye miti. Wakati hu watu huyachuma matunda madgmadg na uyga kutka prini. Kulingana na upande unakishi hapa Finlande, wakati wa majira ya baridi mchana ni mfupi maana usiku (mda wa giza) ni mrefu kulikni mbele. Kadiri unapenda kaskazini mwa inchi kadiri mchana ni mfupi zaidi. Kawaida mda huu kuna theluji na baridi nyingi kila mahali ila kazi na shughuli za maisha ya kila siku zinaendelea kama kawaida. Watu wazima huenda kazini wengine shuleni, watt pia wak shuleni kama kawaida. Mda wte huu milang na madirisha vya nyumba huwa vimefungwa ili baridi lisiwe nyingi ndani. Watu wengine wanapendelea kutembeatembea nje wakati huu wa baridi. Katika spring mchana huanza kuwa mrefu mara tena huku theluji zikiyeyuka nakugeuka maji. Majani yanaanza kumea, miti inaanzata majani na mauwa yanajitkeza mitini na mashambani. Majira haya huelekeza mja kwa mja katika kiangazi ambap mchana ni mrefu zaidi kulik usiku. Isipkuwa kusini mwa nchi pekee ndi kuna giza ya masaa machache sana. Jap hiy watt hulala, huelekezwa kitandani kwa mda ule wa kawaida.

32 Mfum wa usawa inchini Finlande Finlande ni jamuhuri (république). Nchini hapa nguvu za kisiasa, mfum wa haki na sheria ni vitu tfauti. Kwa kura za wanainchi kila baada ya myaka 4 huchaguliwa wabunge wapya na raisi mpya a yuleyule huchaguliwa kila baada ya myaka 6. Bunge na ikulu vinapatikana katika mji mkuu Helsinki. Serikali ya nchi inakusanya kdi kwa njia mbalimbali, kwa mfan, kutka mishahara ya wafanyakazi, matumizi ya gari, na kadhalika. Kdi hiz zinajumuisha huduma za afya na kijamii, shule, maktaba (biblithèque) na ujenzi pia utengenezaji wa mabarabara, nka. Usawa wa jinsia hapa Finlande umehifadhiwa na sheria. Ina maana kwamba mwanaume na mwanamuke wte wak sawa mbele ya sheria. Kila mtu ana majukumu yanaympasa kufuatilia na kushika. Isikike kuwa nchini Finlande wanawake wengi ni wasmi sawa sawa na wanaume na wap kazini katika nyanja zte za maisha. Wazazi wali na mtt mchanga wanaweza sikilizana kwa pamja ni nani kati ya abaki nyumbani na mtt huku mwingine akiwa kazini. Isikilike pia kuwa hapa Finlande kila mtu ana haki yakuchaguwa mwenyewe mume a muke wa maisha yake na kuwana kisheria hata wajapkuwa wa jinsiya mja. 10. KUINGIA KATIKA JAMII (KOTOUTUMINEN) Kuingia katika jamii ni ushirikian katika nyanja zte za maisha. Ni kukubali mazingira na kuingia kwelikweli katika maisha mapya. Mamb muhimu katika huku kuingia katika jamii ni pamja na kujifunza na kujiendeleza kilugha, kukabili vizuli shughuli za maisha ya kila siku, kujiendeleza kielimu na kupitia elimu hii kwenda kazini. Kuingia katika jamii pia kuna kuwa una marafiki na kujisikia kabisa kuwa mwanamemba a mmjawap wa jamii hiy. Kulingana na sheria, katika hatua za mwanz mhamiaji anapingia hapa nchini, mpang wa ushirikian wa kijamii wa kipekee hufanywa pamja na wafanyakazi tfauti. Mpang huu unaweza kubadilishwa na kubiniwa upya baadaye.

33 33 Huduma mabalimbali hushiriki katika huku kuingizwa katika jamii ila mwishwe kila mtu ana jukumu lake katika kazi hii maana yeye mwenyewe ndiye nahdha wa mamb yake. Mwenyewe huamuwa jinsi gani anataka kujifunza kuhusu nchi yake mpya na utamaduni wake. Kuingizwa na kuingia katika jamii ni mchakat (prcessus) amba huchukuwa mda mwingi. Vizuli kumba msaada tka wafanyakazi wa kijamii ikiwa kumejitkeza mamb magumu na hata yakakufanya usipate usingizi tena. Wafanyakazi ha waweza kusaidia kwa njia mabalimbali. Unaweza ukiwa mwenyewe, katika jamaa a na marafiki kuuchunguza mchakat wak wa huku kuingia katika jamii kwa kutumia maswali yafuatay: Man gani ulikuwa nay kuhusu Finlande kabla hujaja hapa inchini? Je, man hay yalikuwa ni kweli? Ungejishauria nini kama ungelikuwa le ndi unahamia Finlande? Nini kwak kimekuwa mshanga mkubwa nchini Finlande tfauti na vile ulivytarajia? Vitu gani vizuli ungekuja navy kutka kule uliktka? Vitu gani vizuli kutka Finlande ungevipeleka nchini uliktka kama ungerudi huk? Mashauri mazuli ya kukusaidia kuingia katika jamii: Zipe thamani asili, milha, desturi na lugha vyak Zipe thamani asili, milha, desturi na lugha za hii jamii mpya Fundisha watt wak asili na lugha ya kwa na uvipe thamani ya juu kabisa Chukuwa maslahi kutka mamb mapya Jipe mda na wepesi wakuelewa mamb na kadhalika uvipe watu wak wa karibu. Epukana na mchk Kubali kwamba maleng yte ya maisha hayawezi kukamilika bali mamb mapya tena mazuli yawezajitkeza Sikiliza ushauri wa wale walikutangulia hapa nchini na wamepaishi kwa mda wakutsha.