Kala- ja vesijulkaisuja nro 169 Ari Haikonen, Jani Helminen, Sauli Vatanen, Lauri Paasivirta & Jouni Kervinen Vantaanjoen yhteistarkkailu Kalasto ja pohjaeläimet vuonna 2014
1 Johdanto... 3 2 Vesistöalueen yleiskuvaus... 4 3 Tarkkailun perusteet ja pistekuormitus... 6 4 Pistekuormituksen vaikutuksista kaloihin ja pohjaeläimiin... 8 5 Kalaistutukset Vantaanjoen vesistössä... 9 6 Kalastotutkimukset... 11 6.1.1 Pyydystettävyyden arviointi... 12 6.1.2 Tulokset vuonna 2014... 13 6.1.3 Taimen Vantaanjoen vesistössä... 16 6.2.1 Vantaanjoki... 19 6.2.2 Keravanjoki... 22 6.2.3 Luhtajoki... 23 6.2.4 Kylmäoja... 25 6.6.1 Otanta ja vastausprosentti... 31 6.6.2 Kalastus Vantaanjoen vesistössä... 32 6.6.3 Saaliit... 33 6.6.4 Taimen... 34 6.6.5 Ongelmat ja ilmiöt... 34 6.7.1 Kuormittajat... 36 6.7.2 Poikkeustilanteet... 37 7 Pohjaeläintutkimukset... 39 7.1.1 Tilastolliset testit... 40 7.2.1 Koskipaikat... 41 7.2.2 Suvannot... 52 7.2.3 Tilastolliset testit... 55 8 Yhteenveto Vantaanjoen vesistön kalatalous- ja pohjaeläintarkkailun tuloksista... 57 9 Kirjallisuus... 59 10 LIITTEET... 62
Liiteluettelo
1 Johdanto
2 Vesistöalueen yleiskuvaus
3 Tarkkailun perusteet ja pistekuormitus Vemala
4 Pistekuormituksen vaikutuksista kaloihin ja pohjaeläimiin
5 Kalaistutukset Vantaanjoen vesistössä 5.1 Taimenistutukset Ikäryhmä 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 yhteensä Yhteensä 26 377 43 021 11 106 0 15 528 5 360 4 159 105 551 5.2 Kirjolohi-istutukset
Istutuspaikka 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 yhteensä Yht. 5 810 6 298 5 443 4 803 5 933 5 576 4 812 38 675 5.3 Lohi-istutukset Ikäryhmä 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 yhteensä Yhteensä 81 309 33 280 43 230 0 0 - - 157 819 5.4 Muiden lajien istutukset 2013 2014 yhteensä
6 Kalastotutkimukset 6.1 Sähkökalastukset Koealan nro koealan nimi tarkkailun kuvaus
6.2 Kalaindeksi
6.3 Kalojen aistinvarainen arviointi
6.4 Kalojen vierasainepitoisuudet 6.5 Koeravustukset
Ravustuspaikka paikan tunnus yksilöä yksilöä/ mertayö yksilöä/ rantametri kannan tila Yhteensä 509
Ravustuspaikka paikan tunnus koiras naaras koiras naaras Yhteensä 240 269
6.6 Kalastus Vantaanjoen vesistössä vuonna 2014 vapaa-ajankalastuskysely Yhteensä 4 350 1 000
Yhteensä 47 186 100 %
yhteensä 7 313 4 252 244 5 688 206 82 22 172 63 Yhteensä 1 966 1 654 1 407 38 11 239 38 242 779 135 20 131 48 345 18 042 100 %
6.7 Pohdintaa jätevesien vaikutuksesta kalastoon ja rapuihin Vantaanjoen vesistössä
7 Pohjaeläintutkimukset 7.1 Aineisto ja menetelmät.
Unio Anodonta, keskisuuret savimaiden joet (Ksa) hyvin pienet savimaiden joet (Psa_h) River Chironomid Index
7.2 Tulokset ja tulosten tarkastelu ID koski kokonaisyksilömäärä yks/4 x 30 sek. kokonaistaksonimäärä (HVS vain ryhmänä) HI c EPT, lajitaso PMA (Ksa) joki Keravanjoki Luhta- Vantaanjoki
Vantaanjoen pääuoma Aphelocheirus aestivalis Cheumatopsyche lepida Ancylus fluviatilis Hydropsyche siltalai, Psychomyia pusilla Gammarus pulex H. siltalai nebulosa Taeniopteryx H. siltalai Hydropsyche angustipennis Capnopsis schilleri Sericostoma personatum
Luhtajoki muticus ja Baetis rhodani Baetis
Keravanjoki
H. siltalai Isoperla
Lentokentän tarkkailu ID Puro Kokonaisyksilömäärä yks/4 x 30 sek. LK01 LK02 LK03 LK04 LK05 Kokonaistaksonimäärä (HVS vain ryhmänä) HI c EPT, lajitaso PMA (Psa_H)
angustipennis Elmis aenea Lype phaeopa Cheumatopsyche lepida Hydropsyche Macropelopia, Prodiamesa, Brillia bifida, Rheocricotopus effusus ja Polypedilum convictum). Rhyacophila fasciata
Unio crassus Näytepaikka 1. Vanhankaupunginkosken niska 2. Pitkäkosken niska 3. Königstedtinkosken niska Kokonaisyksilömäärä (yks/m 2 ) Kokonaistaksonimäärä (kaikki) Kokonaistaksonimäärä (HVS vain ryhmätasolla) Biomassa (g/m2) ilman suursimpukoita RCIindeksi 4. Boffinkosken niska 5. Rantakulma 6. Arolampi 7. Versowood Riihimäki Oy:n alapuoli 8. Versowood Riihimäki Oy:n yläpuoli 9. Luhtaanmäenjoki 10. Lepsämänjoki 11. Keravanjoki
Microtendipes pedellus Polypedilum nubeculosum Chironomus riparius
7.3 Kuormittajakohtainen tulosten tarkastelu aikasarjan perusteella
8 Yhteenveto Vantaanjoen vesistön kalatalous- ja pohjaeläintarkkailun tuloksista
9 Kirjallisuus
10 LIITTEET Vantaanjoen pistekuormitus BOD7-atu FOSFORI TYPPI AMMONIUMTYPPI VANTAANJOEN YLÄOSAN ALUE LUHTAJOEN ALUE LEPSÄMÄNJOEN ALUE KERAVANJOEN ALUE KOKO VESISTÖALUE YHTEENSÄ 29 318 10 702 152 5,2 99 259 7,7 0,26 97 1 765 428 15 76 63 2,1 96 Lentoaseman kuormitus
62 0 0 102 103 0 1 420 1 151 yhteensä 0 0 2 838 2 838
ID Sähkökalastusalue I P joki kunta
koeala
koeala
koeala
Pyyntipaikka I P joki kunta
Pyntipaikka pvm pituus paino sukupuoli (1=uros, 2=naaras) ikä elohopeapitoisuus, mg/kg Koeravustusalue joki kunta I P
HI a HI c HI tot.k K Ekol. kerroin, K K = 1 K = 2 K = 3 K = 4 K = 5 Koskikorennot Nemoura cinerea Isoperla Diura Amphinemura sulcicollis ( Plecoptera ) Nemoura, Taeniopteryx nebulosa Protonemura Amphinemura borealis Leuctra fusca Capnopsis schilleri Leuctra, Päivänkorennot Heptagenia fuscogrisea Baetis Heptagenia sulphurea Heptagenia dalecarlica (Ephemeroptera) Paraleptophlebia Ephemerella Vesiperhoset Neureclipsis bimaculata Plectrocnemia conspersa Rhyacophila nubila Agapetus ochripes (Trichoptera) Hydropsyche angustipennis Hydropsyche pellucidula Hydropsyche saxonica Hydropsyche siltalai Ceratopsyche nevae Lepidostoma hirtum Ceratopsyche silfvenii Arctopsyche ladogensis Cheumatopsyche lepida Micrasema Sericostoma personatum Kovakuoriaiset Oulimnius tuberculatus Elmis aenea Stenelmis canaliculata (Coleoptera) Limnius volckmari
Indikaattorilajit Surviaissääsket (Chironomidae) Tanypus Chironomus f.l. plumosus Chironomus f.l. semireductus Chironomus f.l. reductus Chironomus f.l. fluviatilis Chironomus f.l. salinarius Chironomus f.l. thummi Einfeldia Microchironomus tener Polypedilum nubeculosum Microtendipes Polypedilum f.l. breviantennatum Stictochironomus ( Cricotopus Psectrocladius ) Tanytarsus
Koskipaikka, pvm, uoman leveys 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Värysmadot,Turbellaria Planaria torva Harvasukasmadot, Oligochaeta Juotikkaat, Hirudinea Piscicola geometra Glossiphonia complanata Erpobdella sp. Kotilot, Gastropoda Bithynia tentaculata Radix peregra (Euomphalia strigella) Gyraulus crista Physa fontinalis Ancylus fluviatilis Simpukat, Bivalvia Pisidium sp. Sphaerium corneum Vesipunkit, Hydracarina Vesikirput, Cladocera Eurycercus lamellatus Siirat, Isopoda Asellus aquaticus Katkat, Amphipoda Gammarus pulex Päivänkorennot, Ephemeroptera Leptophlebia sp. Ephemera vulgata Ephemerella mucronata Serratella ignita Caenis horaria Caenis luctuosa Heptagenia (Kageronia) fuscogrisea Heptagenia sulphurea Baetis fuscatus Baetis muticus Baetis niger
Baetis rhodani Baetis vernus- Centroptilum luteolum Cloeon sp. Sudenkorennot, Odonata Calopteryx sp. Platycnemis pennipes Koskikorennot, Plecoptera Taeniopteryx nebulosa Capnopsis schilleri Amphinemura borealis Nemoura sp. Isoperla sp. Luteet, Heteroptera Micronecta sp. Aphelocheirus aestivalis Kaislakorennot, Megaloptera Sialis sordida Sialis fuliginosa Vesiperhoset, Trichoptera Rhyacophila nubila Agapetus ochripes Ithytrichia lamellaris Oxyethira sp. Lype phaeopa Psychomyia pusilla Plectrocnemia conspersa Polycentropus flavomaculatus Polycentropus irroratus Cyrnus trimaculatus Hydropsyche pellucidula Hydropsyche siltalai Hydropsyche angustipennis Cheumatopsyche lepida Brachycentrus subnubilus Lepidostoma hirtum Limnephilus sp. Potamophylax sp.
Goera pilosa Beraeodes minutus Sericostoma personatum Ceraclea annulicornis Athripsodes sp. Mystacides sp. Oecetis notata Oecetis testacea Perhoset, Lepidoptera Isovaaksiaiset, Tipulidae Petovaaksiaiset, Pediciidae Dicranota sp. Pikkuvaaksiaiset, Limoniidae Eloeophila sp. Kummitussääsket, Ptychopteridae Perhossääsket, Psychodidae Surviaissääsket, Chironomidae Polttiaiset, Ceratopogonidae Mäkärät, Simuliidae Paarmat, Tabanidae Tanhukärpäset, Empididae Wiedemannia sp. Hemerodromia sp. Sukaskärpäset, Muscidae Limnophora sp. Kovakuoriaiset, Coleoptera Orectochilus villosus Hydraena sp. Elmis aenea Oulimnius tuberculatus Limnius volckmari Elodes sp. Yhteensä
Värysmadot,Turbellaria Planaria torva Dendrocoelum lacteum Harvasukasmadot, Oligochaeta Juotikkaat, Hirudinea Erpobdella sp. Kotilot, Gastropoda Gyraulus sp. Simpukat, Bivalvia Pisidium sp. Vesipunkit, Hydracarina Raakkuäyriäiset, Ostracoda Candona sp. Siirat, Isopoda Asellus aquaticus Katkat, Amphipoda Gammarus pulex Päivänkorennot, Ephemeroptera Baetis rhodani Sudenkorennot, Odonata Somatochlora metallica Koskikorennot, Plecoptera Nemoura sp. Vesiperhoset, Trichoptera Rhyacophila fasciata Rhyacophila nubila Lype phaeopa Lype reducta Plectrocnemia conspersa Hydropsyche angustipennis Cheumatopsyche lepida Lepidostoma hirtum Limnephilus sp. Stenophylax sequax Ceraclea excisa Isovaaksiaiset, Tipulidae Petovaaksiaiset, Pediciidae Dicranota sp. Pikkuvaaksiaiset, Limoniidae Eloeophila sp. Perhossääsket, Psychodidae Surviaissääsket, Chironomidae Polttiaiset, Ceratopogonidae Kovakuoriaiset, Coleoptera Platambus maculatus Laccobius sp. Hydraena sp. Elmis aenea Oulimnius tuberculatus Limnius volckmari Elodes sp. Yhteensä LK 01 LK 02 LK 03 LK 04 LK 05
Virgatanytarsus Tanytarsus Arctopelopia Conchapelopia Thienemannimyia-agg Koskinumero 2014 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 LK4 LK3 LK5 LK1 LK2 Tanypodinae Ablabesmyia longistyla Apsectrotanypus trifascipennis Arctopelopia sp. Conchapelopia sp. Macropelopia sp. Natarsia punctata Procladius sp. Thienemannimyia sp. Trissopelopia longimana Diamesinae Potthastia longimanus Prodiamesinae Monodiamesa ekmani Prodiamesa olivacea Orthocladiinae Brillia bifida Brillia longifurca Bryophaenocladius sp. Corynoneura sp. Cricotopus sp. Diplocladius cultriger Epoicocladius ephemerae Eukiefferiella brevicalcar Eukiefferiella claripennis Eukiefferiella devonica Orthocladius (O) sp. Orthocladius (Symp.) lignicola Parakiefferiella bathophila Parametriocnemus stylatus Rheocricotopus chalybeatus Rheocricotopus effusus Rheocricotopus fuscipes Thienemanniella vittata Tvetenia discoloripes Tvetenia verralli (tshernovskii) Chironominae Demicryptochironomus vulneratus
Microtendipes pedellus Polypedilum albicorne Polypedilum f.l. breviantennatum Polypedilum convictum Micropsectra junci-t. Paratanytarsus dissimilis Rheotanytarsus sp. Tanytarsus sp. Virgatanytarsus arduennensis Yhteensä
Näytepaikka, pvm, syvyys 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Näyte Yht. Yht. Yht. Yht. Yht. Yht. Yht. Yht. Yht. Yht. Yht. Värysmadot, Turbellaria Harvasukasmadot, Oligochaeta Lumbriculus variegatus Stylodrilus heringianus Tubifex tubifex Psammoryctides barbatus Limnodrilus sp. Spirosperma ferox Potamothrix hammoniensis Juotikkaat, Hirudinea Glossiphonia complanata Helobdella stagnalis Erpobdella sp. Kotilot, Gastropoda Valvata piscinalis Bithynia tentaculata Lymnaea stagnalis Radix peregra (Euomphalia strigella) Physa fontinalis Gyraulus albus Acroloxus lacustris Simpukat, Bivalvia Pisidium casertanum Pisidium henslowanum Sphaerium corneum Unio pictorum Vesipunkit, Hydracarina Siirat, Isopoda Asellus aquaticus Ligidium hypnorum Katkat, Amphipoda Gammarus pulex Päivänkorennot, Ephemeroptera Leptophlebia sp. Ephemera vulgata Caenis horaria Heptagenia (Kageronia) fuscogrisea Centroptilum luteolum Sudenkorennot, Odonata Calopteryx sp. Platycnemis pennipes Gomphus vulgatissimus Koskikorennot, Plecoptera Nemoura sp. Luteet, Heteroptera Nepa cinerea Kaislakorennot, Megaloptera Sialis lutaria Sialis sordida Vesiperhoset, Trichoptera Hydroptila sp. Ithytrichia lamellaris Lype phaeopa Polycentropus flavomaculatus Polycentropus irroratus Cyrnus flavidus Cyrnus trimaculatus Hydropsyche pellucidula Hydropsyche siltalai Hydropsyche angustipennis Phryganea bipunctata Lepidostoma hirtum Limnephilus sp. Potamophylax sp. Molanna angustata Athripsodes sp. Oecetis testacea
Ylodes sp. Perhoset, Lepidoptera Isovaaksiaiset, Tipulidae Petovaaksiaiset, Pedicidae Dicranota sp. Pikkuvaaksiaiset, Limoniidae Pilaria sp. Surviaissääsket, Chironomidae Polttiaiset, Ceratopogonidae Mäkärät, Simuliidae Paarmat, Tabanidae Kovakuoriaiset, Coleoptera Orectochilus villosus Platambus maculatus Elmis aenea Oulimnius tuberculatus Yhteensä
Näytepaikka 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Tanypodinae Ablabesmyia longistyla Apsectrotanypus trifascipennis Clinotanypus nervosus Macropelopia sp. Natarsia punctata Procladius sp. Thienemannimyia- Zavrelimyia sp. Prodiamesinae Prodiamesa olivacea Orthocladiinae Brillia longifurca Chaetocladius piger Cricotopus sp. Epoicocladius ephemerae Heterotrissocladius marcidus Limnophyes sp. Orthocladius excavatus-t. Chironominae Chironomus f.l. plumosus Chironomus f.l. thummi (?riparius ) Cryptochironomus sp. Demicryptochironomus vulneratus Dicrotendipes nervosus Enochironomus albipennis Endochironomus tendens Glyptotendipes sp. Microtendipes chloris Microtendipes pedellus Pagastiella orophila Paracladopelma laminatum Paralauterborniella nigrohalteralis Phaenopsectra flavipes Polypedilum bicrenatum Polypedilum f.l. breviantennatum Polypedilum nubeculosum Polypedilum pedestre Tribelos intextum Pseudochironomus prasinatus Micropsectra notescens Paratanytarsus dissimilis Tanytarsus sp. Yhteensä
Näytepaikka 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 1984 1988 1992 1995 2000 2002 2003 2004 2006 2009 2012 2014