Käsikirjoittajat: Fadumo Bile Jama Abdulkadir Hamdi Abdalla

Transkriptio

1 Käsikirjoittajat: Fadumo Bile Jama Abdulkadir Hamdi Abdalla

2 KOTISIVU 1 KLIKKAA ja valitse ELÄINTARHA, TARINATALO TAI KIELISEIKAILU Guji / riix oo kala dooro BEERTA XAYAWAANKA, AQALKA SHEEKADA AMA DALXIISKA DALKA 2

3 Tusmada Sisältö Esipuhe Kotisivun ensimäinen näky ) Beerta xayawaanka Eläintarha ) Ugaar iyo habar dugaag ) Habar dugaag ) Duunyada Soomaaliyeed ) Xoolaha ) Geela Kameli ) Lo da Karja iyo ariga Vuohit ) Idaha Lampaat ) Riyo Vuohet iyo fardaha Hevoset ) Biciidka oryx ) Dawaco Kettu ) Deerada Bontebok ) Dhurwaaga Hyeena ) Garanuug ) Geri Kirahvi ) Goodir ) Goronyo Strutsi ) Libaax Leijona ) Dameer farow Seebra ) Maroodi Norsu ) Haramcad Leopardi ) Shabeel Tiikeri 36 3

4 3.3) Wiyil Sarvikuono ) Jeer Virtahepo ) Daayeer Apina ) Codadka xayawaanada Eläinten ännähdykset 42 2) Tarinatalo ) Dacawo wadaad ah Kettu ) Dawaco Kettu ) Diin iyo bakeyle Kilpikonna ja jännis ) Khiyaano Huijaus ) Libaax iyo Jiir Leijona ja hiiri ) Nin safar ah Vieras mies ) Qalanjo iyo hal Norsu ja kameli ) Cigaal Shiidaad ) Cabdi beenaale Abdi valahtelija. 74 3) Dalxiiska dalkii Kieliseikkailu ) Muqdisho ) Saylac ) Jigjiga ) Ceerigaabo ) Boosaaso ) Jabuuti ) Hargeysa 92 4) Somalin kielen puhuttu alueen kartan palapeli 97 5) Eläintarhassa olevien eläinten kuvat ) Tarinoissa olevien eläinten ja muut kuvat

5 ESIPUHE Materiaalin nimi: SAAB Somali 4-6 luokat Tekijät: Hamdi Abdalla, Jama Abdulkadir ja Fadumo Bile Tavoitteet ja digimateriaalin kuvaus: Oppilas oppii somalin kieltä ja somalialaista kulttuuria. Ymmärtää ja erottaa kielen rakenteita ja merkityksiä. Hallitses perustiedot Somalian maantieteestä, kansan tarinoita ja eläimistöstä. Osaa sijoittaa eri murteet somalien asuttamille alueille. Oppii kirjoittamaan sujuvammin somalin kieltä ja osaa lausua somalin kielen äänteitä selkeästi. Tehtävissä on elementteinä tekstit, valokuvat, piirroskuvat, animoidut kuvat ja äänet. Verkkomateriaalin luonteen mukaisesti oppilaat pääasiassa tekevät itseopiskeluna tehtäviä tunnilla ja kotona. Opettaja seuraa oppilaan etenemistä ja ohjeistaa siirtymisessä haastavampaan tehtävätyyppiin. Oppilas tekee tehtäviä ja tehtävien lopussa näytetään mallivastaukset. Oppilas pystyy tekemään samaa tehtävää uudestaan ja uudestaan oppiakseen opittavan asian. Oppilas saa suoritetuista tehtävistä pisteitä ja palkintoja, joista hän näkee mitkä osa-alueet kielenopiskelussa ovat hallinnassa ja missä asioissa kaipaa vielä harjoitusta ja opittavaa. Valokuvat, piirrokset ja äänet: Sarjakuvaopettaja Warda Ahmed piirttää somalialaiseen kulttuuriin ja maantieteeseen liittyvät kuvia. Käytämme mahdollisuuksien mukaan myös muiden ryhmien kuvia. Yhteiseen kuvapankkiin jaamme kuvia eläimistä. tehtävätyypit: -raahaustehtävät; yhdistä raahaamalla, yhdistä viivoilla, sijoittelu ryhmiin, kuvan täyttö -aukkotehtävät; sijoita raahaamalla, sijoita kirjain kerrallaan, kirjoita viivalle, alanvetovalikko, monivalinta; väittämät, monivalinta vapaakenttä; mallivastukset, kirjoitusharjoitukset valitse kuvista; kuvasarjat, hotspot, palapelit 5

6 KOTISIVU 2 KUN ON KLIKKANUT ELÄINTARHAAN. POIKAHAHMO OPASTAA JA HE KIERTÄVÄT ELÄINTARHASSA ja esittää jokaisesta eläimistä myös eläinten äänet WIIL YAR AYAA KU KALA BARI DOONA XAYAWAANADA KU NOOL BEERTA XAYAWAAKA Eläintarhassa poikahahmo opastaa. Hän esittelee eläimiä ja kertoo mitkä ovat kasvissyöjiä ja mitkä eläimet ovat lihansyöjiä. Poikahahmo koskettaa erikseen kutakin eläimen kuvaa. Kun poika koskettaa eläimen kuvaa ilmestyvät eläimeen liittyvät tiedot. Kuten nimi, yleistiteto ja eläimeen liittyvät tehtävät. Aina kerrallaan poikahahmo siirtyy seuraavaan elämineen ja seuraavaan tehtävään. Palkinto: Karnevaalivalot, ilmapallot ja laulu (Aflax eebaad ku dar) taputusta ja hurraamista. 6

7 Opas lukee tarinan sen jälkeen opas kertoo eläimistä Sheekada ayaa laguu aqrinayaa Karaoke-toiminto Ugaar iyo Habar dugaag metsäneläin, Kotieläin ja Villieläin Duurjoogta waxay u kala baxdaa laba qaybood oo la kala yiraahdo ugaadh iyo habar dugaag.hadaba laba qaybood midba gaar ahaanti ayaan uga hadlaynaa. Ugaadhama bahda la yiraahdo baad iyo biyo ku noosha caws iyo biyo ku noosha Ugaadha waxa ay ku nool yihiin wixii dhulka ka baxa sida :Daaqa caleemaha dhirta laamaha jillicsan io wixii la mid ah.badanaa xajmi ahaan waa ay kala wey.n yihiin waxaana ka mid aha kuwooda ugu waawey.maroodiga,wiyisha,jeerta iyo kuwo kale oo waawey n halka ay ka mid yihiin sagaarada iyo bakayluhuna kuwooda ugu yar yar.sidaa ay tahay waxa la isku yiraahdaa baad iyo biyo ku nooosha waa naasleyda waawey n sabtoo ah wixii hal kiilo ka yari kuma jiro.bahdani waxa ay leeyahiin cadow badan oo iyaga dhiigooda iyo hillibkooda ku nool,taas oo astaamaha ka wada siman yihiin taasina waxa ay siisay astaamo xagga dareenka iyo feejignaanta ah oo ay wadaagaan si ay cadogaa badan ay leeyahiin. Waxa ay leeyahiin dhego aad uga nugul maqalka oo si fudud ayey u maqlaan,dhegahaasi kolba dhinaca ay wax ka dareemaan ayay u jeestaan,si ay waxa ay maqleen waxa uu yahay.haddaba dareenkaas maql dhaqso waxa uu u ogaadaa oo uu qiyaasaa shanqarta iyo inta ay u jirto isla markii waa diyaar in uu is badbaadsho oo uu meesha ka cararo. Meelaha banaana buuxi / Aukko tehtävä Oppilas täyttää tyhjät kohdat tekstistä löytyvällä sanoilla. 1..Duurjoogta waxa ay u kala baxaan labo qaybood waxaana la kala yiraahdaa: Ugaadh iyo habar dugaag. 2. Ugaadha waxa ay ku nool yihiin: Daaqa caleemaha dhirta iyo laamaha. 3.Ugaadha kuwooda ugu waawey n waxa ka mid ah: Maroodiga, wiyisha iyo jeerta. Kuwooda uga yar yarna waa: Sagaarada iyo bakeylaha. 4. Astaamaha ay ka wada siman yihiin waa: Feejignaanta. 5.Waxa ay leeyahiin? 7

8 Habar dugaag Villieläin habar dugaag waxa la isku yiriaahdaa xaywaanka duurjoogta ah ee micida leh,kuwaas oo dulin ah oo ku nool ugaadha iyo noolaha kale hilibkooda ama iyaguba is cuna.bahdani waxa ay lawadaagaan bahdii hore ee aan ku magacownay caws iyo biyo ku noosha naasleyda,sababtoo ah iyaga naf ahaantoodu waa naasley ilmo nool dhala isla markaana caruurtooda naaska jaqsiiya. Hadaba bahdani micileyda ahi dad iyo duunyo labadaba ma badbadbaadiyaan hadii ay u suurto gasho ama ey baahi ku kallifto. Erayada la fududeeyay Habar dugaag =xaywaankahilbka cuno oo khatarta ah Dulin=Noole ku nool noole kale sida shilinta iyo injirta Duur=joog=Xaywaanka duurka ku nool Bah= noolaha intii isku nooc ama jaad ah. Qaybaha waaweyn ee habar dugaag. Habar dugaag oo aan ku soo sheegnay micileyda hilib cunka ah qaybeheeda waaweyn waxaa ka mid ah libaax,shabeel,harmacad,waraabaha,weerka,madax kutida iyo yeyda.qaybtan aan ku tilmaannay habar dugaagga waaweyni waxa ay kaga duwan yihiin kuwa yar yar,iyaga oo dhammaantood wada duur jog ah oo ku nool meelaha aanay dadku degganayn marka laga reebo tiro yar oo lagu hayo xeryaha xayawaanka lagu carbiyo. Nooca labaad oo ah dugaagga kuwa yar yar wax aka mid ah dawacada,xoorka,ey dibadeedka,guduudanaha iyo noocyada kale duwan ee yaanyuuraha. Gudcurka = mugdiga Sawaabiya= isku ekaansho. Aukotehtävä 1-Raahaus Tyhjät kohdat täyteen alla olevilla sanoilla. 1.Habardugaag waxa la isku yiraah daa duurjoog leh. Kuwaas oo ah dulin ku nool ah. 2.Bahdani waxa ay wax la wadaagaan bahdii hore oo aan ku macnay caws iyo biyo ku noosha 3.Naaslayda ilmo nool dhala isla markaana caruurtooda naaska jaqsiisa 4.Habardugaag waa micillayda hillibka cuna 8

9 5.Habar dugaag qaybeheeda waa weyn waxa ka mid ah. libaax,shabeel,waraabe,weer,madax kutida iyo yeyda Duunyada Soomaalida Somalian Kotieläin Duunyada waxa la yiraahdaa marka xoolaha laga saarointa xoolo dhaqatada dhaqato,sida geella.lo da iyo ariga. Xoolaha waxa Soomaalida u kala qaybisaa sida aduunka kale waxa loo kala soocaa. Ugaar,ama duurjoog inta aan hillibka cunin oo cows ku nool ah,sida maroodiga geriga,baciidka,garanuugta,deerada,sagaarada wiyisha,jeerta,bakeylaha,diinka iwm. Duunyo sida geella lo da ariga.fardaha iyo dameeraha.geella,ariga lodaba waxa ay inoo leeyahiin faa iidooyin fara badan sida hilibkooda oo cuno,caanahooda oo aan cabno maqaarkooda waxa aynu ka sameysanaa jaakadaha,suumanka iyo kabahaba,geella waxa sii raaca in aan gaadiid ahaan u isticmaalno.dameeraha iyo fardahana waxa uga faa iideysanaa gaadiid ahaan. Laita saman tyyppiset eläimet laatikoon.esimarki kotieläin Sawiradan ku rid hal khaanad habardugaag,duurjoog iyo xayawaanka la dhaqdo. Tarvitsemme kotieläinten villieläinten ja metsäeläinten kuvat. Lajille oma palkki ja kuvat erillään, sitten kuvat lajitellaan siirretään omiin lajeihin. duunyo Kotieläimet: vuohi, lehmä, kameli, aasi, hevonen kana, kukko ja lammas ugaar Metsäeläimet Kettu,Keihäsantilooppi,kirahvi,vesiantilooppi,stru tsi, seepra, norsu, sarvikuono, virtahepo,apina. 9

10 ugaar Villieläimet Leijona,leopardi,tiikeri,hyeena,villisika,gepardi Xoolaha eläimet Xoolaha dab joogta ah waxay u kala baxaan (1) Ariga oo u sii kala baxa Ido iyo Riyo (2) Ishkinka oo loo yaqaan- geela, loda, fardaha, Baqalaha_iyo Dameeraha. Waa maxay faa iidada xoolahaa dab joogta ah? Xoolaha dab joogta ah waxay leeyihiin faaiido badan. Tusaalle ahaan Ariga waxaa laga helaa. 1. Caano 2. Hilib 3. Maqaar 4. Subag 5. Dhogor Monivalinta tehtävä (valitse oikea vastaus) Dooro jawaabta saxda ah; 1.Xoolaha dabjoogta waxa ay joogta waxa ay u kala baxaan b) Ido iyo riyo t) Ari iyo ishin j)baqlaha iyo geela 2.Xoolaha dabjoogta waxa helnaa faa iidooyin badan b) Hillib iyo maqaar t)subag iyodhogor j)caano,hillib,subag 10

11 Väittämä ja monivalinta Oppilas valitsee oikeat vaihtoehdot Noocyada xayawaanka waa. Dabjoog duurjoog iyo ugaar Run totta X Been tarua Ishin waxa loo yaqaan ariga, fardaha. X Xoolaha dabjoogta waxa ay ka helnaa faa iido badan. X Dameerka caanahiisa iyo hillibkiisa waa la cuni karaa. X Ishinka waxa loo yaqaan geela.lo da,fardaha, baqlaha iyo dameeraha. X 11

12 Karaoke-toiminto+Video Geela KAMELI Neefka dheddiga ah ee geela ah,waxna dhalay waxa loo yaqaan hal.ilmaha yar ee hashu dhasho haddiii ay dheddig tahay waxa lagu magacabaa nirig.haddii uu lab yahayna waxa yiraah rati. Magaca rati ama aw r waa magaca loo yaqaan labka geela. Dhedig Nirig Qaalin Hal Lab Rati Qaalin Aaw r Maahmaahda soomaalida geela waxa ku mid ah: Geel jira geel wuu wada jiraa wuuna kala jiraa Monivalinta tehtävä (valitse oikea vastaus) Dooro jawaabta saxda ah; 1)Labka geela waxa la yiraadaa. a) Nirig b) Hal c)rati 2)Dhediga geella waxana dhalay la yiraahdaa a)qaalain b)hal c)rati 3)Haddii hashu neef dheddig dhasho waxa la yiraahdaa a)lab b)dhedig C)Nirig 12

13 Ku soo jiid sawirka magaca saxa ah Geel(kameli) Raahaustettävä kuva kuva kuva Karaoke-toiminto+Video Lo da Lehmä Dheddiga wax dhalay waxa la yiraah sac,ilmaha sacu dhalana dheddig haduu yahay waxa lagu magacabaa weyl.haddi uu lab yahayana dibi,weysha marka ay weynaato waxa ay noqotaa qaalin. dhedig weyl qaalin sac lab dibi dibi dib Monivalinta tehtävä (valitse oikea vastaus) Dooro jawaabta saxda ah; 1)Wesha marka ay weynaato waxa la yiraah a)weyl b)qaalin c)dibi 2)Ilmaha saca dhalay ee dhedig waa. a)weyl b)dibi c)sac 3)Labka saca waxa la yiraahdaa. a)dheddig b) Qaalin c) Dibi 13

14 Raahaustehtävä Lo (Lehmä ) Kuva Kuva Kuva Sac(lehmä) Qaalin(lnauta Dibi(härkä) Waylo(vasikka Qaalin Karaoke-toiminto+Video Ariga Vuohet Neefka dheddiga ee ariga ah,waxana dhalay waxa la yiraah oo lagu magacabaa ri.ilmaha yar ee ridu dhasho haddii uu dhedig yahay waxaa la yiraahdaa waxar,haddi uu lab yahayna orgi. dheddig waxar ceesaan ri lab orgi ceesaan orgi Monivalinta tehtävä (valitse oikea vastaus) Dooro jawaabta saxda ah; 1)Labka ariga waxa la yiraadaa. b) Ceesaan b) Orgi c)waxar 14

15 2)Dhediga ariga waxana dhalay la yiraahdaa a)orgi b)lab c)ri 3)Ridu haddii ilmo dheddig dhasho waxa la yiraah a)lab b)waxar C)geeso Idaha Lampaat Neefka dheddiga ee idaha ah,waxana dhalay waxa la yiraah oo lagu magacabaa lax.ilmaha yar ee laxda dhasho haddii uu dhedig yahay waxaa la yiraahdaa nayl,haddi uu lab yahayna wan. dheddig nayl sabeen lax lab wan summal wan Monivalinta tehtävä (valitse oikea vastaus) Dooro jawaabta saxda ah; 1)Labka idaha waxa la yiraadaa. a) Summal b) Wan c)lax 2)Dhediga idaha wax dhalay la yiraahdaa a)wan b)sabeen c)lax 3)Laxda haddii ilmo dheddig dhasho waxa la yiraah a)lax b)nayl C)Ido 15

16 Yhdistä viivoilla RIYO Oppilas yhdistää viivoilla kuvat ja tekstit toisiinsa. kuva kuva Waxar (emo) RI (naaras) ORGI (uros) Fardaha (hevonen) Yhdistä viivoilla Oppilas yhdistää viivoilla kuvat ja tekstit toisiinsa Faras Hevonen kuva kuva kuva geenyo faras darmaan baqal 16

17 BICIIDKA Oryx Labka dheddiigga Joogga 1,2m 1,2 m culeyska 150kg 145kg Culayska ku dhasho 7kg 7kg inta uu naaska jago 6 bilood 6 bilood da da uu ku qaangaaro 3 sano 3 sano Sidkiisa Inta ilma dhasho 9 bilood 1 cunug Inta ay da diisa gaarto 10sano 10 sano Biciidka waxa uu ka mid yahay ugaadha duurka kuwooda ugu waaweyn wuxuuna ku nool yahay meelaha dhirta badneen ee cawska badan yahay. Waa noole ama nafley nabad jecel inta badan waxa uu baciidka dhex daaqaa ugaadha yar yar ee ay deerada iyo sagaarada ka mid tahay muuqaalkiisa guud waxa uu leeyahay waji cadaan iyo madow isku dhafan oo aad u qurux badan. Midabkiisa waa dhiin cadaan iyo madow isku dhafan oo aad u qurux badan.waxa uu leeyahay sey n ama dib sida tan dameerka oo kale.baciidka waxa uu ku nool yahay afrikada bari Baciiidka waxa uu cunaa caw ska waana xayawaanka lafdhabarka leh. 17

18 Monivalinta tehtävä (valitse oikea vastaus) Dooro jawaabta saxda ah: 1) Biciidka xagee wuxuu ku nool yahay b) Biciidku wuxuu ku nool yahay meelaha dhirta iyo cawska badan. t) Biciidku wuxuu ku nool yahay meelaha dhirka iyo cawska ku yar yahay j) Biciidku wuxuu ku nool yahay meelaha dhirta iyo cawska ka baxo 2) Biciidka wuxuu dhalaa b) 3 cunug. t) 2 cunug j) 1 cunug 3) Biciidka midabkiisa waa b) Cadaan iyo basali isku dhafan t) Cadaan iyo madow isku dhafan j) Cadaan iyo casaan isku dhafan 4) Ilmaha biciidka marka uu dhasho culeyskiisu waa b) 6 kg t) 8 kg j) 7 kg 18

19 Dawacada Kettu Labka Dheddigga Joogga 40cm 38cm culayska 10 kg 8kg culayska uu ku dasho 200g 200g inta uu naasko u Jaqo 2 bilood 2 bilood da` da uu ku qaan gaaro 1 sano 8 bilood sidkiisa inta ilmo ay dasho 2 bilood 2-6 ilmood inta ay da`diisu gaarto 10 sano 10 sano Dawacada waxa ay ku nooshahay dhulka banaanka ee cawsleyda aha iyo dhulka ay dhirta teel teel ku tahay.waxa ay leedahay laba dhegood oo kor u taagan,dawacada waxa ay si firfircoon u ugaarsataa habeenkii waxayna ugaarsataa uguaadha yar yar ss sida bakeylha,sagaarada iyo xataa dhasha yar yar ee deerada.midabkeeda waa bunni cawl ah waxayna leedahay bulbul ama duf.waxa ay leedahay seen dheer. Monivalinta tehtävä (valitse oikea vastaus) Dooro jawaabta saxda ah: 1) Dawacada dheddiga cueyskeedu wuxuu gaaraa b) 5 kg t) 12 kg j) 8 kg 19

20 2) Dawacada da`deeda waxey gaartaa b) 7 sanadooda t) 10 sanadood j) 9 sanadood 3) Dawacadu waey ku nooshahay dhulka b) Cawsleyda ah ee dhirtuna ku tahay teel teel t) Cawsleyda ah ee dhirtu ku badan tahay j) Cawsleyda ha ee dhirtu aad ugu yar tahay 4) Dawacada ilmaheedu wuxuu naaska jaqaa ilaa b) 5 bilood t) 2 bilood j) 3 bilood Deerada Bontebok Labka Dheddiga Joogga 90m 70m Culeyska 65Kg 70Kg Culeyska uu ku dhasho 5Kg 5Kg Inta uu naaska jaqo 5 bilood 5 bilood Da da uu ku qaangaaro 2sano 2sano Sidkiisa Inta ilmaha ku dhasho 5 bilood 1-2 ilmo Inta ay ku qaangaarto 8sano 8 sano 20

21 Deerada waxa ay ka mid tahay ugaadha dhexdhexaadka ah ee ku nool dhul daaqeedka cawska leh ee ku yaal banaanka ay dhirta ku yar tahay ee loo yaqaan safaanaha ee ku dhaca bariga iyo bartamaha africa.deeraa waxa ay ka mid tahay naasleyda nooca kala duwan ee dhala ilmo nool ee ilmahooda naaskooda ku koriya. Deerada oo ka mid ah baad iyo biyo ku noolsha aan ka maarmin meelaha biyaha iyo cawska leh waxa aad looga helaa meelaha qabatinnada ah.deeradu waxa ay ka mid tahay naflayda aadka u oradka badan waxayna ordi kartaa qiyaastii 85km halkii saacba taa waxa u dheer iyadoo kor u boodi karta booddo aad u dheer.deeradu waxa ay leedahay midab cawlaan ah oo laba diillimood oo madow dhinacyada ku leh inta waxa u dheer bog cad oo hoosta oo dhan isku xira,waxa kale oo ay leedahay geeso wax gadaal u jiifa afka horena soo foorara oo hore eegaya.labka wuu geeso dhaadheer yahay. Monivalinta tehtävä (valitse oikea vastaus) Dooro jawaabta saxda ah; 1.Deerada waxa ay ku nooshahay a. dhulka lama degaanka aha b. dhul daaqeedka cawska leh c.dhulka howdka ah 2.Deerada waxa ay ka mid tahay a. xamaaratada b. naaslayda c. Ukunley 3.Deerada midabkeeda waa a. laba diillimood oo madow dhinacyada ku leh b. laba diillimood oo cadaan dhinacyada ku leh c. laba diillimood oo buni dhinacyada ku leh 4 Deerada waxa ay ku nooshahay a. dhulka latinka howdka amazonka b. bariga iyo bartamaha africa savana c. dhulka afrikada dhexe 21

22 Dhurwaaga Hyeena Labka Dheddigga Joogga 70 cm 75cm culayska 65 kg 70kg culayska uu ku dhasho 1.5kg 1.5kg inta uu naasko u Jaqo 1 sano 1 sano da` da uu ku qaan gaaro 2 sano 2 sano sidkiisa 3 bilood inta ilmo ay dhasho 2-4 ilmood inta ay da`diisu gaarto 20 sano 20 sano Dhurwaaga waxa uu ka mid yahay dugaagga afrika ku nool kuwooda ugu xooga badan uguna tirada badan,kuwaas oo deegaanka dhulka soomaalidu degto iyo guud ahaanba geeska afrika wali aadka ugu sii haday,halka ay ugaadh iyo dugaag badani deegaanka xaalufay. Waraabaha waxa uu leeyahay sheekooyin badan oo la xiriira sida qori ismaris,aamin. Monivalinta tehtävä (valitse oikea vastaus) Dooro jawaabta saxda ah; 1) Joogga dheddiga dhurwaaga wuxuu gaaraa b) 65 cm t) 70 cm j) 60 cm 22

23 2) Dhurwaagu wuxuu dhalaa b) 2-4 ilmood t) 3-5 ilmood j) 1-2 ilmood 3) Dhurwaagu waxey da`diisu gaartaa b) 15 sanadood t) 20 sanadood j) 60 sanadood 4) Dhurwaagu wuxuu ku qaan gaaraa b) 2 sanadood t) 3 sanadood j) 6 sanadood Garanuug labka dhediga Joogga 1,9 m 1,8 m Culeyska 280 kg 220 kg Culayska uu ku dhasho 12 kg 12 kg Inta uu naaska ku jaqo 10 bilood 10 bilood Da da uu ku gaan gaaro 3 sano 3 sano Sidkiisa Inta ilmo ay dasho 9 bilood 1 cunug inta ay da diisu gaarto 15 sano 15 sano Garanuugta waa nooc ka mid ah ugaarta waaweyn dhulka safaanaha ee qaaradda Afrika. Garanuugta waxaa aad looga helaa kana heshaa iney ku noolaato dhulka keymaha jiqda aan aheyn ee banaan. 23

24 Garanuugtu waxa ay leedahay lugo dhuudhuuban oo dhaadheer iyo qoor dheer oo tan geelka oo kale ah. Garanuugtu waxa ay leedahay astaan ay kaga duwan tahay ugaadha inteeda badan, maxaa yeelay garanuugta labada lugood dambe ayey u dheer tahay halka ugaadha kale laba hore u dheer yihiin. Sidoo kale garanuugtu waxa ay kaga duwan tahay ugaadha iyo xoolaha kale marka ay fadhiga ka kacayso waxey ka kacdaa qaarka hore halka ugaadha iyo xoolaha kale ka kacaan qaarka dambe. Monivalinta tehtävä (valitse oikea vastaus) Dooro jawaabta saxda ah; 1) Garanuugta waxey dhashaa b) Saddex ilmood t) Lix ilmood j) Hal ilmo 2) Jooga garanuugta labka waa b) 1,9 m t) 2,0 m j) 1,5 m 2) Garanuugta waxa ay ka heshaa iney ku noolaato b) Dhulka keymaha jiqda ah ee banaan t) Dhulka keymaha jiqda aan aheyn ee banaan j) Dhulka jiqda banaan 3) Garanuugtu waxa ay leedahay astaan ay kaga duwan tahay ugaadha b) Labada lugood oo dambe ayey u dheer tahay t) Madaxa ayey u weyn tahay j) Labada lugood oo hore ayey u dheer tahay 4) Garanuugta marka ay fadhiga ka kaceyso waxey ku kacdaa b) Lugaha hore t) Afarta lugood j) Lugaha dambe 24

25 Geri Kirahvi Labka Dheddigga Joogga 5,5 m 5m culayska 1200 kg 900kg culayska uu ku dasho 100kg 100kg inta uu naasko u Jaqo 6 bilood 6 bilood da` da uu ku qaan gaaro 5 sano 4 sano sidkiisa 15 bilood inta ilmo ay dasho 1 cunug inta ay da`diisu gaarto 20 sano 20 sano Gerigu waa xayawaanka ugu dheer ama noolaha ugu dheer nafleyda ku nool berriga. Waa naasley dhasha ilmo nool isla markaana nuujisa ilmaheeda. Geriga waxa uu jecel yahay inuu ku noolaado dhulka cawska iyo dhirta leh uuna dhex mari karo. Dhediga geriga waxa ay u nool yihiin koox ahaan halka labka ay u nool yihiin keli-keli. Monivalinta tehtävä (valitse oikea vastaus) Dooro jawaabta saxda ah; 1) Geriga dhediga culeyskiisu waxa uu gaaraa b) 650 kg t) 700 kg j) 900 kg 25

26 2) Geriga labku wuxuu ku qaan gaaraa b) 7 sano t) 5 sano j) 9 sano 3) Geriga da`diisu waxey gaartaa b) 45 sano t) 30 sano j) 20 sano Goodirka Antilooppi Labka dhediga Joogga 1,7 m 1,5 m Culeyska 250 kg 200 kg Culayska uu ku dhasho 8 kg 8 kg Inta uu naaska ku jaqo 9 bilood 9 bilood Da da uu ku qaan gaaro 2 sano 2 sano Sidkiisa Inta ilmo ay dasho 8 bilood 1 cunnug inta ay da diisu gaarto 15 sano 15 sano Goodirka waxa uu ka mid yahay ugaadha laga helo bariga iyo koonfurta Afrika. Goodirka labka astaamaha lagu garto waxaa ka ka mid ah waxa uu leeyahay geeso aad u dhaadheer oo gaara hal mitir oo war wareegsana laakiin goodirka dhediga malaha. Goodirka waa caws ku nool cuna caleemaha dhirta kana ag dhaw mar walba meelaha biyaha badan. 26

27 Monivalinta tehtävä (valitse oikea vastaus) Dooro jawaabta saxda ah; 1) Goodirka waxa uu ku qaan gaaraa b) 3 sano t) 6 sano j) 2 sano 2) Goodirka waxa uu ka mid yahay ugaadha laga helo b) Bariga iyo koonfurta Aasiya t) Bariga iyo koonfurta Afrika j) Bariga iyo koonfrta Yurub 3) Goodirka dhediga wuxuu caruurta uurka ku sidaa b) 8 bilood t) 11 blood j) 7 bilood 4) Goodirka labka culeyskiisa wuxuu gaaraa b) 200 kg t) 250 kg j) 260 kg 27

28 Goroyada strutsi Labka Dhediga Joogga 2 m 1,8 m Culeyska 140 kg 120 kg ukunta goronyada 1,2 kg Marka ay dillaacdo 1,8 kg 1,8 kg Xafashaada 45 casho 45 casho Da da uu ku gaan gaaro 8 sano 8 sano Sidkiisa Inta ukun dhasho 2 bilood ukun Inta ay da diisu gaarto 50 sano 50 sano Goroyada waxaa la yiraahdaa kama tirsano haadka laakiin waxaa lagu daraa shimbiraha ugaadha ah. Goroyadu waa shimbir aan duulin kana mid ah shimbiraha ugu waaweyn waxey leedahay dhuun dheer iyo lugo dhaadheer oo aan laheyn dhogor. Goroyadu aad ayey u orod badan tahay. Goroyada dhediga waxaa la yiraahdaa cawl kan dhedigana waxaa la yiraahdaa haldhaa. Goroyada labka iyo dhedigaba ukunta wey ku fadhiistaan weyna ka ilaashadaan ilmahooda cadowga. 28

29 Monivalinta tehtävä (valitse oikea vastaus) Dooro jawaabta saxda ah; 1) Ukunta goroyada culeyskeedu waa b) 1,5 kg t) 2,0 kg j) 1,2 kg 2) Goroyada dhediga waxaa la yiraahdaa b) Cawl t) Heesaawe j) Haldhaa 3) Gorayadu da`deeda waxey gaartaa b) 75 sano t) 50 sano j) 60 sano Libaaxa Leijona Lab dheddig Joogga 100cm 96cm Culeyska 200kg 130kg Culayska uu ku dhasho 1.5kg 1.5kg Da da uu ku qaan gaaro 4sano 3sano inta uu naaska jaqo 8 biood 8bilood sidkiisa 3-5 bilood 29

30 inta ilmo dhasho 2-5ilmood inta ay da`diisu gaarto 20sano 20 sano Aar = labka weyn ee libaaxa Gaani = labka da da yar ee libaaxa. Cagabaruur =dhasha libaaxa Gool = dhedigga weyn ee libaaxa Brinbirqo = dheddiga da da yar ee libaaxa. Maahmaada Libaaxa Libaax nimaan aqoon baa lax ka rita. Af libaax ilaahay ku galiya waana kaa saaraa. Libaaxu waxa uu ku nool yahay qarada Afrika. Libaaxu wuxuu ka mid yahay xayawaanada hilibka cuna ee loo yaqaan habar dugaag ama micileyda. Libaaxa labka waxa uu leeyahay shaasha oo ah timaha uu ku leeyahay madaxa halka kan dhediga aan timahaas laheyn. Libaaxu wuxuu u nool yahay koox-koox ama qoys-qoys. Libaaxa aarka shaqadiisu waey tahay inuu difaaco markuu libaax kale soo weeraro ama kooxdiisa/qoyskiisa meesha ay degen yihiin libaaxii ku soo xad gudba. Libaaxa labka ah wuu qeyliyaa marka qorraxdu dhaceyso iyo subaxdii hore si loo ogaado in uu aar joogo meesha ama wuu ku kaadiyaa si libaaxa kale u ogaadaan inuu aar iyo qoyskiisa/kooxdiisa ay degen yihiin. Monivalinta tehtävä (valitse oikea vastaus) Dooro jawaabta saxda ah; 1) Libaaxa labka ah waxaa loo yaqaan b) Aad t) Aas j) Aar 2) Xayawaanada hilib cunka ah ee uu ka mid yahay libaaxa maxaa loo yaqaan b) Habar deero t) Habar dugaag j) Habar Hiilo 30

31 3) Libaaxa yar ee dhashay waxaa loo yaqaan b) Caga baruur t) Caga baraf j) Caga dugaag 4) Libaaxa da`diisu waxey gaartaa b) 21 sano t) 20 sano j) 30 sano 5) Libaaxa labka ah culeyskiisu wuxuu gaaraa b) 280 kg t) 200 kg j) 300 kg 6) Libaaxa dhediga ah waxaa loo yaqaan b) Guul t) Gaal j) Gool Dameer farow Seebra Labka Dheddigga Joogga 1,3m 1,2m culayska 310 kg 280kg culayska uu ku dhasho 25kg 25kg inta uu naasko u Jaqo 11 bilood 11 bilood da` da uu ku qaan gaaro 3 sano 3 sano sidkiisa inta ilmo ay dasho 1 sano 1 cunug inta ay da`diisu gaarto 20 sano 20 sano 31

32 Dameer farowgu waxa uu ka tirsan yahay xayawaanada qoobleyda loo yaqaan ama Soomaalida u taqaan gammaan. Xayawaanada ay Soomaalida u taqaan Gammaan waxaa ka mid ah: Dameer farowga, fadaha, dameeraha, baqlaha iyo biciidka. Bahdan ay Soomaalidu u taqaan Gammaan iyo bani aadamka waxaa ka dhaxeeya xiriir waqti dheer bilowday kaasoo gammaanka loo adeegsan jiray gaadiid ahaan ama la raran jiray. Monivalinta tehtävä (valitse oikea vastaus) Dooro jawaabta saxda ah; 1) Joogga dameer farowga labka wuxuu gaaraa b) 1,3 m t) 1,8 m j) 1,5 m 2) Culeyska uu ku dhasho dameer farowga yar waa b) 22 kg t) 23 kg j) 25 kg 3) Dameer farowga wuxuu ka tirsan yahay xayawaanada qoobleyda laakiin Soomaalida maxey u taqaan b) Guhaad t) Gamaan j) Gaashaan 4) Dameer farowga wuxuu ku qaan gaaraa b) 2,5 sanadood t) 2 sanadood j) 3 sanadood 32

33 Maroodi Norsu Labka Dhediga Culayska 5000 kg 3500kg Culayska uu ku dasho 120kg 120kg inta uu naasko u jaqo 2 sano 2 sano da` da uu ku qaan gaaro 16 sano 14 sano sidkiisa inta ilmo ay dhasho 22 bilo 1 cunug inta ay da`diisu gaarto 55 sano 70 sano Arbe = Maroodiga labka ah Qalanjo= Maroodiga dhediga ah Maroodiga waxa uu ku nool yahay qaaradaha Afrika iyo Aasiya. Maroodiag Afrika ku nool wuu ka weyn yahay kan ku nool Aasiya. Waa xayawaaka ugu weyn ee ku nool berriga. Maroodiga waxa uu ka mid yahay naasleyda gaar ahaan kuwa ku nool cawska iyo biyaha. Maroodiga Afrika wuxuu leeyahay laba fool oo dhaadheer kaasoo sababta in maroodiga loo dilo ka dibnalagala baxo foolalka si loo iibiyo. Maroodiga waxa uu ka mid yahay xayawaanada u nool koox-kooxda ama qoys-qoyska, waxaad arkeysaa in mar marka qaarkood in kooxda isla socota ay yihiin dhamaan wax is dhalay oo waxaa ugu weyn qalanjada ka dibna waxey dhashay io waxey sii dhaleen. Qalanjada ugu da`da weyn ayaa goàasa meesha ay qoyska daaqayaan, ka biyo cabayaan iyo in ay difaacdo hadii la soo weeraro. 33

34 Monivalinta tehtävä (valitse oikea vastaus) Dooro jawaabta saxda ah; 1) Maroodiga waa b) Hilib ku nool t) Caws ku nool j) Caws iyo hilib ku nool 2) Maroodiga waa b) Naasley t) Haad j) Halaq 3) Maroodiga Afrika wuxuu kaga duwan yahay kan Aasiya b) Wuxuu leeyahay lugo waa weyn t) Wuu buuran yahay j) Laba fool ayuu leeyahay 4) Maroodiga wuxuu naaska jaqaa mudo b) 2 bilood t) 2 sanadood j) 2 todobaad 5) Da da maroodiga dhediga waxey gaartaa b) 66 sano t) 80 sano j) 70 sano 6) Maroodiga labka waxaa loo yaqaan b) Aare t) Aase j) Arbe 7) Maroodiga dhediga waxaa loo yaqaan b) Qalanjo t) Qaraabato j) Qaraabo 34

35 Haramcad Leopardi Labka dhediga Joogga 75 cm 75 cm Culeyska 60 kg 55 kg Culayska uu ku dhasho 300 g 300 g Inta uu naaska ku jaqo 3 bilood 3 bilood Da da uu ku gaan gaaro 2 sano 2 sano Sidkiisa Inta ay ilmo ay dhasho 3 bilood 2-4 ilmo inta ay da diisu gaarto 10 sano 10 sano Haramcadku wuxuu ka mid yahay xayawaanada loo yaqaan habar dugaaga ama micileyda. Wuxuu leeyahay jir caato ah wuxuu wax yar ka dheer yahay shabeelka. Haramcadka waa xayawaanada kan ugu orodka badan. Monivalinta tehtävä (valitse oikea vastaus) Dooro jawaabta saxda ah; 1) Haramcadku wuxuu dhalaa b) 1-4 ilmood t) 2-3 ilmood j) 2-4 ilmood 2) Haramcadku da`diisu waxey gaartaa b) 6 sano t) 10 sano j) 9 sano 35

36 3) Haramcadka joogiisu wuxuu gaaraa b) 75 cm t) 85 cm j) 65 cm 5) Haramcadku wuxuu ka mid yahay xayawaanada loo yaqaan b) Habar dugaag ama miciley t) Ugaadh ama alifley j) Habar dugaag ama caws ku nool Shabeel Tiikeri Labka Dheddigga Joogga 75cm 70cm Culayska 70kg 60kg culayska uu ku dhasho 450g 450g inta uu naasko u daqo 3bilood 3 bilood da` da uu ku qaan gaaro 2 sano 2sano sidkiisa 3 bilood inta ilmo ay dasho _ 2-3 cunug inta ay da`diisu gaarto 15sano 15sano Shabeelka labka ah waxa la yiraahdaa gardhaale. 36

37 Shabeelka waxaa laga helaa dhulka sareeyo sida buuraha korkooda, dhulka safaanaha ah ee banaan ee Afrikada bari iyo dhexe. Shabeelka waa noocyo badan yahay qaar madow ayaa jira, kuwo diilaamad leh ayaa jira uwo baro baro leh ayaa ayagana jira, shabeelka wuxuu la qabsadaa hadba cimilada uu ku nool yahay. Waxa kaloo shabeelka uu ku nool yahay Yurub iyo Aasiya. Shabeelka uma noolo koox-koox ee wuxuu nool yahay keligiis hadii aysan jirin ilmo yar uu dhalay uu ka ilaalinaayo cadowga. Shabeelka wuxuu aad u firfircoon yahay habeenkii uu ugaarsadaa maalintiina geedka dushiisa ayuu iska saaran yahay. Monivalinta tehtävä (valitse oikea vastaus) Dooro jawaabta saxda ah; 1) Shabeelka wuxuu ilmaha uurka ku sidaa b) 2 bilood t) 3 bilood j) 9 bilood 2) Shabeelka waxaa laga helaa meelaha b) Dhulka hooseeya ee safaanaha t) Dhulka sareeyo iyo safaanaha aan banaaneyn j) Dhulka sareeyo ee buuraha korkooda iyo safaanaha banaan 3) Shabeelka waxa uu ku nool yahay qaarado badan sida b) Afrika, Ameerika iyo aasiya t) Afrika, Ameerika iyo Yurub j) Afrika, Aasiya iyo Yurub 4) Shabeelka abka ah waxaa la yiraahdaa b) Garbaale t) Gardhaale j) Garhaye 37

38 Wiyil Sarvikuono Labka Dheddigga Joogga 1,8m 1,6m culayska 3000 kg 2500kg culayska uu ku dasho 40 kg 40kg inta uu naasko u Jaqo 2 sano 2 sano da` da uu ku qaan gaaro 7 sano 6 sano sidkiisa 1,5 sano inta ilmo ay dasho 1 cunug inta ay da`diisu gaarto 45 sano 45 sano Wiyishu waxa ay ka mid tahay xayawaanada berriga ku nool kuwooda ugu waaweyn. Wiyishu waxa ay leedahay lugo gaagaaban oo aad u buurbuuran, kuwaasoo qaadi kara culeyskeeda una suurta geliya iney ku socoto kuna orodo. Wiyishu waa caws iyo biyo ku nool. Wiyishu cunto badan iyo biyo badan ayey cabtaa, maalintii oo dhan ayey buuxisaa caloosheeda weyn. Ereyga Wiyil ama magaca Wiyil waa erey soomaali ah taasna waxey cadeyneysaa in wiyishu ay ku nooleed muddo aad u fog wadankeena. Waxaa kaloo wiyisha maqaarkeeda dadkii hore ay ka sameysan jireen gaashaanka. Monivalinta tehtävä (valitse oikea vastaus) Dooro jawaabta saxda ah; 1) Labka wiyisha culeyskiisa wuxuu gaaraa b) 2800 kg t) 350 kg j) 3000 kg 38

39 2) Wiyishu waa b) Caws iyo biyo ku nool t) Hilib iyo biyo ku nool j) Hilib iyo caws ku nool 3) Wiyisha dhediga jooggeeda wuxuu gaaraa b) 1,50 m t) 1,60 m j) 1,25 m 4) Ilmaha wiyisha wuxuu naasku jaqaa b) 2 sanadood t) 4 sanadood j) 6 sanadood Jeer Virtahepo Labka Dheddigga Joogga 1,5m 1,3m culayska 3000kg 2500kg culayska uu ku dhasho 35kg 35kg inta uu naasko u Jaqo 1 sano 1 sano da` da uu ku qaan gaaro 7 sano 4 sano sidkiisa inta ilmo ay dasho 8 bilood 1 cunug inta ay da`diisu gaarto 30 sano 30 sano Saalo= saxarada xoolaha 39

40 Jeertu waxa ay leedahay madax aad u weyn iyo san aad u balaaran, dhego iyo indho yar yar oo kuwa lo`da oo kale ah. Jeerta waxa ay ka mid tahay tahay xayawaanada u nool koox-kooxda. Jeertu waa berri biyood, waxey mar walba ka ag dhawaataa meelaha biyaha u dhaw. Jeertu habeenkii ayey firfircoon tahay daaqdaanaa maalintiina biyaha ayey ku dhex jirtaa oo ay kaga dhuumato kuleylka qorraxda iyo cadowgaba. Wiyishu maadaama ay cunto caws aad u badan waxey faaìido u leedahay nafaqeynta biyaha iyo dhulka. Wiyisha daaq badan ayey cuntaa markaas ayey saalo ama digo badan ku daadisaa biyaha dhaexdooda ama agagaarkooda kaasoo u faaìideeya kalluunka ku nool biyaha iyo dhulka oo nafaqo u ah. Monivalinta tehtävä (valitse oikea vastaus) Dooro jawaabta saxda ah; 1) Berri biyood micnihiisu waa b) Xayawaanka ku noolaan karo berriga iyo biyahaba t) Xayawaanka ku noolaan karo berriga iyo hawada j) Xayawaanka ku noolaan karo biyaha iyo webiga 2) Wiyisha saaladeeda / saxaradeeda wuxuu faaíido u yahay b) Kalluunka iyo eyda t) Kalluunka iyo geela j) Kalluunka iyo dhulka 3) Wiyishu waxey dhashaa b) 2 cunug t) 3 cunig j) 6 cunug 4) Culeyska ilmaha wiyisha markuu dhasho waa b) 25 kg t) 35 kg j) 18 kg 40

41 Daayeer Apina Labka Dheddigga Joogga 1m 80cm culayska 40 kg 25kg culayska uu ku dasho 250g 250g inta uu naasko u Jaqo 3 sano da` da uu ku qaan gaaro 1 sano 6-7 bilood sidkiisa 2 bilood inta ilmo ay dasho 1-2 ilmo inta ay da`diisu gaarto 25 sano 25 sano Daayeerka waxa uu ka mid yahay xayawaanada naasleyda ah kuwa ugu noocyo badan. Daayeerka waxa uu ku nool yahay Afrika, Aasiya, koonfur Ameerika iyo meelo kale duwan oo aduunka ah. Daayeerka waxa uu u kala baxaa ilaa iyo 180 nooc. Daayeerku waa wax walba cune, mar waa sida ugaadha oo kale marna waxaad arkeysaa asaga oo cunaya ama ugaarsanaya xayawaano kale. Monivalinta tehtävä (valitse oikea vastaus) Dooro jawaabta saxda ah; 1) Dayeerka wuxuu ilmaha caloosha ku sidaa b) 2 bilood t) 3 bilood j) 9 ilood 2) Daayeerka waa wax walba cune (waxaa loola jeedaa) b) Wuxuu cunaa cawska iyo beeraha t) Wuxuu cunaa cawska iyo kalluunka j) Wuxuu cunaa cawska iyo hilibka 41

42 3) Daayeerka da`diisu waxey gaartaa b) 15 sanadood t) 25 sanadood j) 20 sanadood 4) Dayeerka waxa uu ka mid yahay xayawaanada b) Xayawaanada naasleyda t) Xayawaanada xamaaratada j) Xayawanaada dhiiga qabow Codadka xayawaanada / Eläinten äännähdykset Oppilas kuule jonkun eläimen äänen ja täytyy arvata se ja kirjoittaa paperille. (visailu) Ardeyga wuxuu maqlayaa cod xayawaan ka dibna wuxuu ku qorayaa warqad codka xayawaanka uu maqlay magaciisa( tartan) Cida iyo halka Dadka, xoolaha iyo xayawaanka waxa ay leeyahiin codad kale duwan ama dhawaaqyo kala duwan oo magacyo kala duwan loo yaqaan. ÄÄNI Lo du way Cidaa Ci Lehmä Moo Dhibigu wuu Hingaadiyaa Hingaad Härkä Hihii Diiqu wuu Addiimaa Addin Kukko Kukukuukaa Hashu way Oloshaa Olol Kameli (naaras) Haahaa Digaagadu way Qaaqisaa qaaqin Kana Kuku Dameerhu way Qaylyaan qaylo Aasi hiehoo hoo Orgigu wuu Qoobaadaa qalaadaa qoobaad Vuohi (uros) Co CO CO Awrku waa Cabaadaa cabaad Kameli (uros) Khuukhuu Libaaxu wuu Gurxamaa gurxan Leijona Heeh -heeh Moroodigu wuu Mashxaradaa mashxarad Norsu qiiq Shinbiruhu way Heesaan hees Lintu qiqiqi Shinnidu way Huguntaa hugun Ampiainen Shuushuu 42

43 KOTISIVU 3 KUN ON KLIKKANUT TARINATALOON. VANHUSHAHMO JA LAPSET JOTKA ISTUVAT NUOTIN ÄÄRELLÄ (VANHUS LUKEE VALITTU TARINA) Waayeel iyo caruur fadhida hareeraha dabka (waayeelka wuxuu kuu sheegayaa sheekada aad doorato) Tarinatalo: Tarinataloon mennään sisälle. Talon seinäävasten kiertävät ruukut. Ruukuissa on aina yksi tarina ja se näkyy kääreenä. Kääre otetaan ruukusta ja sillon tarina tulee esille. Pidemmät tarinat lukee kertojanääni. Lyhyitä tarinoita lukevat oppilaat itse. Tarinatalon hahmona on vanhus joka ottaa kääreen ruukusta. Lapset asettuvat vanhuksen ympärille puun juurelle ja kuuntelevat hänen tarinansa. Palkinto: Karnevaalivalot, ilmapallot ja laulu (Aflax eebaad ku dar) taputusta ja hurraamista. 43

44 Karaoke mootorit Kun tarina luetaan teksti korostuu äänitiedoston perusteella Dawaco Wadaad ah Beri beryaha ka mid waxaa dhacday abaar. Abaartaas way le'deen (dhammaadeen) dad iyo duunyaba, duur joogtii xataa way saameysay. Reerihii way ka guureen deegaamadoodii, waxay u guureen meelaha marba roob ka da'o ama daaq lagu sheego, si xooluhu ugu noolaadaan. Haddaba sida ay dadkuba u raadsadaan nolol. nolol, ayaa xayawaankuna u raadinayeen Waxaa isla meeshaa ku nooleyd dacawo, dawacadii waxaa ku adkaatey siday cunto ku heli lahayd. Dawacadii waxay kortay buur dheer, si ay u arki karto bal in meelahaa cidi degan tahay. Waxay dhan walba fiirisaba waxay isha la heshay reer buuraha dhexdooda degan. Araggaa reerku wuxuu u noqday dacawodii naruurro iyo rajo. Degdeg bay buurtii uga soo degtay oo xaggii reerka u kacday. Waxay ku dhuumatay geed carmo ah oo reerka ku dhowaa, iyadoo sugeysa inta gabbalku dhacayo. Fiidku markay tahay ayey soo baxday, waxay ku soo wareegtay ooddii reerka ku wareegsaneyd, iyadoo meel jilicsan oo ay uga dhacdo reerka raadinaysa. Wey weydaay meel bannaan. Waxay fadhiisatay guri gadaashiisa, markiiba waxay ka maqashay sheekadii reerka, war ka farxiyey. Warkaasi wuxu ahaa, in reerka nin ka xanuusanayo, loona baahan yahay wadaad dabiiba (daaweeya). Dacawadii waxay u soo labbisatay sidii wadaad, waxayna xidhatay khamiis, cumaamad iyo koofiyad, waxay kale oo ay ku soo tukubtay ul, si loo moodo wadaad duq ah. Kadinkii (albaabkii) ayay soo joogsatay iyadoo le Salaamu caleykum, war oodda naga gura marti baan ahee. Markiiba waa laga furay irriddii, waana lagu farxay, waayo waxay noqotay sheekhii la sugayey. Soo dhaweyn diiran ka dib, waxa lagu yiri: sheekhow si weyn baannu kuugu baahannahay, haddaad naga ogolaatana abaal gud weyn baannu ku siin. Maxaan idiin qabtaa, ayuu wadaadkii yidhi. Reerkiibaa yidhi: Waxaa naga buka nin. Haa waan fahmay, waddaadkiibaa yidhi. Kaalay soo eeg halkuu jiifo, bey reerkii yiraahdeen, ka dibna way kexeeyeen. 44

45 Markay dul joogsatay ninkii, ayey dacawadii ag fariisatay oo tidhi, noo kala taga aniga iyo ninka oo bannaanka nagu suga. Muddo yar ka dib, ayey dibadda ugu baxday reerkii sugayey, waxayna ku tiri: Ninka waan dabiibayaa, waxaanse u baahanahay; 1. In la qalo neef geel ah, neefka hilibkiisoo dhan la shiilo, oo weel lagu soo rido oo la ii keeno. 2. In aan lannoo soo gelin ee guriga hortiisa la soo joogsado marka la rabo, in la wareysto ninka xaaladdiisa. 3. Maalinta soddonaad ninkii oo caafimaaday loo yimaadda. Sidaa ayaa lagu ballamay, markii la gaadhay maalintii ballantu ku ekeyd ee soddonaad, ayey dawacadii kasoo baxday gurigii. Buur dusheed intay u baxday ayey dhawaaq dheer ku tidhi Ninka fuuray ee fuuray ee feedh geel ka weynaaday Dayo Cali sidey odhan. Markiiba hore ayey buurtii dhinaca kale uga degtay oo baxsatay. Raggii reerku iyaga oo cadheysan oo fardo eryaya, baa markiiba ka daba tegay oo soo qabtay, illeyn ordi karimaysee, waxaa loo tegay iyadoo geed iska hoos fadhida oo hadhhadhyooneysa. Intii isla geedkii ay hoos joogtay lagu xidhxidhay, baa lagu dul shiray. Shikrii waxaa lagu go'aamiyey in xaydh la soo karkariyo oo korka lagaga shubo. Raggii waxay ku laabteen reerkii. Dacawadii oo yaabban, ayaa waxa u yimid waraabe gaajeysan oo harraaddan. Dacawadii baaa waraabihii salaantay, waraabihii oo yaabban ayaa weydiiyey. Yaa meeshan kugu xidhay? Dacawadii intay qosol u dhacdey ayey tri: Malaha waad ka yaabtay waxa meesha igu xiray? Haa ee maxaa laguugu xiray? Dhurwaagii baa ku celiyey. Dhacawadii iyadoo codka hoos u dhigaysa ayey tiri: Sidaan u naaxay ee aan u cayilay sow ma aragtid, reer abtigay baa jiilaalkii oo dhan i buulleynayey inay welina i buulleeyaan bay rabaan, aniguna in la iska kay siidaayaan rabaa, iyaguna waxay leeyihiin weli waa abaare nala joog! Dhurwagii baa baryo ku bilaabay isagoo leh: Walaal, saaxiib aan anigu ku beddelo oo adiga iska yara dhigo, maantuun. Dacawadii oo iska xanaajineysa ayaa tidhi: Goor walba aniguun baada igu hinaastaa, oo waxaan haysto igu qabsataa maseyr dartii! Dhurwaagii oo weli tuugaya ayaa isagoo isa sii miskiinanaya yidhi: Imika maxaan yeelaa? Bal iga furfur xadhkahan, ayey dacawadii ku tiri. Waraabihiina waxay ku tidhi makey ku xidhay geedkii, si fiican iskugu kay ekeysii, si la ii kaa moodo, waana innoo markale. Durtadiiba dacawadii waxay u baxsatay meelo fogfog si aan loo sooo helin, dhurwagii oo meeshii is miskiininaya baa loo yimid, markiiba waa la gartey, waxase lala yaabay 45

46 doqonniimadiisa, waana la iska sii daayey, wuxuse uu ku siktay in xaydh kulul lagu shubo oo uu dub iyo diir kala siibto. Waxay soomaalidu ku maahmaahdaa SIR MA QABE ALLAA U SAHAN AH. Yhdistä sopivat sanat vetämällä viiva niiden välillä Isla doono ereyada isku macnaha ah. Dhurwaa Dacawo Rag Durbadiiba Dhakhso Kaxeyn Doqon Dibad Dub Dabiibid Degdeg Niman Wadid Dayo Nacas Markiiba Bannaan Maqaar Daaweyn Waraabe 46

47 Aukkotehtävä: Kirjoita viivalle oikea sana (kirjoita kirjain kerrallaan) Valitse okeaan vastaus / DOORO JAWAABTA SAXA AH OGEYSIIS: (INTAANAD SUÀALAHA KA JAWAABIN SHEEKADA SI FIICAN U AKHRI / DHAGEYSO) Huomio: (ennen vastausta lue / kuuntele tarina kunnolla tai huolella) 1.Dacawadu waxay iska yeelyeeleysay: Wadaad b. dhaktar t. wadaad j.macallin 2.Deegaankaasu wuxuu ahaa: Abaar b. barwaaqo t. abaar j.colaad 3.Markay dawacadii reerka u timid: Lama garan b. laga shakiyey t. lama garan j.la gartay 4.Dacawadii ninkii dabiibkiisii wey ku: Guuldareysatay b. ku guuleysatay t. ku guuldareysatay j.ku fashilantay 5.Dacawada ujeedadeedu waxay ahayd oo keli ah: In ay cunto hesho b. in ay cunto hesho t. in ay caawiso ninka j. in ay ka maadsato dadka 47

48 6. Dacawadu waa xayawaan: Khiyaano badan b. been badan t. khiyaano badan j. daacad ah 7.Dhurwaagu waa xayawaan: Doqon ah b. daacad ah t. doqon ah j. geesi ah 8.Reerkii dacawadii way: Soo qabteen b. iska cafiyeen t. iyagaa is canaantay j. soo qabteen 9. Sheekadani waa sheeko xariiro: Ku tiri ku teen ah b. run ah t. dheeldheel ah j. ku tiri ku teen ah 10.Soomaalidu waxay leeyihiin sheekooyin: Fara badan b. yar t. fara badan j. kooban 48

49 Karaoke mootorit Kun tarina luetaan teksti korostuu äänitiedoston perusteella Dawaco Bari ayaa dawaco adhi / ari fara badan ka cuni jirtay reero meel deggan. Adhigaas / arigaas oo riyo iyo idaba lahaa. Maalin danbe ayaa dadkii meel isugu yimaadeen waxaaney ka wada hadleen sidii ay dawacadaa dhibta badan u dili lahaayeen. Waxay dadkii talo ku gaadheen / gaareen in dabin loo dhigo dawacada. Dawacadii waxay ku dhacday dabinkii loo dhigay. Dadkii waxay ku xidheen / xireen dawacadii geed jiridiis, si looga aarsado waxey dadkii goàansadeen in dab lagu dhex rido dawacada. Dadkii waxay soo gureen qoryo xaabo ah oo aad u badan. Waxay xaabadii ka buuxsheen god aad u weyn oo ay ka qodeen geedkii ay dawacadu ku xidhnayd / xirneyd agtiisa. Markaas ayey xaabadii dab ku huriyeen waxayna yidhaahdeen, "Aan iska tagno, oo marka dabku uu aad u shidmo ku soo noqonno oo dawacada ku dhex ridno. Waraabe aad u gaajaysan ayaa wuxuu maqlay cidii dawacada. Markaas ayuu soo orday oo is yidhi aad ka eryatid neefka ay dilootey maanta, waraabihii wuxuu u yimi dawacadii xidhneyd / xirneyd. Intuu yaabay ayuu yidhi / yiri: Naa dawaco yaa geedka kugu xiray? Markaas ayey dawacadii tidhi / tiri: Waxaa igu xidhay / xiray adeerkey. Waraabihii ayaa hadan yidhi / yiri oo muxuu kuu xidhay / xiray? Dawacadii ayaa tiri: Adeerkey aad buu ii jecel yahay Wuxuu arkay in aan caato ahay markaa wuxuu ii qalay wan weyn oo aad u buuran. Dabkaas wankaas ayaa lagu karin doonaa. Anigana waan diidanahay in aan cuno wankaas buuran oo gaajo ima hayso oo maalmahan oo dhan ayaan hilib cunaayey oo waxaan ka baqaa inaan calool xanuun ka qaado. Markii aan damcay inaan ka tagana intuu i soo qabtay ayuu geedkan igu xidhay / xiray. Waraabihii ayaa intuu afka aad u kala qabtay illeen waa wax hilib iyo baruur jecele yidhi, "Ihi! ihi! ihi! aniga ayaa xariga kaa furaya ee aniga geedka igu xidh, si aan anigu u cuno hilibkaas adiguna uga nabad gasho." Markii dadkii ku soo noqdeen meeshii dawacadu ku xidhnayd, si ay dabka ugu dhex tuuraan, waxay u yimaaddeen waraabe ku xidhan geedkii. Dadkii ayaa intey 49

50 yaabeen yidhi, "War Waraabe meeday dawacadii?" Markaas ayuu waraabihii yidhi, "aniga ayaa xarigii ka furay oo way tagtay." Dadkii ayaa yidhi, "Oo maxaad uga furtay?" Waraabihii wuxuu yidhi, "waxay i tidhi dawacadii aniga gaajo ima hayso, ee hilibka la ii keeni lahaa adigu cun." Markaas ayey dadkii isagii dabkii ku tuureen. Sidaas ayaa waraabihii isku darsaday hunguri xumada iyo doqonnimada ku dhintay. Aukkotehtävä: Sijoita raahaamalla sanoja tekstiin aukkoihin Dawaco Ku buuxi ereyadan meelaha banaan Caato, neef, aarsado, xiray, qalay, cuno, adeerkey, gaajeysan, jiridiisa, dili, riyo, cuni, doqonnimada, dabin, calool, nabad, hunguri, yaabeen, furay, waraabe, god, gureen, dab, dabinkii, idaba, xaabo, xaiga, diidanahay, cidii Bari ayaa dawaco adhi / ari fara badan ka cuni jirtay reero meel deggan. Adhigaas / arigaas oo riyo iyo idaba lahaa. Maalin danbe ayaa dadkii meel isugu yimaadeen waxaaney ka wada hadleen sidii ay dawacadaa dhibta badan u dili lahaayeen. Waxay dadkii talo ku goáan gaadheen / gaareen in dabin loo dhigo dawacada. Dawacadii waxay ku dhacday dabinkii loo dhigay. Dadkii waxay ku xidheen / xireen dawacadii geed jiridiisa, si looga aarsado waxey dadkii goàansadeen in dab lagu dhex rido dawacada. Dadkii waxay soo gureen qoryo xaabo ah oo aad u badan. Waxay xaabadii ka buuxsheen god aad u weyn oo ay ka qodeen geedkii ay dawacadu ku xidhnayd / xirneyd agtiisa. Markaas ayey xaabadii dab ku huriyeen waxayna yidhaahdeen, "Aan iska tagno, oo marka dabku uu aad u shidmo ku soo noqonno oo dawacada ku dhex ridno. Waraabe aad u gaajeysan ayaa wuxuu maqlay cidii dawacada. Markaas ayuu soo orday oo is yidhi aad ka eryatid neefka ay dilootey maanta, waraabihii wuxuu u yimi dawacadii xidhneyd / xirneyd. Intuu yaabay ayuu yidhi / yiri: Naa dawaco yaa geedka kugu xiray? Markaas ayey dawacadii tidhi / tiri: Waxaa igu xidhay / xiray adeerkey. Waraabihii ayaa hadana yidhi / yiri oo muxuu kuu xidhay / xiray? Dawacadii ayaa tiri: 50

51 Adeerkey aad buu ii jecel yahay Wuxuu arkay in aan caato ahay markaa wuxuu ii qalay wan weyn oo aad u buuran. Dabkaas wankaas ayaa lagu karin doonaa. Anigana waan diidanahay in aan cuno wankaas buuran oo gaajo ima hayso oo maalmahan oo dhan ayaan hilib cunaayey oo waxaan ka baqaa inaan calool xanuun ka qaado. Markii aan damcay inaan ka tagana intuu i soo qabtay ayuu geedkan igu xidhay / xiray. Waraabihii ayaa intuu afka aad u kala qabtay illeen waa wax hilib iyo baruur jecele yidhi, "Ihi! ihi! ihi! aniga ayaa xariga kaa furaya ee aniga geedka igu xidh, si aan anigu u cuno hilibkaas adiguna uga nabad gasho." Markii dadkii ku soo noqdeen meeshii dawacadu ku xidhnayd, si ay dabka ugu dhex tuuraan, waxay u yimaaddeen waraabe ku xidhan geedkii. Dadkii ayaa intey yaabeen yidhi, "War Waraabe meeday dawacadii?" Markaas ayuu waraabihii yidhi, "aniga ayaa xarigii ka furay oo way tagtay." Dadkii ayaa yidhi, "Oo maxaad uga furtay?" Waraabihii wuxuu yidhi, "waxay i tidhi dawacadii aniga gaajo ima hayso, ee hilibka la ii keeni lahaa adigu cun." Markaas ayey dadkii isagii dabkii ku tuureen. Sidaas ayaa waraabihii isku darsaday hunguri xumada iyo doqonimada ku dhintay. Sanaristikko: Vaaka- tai pystysuunta sanat annetaan valmiiksi (tarinan sanoja perusmuotana) oppilas täyttää sanaristikko Shax: ku buuxi shaxda ereyadii ku jiray sheekada JIIF ama JOOG Shax: Riyo, ido, dil, dabin, jirrid, aarsasho, dab, xaabo, god, gaajo, neef, adeer, caato, qalid, calool, xarig, nabad, waraabe Tusaale Vihje Magaca kale ee loo yaqaan dhurwaaga. Waraabe Xoolaha waa la gowracaa. Qalid Qofka ama xoolaha cuntada markey meesha ay gasho. Calool Xoolaha ayaa lagu xeraa si aysan u baxsan. Xarig Ereyga lidka ku ah buuran. Caato 51

52 Ereyga lidka ku ah dagaal. Nabad Aargudsasho. Aarsasho Cuntada ayaa lagu karsadaa. Dab Dhulka marka la qodo. God Geedaha laamahooda marka la soo ururiyo ka dib la rabo in la shido. Xaabo Geedka inta dhulka ka sareysa geedkuna ku taagan yahay. Jirrid Xayawaan marka la rabo in la qabto ayaa loo dhigaa. Dabin Aabahaa walaalkiis. Adeer Marka wax nool nafta laga jaro. Dil Xoolaha Soomaalida ay dhaqdaan mid ka mid ah oo madax madow. Ido Xoolaha Soomaalida ay dhaqdaan mid ka mid ah. Riyo 52

53 Karaoke mootorit Kun tarina luetaan teksti korostuu äänitiedoston perusteella Diin iyo bakeyle Beri ayaa waxaa isu faanay diin iyo bakeyle. Diin: War bakeylow ma ila tartami kartaa? Bakeyle: Ma aniga ayaad i leedahay ma ila tartami kartaa? Diin: Haa adiga naftaada ayaan ku leeyahay. Bakeyle: War diinow aniga ilama tartami kartidee ceebtaada iska aamus yaan lagu maqline. Diin: Bakeylow aniga igama orord badnid ee aan raadsano xeywaan kale oo garsoore noo noqda. Bakeyle: War waxaan ku leeyahay waa kaa orod badiyaa ee meel iska joog. Diin: Ma aniga ayaad sidaas i leedahay? Car hadaanan cabsaneynin / baqeynin noo geey daanyeerkaas. Bakeyle: Daanyeerow waxaan rabnaa inaad garsoore noo noqoto, waxaan rabaa inaan la tartamo bakeylahan. Daanyeer: Arintan aniga waan la yaabay oo diin ayaa la tartamaayo bakeyle. Waxaan idin sameynayaa xariiq uu tartanka ka bilowdo iyo tartanka meesha uu ku dhamaanaayo. Diyaar ma tihiin KOW LABA SADDEX Bakeyle: HA HA looma baahno inaan la tartamo si fudud ayaan ugu badin karaa laakiin marka hore aan wax yar seexdo oo markaan ka kaco ayaan ka daba tagi doonaa. Bakeylihii wuu seexaday laakiin diinka ma itaagin oo tartankii ayuu iska watay asagoo tartiibkiisa isaga socda ilaa uu ka gaarayo meesha uu tartanka ku dhamaanaayo. 53

54 Bakeylihii markuu ka kacay hurdada ayuu si degdeg ah u orday oo isku dayey inuu gaaro mesha tartanka uu ku dhamaanayey laakiin waxaa hormaray oo guushii raacday diinka. Aukkotehtävä: Sijoita raahaamalla sanoja tekstiin aukkoihin Diin iyo bakeyle Ku buuxi ereyadan meelaha banaan hurdadii, istaagin, tartami, leedahay, xariijin / xariiq, laba, seexdo, orod, fudud, yaabay, haa, tartami, faanay, seexday, dhamaado, dhamaanayey, garsoore, orod Beri ayaa waxaa isu faanay diin iyo bakeyle. Diin: War bakeylow ma ila tartami kartaa? Bakeyle: Ma aniga ayaad i leedahay ma ila tartami kartaa? Diin: Haa adiga naftaada ayaan ku leetahay. Bakeyle: War diinow aniga ilama tartami kartidee ceebtaada iska aamus yaan lagu maqline. Diin: Bakeylow aniga igama orod badnid ee aan raadsano xeywaan kale oo garsoore noo noqda. Bakeyle: War waxaan ku leeyahay waan kaa orod badiyaa ee meel iska joog. Diin: Ma aniga yaad sidaas i leedahay? Car hadaanan cabsaneynin / baqeynin noo geey daanyeerkaas. Bakeyle: Daanyeerow waxaan rabnaa inaad garsoore noo noqoto, waxaan rabaa inaan la tartamo bakeylahan. Daanyeer: Arintan aniga waan la yaabay oo diin ayaa la tartamaayo bakeyle. Waxaan idin sameynayaa xariijin uu tartanka ka bilowdo iyo tartanka meesha uu ku dhamaanaayo. Diyaar ma tihiin KOW LABA SADDEX 54

55 Bakeyle: HA HA looma baahno inaan la tartamo si fudud ayaan ugu badin karaa laakiin marka hore aan wax yar seexdo oo markaan ka kaco ayaan ka daba tagi doonaa diinka. Bakeylihii wuu seexday laakiin diinka ma istaagin oo tartankii ayuu iska watay asagoo tartiibkiisa isaga socda ilaa uu ka gaarayo meesha tartanka ku dhamaado. Bakeylihii markuu ka kacay hurdadii ayuu si degdeg ah u orday oo isku dayey inuu gaaro mesha tartanka uu ku dhamaanayey laakiin waxaa hormaray oo guushii raacday diinka. Aukkotehtävä: Kirjoita viivalle oikea sana (kirjoita kirjain kerrallaan) Ka jawaab suàalahan / Vastaa kysymykset 1) Xeywaankee rabay in lala tartamo? Diinka b) Daanyeerka t) Diinka j) Bakeylaha 2) Xeywaankee rumeysnaa inuu tartanka ku gulleysanayo? Bakeylaha b) Doofaarka t) Bakeylaha j) Dinka 3) Xeywankee ayaa garsoore ka ahaa tartanka? Daanyeerka b) Daanyeerka t) Dameer j) Dawacada 4) Xeywaankee seexday intuu tartanka socday? Bakeylaha b) Doofaarka t) Shimbirta j) Bakeylaha 55