PROJEKTI EMIGRANTI SA SHQIPTARË KA NË FINLANDË? SHEMBULLI I NJË INTEGRIMI TË SUKSESSHËM RRJETI I BIZNESEVE SHQIPTARE NË FINLANDË

Transkriptio

1 Nr.1 Mars 2017 FINLANDË Kjo revistë është botuar me përkrahjen e sponsorëve prandaj shpërndarja është falas. PROJEKTI EMIGRANTI Emigranti është një projekt i pavarur i cili i dedikohet integrimit dhe organizimit të komunitetit shqiptarë në diasporë duke përfshirë informacione, udhëzime, broshura dhe materiale tjera f.q. 7 SA SHQIPTARË KA NË FINLANDË? Fluksi më i madh i emigrimit të shqiptarëve në Finlandë ka filluar gjatë viteve Duke u bazuar nga bisedat me të ardhurit e asaj kohe dhe statistikat që kemi sot, dalin rezultate të ndryshme f.q. 41 SHEMBULLI I NJË INTEGRIMI TË SUKSESSHËM Integrimi si një proces i edukimit dhe promovimit të kulturës tek shoqëria finlandeze, sjell gjithmonë inspirime pozitive. Shembulli i një integrimi të suksesshëm është edhe Besim Kuqi f.q. 52 RRJETI I BIZNESEVE SHQIPTARE NË FINLANDË RRBSH në Finlandë ka filluar të tregoj rezultate pozitive rreth një organizimi më të mirëfilltë të bizneseve shqiptare që veprojnë në Finlandë f.q. 53

2 1 SHËRBIME NË GJUHËN SHQIPE INTEGRIM Këshilla të përgjithshme Këshilla të gjuhës Këshilla për biznes Këshilla për punësim Këshilla për edukim etj BIZNESI Logo Domain Hosting Webfaqe Vizitkarta Fletushka KURSI I INTEGRIMIT Duke parë të arsyeshme nevojën dhe kërkesën e disa shqiptarëve që jetojnë në Finlandë rreth çështjeve të ndryshme në jetën e përditshme si gjuha, punësimi, shërbimet elektronike etj. jemi duke punuar në hapjen e disa kurseve të integrimit Qëllimi kryesor i këtyre kurseve është avancimi i njohurive të përgjithshme rreth funksionimit të sistemit finlandez dhe shërbimeve të ndryshme duke u fokusuar më së shumti në çështjet e gjuhës finlandeze. Lokacioni i kurseve do të ketë bazën në komunën Vantaa ndërsa për qytetet tjera do ofrojmë disa shërbime online si dhe vizita në bazë të marrëveshjeve me grupe. Për momentin jemi në fazën përgatitore dhe përmbajtja përfundimtare e kurseve do të publikohet gjatë muajit Prill në portalin ndërsa faza e parë e kurseve do të filloj në Maj WEB Marketing Analizë të webfaqeve Konsultime rreth zhvillimit të webfaqës SEO - Optimizimi në makinat e kërkimit në web info@fatonmedia.com

3 2 TË NDERUAR BASHKËATDHETARË Pas një rrugëtimi të gjatë dhe punë të madhe në zhvillimin e projektit Emigranti, sot është një ditë e veçantë për mua dhe të gjithë ata, që më kanë mbështetur prandaj kam nderin t ju prezantojë versionin e parë të revistës Emigranti dedikuar komunitetit shqiptarë në Finlandë. Emigranti si pjesë e portalit Gjiganti.com zanafillën e ka pikërisht nga Finlanda ku para 10 viteve fillova të punojë në një portal që do mbrojë interesat e komunitetit shqiptarë duke sjellur informacione të ndryshme rreth çështjeve që ne ndeshemi çdo ditë në jetën e përditshme..etj Objektivat e projektit qysh në fillim ishin të ndara në dy grupe, duke u fokusuar në çështjet e integrimit dhe atë të komunitetit shqiptarë apo aktiviteteve kulturore përmes shoqatave të ndryshme. Gjatë zhvillimit të këtij projekti kam pasur shumë sfida të ndryshme deri në arritjen e qëllimit në zhvillimin e mëtutjeshëm dhe zgjerimin e projektit në tërë diasporën shqiptare. Një përkushtim i tillë, ka treguar rezultate konkrete ku pas disa viteve, janë lansuar edhe versionet në shtetet gjermano-folëse Austri, Gjermani, Zvicër dhe më pas ato skandinave Suedi, Norvegji dhe Danimarkë. Vitet e fundit janë lansuar edhe 12 shtete tjera me objektiva kushtuar vetëm komunitetit shqiptarë me aktivitetet e tyre. Përkushtimi i madh në punë, sot ka bërë që projekti të jetë i njohur në mbarë botën shqiptare si nga institucionet, organizatat e ndryshme, ashtu edhe nga shumë lexues të rregullt të portalit me mbi vizita ditore. Përveç vizitave të shumta, portali ka shumë veti unike, që e bënë të dalloj nga shumë portale tjera. Rezultatet e kërkimit në web, hapja e shpejt e faqeve, materialet e bazuara në burime të sakta, përmbajtja etj. janë disa nga këto veti unike. Sukseset e këtij projekti në versionin online dhe përkrahësit tjerë më inspiruan që të botojë një version të printuar, kushtuar komunitetit tonë në Finlandë. Një nga pyetjet që kam pasur nga sponsorët dhe disa lexues, ka qenë, arsyeja përse po e botoj këtë revistë kur dihet se informacionet më së shpejti shpërndahen përmes botës virtuale. Po, kjo është e vërtet dhe pikërisht edhe vetë platforma e përgjithshme e projektit Emigranti ka si qëllim zhvillimin dhe mirëmbajtjen e sistemit online, që çdo kush të ketë qasje më të lehtë dhe më të shpejt në gjetjen e një informacioni, por duke parë të arsyeshme se komuniteti shqiptarë si dhe institucionet që merren me çështjet e integrimit dhe komunitetit shqiptarë, kanë nevojë për një vetëdijesim të këtij projekti si dhe shumë projekteve tjera në kuadër të organizatave të ndryshme, institucioneve etj. erdhi ideja në publikimin e kësaj reviste për të bashkuar forcat dhe rritur bashkëpunimin në mes veti. Gjuha, kultura, malli dhe shumë gjëra tjera që e rrethojnë një emigrant, ka nevojë që të ndihet më lehtë në rrethin e vet ku jeton prandaj edhe ky projekt synon që bashkatdhetarët t i bashkoj sa më afër njëri tjetrit në shkëmbimin e përvojave të ndryshme, kulturore, edukative, informuese, biznesi etj. Vitet e fundit ka pasur aktivitete të ndryshme kulturore nga shoqatat shqiptare dhe aktivist tjerë duke shpresuar se kjo rrugë do vazhdojë dhe komuniteti ynë do jetë më i organizuar. Në këtë projekt unë gjithmonë kam pasur një qëllim të caktuar pra integrimin dhe organizimin e diasporës shqiptare duke u munduar të krijoj mundësi të ndryshme, në krijimin e urave lidhëse ndërmjet shqiptarëve, ruajtjen e vlerave tona kulturore, thyerjen e barrierave të xhelozisë, e shumë gjëra tjera, të cilat në realitet ndodhin në mënyra të ndryshme, të pa këndshme por ne nuk kujdesemi aq sa duhet. Ne kemi nevojë për më shumë angazhim, që fjalët ti bëjmë vepra, e veprat t i kthejmë në realitet. FATON KRASNIQI CEO & Founder

4 3 PËRMBAJTJA Çka është integrimi?...5 Kush merret me integrimin në Finlandë...5 Pse duhet të integrohemi...5 Shembuj...6 Projekti Emigranti...7 Mirë se vini në Finlandë...9 Gjeografia...9 Regjionet...10 Arti dhe Kultura...10 Mesi i verës (Juhannus)...11 Popullsia...11 Shoqëria...11 Ekonomia...11 Fotogaleri me artikuj...12 Historia e Finlandës...13 Administrata...15 Qeveria...16 Fotografi nga stinët e vitit...17 Turizmi në Finlandë...18 Transporti...18 Sauna finlandeze...18 Babadimri (Santa Claus)...18 Dielli në mesnatë dhe errësira gjatë dimrit...19 Kështjella e Finlandës (Ishulli Suomenlinna )...19 Arkipelagu i Turkut dhe çiklizmi...19 Qendra e Vikingeve në Rosala...20 Portali zyrtar VisitFinland.com...20 Fakte interesante rreth Finlandës...21 Fotogaleri me artikuj...22 Ambasada e Finlandës në Prishtinë...23 Leje qëndrimet...24 Gjuha finlandeze...25 Metodat e mësimit të gjuhës në Finlandë...25 Finlandishtja për fillestar...26 Gramatika...27 Çertifikata kombëtare e njohjes së gjuhës...27 Fjalori Edukimi...31 Sistemi i edukimit në Finlandë...31 Si të kërkohet punë në Finlandë...33 Zyra e punësimit...33 ELY-keskus (Qendrat për Zhvillim Ekonomik, Transportit dhe Mjedisit)...33

5 PËRMBAJTJA 4 Agjenci punësimi...34 PRH - Patentti- ja Rekisterihallitus...35 Uusyrityskeskukset (agjencitë e ndërmarrjeve finlandeze)...36 Shërbimet social dhe publike...37 Familja...37 Martesa dhe divorci në Finlandë...38 Shërbimet publike...38 Problemet...39 Historia e Diasporës Shqiptare...40 Shqiptarët në Finlandë...41 Të huajt dhe nënshtetësia në Finlandë...42 Shoqatat shqiptare në Finlandë...43 Disa shoqata multikulturore...43 Shoqata Bashkimi...45 Unioni Shqiptar (fin: Albaaniliitto)...47 Klubi i Gruas...48 Shkollat shqipe në Finlandë...49 Rinia shqiptare në Finlandë...50 Historia e bizneseve shqiptare në Finlandë...51 Shembulli i një integrimi të suksesshëm Besim Kuqi...52 Rrjeti i Bizneseve Shqiptare në Finlandë (RRBSH)...53 Perniön Kebab...54 K.K Rakennus ja Kiinteistöpalvelu Ky...55 FIX Turku Oy...55 Helsingin Rakennerappaus Oy...55 Megafix Oy...56 Pizzeria Dumani...56 Espoon Laudoitus Oy...56 Arbëria Travel Oy...56 Turku Import Oy...57 Tilitaito GB...57 Ideja dhe përmbajtja e udhëzuesit KU dhe SI në Finlandë...58 Disa agjenci, organizata dhe shërbime publike...59 Regjionet...59 Komunat...59 Fotogaleri...62 Ministria e Diasporës...63 Ambasada e Kosovës në Stockholm...64 Sponsorët...65 Lista e sponsorëve dhe mbështetësve...66 E drejta autoriale...66 FINLANDA

6 5 Faton Media sponsorizon këtë artikull ÇKA ËSHTË INTEGRIMI? Integrimi është një term me kuptime të ndryshme prandaj edhe ekspertët japin mendime dhe opinione të pavarura pasi nuk ka një përcaktim të saktë por megjithatë kur flasim për të huajt dhe në këtë rast diasporën shqiptare atëherë mund të themi se të gjithë kanë një ide dhe qëllim i cili shkon në interes të komunitetit shqiptarë drejt rrugës së edukimit. Nga pikëpamja ime, integrimi është një proces i përshtatjes dhe përfitimit të njohurive të reja në një shoqëri të re, e cila shkon në interesin personal dhe shoqërorë duke zgjidhur probleme të ndryshme të cilat na sfidojnë në jetën e përditshme. Në anën tjetër integrimi është një proces edukativ i cili mbulon mungesën e njohurive që bëjnë dallime nga natyra kulturore, socio-ekonomike, teknologjike dhe shërbimeve të ndryshme si dhe shkëmben përvojat të cilat njerëzit janë përballur në jetën e tyre të përditshmet nga vendet e origjinës. Kush merret me integrimin në Finlandë Ministria e Ekonomisë dhe Punësimit është përgjegjëse për përgatitjen e çështjeve lidhur me integrimin e të huajve në Finlandë. Politika e integrimit promovon përfshirjen e emigrantëve në të gjitha fushat e shoqërisë finlandeze. Në promovimin e integrimit përgjegjës janë edhe disa ministri dhe agjenci shtetërore, në degët e tyre administrative si: Ministria e Brendshme, Ministria e Edukimit dhe Kulturës, Zyra e emigracionit, Avokati i popullit për minoritete etj. Një shërbim në gjuhën finlandeze dhe suedeze i ofruar nga Ministria e Ekonomisë dhe Punësimit që ka kuptimin e integrimit ndihmon të huajt në çështjet e integrimit. ELY-keskus (Qendrat për Zhvillim Ekonomik, Transportit dhe Mjedisit) janë përgjegjëse për integrimin e të huajve në nivelin regjional ndërsa komunat në nivelin lokal. Zyra e punësimit gjithashtu përkrah të huajt për të gjetur një vend pune. Në procesin e integrimit një rol të madh luan edhe shoqëria civile ku shumë organizata jo-fitimprurëse dhe komunitete fetare ofrojnë aktivitete dhe shërbime të integrimit. Emigrantët që jetojnë në Finlandë gjithashtu kanë organizatat apo shoqatat e tyre kulturore duke ushtruar aktivitete të ndryshme. Pjesëmarrja nëpër klube sportive dhe aktivitete tjera të lira gjithashtu ndihmon në integrim. Për më shumë informacione, vizitoni faqen zyrtare Pse duhet të integrohemi Integrimi ka një rëndësi shumë të madhe dhe lidhet ngushtë edhe me organizimin e komunitetit shqiptarë prandaj për ti kuptuar më lehtë lidhjet në mes tyre, do marrë disa shembuj konkret nga përvoja të ndodhura. Ju e dini se shumica e shqiptarëve thonë se kanë ardhur në gyrbet për shkaqe ekonomike për të fituar para! Nëse kjo është arsyeja e vërtetë atëherë sigurisht me punën e bërë pas disa viteve shumica mund të kursejnë ca të holla dhe të kthehen në vendin tonë por në realitet sa ndodhë kjo..? Statistikat flasin për një numër simbolik shumë të vogël që kthehen me vetë dëshirë prandaj këtu lind pyetja nga ana ime. Çka të bëjmë? Kur ne jetojmë në një shtet mbi 20 vite dhe fëmijët tanë lindin e rritën këtu, përse mos ti përshtatemi jetës në shoqërinë ku jetojmë duke mos harruar edhe gjuhën, kulturën dhe traditat tona...? Mundësitë të cilat janë ofruar nga institucionet dhe organizatat që merren me çështjet e integrimit nuk janë shfrytëzuar aq sa duhet prandaj me anë të kësaj reviste si dhe versionit online të projektit Emigranti po mundohemi të sjellim sa më shumë informacione dhe të japim stimulim në shfrytëzimin e resurseve të ndryshme që sigurisht së pari do shkonin në interesin e juaj dhe më pas do ketë edhe ndikime pozitive edhe tek shoqëria dhe më gjerë.

7 Faton Media sponsorizon këtë artikull 6 SHEMBUJ Le të bëjmë krahasimin e dy shembujve tek të rinjtë të cilët vijnë në Finlandë për herë të parë dhe ndjekin rrugë të ndryshme ku njëri vazhdon të punojë ndërsa tjetri ndjek rrugën e integrimit dhe edukimit. Konkretisht le ti emërojmë me X - personin që ka filluar të punojë dhe Y personin që ka ndjekur rrugën e integrimit. Personi X Nëse një i sapoardhur në Finlandë fillon të punojë sigurisht që është një gjë pozitive por në anën tjetër ndikimet mund të shihen pas disa viteve. Duke marr parasysh faktorët tjerë të gjuhës, shoqërisë dhe kualifikimeve profesionale, paga e personit X që sapo është punësuar mund të sillet në një nivel të ulët p.sh 10 /h. Personi në fjalë me pagën fillestare do përfundojë me një pagë të standardëve minimale dhe kështu në shumë raste për të arritur nivelin e duhur të shpenzimeve dhe nevojave tjera familjare, detyrohet që nga orari 8 orë të punojë me orarë shtesë 10 orë në ditë dhe gjithashtu nga standardet 5 ditë në javë ai detyrohet të punojë 6 ditë për të arritur një pagë të mjaftueshme. Duke vazhduar punën në këtë mënyrë personit X pas disa viteve mund ti rritet paga vetëm për disa euro d.m.th edhe pas 10 viteve punë ai mund të përfitojë diku rreth /h por kjo prapë nuk do mjaftonte që ti mbulojë shpenzimet mesatare për të kursyer dhe kështu mundësia për të vazhduar të punojë me orarë shtesë do mbetet një opsion i hapur. Çfarë ndikime tjera do të ketë në këtë mënyrë? Angazhimi me orarë më të gjatë, sigurisht krijon më shumë lodhje Lodhja dhe orari i gjatë humb kohën dhe lind nevoja për të pushuar Humbja e kohës sigurisht ndikon edhe tek familja sepse nuk mjafton që të jesh afër familjes aq sa duhet Kur nuk je afër familjes, sigurisht është më vështirë që fëmijëve tu japish elemente të kulturës dhe traditave shqiptare pra këtu lindin bazat e asimilimit Këto veprime do të ndikonin edhe në mos përkrahjen e të tjerëve sepse mundësitë do kufizohen dhe lindin vështirësitë Personi Y Kalojmë tek personi Y i cili ka filluar të ndjek rrugën e integrimit dhe edukimit. Nëse bëjmë krahasimin, të ardhurat e një studenti apo dikush që ndjek një shkollim profesional janë më të vogla dhe në këtë rast le te marrim 7 /h pra mesatarja e të ardhurave ndikon dukshëm në krahasim me personin X. Personi Y do vazhdojë rrugën e integrimit dhe shkollimit dhe pas disave viteve prapë të ardhurat janë shumë më të vogla por në anën tjetër ai ka përfituar një profesion që e sheh një të ardhme më të lehtë sa i përket punës dhe po të punësohet në ndonjë ndërmarrje sigurisht që në fillim nuk do përfitojë aq shumë por së paku do arrijë pagën e personit X d.m.th pas 3-5 vite angazhim në çështjet e integrimit dhe edukimit, të ardhurat e persit Y përputhen me të ardhurat e personin X. Nëse personi Y fillon të punojë apo vazhdojë shkollimin, sido që të jetë ai do fillojë të ketë të ardhura më të mëdha dhe kështu do mbulohen shumë më lehtë edhe shpenzimet me të ardhura mesatare prandaj edhe nevoja për të punuar me orarë shtesë është shumë me e vogël. Çfarë ndikime tjera do të ketë në këtë mënyrë? Angazhimi me orarë më të shkurtër, sigurisht krijon më pak lodhje Kur fiton më shumë kohe dhe je më pak i lodhur, ke më shumë vullnet për të bërë edhe gjëra tjera Fitimi i kohës sigurisht ndikon edhe tek familja sepse mjafton që të jesh afër familjes Kur je afër familjes, sigurisht mundësitë për ti dhënë fëmijëve elemente të kulturës dhe traditave shqiptare janë shumë më të mëdha dhe këtu lind ruajtja e vlerave tona kulturore Këto veprime do të ndikonin edhe në përkrahjen e të tjerëve sepse mundësitë janë të hapura në të gjitha aspektet, si financiare ashtu dhe koha dhe familja Shembujt më lartë ishin vetëm një ilustrim apo opinion nga përvoja ime shumë vjeçare me çështjet e integrimit dhe gjërat tregojnë se sa më shumë që të integrohemi, aq ma lehtë do e kemi jetën ku po jetojmë dhe aq ma larg asimilimit do jemi prandaj do ju këshilloj që integrimit ti kushtoni një rëndësi të veçantë. Faton Krasniqi (Themelues dhe zhvillues i projektit Emigranti)

8 7 Faton Media sponsorizon këtë artikull PROJEKTI EMIGRANTI Emigranti është një projekt i pavarur i cili i dedikohet integrimit dhe organizimit të komunitetit shqiptarë në diasporë duke përfshirë informacione, udhëzime, broshura dhe materiale tjera të cilat janë të nevojshme për gjetjen e një rruge sa më të lehtë në shoqërinë e re ku vendosen. Qëllimi i projektit Emigranti është që shqiptarët të cilët vizitojnë për herë të parë një shtet të huaj si dhe ata që kanë jetuar më gjatë, të kenë mundësi të qasjes sa më të lehtë të integrimit në shoqërinë e rrethit ku vendosen dhe me gjerë duke filluar nga mësimi i gjuhës, shkollimi, punësimi dhe shumë gjëra tjera të nevojshme për një të huaj që jeton apo viziton një shtet tjetër. Si një ndër projektet më të mëdha që është bërë ndonjëherë për diasporën shqiptare, projekti në fjalë ka një fushë të gjerë të veprimtarive duke përfshirë komunitetin shqiptarë, leje qëndrimet, gjuhën, edukimin, punësimin, biznesin, shërbimet sociale dhe publike, probleme të ndryshme dhe shumë informacione tjera që lidhen me nevojat e shqiptarëve në diasporë. Puna jonë 10-vjeçare ka treguar suksese të mëdha me fakte konkrete duke u bërë lider kryesor në fushën e integrimit dhe organizimit të komunitetit shqiptarë me një shtrirje të veprimtarive në 19 shtete. Këto shtete ndahen në dy grupe. Në grupin e parë bëjnë pjesë 7 shtete, ato gjermano-folëse Austria, Gjermania dhe Zvicra si dhe shtetet skandinave Finlanda, Suedia, Norvegjia dhe Danimarka që përfshijnë një fushë shumë të gjerë të veprimtarive të cilat më së shumti lidhen me çështjet e integrimit ndërsa në grupin e dytë hyjnë 12 shtete me një fushë më të ngushtë të veprimtarive të cilat më së shumti lidhen me çështjet e organizimit të komunitetit shqiptarë duke filluar nga Belgjika, Holanda, Franca, Anglia, Italia, Greqia, Sllovenia, Turqia, Amerika, Kanada, Australia dhe Zelanda e Re. Përveç këtyre ne kemi edhe shumë fakte tjera të cilat ju vetë mund ti shihni duke shfletuar punimet tona apo bërë kërkime të ndryshme përmes faqeve të njohura si Google, Yahoo etj. Disa nga vetitë janë listuar më poshtë: Përmbajtja Disa nga vetitë unike të projektit Emigranti: kërkimi në Google (me qindra terme të ndryshme) renditja dhe hapja e shpejtë e faqeve ne bashkëpunojmë me të gjithë që kanë qëllime në interes të komuniteti shqiptarë materialet tona bazohet në burime të sakta pra institucionet, organizatat dhe stafi ynë profesional ne i përkrahim të gjithë, pa pasur dallime të moshës, politikës, fesë, individuale etj. ne kemi programe të veçanta për rininë shqiptare në diasporë ne mundohemi të bëjmë atë që ju keni nevojë dhe atë që ju kërkoni Pasi që projekti ka një fushë të gjerë të veprimtarive, ato i kemi ndarë në seksione të ndryshme dhe këto seksione i përkasin më së shumti grupit të parë pra shteteve gjermano-folëse dhe skandinave me një platformë shumë të gjerë duke përfshirë çështjet e integrimit dhe gjithashtu komunitetit shqiptarë ndërsa tek shtetet tjera më së shumti merremi me çështjet e komunitetit shqiptarë dhe veprimtarive përmes shoqatave. Në vazhdim do bëjmë disa sqarime rreth seksioneve që i përkasin grupit të parë me platformën e gjerë dhe në këtë rast pasi revista i dedikohet versionit në Finlandë do të marrim shembullin se si funksionon projekti Emigranti në Finlandë por duhet ta keni parasysh se edhe shtetet tjera në grupin e parë kanë sistemin e njëjtë.

9 Faton Media sponsorizon këtë artikull 8 FINLANDA Pasi që njohja dhe integrimi më i lehtë në një shtet të ri varet edhe nga njohja e përgjithshme rreth funksionimit të sistemit shtetërorë, kemi zgjedhur këtë seksion si një pasqyrë që të drejton në rrugën e duhur për të filluar një integrim të suksesshëm. Finlanda përmban informacione nga fusha të ndryshme si historia, arti, kultura, gjeografia, regjionet, popullsia, turizmi, qeveria, ekonomia, transporti, emigrantët, si dhe fakte tjera të ndryshme. SHQIPTARËT Ky seksion ka një rëndësi të veçantë pasi përfshinë aktivitetet e shqiptarëve nga lëmi të ndryshme si dhe bënë një lidhshmëri edhe me institucionet, ambasadat, bizneset, shoqatat shqiptare, shkollat shqipe etj. të cilat organizohen apo udhëhiqen nga komuniteti shqiptarë. Seksioni Shqiptarët ka si qëllim organizimin më të mirë të komunitetit tonë duke krijuar ura lidhëse në mes shoqatave të ndryshme si dhe duke i informuar bashkatdhetarët me aktivitetet e ndryshme të komunitetit tonë si dhe shërbimeve që ofrojnë bizneset shqiptare. LEJET Leje qëndrimet është një seksion që ka për qëllim informimin dhe procedurat për të gjitha llojet e leje qëndrimeve. Siç e dini, nevojat për lloje të ndryshme të vizave është mjaft e madhe prandaj edhe ne me anë të këtij seksioni po mundohemi që këto nevoja ti lehtësojmë sa më shumë duke sjell informacione rreth zyrave të emigrimit, bashkimit familjar, punësimit, studimeve, turizmit si dhe leje qëndrimeve tjera. GJUHA Padyshim gjuha është një ndër faktorët kryesor rreth integrimit dhe njohjes në përgjithësi prandaj ne jemi munduar ti sjellim disa metoda të cilat do të jenë të përshtatshme për të gjithë duke i klasifikuar me nivelet e njohjes së gjuhës. Një risi në këtë seksion kemi publiku fjalorin me fjalë. Si pjesë të këtij seksioni kemi sjell materiale nga gjuha për fillestarët, metodat e të mësuarit, pak nga gramatika, shprehje të ndryshme si dhe udhëzime tjera se si dhe ku mund të gjenden materiale shtesë. PUNA Një nga arsyet më të mëdha që shumica e shqiptarëve janë shpërngulur në vende të ndryshme të botës për kohë të shkurtër apo të gjatë tek shumica qëndron gjendja ekonomike prandaj edhe ky seksion do të ketë një rëndësi të veçantë duke qëndruar më afër jush në informimin dhe përkrahjen rreth punësimit. Materialet kryesore vijnë nga funksionimi i sistemit të punës, zyra e punësimit, ndërmarrjet e punësimit dhe informacione tjera që ndihmojnë në gjetjen e një vendi të punës apo kalimin e sfidave të ndryshme. BIZNESI Ka shumë shqiptarë të cilët veprojnë me bizneset e tyre në shtete të ndryshme prandaj në këtë seksion do të keni informacione të ndryshme rreth biznesit duke filluar nga hapja e një biznesi, menaxhimi dhe të gjitha nevojat tjera që kërkohen nga procedurat që i ofrojnë shtetet përkatëse. Në shtetet perëndimore ekzistojnë shumë resurse që ofrojnë ndihmë në hapjen, zhvillimin dhe nevojat tjera të biznesit. EDUKIMI E ardhmja e një shoqërie të frytshme varet nga edukimi prandaj edhe rëndësia e këtij seksioni do të jetë e lidhur gjithmonë me nevojat e juaja të cilat do të mundohemi ti përkrahim ashtu siç është më mirë. SHËRBIMET SOCIALE Shërbimet sociale do të kenë një informim të përgjithshëm rreth sistemit social dhe procedurave të ndryshme në bazë të nevojës apo situatës që i nevojitet të huajve në shtetet ku jetojnë. SHËRBIMET PUBLIKE Kur arrin për herë të parë në një vend të ri dhe të panjohur, të duket vetja se ke humbur sikur në botën e ëndrrave por sapo të fillon të mësosh vendet dhe gjërat kryesore, fillon të familjarizohesh me vendin dhe gjërat të duken shumë më lehtë prandaj ketë seksion do t ia kushtojmë vendeve publike që çdo kush i përjeton në jetën e përditshme. PROBLEMET Shpesh të huajt për shkak të mosnjohjes së gjërave të ndryshme hasin edhe në probleme të ndryshme, për ketë arsye kemi zgjedhur këtë seksion për ta zhvilluar në informimin sa më të qartë për shqiptarët që mos të hasin në problemet nga të cilat mund t ju shmangen nëse vetëm marrin një kujdes më të mirë nga pasojat e mundshme të tyre. INFO Informacionet tjera të cilat nuk ju përshtatën seksioneve të cekura më lartë, mundohemi ti sqarojmë përmes këtij seksioni. Këtu kemi publiku edhe informacionet kontaktuese si dhe udhëzimet tjera rreth funksionimit të projektit Emigranti.

10 9 Faton Media sponsorizon këtë artikull MIRË SE VINI NË FINLANDË Pasi që njohja dhe integrimi më i lehtë në një shtet të ri varet edhe nga njohja e përgjithshme rreth funksionimit të sistemit shtetërorë, kemi zgjedhur këtë seksion si një pasqyrë që të drejton në rrugën e duhur për të filluar një integrim të suksesshëm. Finlanda përmban informacione nga fusha të ndryshme si historia, arti, kultura, gjeografia, regjionet, popullsia, turizmi, qeveria, ekonomia, transporti, si dhe fakte tjera të ndryshme. Finlanda si seksion në vete, ka një rëndësi të veçantë pasi përveç informacioneve që sjell tek lexuesit si një destinacion turizmi apo njohje të gjërave pozitive që janë si shembull i një suksesi të mirë, luan një rol shumë pozitiv edhe tek ata të cilët vendosën në Finlandë për të jetuar më gjatë dhe ndjekin rrugën e integrimit. GJEOGRAFIA Finlanda shtrihet në pjesën veriore të Evropës e kufizuar me Suedinë (pjesa perëndimore me 614 km), Norvegjinë (pjesa veriore me 726 km) dhe Rusinë (pjesa lindore me 1340 km), gjithashtu ka dalje në gjirin e Botnisë (Bothnia) në perëndim që e ndan nga Suedia dhe gjirin e Finlandës në jug që e ndan nga Estonia. Åland (ishujt Aland) gjendet në pjesën jugperëndimore të Finlandës me kryeqytetin Mariehamn-in dhe ka një sovranitet të gjerë nga Finlanda ku 91 % e popullatës e flasin gjuhën suedeze. Finlanda ka një sipërfaqe prej km2² ( km2² tokë dhe km2² ujë), sipas statistikave llogaritet të jetë vendi i 8 në Evropë për nga madhësia e territorit ku prej tyre 69 % e sipërfaqes është e mbuluar me male, 10 % ujë, 8 % tokë pjellore, 3 % ndërtesa banimi dhe pjesa tjetër me moçale. VisitFinland Finlanda zen vendin e parë në botë për nga numri i liqeneve me rreth dhe afër janë të vegjël me madhësi mbi 500 m2². Liqeni më i madh është Saimaa rreth km2² i cili llogaritet edhe si liqeni i 5-të në Evropë për nga madhësia. Uji i pijshëm është ndër më të pastërtit në botë dhe konsumohet pothuajse nga të gjithë banorët.

11 Faton Media sponsorizon këtë artikull 10 REGJIONET Finlanda nga vitet është përbërë nga 6 provinca (fin: läänit). Autoriteti provincial ishte pjesë ekzekutive e degës së qeverisë qendrore. Sistemi u krijua në vitin 1634, dhe përbërjen e tij e ndryshuan në mënyrë drastike me 1997, kur numri i provincave u reduktua nga 12 në 6. Provincat u hoqën krejtësisht më 1 janar Tani 6 agjencitë rajonale të administratës shtetërore, (përveç qeverisë së Åland), janë kryesisht përgjegjëse për zbatimin e ligjit: Etelä-Suomeen lääni, Länsi-Suomeen lääni, Itä-Suomeen lääni, Oulun lääni, Lapin lääni dhe Ahvenanmaa apo Åland. Gjatë kësaj kohe u bënë edhe ndryshime tjera në regjione dhe komuna. Qëllimi i këtyre ndryshimeve ishte që, në vitin 2017, sa më shumë komuna të mundshme të bëhen të forta në mënyrë që të mund të sigurojnë ofrimin e shërbimeve sociale dhe të krijojnë parakushte për rritjen e vitalitetit dhe zbatimin e demokracisë brenda komunës. Me bashkimin e komunave sipas planit 7 vjeçar, nga 468 komuna në vitin 2009 reduktohen deri në 311 deri më tani ndërsa numri i regjioneve reduktohet nga 20 në 19. Më shumë informacione rreth regjioneve dhe komunave gjeni tek kapitulli KU dhe SI. ARTI DHE KULTURA VisitFinland Nganjëherë keni nevojë për të shkuar përtej muzeve të mëdha për ti gjetur thesaret e vërteta, duke u ndalur në shtëpinë e një muzikanti të njohur, artisti, arkitekti apo heroi kombëtar. Në zonën metropolitane të Helsinkut gjendën një numër i madh i muzeve të artistëve finlandez dhe më poshtë ne kemi zgjedhur disa nga më të njohurit: Muzeu Gallen-Kallela: kështjella si shtëpi dhe studio e Akseli Gallen-Kallela ( ), një nga piktorët dhe artisti grafik më i njohur në Finlandë Didrichsen Art Museum: themeluar nga biznesmeni danez Gunnar Didrichsen ( ) dhe gruaja e tij Marie-Louise ( ). Ky muze bartë një nga koleksionet më interesante private të artit modern në Finlandë, duke përfshirë artistët finlandez si dhe gjithashtu Picasso, Kandinsky, Léger, Moore, Giacometti etj Aalto House: ish shtëpia dhe studio e arkitektit dhe dizajnerit të njohur ndërkombtarisht Aalto Alvar ( ) ofron një kënaqësi për të gjithë të interesuarit në stilin e tij funksionalist apo një mundësi për të shikuar jetën e arkitektit më të famshëm të Finlandës Halosenniemi Museum: studio shkretëtira dhe shtëpia e piktorit finlandez Pekka Halonen ( ) tregon jetën dhe veprën e këtij artisti të dashur të epokës së artë Ainola: shtëpia e kompozitorit më të madh në Finlandë dhe familjes së tij, Jean Sibelius ( ) Mannerheim Museum: ish shtëpia e Carl Gustaf Mannerheim Emil ( ), i cili shërbeu si udhëheqës ushtarak dhe president i Finlandës, tani vepron si një muze.

12 11 Faton Media sponsorizon këtë artikull MESI I VERËS (JUHANNUS) Mes i verës (fin: Juhannus) është një nga festat kombëtare më të mëdha në Finlandë. Ndryshe mund të quhet edhe festimi i ditës më të gjatë të vitit. Zakonisht festohet ditën e shtunë ndërmjet qershorit. Gjatë kësaj fundjave miqtë, familjarët dhe shoqëria mblidhen për ta festuar së bashku në ambiente të hapura ku preferencat më të mëdha janë shtëpitë verore pasi Finlanda njihet si vendi që ka më së shumti shtëpi verore për kokë banori. Po të kalojmë në krahasimin e festimit të festave më të mëdha në Finlandë dhe vetitë e përbashkëta, mund të themi se kjo festë së bashku me krishtlindjet sjellin tek populli finlandez një kënaqësi të veçantë në shumë aspekte. Siç e cekem më lartë gjatë kësaj feste familjet takohen në mes veti por festimi bëhet jashtë shtëpisë së zakonshme të banimit dhe gjatë kësaj jave mund ti shijoni ditët më të gjata të vitit ndërsa nëse kalojmë në festën e krishtlindjeve edhe gjatë kësaj kohe takohen familjet në mes veti por festimi bëhet zakonisht tek shtëpitë e zakonshme të banimit dhe gjatë kësaj jave mund ti shijoni netët më të gjata të vitit. POPULLSIA Popullsia e Finlandës llogaritet rreth 5.5 milion (2016) dhe kryeqyteti i saj është Helsinki me mbi banorë (zona metropolitane 1.4 milion) ku pastaj si qytetet më të mëdha janë: Tampere, Oulu, Turku, Jyväskylä, Lahti, Kuopio etj. Dendësia më e madhe e popullsisë shtrihet në pjesën jugore të Finlandës përkatësisht në regjionin Uusimaa që përfshinë komunat Helsinki, Vantaa, Espoo etj pastaj si zonë me dendësi të madhe është komuna e Turkut. Në Finlandë fliten dy gjuhe zyrtare, finlandisht rreth 89 % e popullatës, suedisht 5,6 % dhe pjesën tjetër e mbulojnë minoritetet dhe të huajt. Në bazë të statistikave zyrtare, në Finlandë jetojnë më pak se 200 mijë të huaj. Numri më i madh vjen nga Estonia, Rusia, Suedia, Somalia, Kina, Tajlanda, Turqia, Gjermania, India, Kosova etj. Struktura e moshës së popullsisë dallon nga ajo e vendeve të Evropës jugore ku 16 % e përbëjnë nën moshën 15 vjeçare, 65 % nga vjet dhe rreth 20 % e popullatës është mbi moshën 65 vjeçare ndërsa nataliteti është shumë pak më i lartë se mortaliteti me një shkallë të përafërt 10 në SHOQËRIA Finlandezët janë konsideruar gjithashtu të jenë të ftohtë, pak të qetë dhe të rezervuar. Megjithatë, ata janë në të vërtetë të ngrohtë, miqësor, dhe njerëz të ndershëm sidomos sapo të filloni ti njihni më shumë. Finlanda ka një shoqëri moderne dhe mendje-hapur. Shumica e njerëzve janë mirë të arsimuar dhe gëzojnë një standard të lartë të jetesës, si dhe liri të mjaftueshme që të jenë në gjendje të planifikojnë jetën e tyre ashtu siç e shohin vetë. Megjithatë, si në vendet e tjera të mëdha industriale, edhe shoqëria finlandeze po përballet me sfidën e zgjidhjes së problemeve të tendencave demografike, në veçanti në plakjen e shoqërisë. Shumica e njerëzve kanë trajnim të mirë profesional, një standard të lartë të jetës në kushtet ndërkombëtare dhe fushë të përshtatshme për formësimin e jetës së tyre personale. EKONOMIA Finlanda ka një ekonomi të zhvilluar, të tregut të lirë më të ardhura për kokë banori rreth ku llogaritet me shtetet më të zhvilluara në botë. Sektori më i zhvilluar i ekonomisë është shërbimi 65.7 %, fabrikat dhe rafineritë 31.4 % ndërsa prodhimi primar 2.9 %. Industria më e madhe është elektronika 21.6%, makineri transporti dhe produkte tjera inxhinierike nga metali 21.1 %, prodhimet e drurit 13.1%, prodhimet kimike 10.9 % etj. Finlanda është edhe një ndër vendet më inovative në botë. Kualiteti i lartë i prodhimeve finlandeze renditet në rangun më të lartë. Siç e dini, Nokia me prodhimet e telefonave mobil ka qenë për shumë vite lideri kryesor në botë. Ekzistojnë edhe shumë ndërmarrje tjera që kanë shtrirje të madhe dhe sidomos industria e lojërave kompjuterike duke përmendur lojërat me famë botërore Angry Birds, Clash of Clans, Hey Day etj.

13 12 Faton Media sponsorizon këtë artikull FOTOGALERI Minoriteti Sámi është populli i vetëm indogjen apo vendas në zonën e BE-së të cilët jetojnë në veri të shteteve nordike ku rreth prej tyre në Finlandë me të drejta të plota për ushtrimin e kulturës dhe traditave të tyre. VisitFinland Arto Liiti Një pamje nga pjesa lindore e Finlandës, afër qytetit Savonlinna, që përfshinë një ndër zonat që ka më së shumti shtëpi verore dhe liqene. VisitFinland Një fotografi e zakonshme e shkrepur nga një shtëpi verore ku tregon pastertinë e liqeneve dhe bukuritë që ofrojnë malet për rreth. Gjiganti J.T. Gjatë sezonit dimëror kur temperaturat bien nën zero, shumica e oborreve shkollore, fushave sportive si dhe shumë liqene shfrytëzohen për të bërë patinazh. VisitFinland

14 13 Faton Media sponsorizon këtë artikull HISTORIA E FINLANDËS Koha e lashtë Njerëzit e parë në Finlandë kanë arritur pas përfundimit të kohës së fundit të akullit rreth vitit p.e.s. Finlandezët e hershëm gjatë kohës së gurit ishin gjuajtës dhe mbledhës. Pas viti p.e.s ata kanë jetuar nga bujqësia. Rreth vitit p.e.s mësuan të bëjnë mjete të ndryshme dhe armë nga bronzi ndërsa rreth vitit 500 p.e.s mësuan të përdorin hekurin. Në këtë kohë finlandezët kishin shumë pak apo aspak kontakte me qytetërimet klasike të Greqisë dhe Romës. Sa i përket historisë Finlanda nuk ka pasur ndonjë emërtim të posaçëm por historia e saj lidhet ngushtë me historinë e shteteve skandinave apo ndryshe mund ta ndajmë në tri periudha të rëndësishme, ajo nën administrimin e Suedisë nga shekulli 12 deri në vitin 1809, si autonomi nën sundimin e Rusisë nga dhe nga shpallja e pavarësisë me 6 dhjetor 1917 e deri në ditët e sotme. FINLANDA NËN SUNDIMIN E SUEDISË Koha e lashtë Historia e regjistruar në Finlandë ka filluar në shekullin 12 nga 1120 misionarët e krishterë që kishin vepruar atje. Ata ishin të gatshëm të përdorin forcën për ta konvertuar popullatën në idetë e tyre. Mbreti suedez Eric udhëhoqi një kryqëzatë në vitin 1157 i ndihmuar nga një peshkop anglez (Henri i Uppsales). Pas largimit të ushtarëve suedez, Henri qëndrojë dhe ai u martirizua. Më vonë ai u bë mbrojtësi i shenjtë i Finlandës. Edhe pse gjatë kësaj kohe ndikimin më të madh e kanë pasur suedezët, ata nuk kanë qenë të qetë nga fqinjët e tyre ku danezët përkohësisht pushtuan Finlandën në vitin 1191 dhe 1202 mirëpo edhe suedezet ishin të etur që të zotëronin më shumë hapësira duke u munduar ti marrin disa pjesë të Karelisë dhe kjo më në fund përfundojë me paqe ne vitin 1323 dhe Karelia mbetet pjesë e Novogordisë (sot pjesë e Rusisë). Finlanda Gjatë kohës së mbretit suedez Gustav Vasa në vitin 1550 themelohet qyteti i Helsinkut nën emrin Helsingfors, por mbetet më shumë si një fshat peshkimi për më shumë se dy shekuj. Reformimi nga kisha katolike që kishte ndikim edhe në Suedi, fillojë në fillim të shekullit 16-të por kulmin e ndryshimeve të mëdha e arriti edhe në kulturën e gjuhës finlandeze ku me 1548 peshkopi i Turkut, Mikael Agricola ( ) përktheu Dhiaten e Re në finlandisht duke krijuar edhe gjuhën e shkruar finlandeze. Pas vdekjes së peshkopit, finlandezët ishin me vendosmëri tek besimi i kishës Luterane ndërsa bibla e plotë u shfaq në finlandisht me Me fshatarët finlandez ngritën në kryengritjen e quajtur si Lufta me topa apo fin. Nuijasota (e quajtur kështu për shkak se fshatarët ishin të armatosur me armë të ndryshme si shkopinjë, shpata, disa armë zjarri, dy topa etj. ndërsa armiqtë ishin të armatosur me armë shumë më të rënda). Fisnikët shtypen rebelimin dhe më pas gjendja fshatare nuk u përmirësua por Finlanda u bë një pjesë integrale e Suedisë. Fundi i shekullit të 17-të dhe fillimi i 18-të ishin vite të vështira për finlandezët. Në ka pasur një zi të madhe urie. Kequshqyerja dhe sëmundjet reduktuan popullsinë e Finlandës me rreth një të tretën. Disa historian këtë e quajnë si viti i shumë vdekjeve pasi brenda dy viteve vdesin rreth vetë dhe kjo merret edhe si katastrofa me e madhe demografike. Ndikimi i kësaj urie ishte edhe në disa shtete baltike si pjesë e Suedisë si dhe Norvegji si pjesë e Danimarkës por shkallën më të lartë e kishte në Finlandë dhe një pjesë të Suedisë së sotme. WIKIPEDIA Gjatë kësaj kohe shumë suedez emigruan në Finlandë dhe pas vitit 1323 ajo u bë një provincë e Suedisë. Ligji suedez erdhi për tu aplikuar (edhe pse ishte rrëmbyer nga zakonet finlandeze) dhe nga viti 1362 ju lejohet finlandezëve për të marrë pjesë në zgjedhjen e një mbreti suedez. Qendra kryesore në atë kohe ishte qyteti i Turkut i formuar në mes të shekullit 13 duke u bërë edhe si selia e peshkopit.

15 Faton Media sponsorizon këtë artikull 14 FINLANDA NËN SUNDIMIN E RUSISË (DUKA I MADH) Kur Suedia humbi pozitën e saj si një fuqi e madhe në fillim të shekullit 18-të, presioni rus në Finlandë u rrit prandaj edhe finlandezët u përkulën në mënyrë të pashmangshme. Gjatë disa përleshjeve në mes forcave ruse dhe atyre suedeze me 1808, vjen deri tek përfundimi i sundimit suedez dhe më në fund finlandezët bëjnë paqe me Carin ku Finlanda shkëputet përfundimisht nga Suedia në Gjatë periudhës së Suedisë, Finlanda ishte thjesht një grup i krahinave dhe jo një entitet kombëtar. Ajo është qeverisur nga Stokholmi, kryeqytet i krahinave finlandeze në atë kohë. Kur Finlanda u bashkua me Rusinë në vitin 1809 ajo fitojë një autonomi. Duka i Madh ishte perandori rus, përfaqësuesi i të cilit në Finlandë ishte guvernatori i përgjithshëm. Në mars 1809 një formë e parlamentit finlandez pranoi perandorin Car Aleksandri I si sundimtar të tyre apo Duka i Madh i Finlandës që sundoi nga Ai u pajtua se Finlanda do të bëhet më tepër një territor që sundohet nga një Duke apo Dukesh se sa një pjesë e Rusisë dhe ai premtoi se do të respektojë ligjet finlandeze. Në 1812 Cari lëvizi kryeqytetin e Finlandës nga Turku në Helsinki dhe më vonë edhe universiteti i cili është formuar në Turku me 1640 u zhvendos në Helsinki me Senati ishte si organi më i lartë drejtues, anëtarët e të cilit ishin finlandezë. Çështjet që kanë të bëjnë në Finlandë u prezantuan tek perandori në Shën Petersburg nga Sekretari i shtetit të Finlandës. Kjo do të thotë se administrata e Finlandës u trajtua drejtpërdrejt nga perandori dhe autoritetet ruse nuk ishin në gjendje për të ndërhyrë. Në fund të shekullit 19-të nacionalizmi finlandez filloi të rritet. Si fillim në 1835 Elias Lönnrot botoi një përmbledhje të poezive popullore finlandeze të quajtura Kalevala dhe pas viti 1850 interesi në gjuhën dhe kulturën finlandeze u rrit më fortë. Në vitin 1858 u hap shkolla e parë e gramatikës finlandeze dhe nga viti 1889 gjysma e shkollave gramatikore në Finlandë flisnin vetëm gjuhën finlandeze. Përveç ndryshimeve kulturore, pati edhe ndryshime tjera ekonomike ku me 1856 u ndërtua kanali Saimaa i cili i mundësoj finlandezëve që të eksportojnë lëndë nga druri më lehtë nga pyjet e tyre të mëdha për në Evropën perëndimore. Revolucioni rus i vitit 1905 i dha Finlandës një hapësirë të përshtatshme në krijimin e një organi të ri legjislativ për të zëvendësuar parlamentin e vjetër. Në 1906 një asamble e re u zgjodh për të zëvendësuar parlamentin e vjetër dhe këtë herë të gjithë njerëzit janë lejuar të votojnë dhe në atë kohë kjo ishte reforma më radikale parlamentare në Evropë. Gratë finlandeze ishin të parët në Evropë për të fituar të drejtën e votës në zgjedhjet parlamentare dhe i treti në botë, pas Zelandës së Re dhe Australisë që ka lejuar të votojnë gratë në zgjedhjet kombëtare. Në vitin 1907 femra finlandeze u bë femra e parë në botë për të fituar një vend në parlamentin kombëtar. Finlanda në fillim të shekullit 20-të dhe lufta e dytë botërore Edhe pse në vitet e fundit të sundimit Cari kufizoj rëndë fuqinë e legjislaturës finlandeze, në mars të vitit 1917 largohet dhe më pas në korrik parlamenti finlandez deklaroi se ai kishte autoritet në të gjitha çështjet, përveç politikës së jashtme dhe më pas me 6 dhjetor 1917 parlamenti finlandez aprovon deklaratën të hartuar nga senati ku shpall Finlandën si republikë e pavarur. Pas shpalljes së pavarësisë nga Rusia, partitë e krahut të djathtë dhe të majtë në Finlandë kishin një përçarje dhe nga kjo në janar të vitit 1918 pasoj edhe lufta civile ku të majtët (grupi i të kuqve) organizuan një grusht shtet dhe qeveria u detyrua të largohej nga Helsinki. Me ndihmën e gjermanëve dhe në krye me gjeneralin Gustaf Mannerheim ( ) që udhëhoqi të djathtët (grupi i të bardhëve) nga mesi i majit shkatërrojnë rebelimin dhe më pas janë ekzekutuar rreth të grupit të kuq dhe tjerë vdiqën në kampet e burgut. Në tetor 1918 një princ gjerman, Charles Frederiku i Hesse-së u bë mbret i Finlandës. Megjithatë sundimi i tij ishte shumë i shkurtër pasi Gjermania nënshkroi armëpushimin me 11 nëntor 1918 dhe gjenerali Mannerheim u be udhëheqës i vendit. Kjo është periudha kur thuhet se Finlanda ka pasur mbretëri. Menjëherë pas kësaj, në vitin 1919 Finlanda fitoi një kushtetutë të re dhe në korrik 1919 zgjidhet presidenti i parë i Finlandës Kaarlo Juho Ståhlberg duke zëvendësuar gjeneralin Mannerheim dhe Finlanda u bë një republikë e pavarur. Në gusht të vitit 1939, Gjermania dhe Bashkimi Sovjetik nënshkruan një pakt jo-agresiv apo mos-sulmim, i cili përfshinte një protokoll sekret që e drejton Finlandën në sferën e interesave sovjetike. Kur Finlanda refuzoi të lejojë Bashkimin Sovjetik për të ndërtuar bazat ushtarake në territorin e saj, kjo e fundit tërhoqi paktin e mos-sulmimit të viti 1932 duke e sulmuar Finlandën me 30 nëntor Kjo luftë e quajtur si Lufta e Dimrit kishte një mbrojtje të fortë nga ana finlandezeve të cilët luftuan trimërisht por më në fund pas depërtimit të ruseve në linje e udhëhequr nga gjenerali Mannherheim, ata detyrohen të kërkojnë paqe dhe lufta përfundon me një traktat të paqes të hartuar në Moskë më 13 mars 1940, duke i dhënë pjesën jug-lindore Bashkimin Sovjetik dhe humbje me rreth të vrarë në Finlandë. Kur Gjermania pushtoi Bashkimin Sovjetik në verën e vitit 1941, Finlanda hyri në luftë në krahun e Gjermanisë. Finlandezët e quajtën atë lufta e vazhdimit dhe shpejt rimorën territoret e tyre.

16 15 Faton Media sponsorizon këtë artikull Megjithatë, në dhjetor 1941 Britania i shpalli luftë Finlandës dhe pas disfatës gjermane në Stalingrad në vitin 1943 finlandezët kuptuan se duhet të largohen nga lufta. Negociatat filluan në mars 1944, por Finlanda refuzoi kërkesat ruse. Megjithatë humbja ishte e pashmangshme dhe Finlanda bëri një armëpushim me Rusinë më 5 shtator Pas luftës Finlanda u detyrua të dorëzoj sasi të mëdha të territorit Rusisë ku përveç pjesës jug-lindore, ata humbën edhe një pjesë në oqeanin arktik në veri. Finlandezët gjithashtu kishin për të paguar dëmshpërblime. Lufta e vazhdimit u kushtojë finlandezeve jetë ndërsa kushtet e armëpushimit u konfirmuan në traktatin e Parisit të bërë me Rusinë në vitin Gjenerali Gustaf Mannerheim u bë president i republikës në fund të luftës. Ai u pasua në vitin 1946 nga J. K. Paasikivi ( ), qëllimi i të cilit ishte për të përmirësuar marrëdhëniet me Bashkimin Sovjetik. Koha pas luftës së dytë botërore dhe historia moderne Ngjarje të rëndësishme pas luftës se dytë botërore shënuan mbajtja e lojërave olimpike verore në Helsinki më 1952 dhe më pas në vitin 1955 bashkimi në OKB dhe Këshillin Nordik. Ndër arritjet tjera kryesore me vendet nordike janë edhe krijimi i një tregu të përbashkët të punës më 1954 dhe bashkimi i ADMINISTRATA Finlanda është një republikë sovrane. Kompetencat e shtetit në Finlandë janë dhënë në njerëz, të cilët janë të përfaqësuar në Parlament. Një sistem gjyqësor, të pavarur nga fuqia shtetërore dhe institucionet tjera, siguron që të gjithë janë të barabartë para ligjit Në Finlandë, si në vendet e tjera nordike, detyra kryesore e administratës publike është të kujdeset për pjesën kryesore të shërbimeve të mirëqenies për qytetarët, të tilla si, edukimi, kujdesi shëndetësor dhe çështjet sociale. Struktura administrative e Finlandës përbëhet nga organet e larta shtetërore (Parlamenti, Presidenti, Qeveria), gjykatat e pavarura të ligjit, administratës shtetërore qendrore dhe administratat tjera publike. Administrata shtetërore përbëhet nga administrata; qendrore, rajonale dhe lokale. Agjencitë shtetërore që janë të financuara tërësisht apo pjesërisht nga buxheti i shtetit punësojnë rreth punonjës. Nga këto, rreth punojnë në ministri të ndryshme. Administratat tjera publike përfshijnë, qeveritë lokale, pasaportave për lëvizje të lirë më 1957 të cilën e zgjerojnë edhe me shtetet tjera të zonës Shengen nga 25 mars Në vitin 1995 Finlanda i bashkohet BE-së ndërsa në vitin 1999 i bashkohet monedhës së përbashkët Euro. Finlanda bënë pjesë në shumë organizata ndërkombëtare dhe gëzon një mbështetje nga shumica e vendeve të botës si një shtet paqësor ku si shembull kemi vlefshmërinë e pasaportës finlandeze që zëne vendin e parë për lëvizje të lirë. Urho Kekkonen, i cili u zgjodh president në vitin 1956, ka punuar shumë për të rritur lirinë e veprimit dhe tolerancës në politikën e jashtme, duke ndjekur një politikë aktive të neutralitetit. Kjo ishte e qartë për shembull në nismat e ndërmarra nga Finlanda, të tilla si Konferenca për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë (OSCE) e mbajtur në Helsinki në verë Kekkonen ka udhëhequr Finlandën për 26 vite duke shërbyer më së gjati në postin e presidentit dhe jep dorëheqje për shkak të shëndetit të dobët. Pasimi i tij vjen nga Mauno Koivisto prej duke u pasuar pastaj tek i shumë respektuari i shqiptarëve Martti Ahtisaari dhe pastaj presidentja e parë femër Tarja Halonen e deri tek presidenti i tanishëm Pauli Niinistö. Burimet e informacioneve Agzim Gashi magjistër i historisë Portali zyrtar i turizmit - administrimin kishtar i vetë-qeverisjes dhe administrata publike jo të drejtpërdrejta. Komunat kanë vetë-qeverisje. Ato me ligj kanë të drejtë për të vendosur mbi çështjet nën juridiksionin e tyre. Ishulli Åland si vetë qeverisës është i bazuar në një ligj të veçantë. Autoritetet lokale dhe rajonale të nivelit shtetëror bashkëpunojnë me organet e qeverisjes vendore. Administrata publike jo të drejtpërdrejta i referohen organizatave të pavarura të njohura me ligj, si institucioni i sigurimeve - Kela, Banka e Finlandës, qendra për pylltari, universitetet, agjencitë, OJQ-të, fondet e besimit dhe personave individual që kanë një mandat ligjor për të kryer detyra publike, p.sh. inspektorët e peshkimit dhe kafshëve etj. Organet më të larta të zgjedhura Finlanda është republikë kushtetuese. Trupat më të lartë të zgjedhur janë Parlamenti (kuvendi), Presidenti i Republikës dhe Qeveria. Finlanda ka një sistem parlamentar të qeverisjes, që do të thotë se qeveria duhet të gëzojë besimin e parlamentit. Në Finlandë, fuqinë e legjislacionit e ka parlamenti edhe pse Presidenti i Republikës dhe Qeveria janë gjithashtu përgjegjës për kryerjen e detyrave që përfshijnë përdorimin e fuqive legjislative.

17 Faton Media sponsorizon këtë artikull 16 Parlamenti (Kuvendi) Parlamenti finlandez është një organ legjislativ njëdhomësh i përbërë prej 200 anëtarësh. Ai zgjidhet për një mandat që zgjat katër vjet me votim të drejtpërdrejtë nga zgjedhjet parlamentare. Si autoriteti më i lartë vendimmarrës në Finlandë ai miraton legjislacionin, buxhetin e shtetit, ratifikon traktatet ndërkombëtare dhe mbikëqyr qeverinë. Nëse kandidati nuk arrin shumicën e nevojshme, një tjetër kandidati paraqitet në përputhje me të njëjtën procedurë. Nëse kandidati i dytë gjithashtu nuk arrin të marrë mbështetjen e më shumë se gjysmës së votave të hedhura, kryeministri zgjidhet nga një votim i tretë i hapur në Parlament. Në këtë rast, kandidati që merr më së shumti vota zgjidhet kryeministër. Puna legjislative e parlamentit zhvillohet në komisione, që përfshinë komisionin e madh që është përgjegjës për çështjet me BE-në dhe 14 komisione të tjera që përfaqësojnë fusha të ndryshme. Presidenti i Republikës Presidenti i Republikës zgjidhet për një periudhë prej gjashtë vjetësh me votim të drejtpërdrejtë. Nëse nuk merr mbi 50% të votave të nevojshme në raundin e parë atëherë kalohet në raundin e dytë ku marrin pjesë vetëm dy kandidatet që kanë pasur më së shumti vota. I njëjti person mund të zgjidhet për një maksimum prej dy mandate të njëpasnjëshme të detyrës. Presidenti ushtron pushtetin suprem ekzekutiv në bashkëpunim me Qeverinë. Presidenti miraton faturat e miratuara nga parlamenti dhe buxheti i shtetit. Presidenti gëzon kompetenca të gjera të emërimit si p.sh emëron kryeministrin e zgjedhur nga parlamenti dhe ministrat e propozuar nga kryeministri. Ai gjithashtu emëron zyrtarët më të lartë shtetëror. Presidenti ka të drejtë të vendosë së bashku me kryeministrin për mbajtjen e zgjedhjeve të jashtëzakonshme parlamentare. Ai drejton edhe politikën e jashtme finlandeze në bashkëpunim me qeverinë. Presidenti i tanishëm është Sauli Niinistö në detyrë që nga 1 mars QEVERIA Historia e qeverisë së Finlandës Që nga pavarësia e saj në vitin 1917, Finlanda ka pasur 73 qeveri, 43 kryeministra dhe më shumë se 600 ministra. Qeveria që ka shërbyer më së gjati ka qenë ajo e kryeministrit Paavo Liponen, e cila ka mbetur në detyrë për ditë. Johannes Virolainen shërbeu si ministër për 6169 ditë, periudha më e gjatë nga të gjithë ministrat. Nga qeveritë finlandeze, 45 prej tyre kanë qenë qeveri me shumicë, 19 qeveritë e pakicave apo minoriteteve dhe 9 qeveri jo-partiake apo të përkohshme. Finlanda qeverisjen e fundit pakicë apo qeveri të përkohshme e ka pasur në mes të viteve Emërimi dhe organizimi i qeverisë Para se të zgjidhet kryeministri, grupet e përfaqësuara në parlament negociojnë për programin politik dhe përbërjen e qeverisë. Mbi bazën e këtyre negociatave, dhe duke dëgjuar pikëpamjet e kryetarit të kuvendit, presidenti informon kuvendin për kandidaturën për kryeministër. Kandidati zgjidhet kryeministër në qoftë se mbështetet nga më shumë se gjysma e votave të hedhura në një votim të hapur në kuvend. Kryeministri zgjidhet nga parlamenti dhe më pas zyrtarisht emërohet në detyrë nga presidenti i republikës. Presidenti gjithashtu emëron ministrat tjerë në pajtim me propozimin e kryeministrit. Ministrat e qeverisë emërohen në detyrat e tyre me një letër të hapur të emërimit nga presidenti i republikës. Ministrat duhet të jenë shtetas finlandez, të njohur për integritetin e tyre dhe aftësinë për të shërbyer. Këto vendime të emërimeve të qeverisë bëhen në një seancë presidenciale ku marrin pjesë edhe anëtarët e qeverisë në largim. Qeveria e Finlandës për momentin ka 12 ministri nën udhëheqjen e kryeministrit Juha Sipilä. Listën e plotë të ministrive me faqet e tyre zyrtare e gjeni tek kapitulli KU dhe SI. Presidenti i republikës pranon, sipas kërkesës, dorëheqjen e qeverisë si një e tërë ose të një ministri individual. Edhe në qoftë se nuk bëhet ndonjë kërkesë, presidenti mund në çdo rast të shkarkojë qeverinë e tërë apo një ministër individual nëse ata nuk gëzojnë besimin e parlamentit. Me propozimin e kryeministrit, presidenti gjithashtu mund të pranojë dorëheqjen e një ministri për disa arsye të tjera. Burimet e informacioneve Presidenti Qeveria Parlamenti

18 17 Faton Media sponsorizon këtë artikull PRANVERA DHE VERA VisitFinland Vastavalo / Jani Seppänen Antti Pietikäinen VJESHTA DHE DIMRI

19 Faton Media sponsorizon këtë artikull 18 TURIZMI NË FINLANDË Finlanda është një vend i kontrasteve interesante, të tilla si katër stinët e vitit, dielli në mesnatë dhe errësira e dimrit, vendet urbane dhe rurale etj. Gjatë fluturimit, përshtypjet e para që ju mund të keni është se ka shumë pyje me liqene të shumta dhe qytete të vogla në mes. Kjo është një lloj surprize kur arrini në Helsinki për të parë se aeroporti është aq modern dhe efikas me shërbimet ndër më të mirat në botë. Vizita juaj e parë do ju mbetet një kujtim i paharruar por kjo nuk do jetë i vetëm pasi çdo sezon sjell edhe vetit e veta unike. Katër herë në vit, natyra ndryshon uniformen e saj plotësisht, ngjyrën, dritën, temperaturën, tingujt etj. Çdo gjë ndryshon në një mënyrë të tillë që shumë rrallë ndodh në vendet tjera. Finlanda si një vend i vogël për nga numri i popullsisë nuk mund të krahasohet me vizitat siç i kanë disa vende të mëdha evropiane si Franca, Spanja apo Gjermania, mirëpo megjithatë turizmi viteve të fundit ka tërhequr më shumë vizitorë nga vende të ndryshme të botës dhe sidomos këtë vit shumë agjenci të njohura kanë listuar Finlandën si një nga destinacionet më të preferuara gjatë vitit Një ndër arsyet e këtij parashikimi qëndron tek festimi i 100 vjetorit të shpalljes së pavarësisë prandaj edhe institucionet finlandeze kanë përgatitur programe të shumta gjatë tërë vitit. Këto programe mund ti shikoni nga portali Rreth statistikave të turizmit në Finlandë do përmendim vetëm disa gjëra shkurtimisht pasi qëllimi ynë është që tek ju të sjellim gjërat më interesante që ofron ky vend. Duke u bazuar nga statistikat zyrtare të akomodimit gjatë vitit 2016, turistët në Finlandë kanë kaluar gjithsej 17.5 milion net. Nga ky numër, 12.7 milion kanë qenë vendas ndërsa nga vendet tjera më së shumti kanë ardhur nga Rusia, Suedia, Gjermania, Britania e Madhe, Franca, Kina, Japonia, SHBA etj. Atraksionet që sjell Finlanda për turistët janë të shumta dhe unike në krahasim me shumë vende tjera prandaj për ti përmbledhur të gjitha do nevojitet një udhërrëfyes i veçantë ndërsa ne do të mundohemi të sjellim tek ju disa nga gjërat më të veçanta që e dallojnë nga të vendet tjera. TRANSPORTI Finlanda ka një nga rrjetet më të rregulluara ajrore dhe më të lira në Evropë, me aeroporte në të gjithë vendin, duke përfshirë edhe veriun e largët. Stabilizimi i tregut dhe rrjeti i mirë ajror bën që edhe konkurrenca në çmimin e biletave të ndryshoj duke filluar nga ato më të lirat e deri tek klasat më të larta. Kompania më e madhe ajrore që operon nga Finlanda në të gjitha destinacionet e botës është Finnair ndërsa si kompani tjera të mëdha janë edhe Lufthansa, SAS, Turkish Airlines, Air Berlin, Norwegian etj. Për fluturime të brendshme janë disa lloje të biletave të lira ku shumica e fluturimeve operohet nga Finnair. Aeroporti më i madh që ka edhe lidhjet ndërkombëtare është Helsinki Vantaa Airport i cili menaxhohet nga Finavia Shërbimet në këtë aeroport janë ndër më kualitative në botë ku shpesh renditet në listën e 10 më të mirëve. Transporti nga aeroporti deri në qendër të Helsinkut ka një distancë prej 20 km dhe zakonisht bëhet me tren i lëshuar në qarkullim nga viti 2015 por gjithashtu mbetën edhe opsionet taksi apo me autobus. Informacionet rreth orarit të transportit publik në zonën metropolitane të Helsinkut duke përfshirë trenat, autobusët, metro dhe tramvaj mund ti gjeni nga ndërsa udhëtimet e largëta me tren përmes ndërmarrjes publike VR si dhe udhëtime e largëta me autobus përmes ndërmarrjeve private apo disa tjera si Një ndër shërbimet e transportit të lirë dhe shumë interesant për finlandezët por edhe për emigrantët të cilët vendosën të jetojnë në Finlandë është edhe sistemi i anijeve private të cilat lidhin linjat detare ndërmjet Finlandës, Suedisë, Estonisë Gjermanisë dhe Polonisë. Më të njohurat janë sistemi i linjave ditore Helsinki Stockholm, Helsinki Tallinn dhe gjithashtu edhe nga qyteti Turku. Linjat nga Helsinki për Tallinn janë disa herë në ditë dhe ofrohen nga ndërmarrje të ndryshme. Ndër kompanitë më të mëdha që ofrojnë këto linja janë: Vikin Line Tallink Silja Line Eckerö Line Finnlines SAUNA FINLANDEZE Sauna finlandeze është një pjesë e rëndësishme e kulturës finlandeze që ka një traditë të gjatë. Me një numër të madh mbi 2 milion sauna në mbarë vendin, e bën një mesatare që çdo familje të këto një të tillë. Për finlandezët, sauna është një vend për tu çlodhur me miqtë dhe familjen si dhe një vend për relaksim fizik dhe mendor. Zakonisht shumica e shtëpive për banim dhe atyre verore kanë së paku një saunë por edhe ndërtesat publike kanë opsione me sauna të përbashkëta apo secili apartament ka sauna në veti. Sauna kanë edhe shumica e vendeve publike si p.sh. ndërmarrjet e mëdha, fabrikat, qendrat sportive, pishinat, hotelet dhe disa institucione tjera. BABADIMRI (SANTA CLAUS) Babadimri është një figurë legjendare e kulturës së krishterë perëndimore që është thënë për të sjellë dhurata gjatë festës së krishtlindjeve nëpër shtëpitë e fëmijëve që kanë qenë të mirë apo të sjellshëm. Edhe pse kjo festë i takon fesë së krishterë, gjatë festave të fundvitit edhe në shumë vende me besime tjera dhe në këtë rast tek shqiptarët, Babadimri bëhet si një simbol për ti argëtuar fëmijët.

20 19 Faton Media sponsorizon këtë artikull Babadimrit ka versione të ndryshme rreth prejardhjes dhe lokacionit se ku jeton por në kohën moderne thuhet se Babadimri jeton në Lapland në vendin e quajtur Korvatunturi që është pjesë e Finlandës ndërsa zyrtarisht fshati i Babadimrit (Santa Claus Village) gjendet në rrethin arktik në qytetin e Rovaniemit. Çdo vit fëmijët nga e mbarë bota, rreth 190 vende të ndryshme i dërgojnë Babadimrit letra me dëshirat e tyre dhe secila letër kthehet tek fëmijët me një vulë postare të veçantë. Fshati i Babadimrit është i hapur çdo ditë dhe aty mund ti gjeni gjithçka rreth legjendës së Babadimrit. Më shumë informacione, vizitoni faqen zyrtare: KËSHTJELLA E FINLANDËS (ISHULLI SUOMENLINNA ) Një nga atraksionet e Helsinkut është edhe ishulli Suomennlina apo ndryshe quhet edhe si kështjella e Finlandës. Gjatë verës shumë vendas dhe turistë kalojnë ditët më të mira të verës nëpër parqet që ofron kjo kështjellë, muzetë, restorantet dhe aktivitete DIELLI NË MESNATË DHE ERRËSIRA GJATË DIMRIT Për shkak dimrit të gjatë dhe të ftohtë, finlandezët e festojnë verën me shumë pasion. Disa shkojnë në festivale të muzikës me zhanre të ndryshme, disa marrim rrugëtime të gjata nëpër plazhe të vendeve të nxehta por ka edhe shumë prej tyre që kalojnë kohën nëpër shtëpitë verore duke lundruar, bërë peshkim, gatim në skarë dhe shiju ditët e gjata, të qeta dhe relaksuese. tjera të organizuara në grupe të ndryshme. Udhëtimi për te ishulli Suomenlinna bëhet çdo ditë, nga disa herë në orë, me anije e cila është pjesë e transportit publik të Helsinkut. E gjithë hapësira e përbërë nga 8 ishuj ka rreth 80 hektarë dhe në të jetojnë rreth 800 banorë të përhershëm ku shumica e ndërtesave janë pronë e shtetit të lëshuar me qira. Më shumë informacione mund të gjeni tek faqja zyrtare ARKIPELAGU I TURKUT DHE ÇIKLIZMI Bregdeti i Finlandës krenohet me arkipelagun më të madh në botë i formuar nga koha e akullnajave. Arkipelagu ka një shtrirje që përfshinë pjesën jug-perëndimore si dhe ishujt Åland. Është e vështirë për të marrë një numër të saktë, por ka të paktën ishuj dhe ujdhesa, ku më shumë se prej tyre kanë madhësi të mjaftueshme për të ndërtuar një kasolle apo shtëpi të vogël verore. Jussi Hellsten Kur themi ditët e gjata, kjo tregon dhe faktin për të cilin shumë kanë dëgjuar fenomenet e motit ku Finlandën e mendojnë si një vend të ftoftë, me dimër në errësirë dhe verë në dritë. Në fakt, po të marrim pjesët më veriore të Finlandës, gjatës kohës së verës, rreth 2 muaj dielli pothuajse nuk perëndon dhe tanë kohen e shijon ditën me dritë dhe kjo ndodhë në anon e kundërt gjatë dimrit ku më pak se 2 muaj është pothuajse errësirë e plotë. Pjesa jugore, zona metoropolitane e Helsinkut dallon por megjithatë edhe këtu gjatë verës ditët janë shumë të gjata dhe netët të shkurta. Çiklizmi në shtegun e arkipelagut në bregun perëndimor qëndron një nga destinacionet më të frekuentuara dhe më unike të vendit për turistët. Në sezonin e verës, nga muaji maj deri në shtator, ky shteg tërheq rreth 20,000 vizitorë, me makinë, motoçikletë dhe me biçikletë. Në vend se ta quajmë një rrugë, ajo është ndoshta më së miri si një rrjet, i përbërë nga shumë pjesë të rrugëve të lidhura nga kalimet me traget. Përveç km pjesës rrugore, kalimet nga një ishull në tjetrin me traget përfshinë një shtesë prej km në varësi të rrugës tuaj të zgjedhur. Rruga rrethore mund të jetë bërë për çiklistët si rrugë dredhadredha për nder të arkipelagut që ti inkurajoj shoferët për të vozitur më ngadalë se sa ata mund të vozisin në rrugët kryesore të vendit. Një pjesë e madhe e tyre janë turistë të cilët bëjnë lëvizje të ngadalshme për të shijuar pamjet e bukura.

21 Faton Media sponsorizon këtë artikull 20 Gjatë kalimit në këmbë nëpër ishujt, pamjet në brendësi të arkipelagut ndryshojnë shpesh dhe shpejt nga ujdhesat e zhveshura shkëmbore në fshat të gjelbër me shtëpitë e tyre prej druri dhe varka që shumica janë të lyera me ngjyrë të kuqe. Ka ura të panumërta të vogla dhe kalimet me traget ofrojnë mundësi të shkëlqyera për të pushuar dhe vazhduar udhëtimin tuaj të çlodhur. Edhe pse gjatësia e shtegut të arkipelagut mund të mos tingëllojë shumë për një çiklist me përvojë, ja vlen që të merrni më shumë kohë pasi atje ka shumë gjëra për ti pare gjatë kohës së verës. Ka shumë muze, ndërtesa historike, fortesa dhe rrënoja në arkipelag, si dhe parku kombëtar Saaristomeri, një nga dy parqeve kombëtare të Finlandës si zonë e mbrojtur e kafshëve të egra. Kjo e bën atë një vend ideal për të eksploruar peizazhet e ndryshme natyrore, florës dhe faunës. Në arkipelag ka edhe disa ndërmarrje private që ofrojnë shërbime turizmi ku vlen të theksohet një udhëtim me varkë të shoqëruar me një udhëzues turistik. Në verë vizitorët mund të ndalen për të parë ekspozita të kulturës detare, për të blerë diçka dhe në mbrëmje mund të vendosen në një nga shumë portet të përgatitura për mysafirët ku nuk mungon edhe zhurma me jetën e natës gjatë muajve qershor dhe korrik. Portet ofrojnë strehim gjatë natës dhe gjithashtu në afërsi ka kampingje për të vendosur tenda, mund të merreni me qira shtëpi verore, hotele familjare etj. Shtegu i arkipelagut mund të hulumtohet në mënyra të ndryshme. Nëse ju jeni duke filluar nga Turku dhe e gjithë rruga kryesore 190 km mund të ju mundoj pak, ka seksione të shkurtra, të cilat mund ti gjeni nëpër udhëzues të shtegut të arkipelagut. Të gjitha rrugët janë gjithashtu të përsosura për çiklistët fillestar, sepse ka shumë vende për të ndaluar për një pushim gjatë rrugës dhe kalimet me traget që do të thotë se ndonjëherë ju detyrohuni për të pushuar dhe shikuar natyrën që ofron ky arkipelag. QENDRA E VIKINGEVE NË ROSALA Qendra e Vikingeve (Rosala Viking Center) apo siç e quajnë ndryshe fshati i Vikingeve në Rosala ndodhet 25 km në perëndim nga Hanko apo 110 km nga Turku, në mes të arkipelagut më të bukur në botë. Ishujt Rosala dhe Hits, që janë të bashkangjitur përmes urës Kyrkesund, janë pjesë e arkipelagut të Turku-t dhe gjenden 18 km në veri-perëndim nga vendi më jugor i banuar në Finlandë. Ju mund të vozitni me makinën tuaj gjatë gjithë rrugës për në qendrën e Vikingeve duke u nisur nga qyteti Turku, përreth Paimo dhe vazhdoni për Kasnäs ndërsa nga Helsinku përmes qytetit Salo për në Kansäs para se te arrini në Rosala. Kalimi me traget i një pjese përmes anijes M / S Aura është falas, e cila përshkruan rrugën nga qyteti Kansäs deri në Rosala që zgjat rreth 30 minuta. Orarin e anijes dhe qendrës së Vikingeve mund ta gjeni tek webfaqja e tyre Në qendrën e Vikingeve gjendet edhe një dyqan me gjësende të ndryshme, kafe, ushqim për drekë si dhe mund ti shihni edhe muzeun i cili përmban mjete të ndryshme luftarake të cilat i kanë përdorur vikingët. Keni parasysh se orari i hapjes së kësaj qendre ndryshon nga sezonet prandaj këshillohet qe të shikoni webfaqen zyrtare dhe të kontaktoni me stafin e kësaj qendre. PORTALI ZYRTAR VISITFINLAND.COM Portali zyrtar i turizmit është pjesë përbërëse e organizatës qeveritare Finpro. Kjo organizatë ndihmon ndërmarrjet e vogla dhe të mesme finlandeze që përfaqësojnë një mori të linjave të industrisë dhe biznesit. Qëllimi i kësaj organizate është që ti ndihmojë ndërmarrjet për të tërhequr investime të huaja në Finlandë, të bëhen të njohura në tregun ndërkombëtarë me punën e tyre dhe promovimin e Finlandës në mbarë botën si një vend atraktiv për turizëm. Portali zyrtarë i turizmit bashkëpunon ngushtë me ministritë, agjencitë turistike, ndërmarrjet e udhëtimit dhe regjionet e Finlandës. Ky bashkëpunim përfshinë kërkimin, zhvillimin e produktit dhe mbi të gjitha promovimin jashtë vendit të aktiviteteve të lira turistike në Finlandë. Finland Convention Bureau (FCB) është pjesë e VisitFinland.com. FCB promovon rregullisht Finlandën nëpër takimet e sektorit industrial (mbledhje, takime inkurajuese, kongrese, ngjarje të organizuara). Portali zyrtarë VisitFinland.com jashtë Finlandës është i përfaqësuar në këto vende kyçe: Kinë, Francë, Gjermani, Britani të Madhe, Itali, Japoni, Holandë, Rusi dhe SH.B.A. Finpro ka një rrjet të gjerë të qendrave tregtare jashtë vendit, dhe këto qendra janë në dispozicion të VisitFinland në radhën e vendeve të 2-ta apo 3-ta që sjellin turizëm, qoftë në fokusimin e kongreseve ndërkombëtare, mbledhjes së informacioneve, risive të tregut etj. Përveç VistiFinland.com si pjesë e promovimit të turizmit në Finlandë, Finpro udhëheq edhe portalet Invest in Filand dhe Export Finland. Përmes këtyre portaleve ju mund të gjeni shumë informacione rreth investimeve në Finlandë dhe eksportit të produkteve finlandeze jashtë vendit. Burimi i informacionit Portali zyrtar i turizmit -

22 21 Faton Media sponsorizon këtë artikull FAKTE INTERESANTE RRETH FINLANDËS Edhe pse jemi munduar të përmbledhim sa më shumë materiale në kapitullin kushtuar Finlandës, gjithmonë mbetën hapësira për të sjellur materiale shtesë prandaj këtu jemi munduar ti sjellim 10 fakte interesante rreth shtetit dhe kulturës finlandeze. 1. Zyrtarisht Finlanda nuk bën pjesë në regjionin e Skandinavisë që përfshijnë shtetet Suedi, Norvegji dhe Danimarkë. Ajo bën pjesë në regjionin Fennoscandia, nga lat. Fennia (Finlandë) dhe Scandia (Skandinavi) por megjithatë shkaku i lidhjeve të përbashkëta me vendet nordike, ndonjëherë edhe Finlandën, Islandën dhe ishujt Faroe i përfshijnë si shtete skandinave 2. Edhe pse ka qenë e njohur me prodhuesin më të njohur të telefonave mobil NOKIA dhe me sloganin e njohur Connecting People në Finlandë nuk mund të gjeni asnjë kabinë telefoni me pagesë 3. Ndërtimi i disa anijeve më të mëdha për pasagjerë është bërë në qytetin Turku të Finlandës ku ndër to është Oasis of the Sea e ndërmarrjes Royal Caribbean International. Lëshimi i disa anijeve tjera më moderne në botë do bëhet gjatë viteve Në Finlandë 9 nga 10 shishe të plastikes kthehen për riciklim dhe pothuajse 100 % e shisheve të xhamit riciklohen. Finlanda ka një sistem shumë të organizuar për të gjitha llojet e riciklimit 5. Disa nga sportet më të çuditshme si bartja e gruas (kalimin e disa vështirësive) gjuajtja e telefonave (që ka si sensibilizim riciklimin), gjuetia e mushkonjave, futbolli në baltë etj. kanë tërhequr vëmendjen nga shumë shtete të botës dhe zyrtarisht mbahen gara në Finlandë 6. Finlandezët zënë vendin e parë në botë për konsumimin e kafesë ku mesatarja për kokë banori shkon deri në 12 kg kafe në vit ndërsa në ditë përafërsisht rreth 2.5 kafe mirëpo nëse llogarisim vetëm të rriturit atëherë ky numër rritët më shumë 7. Një klub sportiv i golfit në kufirin mes Finlandës dhe Suedisë, gjysmën e gropave, 9 prej tyre i ka në njërin shtet dhe 9 tjera në shtetin tjetër. Zyrtarisht Tornio Golf apo ndryshe quhet edhe si Green Zone Golf Club 8. Në Finlandë, të gjitha lojërat e fatit duke përfshirë makinat e fatit, lotarinë, bastorët sportive etj janë të monopolizuar nga një kompani jo-fitimprurëse Veikkaus Oy pronë shtetërore ku të ardhurat e saj i shpërndanë për aktivitete të kulturës, sportit, shkencës, punës me rini, mirëqenie sociale dhe shëndetësore si dhe industrinë e kuajve 9. Finlanda, nga Janari 2017 ka filluar një projekt testues 2 vjeçar ku do të sigurojë qytetarëve finlandez të papunë (të zgjedhur në mënyrë të pavarur) të moshës vjeçare, me të ardhura mujore bazë prej 560 që do të zëvendësojë përfitimet e tjera sociale. Këta qytetarë do të vazhdojnë të marrin të ardhurat bazë edhe në qoftë se ata të gjejnë punë. Qëllimi i këtij projekti është që të rrit stimulimin tek të papunët, uljen e varfërisë, rritjen e mirëqenjes sociale etj. 10. Tuneli Päijänne i ujit është tuneli më i gjatë në Evropë dhe i dyti në botë me një gjatësi 120 km dhe thellësi nga m nën tokë. Ky tunel furnizon pjesën jugore të Finlandës me ujë të pijshëm ku burimin e ka nga liqeni Päijänne që zen vendin e dytë për nga madhësia

23 22 Faton Media sponsorizon këtë artikull FOTOGALERI Një traditë që nuk i ndal finlandezët të zhyten në ujë edhe gjatë kohës së dimrit dhe kjo zakonisht bëhet nga sauna. VisitFinland Juho Kuva Një pamje që tregon thyerjen e liqeneve dhe ujdhesave me shtrirjen e shtëpive verore në pjesën perëndimore, si pjesë e arkipelagut Kvarken, e mbrojtur edhe nga UNESCO. VisitFinland Jaakko Salo Rruga Aleksanterinkatu është ndër më të frekuentuarat dhe më të njohurat për blerje të markave të njohura dhe dhuratave të ndryshme. Pamje gjatë blerjeve në sezonin e krishtlindjeve. VisitFinland Krista Keltanen Një pamje e bukur që përfshinë katedralen e Helsinkut, një pjesë të sheshit Senatori dhe vazhdon me pamjet e bukura që ofron arkipelagu i Helsinkut ku shihet edhe porti me anijet e linjave Helsinki Stockholm. VisitFinland

24 23 Faton Media sponsorizon këtë artikull AMBASADA E FINLANDËS NË PRISHTINË Historia Zyra ndërlidhëse e Finlandës u hap në vitin 1999 në Prishtinë. Më vonë, më 1 shkurt 2009, u shndërrua zyrtarisht në ambasadë dhe në të njëjtën kohë zyrtarisht u vendosën marrëdhëniet diplomatike. Ambasada ka pranuar ambasadorin e parë me 1 shtator Para kësaj kohe, ambasadori akreditohej nga Sofia e Bullgarisë dhe në Prishtinë shef i misionit ishte i ngarkuar me punë. Në shtator 2009, ambasada ka lëvizur nga lokacioni në Dragodan në një objekt të ri në Pejton, në qendër të Prishtinës. Hapësirat e objektit shfrytëzohen bashkë me Ambasadën e Suedisë. Ambasada Ambasada e Finlandës në Prishtinë është përfaqësuesi zyrtar i qeverisë së Finlandës në Kosovë. Detyrat kryesore të ambasadës janë: Dialogu politik, efektet dhe përcjellja e zhvillimeve në Kosovë, e gjithashtu edhe e akterëve ndërkombëtar e organizatave në vend (BE, përfshirë mekanizmat e Bashkimit, EULEX, KFOR, UN, OSCE) Forcimi i marrëdhënieve bilaterale me Kosovën Zbatimi dhe monitorimi i programit të Finlandës në Kosovë Korniza Zhvillimore për Ballkanin Perëndimor Ofrimi i shërbimeve të plota civile (shërbime konsulare dhe për viza) Promovimin dhe përdorimin e imazhit pozitiv të Finlandës në punën e ambasadës Shërbimet e ambasadës Ambasada e Finlandës në Prishtinë ofron një sërë shërbimesh për shtetasit finlandezë dhe të huaj me banim të përhershëm në Finlandë. Shërbimet janë të bazuara në Ligjin për Shërbimet Konsullore. Ambasada gjithashtu ofron shërbime për kosovarët në çështjet e vizave dhe lejeve të qëndrimit. Shërbimet konsullore përfshijnë për shembull: Pasaportat Ndihma me çështjet që kanë të bëjnë autoritetet finlandeze si shtetësia, shërbimi ushtarak, dhe regjistrimi i popullsisë Ndihma për qytetarët në situata të vështira Vizat Administrimin e votimit në Kosovë për zgjedhjet kombëtare të Finlandës Lejet e qëndrimit dhe punës Shërbimet e noterit Informacione rreth Finlandës dhe shërbimeve publike Vizat Rreth çështjeve të vizave, me afat deri në 90 ditë, ambasada ka përgatitur informacione të mjaftueshme në gjuhën shqipe. Këto informacione mund ti gjeni tek faqja zyrtare e ambasadës www. finlandkosovo.org (në anën e djathtë nën Embassy Services ). Keni parasysh se këto informacione mund të rifreskohen kohë pas kohe, në bazë të ndryshimit të shërbimeve dhe në këtë rast ka pasur ndryshime p.sh. tek pagesa ku nga 1 shkurti 2017 pagesa bëhet vetëm përmes transferit bankar, pra të gjitha informacionet e nevojshme i gjeni në atë faqe. Kontaktet Embassy of Finland Rr. Perandori Justinian nr Prishtinë (Pejton) Orari: E hënë E enjte 08:00 16:00 E premte: 08:00 15:15 Shërbimi për klient: E hënë E premte 10:00 12:00 Telefoni qendror Tel.: Fax: sanomat.pri@formin.fi visa.pri@formin.fi Facebook: Sektori i vizave orët e hapjes Çdo ditë pune nga ora 10:00 12:00 Terminet për aplikim duhet të bëhen vetëm me visa. pri@formin.fi Pyetjet me telefon çdo të hënë nga 13:00 15:00 Tel.: Burimi i informacionit: Ambasada e Finlandës në Prishtinë

25 Faton Media sponsorizon këtë artikull 24 LEJE QËNDRIMET Maahanmuuttovirasto (Shërbimi finlandez i emigracionit) Shërbimi finlandez i emigracionit (Maahanmuuttovirasto apo shkurt Migri) është një agjenci nën Ministrinë e Punëve të Brendshme e cila shqyrton dhe vendos rreth çështjeve të emigracionit, leje qëndrimeve (vizave), refugjatëve dhe shtetësisë finlandeze. Kjo agjenci ka filluar punën me 1 mars 1995 nën emrin si Drejtoria e Emigracionit (Ulkomaalaisvirasto) por nga 1 janar 2008 ka ndryshuar emrin që ka edhe sot. Strategjia e re e punës për 4 vitet e ardhshme do të publikohet së shpejti në webfaqën zyrtare. Vizioni i vitit 2017 ka si qëllim moton nga emigracioni deri tek nënshtetësia së bashku me udhëheqës profesionalist, partnerët dhe ofruesit e shërbimeve. Ideja e punës Migri është një ekspert, në vendimmarrjen dhe organizimin e shërbimit në çështjet e emigracionit, azilit, refugjatëve dhe shtetësisë. Kjo agjenci gjithashtu zbaton politikën e emigracionit të Finlandës. Migri siguron informacione në mbështetje të vendimmarrjes politike dhe për bashkëpunimin kombëtar dhe ndërkombëtar. Vlerat e shërbimit finlandez të emigracionit janë: sinqeriteti, kompetenca dhe drejtësia. ENTERFINLAND (SHËRBIMI ELEKTRONIK I LEJE QËNDRIMEVE) Me qëllim të lehtësimit të procedurave për aplikim, Migri ka krijuar një shërbim elektronik i cili mundëson aplikimin e disa lloje të leje qëndrimeve në Finlandë. Ne do mundohemi ti bëjmë disa sqarime kryesore rreth funksionimit të këtij sistemi për shfrytëzimin sa me të lehtë gjatë aplikimit. Informacionet shtesë rreth procedurave më te detajuara për aplikimet për bashkim familjar, vizë pune dhe disa tjera do i gjeni tek versioni online në Shërbimi elektronik mundëson aplikimin e leje qëndrimeve të ndryshme me sqarimet në gjuhën angleze, finlandeze dhe suedeze. Përmes këtij shërbimi ju mund të aplikoni për leje qëndrimin apo vizën e parë (të punës, studimeve apo bashkimit familjar), regjistrimin e qytetarëve nga vendet e BEsë dhe familjarët e tyre, vazhdimin e leje qëndrimeve (të punës, studimeve apo bashkimit familjar) dhe aplikimin për nënshtetësi. Keni parasysh se nga ky shërbim ju nuk mund të aplikoni për leje qëndrim si azilkërkues, të përgjithshëm, viza shengen dhe disa arsye tjera prandaj fokusohuni vetëm nga shërbimet të cilat i cekëm më lartë. Në të gjitha opsionet e ofruara nga ky shërbim, jepen informacione të qarta se cilat kritere duhet të plotësohen dhe dokumentet e nevojshme për aplikim. Shërbimi finlandez i emigracionit (Migri) lëshon leje qëndrimet për shtetasit e huaj që hyjnë në Finlandë si; studentët, punonjësit, të vetëpunësuarit, të kthyerit dhe anëtarët e familjes së shtetasve të huaj që jetojnë në Finlandë regjistron të drejtën e qëndrimit të qytetarëve nga vendet e BE-së dhe lëshon kartela të leje qëndrimeve për anëtarët e familjeve të tyre shqyrton aplikimet për azil, nga intervista e deri tek vendimmarrja drejton dhe planifikon ardhjen e azilkërkuesve dhe atyre që ju është dhënë mbrojtje e përkohshme lëshon pasaportën për të huaj dhe dokumentet e udhëtimit për refugjatë vendos për refuzimet e hyrjes dhe dëbimeve shqyrton aplikacionet dhe deklaratat për nënshtetësi si dhe vendimet e statusit të shtetësisë mban regjistrin e të huajve prodhon informacione të shërbimeve për nevoja ndërkombëtare dhe vendimmarrës të autoriteteve finlandeze merr pjesë në bashkëpunimet ndërkombëtar në fushën e vet Udhëzimet: 1. Së pari duhet të regjistrohuni pra krijuar një llogari nga faqja Tek menyja keni opsionin (eng: create a user account), (fin: luo käyttäjätili). Për ju që jetoni jashtë Finlandës jepni të dhënat dhe konfirmimin e regjistrimit e bëni përmes postës elektronike apo , ndërsa për ata që jetojnë në Finlandë, mund ta bëjnë identifikimin edhe përmes shërbimit bankar 2. E zgjedh dhe e plotësoni llojin e aplikacionit për të cilin dëshironi të aplikoni. Të keni parasysh se ju nuk mund të aplikoni në emër të tjetër kujt p.sh të bashkëshortes pra çdo person i moshës madhore duhet të regjistrohet për vetën e tij 3. I bashkangjitni të gjitha dokumentet e kërkuara në aplikacion. Aty jepen edhe sqarime se çfarë formate pranohen 4. Bëni pagesën dhe dërgoni aplikacionin 5. Dëshmoni identitetin tuaj pra të gjitha dokumentet origjinale duhet ti tregoni tek autoritetet përkatëse. Për ata që jetojnë jashtë Finlandës duhet të kontaktojnë ambasadën apo konsullatën finlandeze në vendin ku banon ndërsa për ata në Finlandë, ndonjërën nga zyrat e emigracionit Burimet e informacioneve Zyra e emigracionit EnterFinland

26 25 Faton Media sponsorizon këtë artikull GJUHA FINLANDEZE Gjuha finlandeze (Suomen kieli) flitet nga pjesa më e madhe e popullsisë në Finlandë rreth 89 % si dhe nga finlandezët etnik që jetojnë në vendet tjera si Suedia, Norvegjia etj. duke përmbledhur rreth 6 milion në mbarë botën. Gjuha finlandeze është pjesë e familjes së gjuhëve ugro-fine ku bëjnë pjesë edhe gjuha estoneze dhe hungareze. Struktura dhe fjalori i saj janë shumë të ndryshëm nga gjuhët tjera indoevropiane prandaj edhe dallimi në mes tyre është shumë i madh. Për ta kuptuar më lehtë dallimin me gjuhët tjera ne do marrim dhe krahasojmë disa fjalë të njohura nga gjuhë të ndryshme që kanë ngjashmëri të mëdha në mesi veti por kur vijmë tek finlandishtja ato dallojnë rrënjësisht. Fjala futboll, football (anglisht), fussball (gjermanisht), fotboll (suedisht) ndërsa jalkapallo (finlandisht). Një tjetër, universitet, university (anglisht), universität (gjermanisht), universitet (suedisht) ndërsa yliopisto (finlandisht). Edhe pse ka një dallim të madh me shumicën e gjuhëve tjera, kjo nuk do të thotë se është një ndër gjuhët më të vështira në botë për ta mësuar sepse ka edhe disa veti pozitive nëse bëjmë krahasimin me gjuhën shqipe dhe në këtë rast mund të theksojmë leximin ku fjalët lexohen ashtu siç shkruhen. Në këtë rast mund ta bëjmë krahasimin e të mësuarit të gjuhës angleze ku fjalët shkruhen ndryshe dhe në disa raste theksohen ndryshe ndërsa në gjuhën finlandeze shumica e fjalëve theksohen ashtu siç shkruhen por dallimi këtu qëndron në rastet kur fjalët kanë shkronja të dyfishta dhe këtu qëndron edhe një ndër problemet më të mëdha për të mësuar finlandishten. METODAT E MËSIMIT TË GJUHËS NË FINLANDË Sikurse në çdo lëmi edhe në mësimin e gjuhës ekzistojnë metoda të ndryshme të mësuarit. Për shkak të rrethanave të ndryshme, ne nuk mund të themi saktë se cila është metoda më e përshtatshme për mësimin e një gjuhe por janë disa kritere dhe përparësi që ndikojnë pozitivisht tek të mësuarit e një gjuhe. Edhe pse këto kritere janë pozitive, sigurisht nuk ju përshtatën të gjithëve prandaj më poshtë kemi marrë disa raste se si mund të shfrytëzohen metodat e të mësuarit. Ju bëj me dije se këto metoda janë bazuara nga përvoja e disa personave që kanë pasur suksese konkrete në mësimin e disa gjuhëve në vende të ndryshme dhe përvoja gjatë punimeve me projektin Emigranti prandaj këto metoda le ti marrim si opinion apo udhëzime. Kurset e gjuhës Kurset janë ndër modelet më të përfolura në mësimin e një gjuhe të huaj por suksesi dhe ideologjia e tyre shpesh ndodhë që mos të përshtaten njëra me tjetrën dhe arsyet mund të jenë të ndryshme. Për ta kuptuar më lehtë këtë metodë do ti marrim disa shembuj duke i ndarë në dy grupe: a) përparësitë dhe b) të metat a) Përparësitë: Kurset të simulojnë në mësimin e gjuhës sepse ne gjithmonë mendojmë se është vendi i duhur për mësim e një gjuhe të huaj Ideologjia dhe programi që përmbajnë kurset kanë shumë veti pozitive sepse përmbajnë shumë gjëra të nevojshme (sa kemi vullnet ti shfrytëzojmë këto përmbajtje..?) Vlerësimi dhe përfitimi i një çertifikate ndikon pozitivisht në stimulimin për mësimi e gjuhës b) Të metat Pjesëmarrja në grupe të mëdha (mbi 10 persona) dhe ndryshimet në moshë, kombësi, edukim (nuk kanë sukses sepse programi i kursit nuk ju përshtatet njëjtë të gjithëve) Orari i gjatë i të mësuarit vetëm gjuhë të huaj krijon frustrim tek shumica e studentëve dhe kështu humb interesi për përqendrim Mësimi i gjuhës për një kohë të gjatë (mbi një vit) në shkollë tek shumë student krijon frustrim deri sa të arrijnë suksesin e duhur Planprogramet që i ndjekin të gjitha rregullat e gramatikës nuk ndikojnë pozitivisht sepse shumica e studenteve që e mësojnë gjuhën e huaj, e mësojnë për nevoja në jetën e tyre të përditshme dhe në këtë mënyrë gjuha e folur do jetë më shumë në përdorim Disa adresa të kurseve të gjuhës Kurse të gjuhës finlandeze Universiteti i Helsinkut Onnenkieli - Tampere Me anë të këtyre shembujve më lartë nuk duam që të shuajmë vullnetin për ndjekjen e kurseve por shpalosja e disa gjërave që nuk kanë sukses do të lehtësonte më shumë gjetjen e një zgjidhjeje tjetër. Nëse në një grup që ndjekin një kurs të gjuhës mbi 10 persona të moshave dhe kombësive të ndryshme dhe brenda këtij grupi ekzistojnë dallime të mëdha në edukim, kulturë, të kuptuarit atëherë do të ishte shumë vështirë që të kenë të gjithë sukses sepse dikush do ti kuptonte gjërat shumë

27 Faton Media sponsorizon këtë artikull 26 më lehtë, dikush shumë më vështirë dhe në të njëjtën kohë për shkak të dallimeve do të humbas edhe vullneti prandaj gjatë ndjekjes së kurseve ju të gjithë duhet të punoni më shumë në shtëpi dhe të praktikoni në mënyrë të pavarur. Puna Mësimi i gjuhës në punë luan një rol shumë pozitiv sepse nevojat ditore ndeshen me jetën reale ku gjuha shfrytëzohet gjatë tërë kohës. Kjo metodë ka treguar efekte pozitive por shumica prej tyre e mësojnë gjuhën e folur e cila në fakt ju duhet në jetën e tyre të përditshme. Shoqëria Mësimi i gjuhës do të luante një rol shumë pozitiv nëse në rrethin shoqërorë flitet gjuha të cilën dëshironi ta mësoni përndryshe në grupet shoqërore që jetojnë në diasporë ku flitet gjuha shqipe, mësimi i gjuhës së huaj do të ndikonte shumë negativisht sepse gjithmonë do të mungonte praktika. Në këtë rast kemi edhe fakte reale ku në shumë ndërmarrje shqiptare, punëtorët e rinjë që vijnë nga trojet shqiptare e kanë shumë të vështirë të mësojnë gjuhën e vendit ku vendosën sepse aty gjatë gjithë kohës flitet gjuha shqipe ndërsa kontakti më gjuhën e huaj bie në një nivel shumë të ulët dhe kështu koha për ta mësuar gjuhën zgjatë më shumë. Familja Mësimi i gjuhës në rrethin familjar do të luante një rol shumë pozitiv por kjo do të jetë pakës vështirë sepse ne të gjithë në rrethet tona familjare duam të flasim gjuhën tonë dhe kështu mësimi i gjuhës tjetër bëhet më i vështirë. Media Mësimi i gjuhës duke i shfrytëzuar mediat do të luante një rol shumë pozitiv dhe mundësitë janë shumë të hapura. Faktet konkrete kanë treguar shumë sukses në këtë fushë duke përfshirë mësimin e gjuhës përmes televizionit, radiove, shtypit dhe sidomos viteve të fundit internetit. Interneti do të jetë një rast specifik pasi që përmes internetit jepen mundësitë në të gjitha anët dhe materialet janë nga të gjitha llojet. Ju vetë gjatë shfrytëzimit të internetit, në kompjuter keni shumë terme që i përdorni çdo ditë dhe nëse do keni një përqendrim më të thellë tek gjuha atëherë mundësit për ta mësuar gjuhën më shpejtë janë të hapura. Gjuha në internet Mësimi i finlandishtës në internet ka një burim të madh informacionesh dhe kjo ka arritur një sukses të madh në përpilimin e programeve të ndryshme për mësimin e gjuhës. Në versionin online të do të përpiqemi të ofrojmë sa me shumë lidhje të faqeve dhe udhëzimet për përdorimin e tyre të ofruara nga shkollat, organizatat apo persona tjerë privat. Disa lidhje të cilat ofrojnë mësimin e gjuhës përmes internetit i kemi listuar më poshtë por ato janë në gjuhë të ndryshme duke u lidhur me gjuhën finlandeze. Përveç punimeve të ndryshme, nëpër këto faqe ekzistojnë edhe disa teste ku ju vetë mund ti provoni njohurit tuaja dhe të bëni ushtrime të ndryshme. Disa portale Shërbim nga televizioni publik YLE Universiteti i Helsinkit Portal privat Opetushallitus Maahanmuuttovirasto language/en Këshilla Pa marr parasysh se cilën metodë do ta përdorni ju, secila i ka gjërat e veta pozitive dhe sido që të jetë po ti shfrytëzoni ju këto veti atëherë suksesi për ta mësuar gjuhën e huaj do të jetë shumë më i lartë. Nga të gjitha metodat rëndësinë më të madhe do ta kishte vullneti apo stimulimi për mësim prandaj nga të gjitha këto ju mund të zgjidhni vetë metodën e cila juve ju duket më e përshtatshme. Në fillim e kemi cekur se nuk mund të themi se cila metodë është më e mirë sepse këto varen edhe nga përshtatja e të kuptuarit tek çdo individ prandaj mundohuni të zgjidhni metodën e cila juve ju përshtatet më së miri. Do ishte mirë sikur ju të provoni metoda të ndryshme dhe të mos ngurroni edhe po të bëni gabime gjatë të folurit apo gabime tjera gjuhësore në situata të ndryshme. FINLANDISHTJA PËR FILLESTAR Në versionin e shtypur të kësaj reviste kemi sjellur vetëm disa fjalë dhe fjali bazë për komunikim. Nëse vizitoni versionin online tek aty do sjellim më shumë materiale, si për fillestarët ashtu edhe më të avancuarit. Kohë pas kohe do të bëhen rifreskime me materiale të reja. Moi - Tung (kur e takon dikë) Hei - Tung (takimi për herë të parë) Terve - Përshëndetje (respekt me të madh) Moi moi, ose hei hei - tung tung (kur largohesh) Mitä kuuluu? - Si jeni? Kiitos, hyvää - Faleminderit mirë Entä sinulle`? - Epo ju? Hyvää kiitos mirë faleminderit Mikä sinun nimesi on? - Si e keni emrin? Nimeni on Faton - Emri im është Faton Hauska tavata Më vjen mirë të ju takoj Hauska tutustua - Më vjen mirë që u njofem Kiitos - Faleminderit Ole hyvä - Ju lutem (si urdhëroni) Kyllä - Po Joo - Po

28 27 Faton Media sponsorizon këtë artikull Ei - Jo Anteeksi Më falni apo më vjen keq Näkemiin - Mirupafshim Puhutko sinä suomea? A flisni finlandisht? En puhu suomea - Nuk flas finlandisht Apua - Ndihmë Varo - Kujdes Hyvää huomenta - Mirëmëngjesi Hyvää päivää - Mirëdita Hyvää ilta Mirëmbrema Hyvää yötä - Natën e mirë En ymmärrä - Nuk kuptoj Missä sinä olet nyt? - Ku je tani? Mihin sinä menet? Për ku po shkon ti? GRAMATIKA Për ta mësuar gjuhën në një nivel më të lartë sigurisht gramatika ka një rol të rëndësishëm mirëpo edhe në mësimin e gjuhës së folur, gramatika jep një mbështetje të fortë në fillimin e mbarë të një gjuhe të huaj. Ne po mundohemi ti sjellim vetëm disa pjesë gramatikore që i përdorim shumë shpesh në jetën e përditshme. Në këtë version do sjellim disa folje më të përdorura dhe zgjedhimi i tyre nëpër veta d.m.th do marrim foljet ndihmëse me qenë (jam) dhe me pas (kam) si dhe disa folje tjera në kohën e tashme dhe të shkuar. Folja ndihmëse jam Koha e tashme Minä olen = unë jam Sinä olet = ti je Hän on = ai/ajo është (gjinia asnjanëse ai/ajo) Se on = ai/ajo është (gjinia asnjanëse sende/kafshë) Me olemme = ne jemi Te olette = ju jeni He ovät = ata /ato janë Koha e kryer Minä olin = unë isha Sinä olit = ti ishe Hän oli = ai/ajo ishte Se oli = ai/ajo ishte Me olimme = ne ishim Te olitte = ju ishit He olivät = ata/ato ishin Folja ndihmëse kam Koha e tashme Minulla on = unë kam Sinulla on = ti ke Hänellä on = ai/ajo ka Meillä on = ne kemi Teillä on = ju keni Heillä on = ata/ato kanë Koha e kryer Minulla oli = unë kisha Sinulla oli = ti kishe Hänellä oli = ai/ajo kishte Meillä oli= ne kishim Teillä oli = ju kishit Heillä oli = ata/ato kishin tulla = vij mennä = shkoj puhua = flas lukea = lexoj asua = banoj Minä tulen menen puhun luen asun Sinä tulet menet puhut luet asut Hän tulee menee puhuu lukee auu Me tulemme menemme puhumme luemme asumme Te tulette menette puhutte luette asutte He tulevat menevät puhuvat lukevat asuvat CEFR YKI ÇERTIFIKATA KOMBËTARE E NJOHJES SË GJUHËS YLEINEN KIELITUTKINTO (YKI) Çertifikata kombëtare e njohjes së gjuhës është një sistem i vlerësimit të aftësive komunikuese të njohjes së gjuhës me ushtrime dhe detyra për të rriturit që ndeshen në situata personale, publike, studime apo situata të ndryshme në punë. A1 1 A2 2 B1 3 B2 4 C1 5 C2 6

29 Faton Media sponsorizon këtë artikull 28 Kjo çertifikatë është hartuar duke u bazuar në gjetjet e kërkimeve ndërkombëtare. Në mënyrë të veçantë, janë bërë përpjekje për të siguruar pajtueshmërinë e tyre me kornizën Evropiane të zhvilluar nga Këshilli i Evropës. Çertifikata kombëtare e njohjes së gjuhës vlerëson katër komponentë të aftësive: të folurit, të kuptuarit e dëgjimit, të shkruarit dhe të kuptuarit e leximit. Vlerësimet për njohjen e gjuhës janë bërë duke përdorur gjashtë shkallë të nivelit të aftësisë, e cila është në përputhje me kornizën e përbashkët Evropiane të referimit të gjuhëve (CEFR). Më poshtë do bëjmë ilustrimin e 6 shkallëve të ndara në bazë të emërimeve të CEFR dhe YKI në Finlandë. Perustaso niveli bazë Perustaso ka për qëllim zhvillimin e aftësive të nivelit 1-2. Ky test është i përshtatshëm për të rriturit që janë në fazat e fillimit të mësimit të gjuhës, të cilët ndoshta mund të vizitojnë vendin ku flitet gjuha apo për ata të cilët janë vendosur për kohë më të gjatë dhe ju nevojitet për qëllime të përditshme. Keskitaso niveli mesatar Keskitaso ka për qëllim zhvillimin e aftësive të nivelit 3-4. Kjo është një provë për të rriturit që tregojnë se janë duke përdoruar dhe mësuar gjuhën në jetën e tyre të përditshme, në punë apo situata tjera por nuk mund të marrin ende rolin e prezantimit të gjuhës me njohuri të larta apo si një ekspert. Njohuritë e tyre të gjuhës dhe përdorimi në jetën e përditshme është mjaft i mirë. Ylin taso niveli më i lartë Ylin taso ka për qëllim zhvillimin e aftësive të nivelit 5-6. Ky test është i përshtatshëm për të rriturit që kanë detyra më sfiduese të gjuhës në situata të ndryshme. Me njohuritë e këtij niveli, mund të bëhet përfaqësimi i vendit të punës në çështje të specializuara dhe gjithashtu mund ti përshtatën gjuhës sipas kërkesave të situatës. Njohuritë janë të mjaftueshme për ti ndjekur edhe disa shkolla profesionale apo kurse të ndryshme trajnimi. Për më shumë informacione duhet kontaktuar institucionin përkatës. Certifikata e gjuhës për nënshtetësi Siç e cekem më lartë, testi vlerësohet nga 4 komponentë prandaj edhe provimi i testit të gjuhës mbahet në 4 pjesë apo kategori. a. Puhuminen (të folurit) b. Puheen ymmärtäminen (të kuptuarit e dëgjimit) c. Kirjoittaminen (të shkruarit) d. Tekstin ymmärtäminen (të kuptuarit e leximit) Nëse dëshironi të aplikoni për shtetësi finlandeze, ju mund të dëshmoni aftësitë e nevojshme të gjuhës finlandeze ose suedeze duke kaluar testin me gojë dhe me shkrim me notën minimale 3. Nga provimi i cili ndahet në 4 pjesë, ju duhet ti plotësoni së paku 2 pjesë të ndryshme për tu pranuar testi për nënshtetësi. Kombinimet e mëposhtme japin sqarime më të qarta. Rezultati dhe kriteret e testit Kontrollimi i testeve në mbarë Finlandën bëhet nga një qendër në bashkëpunim me universitetin e Jyväskylä-s ku secili nga 4 testet kontrollohet nga persona të veçantë në mënyrë të pavarur. Rezultatet përfundimtare ju dërgohen me post pas 2 muajve duke pranuar një lloj certifikate ku sqarohet secili test me vlerësimin e marrë. Nëse nga 4 testet që keni bërë, keni kaluar së paku 2 me notat 3-4 dhe ju përshtatet kombinimeve të mëposhtme, atëherë ju keni kaluar testin e gjuhës. 1. a) dhe c) dmth puhuminen dhe kirjoittaminen 2. b) dhe c) dmth puheen ymmärtäminen dhe kirjoittaminen 3. d) dhe a) dmth tekstin ymmärtäminen dhe puhuminen Pagesa, koha dhe qendrat e provimit Tarifat e provimit të vendosura nga Ministria e Edukimit dhe Kulturës janë: Perustaso 100, Keskitaso 123 dhe Ylin taso 160. Pagesa e tarifave bëhet direkt tek qendrat e mbajtjes së provimeve ku pas regjistrimit si pjesëmarrës jepen edhe udhëzimet e pagesave. Mbajtja e provimeve bëhet disa herë në vit ndërsa lokacionet dhe organizuesit e këtyre provimeve mund ti gjeni nga www03.oph.fi/kielitutkinnot Ju mund të merreni pjesë në cilën do nga qendrat edhe pse nuk jeni banues i asaj komune. Regjistrimi bëhet direkt nga qendrat ku ju do merrni pjesë. Materiale për mësimin e testeve Materiale të ndryshme dhe ushtrime demo mund të gjeni nga webfaqet e mëposhtme YLE Agjencia Kombëtare për Edukim University of Jyväskylä Burimet e informacioneve Opetushallitus Maahanmuuttovirasto Jyväskylän Yliopisto

30 29 Faton Media sponsorizon këtë artikull FJALORI 1000 Fjalori me 1000 fjalë është një produkt i ri në kuadër të portalit Ideja e këtij produkti ka lindur duke parë interesimin e madh në mësimin e gjuhëve të huaja e sidomos atyre ku ka përqendrim të madh të shqiptarëve. Ne mendojmë se nëse një person mund ti mësojë fjalë të ndryshme dhe të ketë mundësi ti lidhë me njëra tjetrën, kjo do të jetë një ndihmë e madhe dhe mundëson që ta gjeni vetveten në situata të ndryshme. Ky fjalor përmban fjalët më të përdorshme në jetën e përditshme dhe ka disa veti unike që dallon nga të tjerët. Në kuadër të këtyre 1000 fjalëve ne nuk kemi publiku fjalët që bëjnë pjesë në grupe të veçanta si p.sh numrat, shtetet, qytetet etj. pra këtu bëjnë pjesë vetëm fjalët që kanë një kuptim. ÇKA DO PUBLIKOJMË NË KËTË VERSION? Ky version i shtypur në revistën e parë nuk do përfshijë të gjitha fjalët të cilat përmban Fjalori1000 në versionin online. Këtu do bëjmë disa ndryshime duke u munduar të grumbullojmë disa grupe të fjalëve të ndara në bazë të fushës së veprimtarive por që bëjnë pjesë në databazën Fjalori1000. Si fillim, renditjen e kemi marr Finlandisht Shqip ndërsa në versionin online do publikojmë edhe versionin Shqip Finlandisht. Elintarvikkeet ushqimore ruoka ushqim leipä bukë suola kripë sokeri sheqer öljy vaj juomat pijet mehu lëng liha mish naudanliha mish lope porsaanliha mish derri vihannekset perimet hedelmät fruta jäätelö akullore juusto djathë maito qumësht sipuli qepë tomaatti domate kurkku kastravec Urheilu sport jalkapallo futboll koripallo basketboll jääkiekko hokej lentopallo volejboll käsipallo hendboll nyrkkeily boks pesäpallo bejzboll finlandez pyöräily çiklizëm sulkapallo badminton uinti not pallo top valmentaja trajner tuomari - gjyqtar keltainen kortti karton i verdhë punainen kortti karton i kuq maalivahti - portier maali golë tulokset rezultatet voitto fitim hävitä humbje tasapeli barazim sali sallë kenttä fushë Elektroniikka elektronikë puhelin telefon matkapuhelin telefon mobil puhelintarvikkeet pajisje telefonike tietotekniikka teknologjia e informacionit tietokone kompjuter kannettava laptop pöytäkone kompjuter desktop näyttö ekran tulostin printer ohjelmisto program ohjeet udhëzime verkkokauppa dyqan online tiedosto skedar, dosje uusi i ri avaa hape tallenna ruaj poista fshij tulosta printo lähetä dërgo kopioi kopjo leikkaa këput, heqje liitä vendos, ngjit Hakemus aplikim etunimi emri sukunimi mbiemri osoite adresa postinumero kodi postal puhelinnumero numri i telefonit maa shteti, vendi syntymäaika ditëlindja syntymäpaikka vendi i lindjes kansalaisuus shtetësia sukupuoli gjinia mies mashkull, burrë nainen femër, grua lapsi fëmijë poika djal tyttö vajzë isä baba äiti nënë isoisä gjysh isoäiti gjyshe sukulainen i afërm naimisissa i/e martuar naimaton i pamartuar sinkku i vetëm, beqar eronnut i/e ndarë muu tjetër sähköposti postë elektronike, verkossa online liittää bashkangjit hakija aplikuesi, kërkuesi paikka vendi päiväys data aika koha allekirjoitus nënshkrimi henkilö individ, person Työvoimatoimisto zyra e punësimit työ punë hae kërko haku kërkoni toimisto zyrë sihteeri sekretar vapaa sanahaku fjalë e lirë kërkimi

31 Faton Media sponsorizon këtë artikull 30 alue zonë, rreth maakunta regjion kunta komunë kaupunki - qytet ulkomaat jashtë vendit (Finlandës) vahti shiko ilmoitettu - njoftuar, shfaqur ilmoituspäivä dita e njoftimit kaikki - të gjitha tuntia orë päivää - ditë viikko javë kaksi viikkoa dy javë ammattiala profesionet apo kategoritë työn kesto kohëzgjatja e punës työaika orari i punës yli 12 kk mbi 12 muaj alle 3 kk nën 3 muaj kesätyö punë gjatë verës kokopäivätyö me orar të plotë (gjatë ditës) osa-aikatyö me orar të pjesshëm (gjysmë orari) vuorotyö me orar të ndryshëm (me ndërrime) ilta- ja viikonlopputyö në mbrëmje dhe fundjavë työn tyyppi lloji i punës palkkatyö lloji i rrogës apo pagesës provisiopalkatut rrogë me përqindje (provizion) yrittäjä ndërmarrës vuokrapaikat vendet me qira vain vuokrapaikat vetëm vendet me qira mukana të bashkangjitur tyhjennä kaikki pastro të gjitha (fshij) palaute komento, jep mendim sivun ylälaitaan në fillim të faqes (lartë) lajittelu klasifikimi näytä shfaq, trego tiedot të dhënat yhteystiedot kontakt paikkaa ja aikaa vendi dhe koha ammatti profesioni palkka rroga työn luonne lloji apo natyra e punës työhakemus aplikacioni për punë työkokemus përvojë pune työ alkaa puna fillon työn kesto puna zgjat haku päättyy aplikimi mbaron ilmoitus jätetty njoftimi është postuar hakulomakkeen formulari për aplikim Rakentaminen ndërtimtari rakennus ndërtesë rappu shkallë rakennusmies punëtor ndërtimi muurari murator, mallter maalari moler matto- ja parkettiasentaja sähköasentaja elektricist katto kulm remontti renovim julkisivu fasadë rakennustyönjohtaja udhëheqësi i ndërtimit työmaaninsinööri inxhinieri i vendit të punës valmistaja - prodhuesi asennus - instalim ikkunat - dritaret ovet dyert kalusteet - mobilje vasara çekiç naula - gozhdë saha sharrë jakoavain pikëllim pihdit pincë, dane ruuvimeisselit kaçavida taskulamppu dritë sinjalizimi paristoja bateri ilmastointi kondicioner Koti - shtëpi huone dhomë olohuone dhomë ndeje makuuhuone dhomë gjumi ovi derë ikkuna dritare jääkaappi frigorifer keittiö kuzhinë sohva divan, kauç patja dyshek tyyny jastëk peite mbulesë kylpyhuone banjë suihku dush parveke ballkon käytävä korridor varasto depo sähkö rrymë peili pasqyrë kaappi dollap Koulu shkollë kirja libër kynä laps muistikirja fletore luokka klasë koulukaveri shokë i shkollës kirjoituspöytä tavolinë, bankë laukku çantë oppilas nxënës opiskelija student opettaja mësues yliopisto universitet ammattikoulu shkollë profesionale Matkustaa udhëtim juna tren bussi autobus laiva anije polkupyörä biçikletë lentokone aeroplan aikataulut oraret lippu biletë hinnat çmimet suunta drejtim liikenne transport matkailu turizëm näytä lisää shiko më shumë lähtevät daljet, shkuarjet saapuvat hyrjet, ardhjet Ostokeskus qendër tregtare kauppa dyqan kahvilla kafene ravintola restorant avoinna hapur (orari) vaatteet rroba kengät këpucët lastenosasto - pjesa për fëmijëve aikuistenosasto pjesa për të rritur Ohjeet - drejtimet oikea djathtas vasen majtas suoraan drejt kierre kthesë yli mbi alas poshtë korkea lartë liikennevalo semafor ennen para, përpara to ta jälkeen pas, prapa Verbit foljet puhua flas pelata luaj sanoa them kertoa tregoj istua ulem keskustella bisedoja lukea lexoj kirjoittaa shkruaj nukkua flej opetta mësoj opiskella studioj siivota pastroj ostaa blej myydä shes juoda pijë mennä shkoj lähteä largohem tuoda sjell haluta dua valita zgjedh

32 31 Faton Media sponsorizon këtë artikull EDUKIMI Në Finlandë administrata kombëtare e edukimit dhe trajnimit ka një strukturë prej dy niveleve. Ministria e Arsimit dhe Kulturës është autoriteti më i lartë dhe është përgjegjës për të gjitha fondet publike të arsimit. Ministria është përgjegjëse për përgatitjen e legjislacionit arsimor, të gjitha vendimet e nevojshme dhe pjesën e saj të buxhetit të shtetit. Agjencia Kombëtare e Edukimit në Finlandë (Opetushallitus) është agjencia kombëtare e zhvillimit, përgjegjëse për edukimin në fëmijërinë e hershme dhe kujdesin, arsimin bazë apo parashkollorë, fillor, të mesëm si dhe arsimimin dhe trajnimin e të rriturve ndërsa arsimi i lartë është përgjegjësi e Ministrisë së Arsimit dhe Kulturës. SISTEMI I EDUKIMIT NË FINLANDË Sigurimi i mundësive të barabarta për të gjithë qytetarët në arsim dhe trajnim me një cilësi të lartë është një objektiv afatgjatë i politikës arsimore finlandeze. Fjalët kyçe në politikën e arsimit finlandez janë kualiteti, efikasiteti, barazia dhe ndërkombëtarizimi. E drejta themelore e arsimit dhe kulturës është e regjistruar në kushtetutë. Politika është ndërtuar mbi parimet e të mësuarit gjatë gjithë jetës dhe edukimit falas. Arsimi është parë si një çelës për konkurrencën dhe mirëqenien e shoqërisë. Partneriteti trepalësh në mes të qeverisë, sindikatave dhe organizatave të punëdhënësve është një pjesë e integruar e politikave. Pjesëmarrja dhe konsultimi i një gamë të gjerë të palëve të ndryshme luajnë një rol qendror në reformën arsimore. Mësuesit dhe sindikata e arsimit si përfaqësues të tyre janë lojtarët kyç në zhvillimin e arsimit. Objektivat kryesore dhe linjat e gjëra të politikës janë të përcaktuara në nivel qendror, por zbatimi i këtyre është përgjegjësi e nivelit lokal. Finlanda ka ndër sistemet më të zhvilluar të arsimit në shkallë botërore dhe për ketë arsye diplomat nga shkollat finlandeze pranohen pothuajse në tërë botën. Sistemi i edukimit ndahet në këto shkalla: 1. Edukimi në fëmijërinë e hershme dhe kujdesi 2. Shkollimi parashkollor 3. Shkollimi bazë apo fillor 4. Shkollimi i mesëm, për të rritur dhe trajnimet 5. Shkollimi i lartë (shkollimi universitar) EDUKIMI NË FËMIJËRINË E HERSHME DHE KUJDESI Të gjithë fëmijët nën moshën shkollore nga 0-6 vjet kanë të drejtë të jenë pjesë e këtij edukimi. Komunat janë përgjegjëse për organizimin, kualitetin dhe mbikëqyrjen. Pjesëmarrja nuk është e obliguar dhe organizimi zakonisht bëhet nëpër çerdhe dhe pjesëmarrja është me pagesë e cila varet nga të ardhurat e familjeve dhe numri i fëmijëve. Qëllimi i këtij edukimi bazohet nga ideja mësimi nëpërmjet lojës është thelbësor SHKOLLIMI PARASHKOLLOR Shkollimi parashkollor është vazhdim i edukimit në fëmijërinë e hershme dhe zgjat një vit ndërsa pjesëmarrja nga viti 2015 është e obligueshme. Ky shkollim është falas dhe komuna është përgjegjëse për gjetjen e një vendi për çdo fëmijë ku organizimi bëhet nëpër çerdhe dhe shkolla. SHKOLLIMI BAZË APO FILLOR Objektivi i arsimit fillor është për të mbështetur rritjen e nxënësve si individ dhe si anëtarë të shoqërisë dhe për t i pajisur ata me njohuritë dhe aftësitë e nevojshme në jetë. Shkollimi fillor zgjat 9 vite dhe është i detyrueshëm për të gjithë banorët që jetojnë në Finlandë nga mosha 7-16 vjet. Të gjitha shkollat ndjekin një program të përbashkët i cili përfshinë objektivat dhe përmbajtjet themelore në fusha të ndryshme. Përveç shkollimit falas, nxënësit në Finlandë kanë dhe shumë benificione tjera në shkollë prandaj edhe flitet në tërë botën se Finlanda ka ndër sistemet më të avancuara të shkollimit fillor. Më poshtë po i përmendim vetëm disa nga benefiocionet që e dallojnë nga shumë shtete: librat, materialet dhe mjetet tjera të ndryshme janë falas nxënësit në shkollë kanë çdo ditë ushqimin falas nëse shkollat gjenden mbi 5 km larg banimit apo nëse konsiderohet trafiku i rrezikshëm atëherë shkolla e bën transportin falas nëse udhëtimi ditor për në shkollë ngjat mbi 3 orë, nxënësit fitojnë të drejtën për qëndrim falas në konvikt shumica e shkollave kanë mjekun, dentistin ku shërbimet për nxënësit janë falas

33 Faton Media sponsorizon këtë artikull 32 SHKOLLIMI I MESËM, PËR TË RRITURIT DHE TRAJNIMET Shkollimi i mesëm apo i shkallës së dytë, mund të vazhdohet pas përfundimit të shkollimit fillor por në raste te veçanta nëse nuk e keni mbaru shkollimin fillor dhe dëshironi të vazhdoni në shkollimin e mesëm duhet të plotësohet një aplikacion i veçantë. Nxënësit zakonisht në shkollimin e mesëm janë nga mosha vjet dhe shkollimi zgjat mesatarisht 3 vite. Shkollat e mesme ndahen në gjimnaz dhe shkolla profesionale. Shkollat profesionale në përfitimin e një zanati janë të njohura në Finlandë. Finlanda ka një histori të gjatë të pjesëmarrjes dhe promovimin e arsimit për të rritur. Nëpër këto shkolla ofrohen mundësi në përfitimin e profesioneve të ndryshme, trajnimeve, lejeve të punës, kurseve dhe zakonisht të huajt që marrin pjesë në fushën e integrimit apo mësimit të gjuhës finlandeze. SHKOLLIMI I LARTË (SHKOLLIMI UNIVERSITAR) Shkollimi i lartë vazhdohet pas përfundimit të shkollimit të mesëm (gjimnazit apo ndonjë shkolle profesionale). Shkollimi i lartë ka një rol të rëndësishëm në shoqërinë finlandeze dhe sistemin kombëtar të inovacionit. Ky jep një kontribut vendimtar për një shoqëri të arsimuar dhe arritje të njohura ndërkombëtare në fusha të ndryshme. Shkollimi i lartë finlandez përbëhet nga dy modele: Shkollat politeknike (të njohura edhe si Universitetet e Shkencave të Aplikuara) merren me nxitjen e arsimit të lartë profesional dhe të aplikuar. Universitetet merren me kërkime shkencore dhe të mësuarit artistik Më shumë informacione rreth studimeve shikoni nga: Studyinfo Pranimi në universitete Agjencia Kombëtare e Edukimit SHËRBIMET PËR VIZITORË Sistemi i edukimit finlandez ka qenë në fokusin e interesave ndërkombëtare për disa vite. Një nga arsyet ka qenë renditja lartë në vlerësimin ndërkombëtar të nxënësve, i njohur me shkurtesën PISA. Agjencia Kombëtare e Edukimit organizon vizita ndërkombëtare si shërbime me pagesë. Vizitat përbëhen nga ligjërata që përfshijnë fushën e edukimit dhe shërbimeve që ofron kjo agjenci. Për më shumë vizitoni faqen zyrtare NOSTRIFIKIMI I DIPLOMAVE Njohjet dhe krahasueshmeria ndërkombëtare e kualifikimeve merren nga organe të ndryshme për qëllime të ndryshme. Agjencia Kombëtare e Edukimit vendos për diplomat e nivelit bachelor, master dhe doktoraturë në rastet kur kërkohen kualifikimet përkatëse nëpër punët e shërbimit civil. Diplomat në fushën e mjekësisë apo shëndetësisë merren nga autoriteti mbikqyres i shëndetësisë Valvira. Më shumë informacione rreth aplikimit, tarifave, institucioneve përkatëse mund të gjeni tek LIDHJE TË WEBFAQEVE RRETH EDUKIMIT Databazë nga arkivi i librave, revistave, artikujve, fotografi etj. Bibliotekat e Finlandës Biblitekat në zonën metropolitane YLE Radio televizioni shtetëror

34 33 Faton Media sponsorizon këtë artikull SI TË KËRKOHET PUNË NË FINLANDË Në Finlandë ekzistojnë metoda të ndryshme për kërkimin e një vendi të punës. Shumica prej tyre tani janë të bazuara përmes internetit prandaj edhe ne jemi munduar ti sjellim më shumë informacione në versionin online ndërsa në këtë revistë kemi dhënë disa sqarime rreth zyrës së punësimit dhe agjencive private. ZYRA E PUNËSIMIT TE-palevelut (shërbimet e punësimit publik dhe biznesit) është pjesë e departamentit të punës dhe ndërmarrjeve në kuadër të Ministrisë së Ekonomisë dhe Punës. TE-palvelut ofron shërbimet përmes zyrave të punësimit, telefonit, shërbimeve elektronike si dhe ngjarjeve të organizuara në bashkëpunim me ndërmarrjet private. Në faqen zyrtare i gjeni shërbimet e ndara për punëkërkuesit dhe punëdhënësit. Shumica e këtyre shërbimeve mund të bëhen edhe në formën elektronike. Duke marrë parasysh se çështja e punësimit ka një rendësi të veçantë për të gjithë shqiptarët në Finlandë, ku informacionet në gjuhën shqipe mungojnë sa i përket shërbimeve të zyrës së punësimit, ne kemi përgatitur një broshurë të veçantë në gjuhën shqipe. Kjo broshurë përmban informacione të përgjithshme rreth funksionimit të shërbimeve të zyrës së punësimit si dhe disa veti të veçanta duke përfshirë: fjalorin me 50 fjalë finlandisht - shqip, shembuj konkret se si të kërkohet punë, sqarimi i fushave të veprimtarive të ndryshme etj. Broshurën mund ta gjeni nëse kërkoni në Google (Puna në Finlandë) apo direkt në faqen ELY-KESKUS (QENDRAT PËR ZHVILLIM EKONOMIK, TRANSPORTIT DHE MJEDISIT) Qendrat e ELY-keskus janë përgjegjëse për zbatimin dhe zhvillimin e detyrave rajonale të qeverisë qendrore. Finlanda ka 15 qendra rajonale të ELY-keskus të cilat janë përgjegjëse në tri fusha të veprimtarisë: aktivitetet e biznesit dhe industrisë, fuqisë punëtore, kompetencës dhe kulturës transportit dhe infrastrukturës mjedisit dhe burimeve natyrore Qendrat e ELY-keskus këshillojnë dhe mbikëqyrin aktivitetet e zyrave të punësimit dhe zhvillimit ekonomik (TE-toimisto). Disa nga qendrat e ELY-keskus menaxhojnë çështjet e qendrave tjera dhe në këtë rast disa nga këto 15 qendra merren vetëm me dy apo një fushë të veprimtarisë si p.sh. qendrat në Häme, Kainuu, Pohjois-Karjala dhe Etelä-Savo merren me dy veprimtari d.m.th me aktivitetet e biznesit dhe industrisë, fuqisë punëtore, kompetencës dhe kulturës si dhe mjedisit dhe burimeve natyrore ndërsa qendrat në Pohjanmaa dhe Satakunta merren vetëm me aktivitetet e biznesit dhe industrisë, fuqisë punëtore, kompetencës dhe kulturës. ELY-keskus vijnë nën degën administrative të Ministrisë së Punës dhe Ekonomisë mirëpo ato gjithashtu merren me detyrat nën udhëheqjen administrative të Ministrisë së Mjedisit, Ministrisë së Transportit dhe Postë-Telekominkacionit, Ministrisë së Bujqësisë dhe Pylltarisë, Ministrisë së Arsimit dhe Kulturës dhe Ministrisë së Brendshme. Më shumë informacione gjeni tek faqja zyrtare

35 Faton Media sponsorizon këtë artikull 34 AGJENCI PUNËSIMI Nëse flasim për mundësitë dhe realitetin atëherë duhet të pajtohemi se si një i ri në Finlandë, pa njohuri gjuhësore, një sistem krejt ndryshe në krahasim me trojet tona, gjetja e një vendi të punës nuk është edhe aq i lehtë dhe sidomos nëpër vendet publike të cilat kërkojnë kushte me kualifikime dhe përvojë të ndryshme. Këtu do të fokusohemi më shumë tek agjencitë e punësimit që ofrojnë punë me kontrata të hapura apo sipas nevojës por kriteret e punësimit janë më të lehta në krahasim me vendet publike. Kontratat e këtyre agjencive të cilat i kemi paraqitur anash dallojnë nga kontratat e përhershme. Këto zakonisht janë të hapura që d.m.th se puna e ofruar tek ju është sipas nevojës ndërsa lokacioni mund të ndryshojë sepse në fakt ju punën e bëni për një ndërmarrje tjetër e cila është kontraktuar me ndërmarrjen ku punoni. Informimin rreth kushteve të përgjithshme e merrni gjatë nënshkrimit të kontratës me punëdhënësin. Në shumë ndërmarrje informimin rreth kushteve të përgjithshme mund ta merrni edhe në gjuhën angleze. Shumica e rregullave të punës janë të njëjta sikurse me kontratat tjera duke përfshirë ligjet e punës dhe të drejtat e punëtorit por në disa raste ato ndryshojnë prandaj duhet të keni parasysh rregullat të cilat i merrni gjatë nënshkrimit të kontratës. Duhet të keni parasysh se orari i punës në këtë sistem ndryshon d.m.th se është shumë i ndryshueshëm por kjo e gjithë bëhet në bazë të marrëveshjes. Duke u bazuar në kontratën tuaj, punëdhënësi ju informon rreth ofertës së punës (vendin dhe kohën) dhe pastaj ju vendosni nëse dëshironi ta pranoni ofertën apo ta refuzoni. Refuzimi i ofertës nuk do të thotë se ata ju largojnë nga puna por në raste se e pranoni ofertën atëherë në bazë të kontratës ju jeni të detyruar që ta kryeni atë punë (për raste të veçanta, duhet ta lajmëroni me kohë punëdhënësin). Kontrata është më rendësi të shikohet mirë apo kërkohet sqarim nga punëdhënësi pasi në raste të ndryshme ju mund të mendoni se ju shkelën te drejtat në punë në krahasim me punëtorët tjerë që kanë kontrata të përgjithshme dhe kjo zakonisht mund të ndodhë me orarin, pushimet, pagesën, lokacionin, gjuhën etj. Duhet të keni parasysh se aplikacionet zakonisht kërkohen ti plotësoni përmes shërbimeve në internet ku shumë prej tyre japin mundësi në gjuhët: finlandeze, angleze etj. Gjatë aplikimit zakonisht ju kërkohet të bashkangjitet CV-ja juaj dhe së paku të flisni gjuhën finlandeze apo angleze. Kriteret e punësimit dallojnë nga njëra tjetra si dhe fusha e veprimtarisë prandaj ju duhet të kontaktoni apo shikoni në internet kërkesat e tyre. Për t ju drejtuar më lehtë tek këto ndërmarrje, anash kemi listuar disa ndërmarrje të mëdha që ofrojnë punë në fusha të ndryshme ndërsa tek versioni online gjeni më shumë informacione dhe ndërmarrjeve. 1. Besku Logistics (gjuha: shqip, fin, en) (logjistik) 2. BECO (gjuha: shqip, fin, en) (pastrim) 3. Staffpoint (gjuha: fin, en) (pastrim, shëndetësi, ndërtimtari etj) 4. ISS Palvelut (gjuha: fin, en) (pastrim, sigurim, hoteleri etj) 5. Opteam (gjuha: fin, en) hoteleri, shërbime etj 6. SOL (gjuha: fin, en) (pastrim, shërbime etj) 7. Barona (gjuha: fin, en) (ndërtimtari, IT etj) 8. VMP (gjuha: fin, en) (logjistik, ndërtimtari, hoteleri etj) 9. Staff Plus (gjuha: fin) (hoteleri, shërbime etj) 10. Academic Work (gjuha: fin, en) (punë për rini student dhe të diplomuar) 11. Transval (gjuha: fin, en) (logjistik)

36 35 Faton Media sponsorizon këtë artikull PRH - PATENTTI- JA REKISTERIHALLITUS (Zyra e Regjistrimit të Patentave) Agjencia PRH bën regjistrimin e bizneseve, fondacioneve dhe shoqatave si dhe merret me çështjen e regjistrimit dhe mbrojtjes së patentave apo shpikjeve. Ne do fokusohemi vetëm në regjistrimin e një biznesi personal. Së pari do i listojmë llojet e bizneseve në Finlandë: Toiminimi (tmi) ndërmarrje personale Avoin yhtiö kompani e hapur Kommandiittiyhtiö (ky) partneritet i kufizuar Osakeyhtiö (oy) kompani e kufizuar nga aksionet Osuuskunta (osk) kompani me përgjegjësi të kufizuar Regjistrimi i ndërmarrjeve personale (Toiminimi) Kërkesa në regjistrin tregtar duhet të plotësohet në finlandisht ose suedisht ndërsa udhëzimet në formularët zyrtarë janë edhe në gjuhën angleze të cilët mund ti merrni nga faqja Ndërmarrjet personale zakonisht në finlandisht thirren si toiminimi por ka dhe terme tjera si yksityisliike apo nga zyra e tatimit si liikkeeneharjoittaja ose ammatinharjoittaja. Për ta regjistruar biznesin e ri, duhet të plotësoni formularin Y3 të marrë nga Nëse formularin e dërgoni me post, paraprakisht duhet ta bëni edhe pagesën prej 110 dhe bashkangjitni dëshminë duke i dërguar tek adresa: Patentti- ja rekisterihallitus, Arkadiankatu 6 A, PL 1140 Helsinki, ndërsa nëse formularin e dërgoni personalisht në zyrën e regjistrimit apo në zyrën e tatimit, pagesën mund ta bëni direkt me kartelë bankare. Formularin e njëjtë mund ta përdorni edhe për regjistrimin e të gjitha shërbimeve tatimore të menaxhuara nga administrata tatimore VERO. Më shumë informacione mund të gjeni tek webfaqja zyrtare Pasi ti dërgoni dokumentet e nevojshme, zyra e regjistrimit rishikon emrin tuaj të biznesit dhe nëse gjithçka është në rregull, brenda 1 jave, juve ju jepet numri i biznesit (fin: Y-tunnus) i cili shfaqet edhe në databazën zyrtare dhe më pas ju dërgohet me post çertifikata me detajet kryesore. Pas numrit të biznesit, mund të zgjasë deri 10 ditë tjera derisa zyra tatimore të bënë regjistrimin në sistemin e tatimeve dhe pastaj ju mund të filloni të ushtroni biznesin tuaj. Nëse dëshironi që tatimin mbi vlerën e shtuar ALV 24% ta paguani 1 herë në vit apo 4 herë, atëherë ju duhet ta njoftoni zyrën e tatimit përndryshe automatikisht ju vjen ta paguani çdo muaj. Rreth çështjeve tatimore dhe nevojave tjera, ju sugjerojmë të konsultohuni me kontabilistin. Për ju që dëshironi shërbimet në gjuhën shqipe, ju sugjerojmë të kontaktoni kontabilistin shqiptarë. LIDHJE TË RËNDËSISHME Regjistrimi i bizneseve Sistemi i informimit të bizneseve Zyra e punësimit Zyra tatimore Gazeta online e bizneseve dhe aksioneve Fonecta kërkimi i bizneseve Këshilla falas për hapjen e biznesit Financimi për nevojat e bizneseve Investo në Finlandë Informacione të përgjithshme Fonde për financim të bizneseve ELY- qendra për zhvillim ekonomik Good News from Finland Plani i biznesit Tilitaito GB Gzim Braha Tel: gzim.tilitaitogb@gmail.com

37 Faton Media sponsorizon këtë artikull 36 UUSYRITYSKESKUKSET (AGJENCITË E NDËRMARRJEVE FINLANDEZE) Agjencitë e ndërmarrjeve finlandeze janë themeluar me 1989 si një rrjet mbarëkombëtar i përbërë nga 125 këshillues biznesi të kualifikuar dhe ekspert. Që nga viti 1989, më shumë se ndërmarrje të reja janë themeluar me ndihmën e këtyre agjencive dhe me mijëra krijohen çdo vit. ÇFARË BËJNË KËTO AGJENCI? Qëllimi i këtyre agjencive është për të nxitur rritjen e ndërmarrjeve në Finlandë, duke ofruar asistencë profesionale falas për sipërmarrësit e rinjë dhe ekzistues. Shërbimet këshilluese të këtyre agjencive janë të çertifikuara me standardet ISO 9001/2008, që do të thotë se bizneset e themeluara përmes shërbimeve të ekspertëve të tyre, kanë më shumë të ngjarë të jenë të dobishme dhe shmangur kolapsin në vitet e para të funksionimit. Të gjithë klientët kalojnë nëpër analiza të ekspertëve të këtij rrjeti për të siguruar që idetë dhe projektet realiste mund të vazhdojnë më tutje. Për momentin ekzistojnë 31 agjenci në tërë Finlandën me 85 lokacione të shërbimeve. Webfaqet zyrtare të këtyre agjencive mund ti gjeni duke vizituar bazën dhe nga lista në anën e majtë jepen lidhjet tek secila agjenci. Këto agjenci mund ti kontaktojë çdo kush që ka nevojë për ndonjë ndihmë rreth biznesit. Qëllimi i këtyre agjencive është të ndihmojë bizneset në fazat e hershme të rritjes ku ekspertët do të ndihmojnë dhe mbështesin juve në ndërtimin e një biznesi fitimprurës duke siguruar këshillim profesional të përshtatura për nevojat e juaja. LIIKETOIMINTASUUNNITELMA (PLANI I BIZNESIT) Plani i biznesit është shumë i nevojshëm për një sipërmarrës duke marrë parasysh vlerësimin e idesë së biznesit nëpër situata të ndryshme. Si shembuj kur ju nevojitet plani i biznesit janë; aplikimi për mbështetje financiare, grante apo (fin. starttiraha), aplikimi për kredi nëpër institucione financiare apo banka etj. Shërbimi online i ofruar nga këto agjenci mundëson krijimin e një plani biznesi dhe planifikimin financiar drejt rrugës së një biznesi të suksesshëm. Me ndihmën e ekspertëve këshillues të këtyre agjencive, ju mund ta krijoni dhe modifikoni në çdo kohë. PITCH BUILDER Një mjet tjetër falas i cili është zhvilluar nga këto agjenci është edhe Pitch Builder Ky mjet falas është krijuar për të ndihmuar në krijimin e prezantimit tuaj fillestar rreth një ideje që dëshironi ta prezantoni tek investitorët apo partnerët tuaj që dëshironi të bashkëpunoni. STARTTIRAHA (MBËSHTETJE FINANCIARE SI GRANT) Termin starttiraha që ndërkombëtarisht është i njohur si start-up më lehtë mund ta kuptojmë si një mbështetje financiare për fillimin e një biznesi të ri. Finlanda ka qenë gjithmonë një nga përkrahësit më të njohur në botë sa i përket përkrahjes së një biznesi në fillim dhe kjo ka pasur edhe suksese në krijimin e shumë ndërmarrjeve apo projekteve tjera me ndikim të madh në botë. Nëse jeni të interesuar që të merrni një përkrahje financiare, duhet ti keni parasysh disa gjëra para se të regjistroni biznesin tuaj. Ju nuk keni të drejt të ushtronin biznesin tuaj para se të merrni vendimin nga organet përkatëse d.m.th ideja është që juve të ju lehtësohet fillimi i biznesit në 6 muajt e parë. Aplikimin për starttiraha duhet ta bëni direkt nga zyra e punësimit TE-palvelit apo shërbimi i tyre online Keni parasysh se përveç plotësimit të aplikacionit, ju duhet ta keni edhe idenë apo planin e biznesit prandaj ju këshillojmë që planin e biznesi si dhe aplikimin online ta bëni në bashkëpunim me këshilluesit e zyrave të Uusyrityskeskus që i sqaruam më lartë. Ata ju ndihmojnë gjatë gjithë procesit dhe brenda 10 dite zakonisht merret vendimi nëse kërkesa është aprovuar apo jo. Në shumicën e rasteve, kërkesat aprovohen dhe së pari zgjat 6 muaj me një shumë prej 32,68 në ditë të punës (me tatim) dhe pastaj keni drejt të aplikoni edhe 2 herë tjera përsëri nga 6 muaj por keni parasysh se nëse merreni këtë përkrahje d.m.th ju duhet të punoni vetëm në biznesin tuaj përndryshe nëse bëni dhe ndonjë punët tjetër shtesë, duhet ta lajmëroni në aplikacionin që ju dërgohet ta plotësoni çdo muaj.

38 37 Faton Media sponsorizon këtë artikull SHËRBIMET SOCIALE DHE PUBLIKE Kansaneläkelaitos Kela (institucioni i sigurimeve shoqërore) Kela është një agjenci qeveritare përgjegjëse për zgjidhjen e përfitimeve në kuadrin e programeve të sigurimeve shoqërore kombëtare. Kela është formuar në vitin 1937 për të trajtuar pagesat e daljes në pension. Në vitet e 80-ta dhe 90-ta roli i saj u zgjerua për të trajtuar fushat tjera si përfitimet e fëmijëve, papunësisë, sëmundjeve, studentore dhe sigurimit shëndetësor. PUNA E TË RINJVE NË FINLANDË Ministria e Arsimit dhe kulturës është përgjegjëse për koordinimin e punës publike me rini dhe masat e politikave rinore. Akti ligjor për rini siguron përmirësimin e kushteve të jetesës dhe shërbimeve rinore. Qëllimi është për të mbështetur të rinjtë në menaxhimin e jetës së tyre. Krahas punës rinore tradicionale, ekzistojnë edhe forma të reja të shërbimeve rinore, të tilla si seminare rinore, këshillime lokale, aktivitete jashtë shkollës etj. Shërbimet rinore përkrahen nga autoritetet qeveritare dhe lokale. Ministria e arsimit dhe kulturës mbështet punën e të rinjve e bërë nga autoritetet lokale dhe regjionale. Ministria ndihmon të rinjtë dhe punën e organizatave rinore, punëtorit rinore, aktivitetet e fëmijëve, bashkëpunimin ndërkombëtar, parandalimin e drogës dhe alkoolit, qendrat rinore, shërbime këshilluese për të rinj, hulumtime dhe kërkime për rini dhe zhvillimin e formave të reja të aktiviteteve për të rinjtë. Roli i qeverisë është që të krijojë një mjedis të favorshëm për punën e organizatave rinore, por nuk ndërhynë në përmbajtjen e aktiviteteve. Të rinjtë marrin pjesë në aktivitetet e parashikuara nga organizatat rinore dhe sportive, klubet e studentëve për hobi, në grupe joformale në objektet komunale për rini etj. Ministria mbështet financiarisht rreth 100 organizata, të cilat kanë një total prej 6,000 shoqatave lokale dhe individë si anëtarë. Të rinjtë nën 29 vjet përbëjnë 34% të popullsisë së Finlandës. Në ministri, puna e të rinjve i përket portofolit të ministrit të kulturës. Divizioni i politikës për rini përgatitë çështjet që lidhen me të rinjtë, harton planet e zhvillimit kombëtar dhe koordinon politikën e të rinjve në qeverinë qendrore. Ministria është ndihmuar nga një këshill konsultativ për çështjet rinore dhe komiteti për ndihmën e organizatave rinore. Për më shumë informacione rreth rinisë vizitoni webfaqën zyrtare të Ministrisë së Edukimit dhe Kulturës FAMILJA Sot një familje tipike finlandeze me fëmijë përbëhet nga një nënë e martuar dhe babai me dy fëmijë. Megjithatë, përveç familjes bërthamore, ka shumë lloje të ndryshme të familjes. Bashkëjetesa është shumë e zakonshme në Finlandë. Bashkëjetesa nënkupton jetesën e pamartuar e një çifti së bashku. Ka edhe familjet me një prind, ku fëmijët jetojnë vetëm me një nënë apo baba. Numri i familjeve të përziera është rritur. Familjet e përziera janë ato në të cilat një person i ndarë ose te dy hyn në një martesë të re ose marrëdhënie bashkëjetese. Familjet e përziera mund të përfshijë fëmijët nga martesat e mëparshme të njërit apo të dy bashkëshortëve, si dhe fëmijët e tyre të përbashkët. Gjithnjë e më shumë, këtu janë edhe gratë, të cilat marrin përsipër rritjen e fëmijës vetën. Sipas ligjit finlandez burrat dhe gratë janë të barabartë. Avokati i popullit duhet të mbështesë barazinë e burrave dhe grave. Zyra e avokatit të popullit për barazi (tasa-arvovaltuutettu mbikëqyr zbatimin e ligjit ku nga këtu mund të merrni këshilla lidhur me çështjet e barazisë gjinore. Federata për familje ofron ndihmë dhe mbështetje për familjet e emigrantëve dhe familjet me kultura të përziera. Mund të kontaktoni federatën për familje, për shembull, kur të keni probleme me edukimin e fëmijëve tuaj ose në marrëdhënien në çift. Informacione për emigrantët lidhur me veprimtarinë e federatës për familje ku ka dhe informacione në gjuhën shqipe mund ti gjeni në

39 Faton Media sponsorizon këtë artikull 38 MARTESA DHE DIVORCI NË FINLANDË Në Finlandë martesa lidhet në kishë ose në zyrën e regjistrimit civil. Para martesës sqarohet rreth pengesave të mundshme të çiftit. Sipas ligjit finlandez personat nën moshën 18 vjeçare nuk mund të martohen. Pengesat e martesës shqyrtohen sipas ligjit finlandez në rast se njëri prej bashkëshortëve është nënshtetas finlandez ose jeton në Finlandë. Sipas ligjit finlandez të drejtat dhe detyrat e bashkëshortëve janë të njëjta. Detyrat lidhur me mirëmbajtjen e familjes si dhe puna dhe detyrat e shtëpisë ndahen zakonisht në mënyrë të barabartë. Martesa është marrëveshje e lirë e cila mund të prishet. Nëse jeta e përbashkët duket e pamundur atëherë është e arsyeshme të kërkoni divorc. Në Finlandë divorcet janë të zakonshme. Procesi i divorcit fillohet duke plotësuar formularin e divorcit që e merr nga gjyqi komunal në komunën ku banoni. Gjyqi komunal nuk shqyrton arsyet e divorcit dhe as marrëdhëniet private midis bashkëshortëve. Divorci miratohet edhe në rastin kur njëri prej bashkëshortëve e kundërshton atë. Procedura e shkurorëzimit fillon kur bashkëshortët ose njëri prej tyre plotëson formularin e divorcit dhe e dorëzon te gjyqi komunal. Pas kërkesës bashkëshortët duhet të presin 6 muaj, pra periudhën e rishikimit dhe nëse pas kësaj periudhe njëri nga bashkëshortët kërkon përsëri divorcin duke e plotësuar një formular të ri, divorci miratohet. SHËRBIMET PUBLIKE Kur arrin për herë të parë në një vend të ri dhe të pa njohur të duket vetja se ke humbur sikur në botën e ëndrrave por sapo të fillon të mësosh vendet dhe gjërat kryesore fillon të familjarizohesh me vendin dhe gjërat të duken shumë më lehtë prandaj këtu do japin disa lidhje të shërbimeve sociale dhe publike që çdo kush i përjeton në jetën e përditshme. Për ata të cilët janë të interesuar që të integrohen më shpejt dhe ti njohin gjërat më mirë ky seksion është një rrugë që të qon praktikisht në një integrim më të shpejt dhe me të lehtë pasi që shfrytëzimi i këtyre vendeve publike të sjell në njohjen e gjërave praktikisht dhe përvoja e tregon edhe suksesin e vet por kuptohet se bashku me interesimin dhe shfrytëzimin e këtyre gjërave në mënyrën e drejtë. LIDHJE TË SHËRBIMEVE SOCIALE DHE PUBLIKE Kela institucioni i sigurimeve Zyra e regjistrimit civil Qendër kulturore në Helsinki Festivalet e Finlandës Rrjeti i dyqaneve S-group Rrjeti i dyqaneve K-group Rrjeti i transportit publik në regjionin e Helsinkit Federata e futbollit Transporti me tren Transport privat në linjat të gjata me autobus

40 39 Faton Media sponsorizon këtë artikull PROBLEMET Shpesh të huajt për shkak të mosnjohjes së gjërave të ndryshme hasin edhe në probleme të ndryshme, për ketë arsye kemi zgjedhur ketë seksion në projektin Emigranti për ta zhvilluar në informimin sa më të qartë që mos të hasin në problemet nga të cilat mund t ju shmangen nëse vetëm marrin një kujdes më të mirë nga pasojat e mundshme të tyre. Në versionin online këto probleme i kemi ndarë në: familjare, fëmijëve, alkooli, droga, bixhozi, pagesat, kontratat, banimi, dhuna, krimet, vdekja, racizmi dhe diskriminimi. Familjare Për probleme familjare mund të këshilloheni me punëtoren sociale të zonës (aluesosiaalityöntekijä). Bashkë me punëtorin e socialit mund të diskutoni nëse familja juaj ka nevojë për mbështetje financiare, për kujdesin ditor të fëmijëve, për ndihmë në shtëpi, për aktivitete për fëmijët gjatë pushimeve, për të sqaruar krizat ndërmjet prindërve ose ato familjare dhe nëse keni nevojë për ndihmë nga këshillimorja familjare në çështjet e edukimit të fëmijëve. Dhuna në familje Dhuna në shtetet perëndimore është e patolerueshme. Pa marrë parasysh dallimeve kulturore apo traditave të emigrantëve nga vende të ndryshme, në shtetet perëndimore barazia gjinore respektohet dhe mbrohet me ligj prandaj edhe dhuna është e patolerueshme. Dhuna në familje është krim. Ajo mund të jetë fizike ose psikologjike, kufizim i lirisë etj. Dhuna drejtohet (kohdistuu) kryesisht ndaj femrave, por edhe të moshuarit, fëmijët dhe burrat mund të jenë objekte të kësaj dhune. Edhe keqtrajtimi (pahoinpitely) në vende private është krim dhe kundër tij mund të ngrihet padi. Si viktima ashtu edhe personi që ushtron dhunë, mund të kërkojnë ndihmë për problemet. Kontaktoni, për shembull, me policinë, organet sociale, urgjencën për viktimat ose me strehimoret. Problemet me fëmijë në Finlandë Fëmijët dhe të rinjtë mund të flasin për problemet e tyre me infermieren, përgjegjësin ose me psikologun e shkollës. Me anë të telefonit mund të merren këshilla, të paktën në finlandisht (p.sh: telefoni i shoqatës Mannerheim për mbrojtjen e fëmijëve, Mannerheimin lastensuojeluliitto është për fëmijë dhe të rinjë). Telefonuesi nuk ka nevojë të tregojë emrin e tij. Përballimi i jetës me foshnjën Ndonjëherë jeta e përditshme me foshnjën mund të jetë e rëndë. Në këshillimoren për fëmijë mund të flisni mbi problemet tuaja. Edhe në faqet e strehimores për nëna (ensikoti) mund të gjeni ndihmë për situata të ndryshme. Pagesat në Finlandë Në shtetet perëndimore, pagesat janë pjesë e pandashme e jetës të cilat pothuajse të ndjekin çdo javë nga lloje të ndryshme, dikush me shumë e dikush më pak. Dallimi që e karakterizon me pagesat në Kosovë është se këto këtu janë pjesë të detyrueshme prandaj edhe mosrespektimi i të paguarit me kohë ndonjëherë kushton më shumë se që ju mund ta mendoni. Siç e dini në shtete perëndimore pagesat që bëhen me vonesë, ju shtohet edhe një shumë e vogël që llogaritet si dënim ndaj vonesës ndërsa në disa raste nëse fletëpagesat zgjasin më shumë, ato mund të kushtojnë edhe më shumë. Koha mesatare që jepet për ta bërë pagesën e një fature është 2 javë (sigurisht në disa raste kanë afat më të gjatë) por nëse ju nuk mund ta paguani në kohën e caktuar sigurisht që ka edhe mundësi tjera me të cilat afati i pagesës mund të shtyhet edhe më gjatë dhe metoda më e mirë është që të kontaktoni departamentin e pagesave të asaj ndërmarrje apo institucioni. Për të gjitha këto, në versionin online keni më shumë informacione. Sistemi gjyqësor Shërbim për ndihmë Mjeku i fëmijëve Avokati i popullit Agjencia e konsumatorit Ndihmë për lojrat e fatit

41 Ministria e Diasporës sponsorizon këtë artikull 40 HISTORIA E DIASPORËS SHQIPTARE Kur flasim për diasporën shqiptare gjithmonë mendojmë për gyrbetin, emigrimin apo ndonjëherë e përdorim edhe termin mërgata shqiptare. Të flasim rreth historisë së saj ne e dimë se ajo ka ekzistuar edhe para shumë shekujsh në periudha të ndryshme kohore duke veçuar shpërnguljen e shqiptarëve në Itali pas vdekjes së Skenderbeu-t që ne e quajmë komuniteti arbëresh ku rrënjët dhe organizimi i komunitetit përmes shoqatave të ndryshme ruhet edhe sot. Ndër shpërnguljet tjera veçohen edhe ato në Turqi dhe sidomos para fillimit të luftës së parë botërore dhe gjatë luftës së dytë botërore Kjo shpërngulje kishte më shumë një karakter të dëbimit me dhunë sipas marrëveshjes së mbretërisë jugosllave dhe Turqisë për shpërnguljen e shqiptarëve në Turqi, sidomos kosovareve dhe popullimin me banorë nga vendet e Jugosllavisë. Kjo marrëveshje nuk është zbatuar plotësisht edhe pse një numër i madh janë shpërngulur nga Kosova. Kjo është një nga arsyet kur thuhet se në Turqi ka me miliona shqiptarë por asimilimi i tyre ka bërë që ky komunitet mos të njihet aq shumë në krahasim me popullatën që ka. Pas shpërnguljes në Turqi, emigrimi i kosovarëve filloj gjatë viteve 70-ta kur shumica prej tyre u larguan nga vendi për shkaqe ekonomike dhe politike duke e gjetur vetveten nëpër vendet perëndimore e sidomos ato gjermano-folëse dhe duke pasur një qëllim për të punuar dhe fituar para ndërsa largimi nga Shqipëria filloj gjatë viteve 90-ta pas rënies së komunizmit duke lëvizur sidomos në Itali dhe Greqi. Pas viteve 90-ta qëllimet e emigrimit të popullatës shqiptare ndryshuan nga ndikimet socio-politike dhe me pas edhe lufta në Kosovë i detyroj që shumë shqiptarë të marrin rrugën e emigrimit për qëllime të ndryshme. Me rritjen e fluksit të madh të emigrantëve në shtetet perëndimore pas viteve 90-ta, këto shtete e panë të arsyeshme të përdorin disa programe të cilat do t ju ndihmojnë të huajve në gjetjen e vetvetes në rrethana të ndryshme. Këto programe ata i quajtën integrim që si qëllim kishin organizimin e të huajve në mësimin e gjuhës, angazhimin në punësim, njohjen e përgjithshme të sistemeve të tyre dhe gjëra tjera në interes të emigrantëve dhe sigurisht në interesin e tyre. Të rikujtojmë se emigrimet e shqiptarëve gjatë viteve ta kryesisht ishin meshkuj që kishin qëllime të punës dhe përfitimit të parave ndërsa pas viteve 90-ta ata filluan ti marrin edhe familjet e tyre dhe kështu edhe qëllimet e tyre filluan të ndryshonin pasi fëmijët filluan të ndjekin shkollat në një vend të huaj dhe në një formë lindën edhe programet e reja të integrimit të cilat pak a shumë ndikuan në vetëdijesimin rreth çështjeve edukuese ku mundësitë e përfitimit të kësaj forme filluan ti shfrytëzojnë fëmijët e tyre duke ndjekur shkollat dhe në këtë mënyrë pas vitit 2000 lindi gjenerata e re e emigrantëve të cilët në shumë vende i quajnë gjenerata e dytë. Pas vitit 2000 programet integruese filluan të rriten dhe dalja e gjeneratave të reja filloj ti tregojë rezultatet e tyre me shkollimin në profesione të ndryshme dhe në disa raste edhe kualifikime të larta universitare. Përveç gjërave pozitive që filloj të sjell edukimi i gjeneratave të reja në shtetet perëndimore, ato ndikuan negativisht në trojet tona shqiptare duke marrë me vete edhe intelektualet dhe të rinjtë, për një të ardhme më të mirë drejt vendeve perëndimore. Organizimi i komunitetit shqiptarë përmes shoqatave të ndryshme kulturore ka luajtur një rol të rëndësishëm sidomos gjatë viteve 90-ta në kohën kur Kosova ka pasur më së shumti nevojë nga mbështetja e diasporës shqiptare dhe kjo ka treguar shumë suksese deri në çlirimin e Kosovës. Edhe pas luftës shoqatat kanë mbajtur organizimet e tyre dhe këtu mund të veçohen edhe shkollat shqipe si dhe aktivitetet tjera në ruajtjen e vlerave tona kulturore. Diaspora shqiptare ka luajtur gjithmonë një rol të rëndësishëm në zhvillimet socioekonomike tek shqiptarët ku rolin kryesor e kanë luajtur dërgimi i remitencave në krijimin e mundësive tjera të zhvillimeve shoqërore dhe ekonomike.

42 41 Ministria e Diasporës sponsorizon këtë artikull SHQIPTARËT NË FINLANDË Fluksi më i madh i emigrimit të shqiptarëve në Finlandë ka filluar gjatë viteve Duke u bazuar nga bisedat me të ardhurit e asaj kohe thuhet se numri i tyre ka qenë rreth Shumica e të ardhurve gjatë kësaj kohe janë paraqitur si azilkërkues për qëllime politike duke u bazuar nga situata politike në Kosovë. Një fluks tjetër i emigrimit është bërë edhe gjatë luftës në Kosovë e sidomos në vitin 1999 dhe me pas nuk ka pasur ndonjë fluks të madh përveç shtimit të popullatës nga lindjet, bashkimi familjar, çështjet e punësimit etj. Edhe pse vetë qytetarët shqiptarë që jetojnë këtu japin mendime të ndryshme rreth numrit të përafërt të tyre, ende nuk janë gjetur statistika të sakta pasi që statistikat e bazuara nga institucionet finlandeze bihen në kundërshtime me bisedat e shqiptarëve të cilët disa prej tyre thonë se ka më shumë se 15 mijë. Një ndër shkaqet kryesore të mos ekzistimit të këtyre statistikave ka ndikuar edhe shtetësia e shqiptarëve pasi që shumica prej tyre kur kanë ardhur në fillim janë regjistruar me shtetësi jugosllave dhe me pas në fluksin e dytë me shtetësi serbo-malazeze ndërsa pas vitit 2008 edhe pse Finlanda ka pranuar Kosovën si shtet i pavarur dhe e ka futur në listën e regjistrimit, ende nuk është kompletuar një regjistrim i plotë. Të dhënat nga enti i statistikave deri në fund të 2015 të cilat i kemi paraqitur në tabelën anash, tregojnë listën e renditur në bazë të numrit te të huajve ku Kosova dhe Shqipëria nuk figurojnë në 15 vendet e para por ish Serbia dhe Mali i Zi kanë banorë. Të huajt në Finlandë Vendi i shtetësisë Viti 2015 Estonia Rusia Suedia Kina Somalia Tailanda Iraku India Turqia Vietnami Britania Gjermania Polonia Afganistani ish - Serbia dhe Mali i Zi Tjera Gjithsej Tilastokeskus KU QËNDRON ARSYEJA? Në fakt shkaku i procesit të regjistrimit që e cekëm më lartë, e renditë Kosovën brenda ish Serbisë dhe Malit të Zi sepse nga statistikat tjera del se vetëm nga Serbia janë 735 banorë dhe një numër shumë i vogël nga Mali i Zi me 15 banorë dhe kjo tregon se nga banorët nga ish- Serbia dhe Mali i Zi, llogariten të jenë shumica nga Kosova me Nga statistikat e zyrës së emigracionit Shqipëria 321 dhe Maqedonia 233 ndërsa Kosova këtu nuk është përfshirë si shtet në vete. Të gjithë qytetarët me shtetësi kosovare të cilët janë pajisur me pasaporta të reja të Republikës së Kosovës vetë duhet të lajmërohen tek zyra e regjistrimit civil për ta ndërruar shtetësinë nga e kaluara në kosovar pasi që një sistem i tillë nuk bëhet automatikisht për shqiptarët të cilët janë regjistruar me shtetësi jugosllave apo serbomalazeze para vitit 2008 përndryshe statistikat do mbetën një pjesë nga regjistrimi i vjetër dhe pjesa tjetër nga regjistrimi i ri si kosovar. Vërejtje: Ju rikujtojmë se këtu nuk janë llogaritur shqiptarët që kanë marr nënshtetësi finlandeze apo ata të cilët kanë lindur në Finlandë dhe automatikisht kanë fituar shtetësinë finlandeze dhe kjo ndodhë nëse së paku njëri nga prindërit ka shtetësi finlandeze.

43 Ministria e Diasporës sponsorizon këtë artikull 42 SI MUND TË VIJMË NË NJË PËRFUNDIM MË TË PËRAFËRT? Për të ardhur në një përfundim të përafërt rreth numrit të shqiptarëve në Finlandë anash kemi nxjerr disa statistika të bazuara nga institucionet finlandeze në bazë të popullatës të cilët e flasin gjuhën shqipe dhe nga statistikat e të huajve me shtetësi nga vendet e ish Jugosllavisë. Siç po e shihni, tabela e marrë nga enti i statistikave të Finlandës tregon se deri në fund të vitit 2015, gjuhën shqipe si gjuhë zyrtare e flasin banorë. Në këtë grup hyjnë të gjithë banorët shqip-folës të cilët vijnë nga trojet shqiptare, ata të cilët kanë marrë nënshtetësi finlandeze si dhe fëmijët që kanë së paku një prindër shqip-folës. Duke u bazuar nga këto statistika sipas gjuhës dhe duke bërë krahasimin me statistikat e shqiptarëve si banorë të huaj në Finlandë, vijmë në përfundim se shumica prej tyre vijnë nga Kosova. Nga këto statistika vijmë në përfundim se për momentin në Finlandë jetojnë rreth banorë që kanë rrënjë nga trojet shqiptare. TË HUAJT DHE NËNSHTETËSIA NË FINLANDË Duke u bazuar në tabelën e parë, shihet se numri më i madh i të huajve vjen nga shtetet fqinjë Estonia dhe Rusia duke u pasuar nga Suedia, Kina, Somalia dhe diku në mes vendeve llogaritet të jetë Kosova. Finlanda është një nga vendet e pakta që lejon qytetarët të kenë shtetësi të dyfishtë. Zakonisht në shumë vende të BEsë kur të huajve ju lëshohet nënshtetësia e atij vendi, ata së pari detyrohen që të largohen nga nënshtetësia e vendit të prejardhjes. Duke u bazuar nga enti i statistikave në tabelën e publikuar anash, vetëm në vitin 2015, janë lëshuar nënshtetësi nga të cilat Rusia dhe Somalia shihen që kanë një interesim më të madh ndërsa shqiptarët në këtë grup nuk renditën në 10 vendet e para. Nga enti i statistikave thuhet se deri në fund të vitit 2015, kanë qenë banorë të përhershëm në Finlandë me shtetësi të dyfishtë (finlandeze dhe të një vendi tjetër). Nga ky numër, kanë qenë të lindur në Finlandë të cilëve ju është dhënë nënshtetësia nga një vend tjetër dhe kanë qenë me nënshtetësi të një vendi tjetër të cilët janë pajisur me nënshtetësi finlandeze. Grupi më i madh me shtetësi të dyfishtë në fund të vitit 2015 vijnë nga Rusia , Suedia 7 007, Estonia 4 147, SH.B.A dhe Somalia Burimi i informacionit: Tilastokesku Popullsia në bazë të gjuhës Vendi i shtetësisë Viti 2015 Finlandisht Suedisht Sami Rusisht Estonisht Somalisht Anglisht Arabisht Kurdisht Kinezisht Shqip Tjera Gjithsej Tilastokeskus Nënshtetësi të lëshuara në Finlandë Vendi i shtetësisë së kaluar Viti 2014 Viti 2015 Rusia Somalia Iraku Estonia Afganistani Turqia Nigeria Suedia Tailanda Vietnami Tjera Gjithsej Tilastokeskus

44 43 Ministria e Diasporës sponsorizon këtë artikull SHOQATAT SHQIPTARE NË FINLANDË Shoqatat kulturore shqiptare rrënjët e tyre i kanë qysh nga vitet 90-ta me organizime të ndryshme kulturore dhe sidomos rreth ngjarjeve gjatë luftës në Kosovë. Sistemi demokratik në Finlandë lejon që çdo grup i qytetarëve ka të drejt të ushtrojë veprimtaritë e tyre kulturore, fetare, edukuese etj. Kjo ju ka dhënë mundësi që të hapen shumë shoqata shqiptare në mbarë vendin por shumë prej tyre janë shuar me aktivitetet e tyre dhe në anën tjetër janë hapur edhe shoqata të reja. Vitet e fundit komuniteti shqiptarë ka filluar një organizim më të mirëfilltë në krahasim me 10 vitet e fundit. Kjo është parë në organizimin e aktiviteteve të ndryshme nga disa shoqata, sidomos gjatë festave tona kombëtare apo festave ndërkombëtare duke përfshirë 8 marsin si dita e grave apo tek ne si e marrim me shumë dita e nënës. Përveç këtyre aktiviteteve, disa nga shoqatat organizojnë edhe kurse të ndryshme, shëtitje të lira në natyrë dhe shërbime tjera në interes të komunitetit shqiptarë. Për momentin po i listojmë vetëm disa shoqata aktive të cilat veprojnë me aktivitete të ndryshme. Shoqata Bashkimi Nisse Kavon katu Turku bashkimi@bashkimi-ry.fi Albaaniliitto Ry Sirrikuja 1B, 2 kerros Helsinki albaaniliittory@gmail.com Albaaniyhdistys Kosova Ry Pappilantie Espoo Shoqata Dituria Ry Meri-Rastilantie 4 A Helsinki Rrjeti i Bizneseve Shqiptare në Finlandë Tel.: rrbsh.fin@gmail.com DISA SHOQATA MULTIKULTURORE Komuniteti shqiptarë në Finlandë është i përfaqësuar edhe nëpër shoqata të ndryshme multikulturore në forma të ndryshme të pjesëmarrjes. Në disa raste kemi bashkëpunime me shoqatat tjera apo vetëm si pjesë e shoqatave multikulturore. FAMILIA RY Shoqata Familia ry e themeluar në vitin 1988 bashkon njerëzit që jetojnë në Finlandë, pavarësisht origjinës së tyre të gjuhës apo kulturës. Qëllimi i aktiviteteve është që të mbështes integrimin e dyanshëm të atyre që janë shpërngulur në Finlandë për arsye të ndryshme dhe atyre që kanë lindur në Finlandë. Shoqata organizon aktivitete të ndryshme kulturore ku ndër to përfshihen edhe kurse të gjuhës. Më shumë informacione gjeni tek webfaqja zyrtare

45 Ministria e Diasporës sponsorizon këtë artikull 44 HAKUNILAN KANSAINVÄLINEN YHDISTYS RY. Shoqata ndërkombëtare Hakunila është themeluar në vitin Kjo shoqatë ka si qëllim promovimin e kulturave të ndryshme, avancimin e aktiviteteve kulturore si dhe ofron shërbime të ndryshme këshilluese për emigrantët nga të gjitha vendet. Buhran Hamdon për shumë vite ka drejtuar zyrën në lagjen Hakunila të komunës Vantaa duke dhënë ndihmën e mundshme në bashkëpunim me sektorin publik dhe privat duke përfshirë çështjet e emigrantëve në fushën e integrimit, punës, kurseve të gjuhës, rinisë, kundër racizmit dhe çështjeve tjera kulturore. Shoqata gjatë tërë kohës organizon mbrëmje me aktivitete të ndryshme kulturore të organizuara nga grupet punuese në kuadër të shoqatës si grupi: shqiptar, arab, kurd, roman, somalez, rus, vietnamez etj. Vlen të theksohet se në bordin drejtues kryetar i shoqatës për shumë vite me radhë është Harun Osmani ndërsa në grupin shqiptar ekzistojnë takime të rregullta javore të ndara në dy grupe si klubi i burrave dhe klubi i grave. Grupi i grave takohet çdo të shtunë në ora 17:00 dhe grupi i burrave çdo të diel në ora 17:00. Për momentin shoqata ofron shërbimet nga 2 zyrat e saj në adresat e mëposhtme: Hakunilan Kansainvälinen yhdistys ry. Kannuskuja 2A, 3. krs (Hakunila) Vantaa Tel: Mob: hakunilan@kolumbus.fi Facebook Länsimäinen kansainvälinen toimintakeskus Kilpakuja Vantaa SONDIP Unioni i shoqatave multikulturore në jug-perëndim të Finlandës SONDIP i themeluar në vitin 2006 ka si qëllim promovimin e kulturave të ndryshme në shoqërinë finlandeze. Ky union ka si synim të promovojë dukshmërinë e shoqatave multikulturore dhe për të rritur bashkëpunimin dhe ndërveprimin ndërmjet aktorëve të ndryshëm. Aktualisht unioni ka 19 shoqata të anëtarësuara. Vlen të theksohet se këtu bënë pjesë edhe shoqata shqiptare Bashkimi. Pasi misioni i unionin shkon në promovimin dhe aktivitetet e shoqatave anëtare, edhe me shoqatën Bashkimi janë bërë projekte konkrete në interes të komunitetit shqiptarë. SONDIP Hämeenkatu Turku info@sondip.com Moniheli Rrjeti i shoqatave multikulturore Moniheli është themeluar në vitin 2010 si një rrjet bashkëpunimi për organizatat multikulturore. Deri më tani rrjeti numëron mbi 100 anëtarë. Qëllimi i Monihelli-t është promovimi i zhvillimit të një shoqërie multikulturore dhe të larmishme dhe gjithashtu të përkrah aktivitetet e shoqatave anëtare në fusha të ndryshme. Më shumë informacione gjeni tek webfaqja zyrtare Hermannin rantatie 12 B, 4. krs Helsinki

46 45 Ministria e Diasporës sponsorizon këtë artikull SHOQATA BASHKIMI Historiku i shoqatës Shoqata Shqiptare Bashkimi në Turku, u themelua më 13 mars 1998 në iniciativë dhe kërkesë të vetë bashkatdhetarëve. Qëllim primar ishte ruajtja e gjuhës, kulturës dhe identitetit kombëtarë të bashkatdhetarëve me banim në Turku me rrethinë. Që nga fillimi i punës, shoqata kishte veprimtari kulturore, informative, sportive dhe humanitare. Nga themelimi e deri më sot në organizim të shoqatës u bë shënimi dhe manifestimi i të gjitha datave historike, u organizuan shumë mbrëmje rinore dhe shoqërore. Duhet theksuar se në tërë këtë veprimtari rol të veçantë pati grupi muzikor i cili ishte edhe bartës kryesor i jetës kulturore. Këtu duhet theksuar edhe aktivitetin dhe kontributin e madh të nxënësve shqiptarë dhe arsimtarëve të tyre. Në lëminë e informimit, në kuadër të shoqatës për disa vite ka funksionuar edhe programi Zëri i Vendlindjes në valët e Radio Robin Hood nga viti Përveç programeve në radio, shoqata ka botuar edhe 4 numra të revistës Bashkimi. Gjatë viteve 90-ta shoqata ka organizuar manifestime, protesta dhe aktivitete tjera në përkrahje të Kosovës. Ndër to vlen të theksohet veprimtaria humanitare në grumbullimin e ndihmave në ushqim, veshmbathje dhe mjete financiare për vendlindje në bashkëpunim me kryqin e kuq ndërkombëtarë. Aktiviteti në procesin e 3%, Vendlindja thërret. Shoqata Shqiptare Bashkimi ka organizuar në shtator të vitit 2003 një tubim të bashkatdhetarëve nga shumë pjesë të Finlandës. Në këtë tubim ka filluar një iniciativë për organizim më të mirë të shqiptarëve dhe bashkatdhetarëve e shoqatave në Finlandë. Forumi i Gruas Shoqata Shqiptare Bashkimi ka edhe forumin e gruas. Aktivitetet e forumit të gruas mund ti ndiqni përmes faqes në Facebook Në kuadër të aktiviteteve kulturore, sporti ka pasur një vend të veçantë me pjesëmarrje në aktivitete të ndryshme si basket, futboll, shah dhe turne të ndryshme. Në vitin 2003 themelohet edhe klubi i shahut duke garuar në divizionin e 2-të dhe 3-të. Përfaqësimi i shoqatës në futboll ka qenë me emrin Kosova ku përveç turnirëve është themeluar edhe klubi KF Kosova në futsal. Shoqata Bashkimi në vitin 2001 filloj edhe me veprimtari në integrimin e anëtareve dhe bashkatdhetarëve në shoqërinë finlandeze. Fillimisht me organizimin e kurseve për kërkim pune në gjuhën shqipe, si lloj i parë në Turku dhe Finlandë. Nga suksesi i kësaj pune nga gushti 2002 Shoqata fitoj edhe projektin URA, i cili kishte për qëllim ndihmën për punësim dhe integrim në shoqërinë finlandeze. Nga puna e mirë në këtë projekt, shoqata realizoj nga maji 2005 edhe Projektin JETA, i cili u dedikohet të rinjve dhe atyre gjatë pa punë. Kështu që u krijuan kushte për punësimin e 18 vetave në forma të ndryshme në Shoqatën Bashkimi në vitin Më shumë informacione rreth aktiviteteve në kuadër të shoqatës mund ti gjeni tek webfaqja zyrtare

47 Ministria e Diasporës sponsorizon këtë artikull 46 Fondi humanitar Shoqata Bashkimi e ndihmuar nga aktivist me banim ne Turku dhe rrethinë, tani e shumë vite menaxhon fondin humanitar për transportimin e kufomave në vendlindje. Pagesa për ketë fond është 10 për çdo person pa dallim moshe dhe paguhet çdo vit në fillim të muajit janar e deri në fund të muajt shkurt. Fondi ka rregulloren e vet dhe numrin e xhirollogarinë se vet (pra i ndryshëm nga ai i shoqatës). Për shkak të interesimit të madh dhe në pa mundësi për të menaxhuar anëtarë nga qytete tjera të Finlandës, ky fond është dedikuar vetëm për qytetar të Turkut dhe rrethinë. Kjo është edhe arseja pse numri i xhirollogarisë së këtij fondi nuk bëhet publik në internet. Grupi i valltareve përveç pjesëmarrjes ne festat e organizuara nga shoqata për komunitetin shqiptarë, po ashtu përfaqëson kulturën shqiptare edhe në festa të ndryshme të organizuare nga qyteti i Turkut. Koleksion i pasur i librave shqip në bibliotekën e qytetit Turku Në webfaqen e bibliotekës së qytetit Turku mund ti gjeni mbi 800 libra në gjuhën shqipe duke ofruar koleksionin më të madh në gjuhën shqipe pas bibliotekës për gjuhë të huaja Monikielinen kirjasto në Helsinki.

48 47 Ministria e Diasporës sponsorizon këtë artikull UNIONI SHQIPTAR (FIN: ALBAANILIITTO) Shoqata Unioni Shqiptar apo finlandisht Albaaniliitto Ry është themeluar në vitin Që nga fillimi i saj, idetë dhe qëllimet kanë ndjekur një rruge drejt sukseseve me aktivitetet e tyre konkrete. Përveç aktiviteteve të rregullta gjatë festave tona kombëtare, shoqata gjatë gjithë kohës ka organizuar kurse nga fusha të ndryshme për të gjithë grup-moshat që kanë shprehur interesimin e tyre në pjesëmarrjes. Aktivitetet e shoqatës janë të lloj-llojshme duke filluar me ato për fëmijë, të rritur dhe aktivitete për të gjitha moshat. Aktivitetet e shoqatës mund ti ndiqni në Facebook:

49 Ministria e Diasporës sponsorizon këtë artikull 48 KLUBI I GRUAS Në kuadër të shoqatës Albaaniliitto Ry funksionon edhe Klubi i Gruas. Ky klub është pjesë e planit strategjik të shoqatës duke ndarë një vizion dhe qëllim të përbashkët mirëpo fokusimi i klubit zakonisht përqendrohet në aktivitetet për shoqërinë femërore. Synimi i grupit është bashkimi dhe njohja me njëra tjetrën, të jenë më aktive, shfrytëzimi i aftësive dhe tregimi i vlerave tona. Klubi ka moton e përbashkët në organizimin e aktiviteteve dhe eventeve të ndryshme bazuar në kërkesat dhe dëshirat e të gjithëve. Që nga themelimi, janë festuar të gjitha festat e 8 Marsit si dhe disa aktivitete tjera. Eja dhe ti, bëhu pjesë e Klubi të Gruas sepse së bashku ne mund të arrijmë më shumë! Njoftimet rreth aktiviteteve dhe informacione tjera mund ti gjeni tek faqja zyrtare në Facebook e cila është e ndame nga faqja e shoqatës.

50 49 Ministria e Diasporës sponsorizon këtë artikull SHKOLLAT SHQIPE NË FINLANDË Rreth funksionimit të shkollave shqipe në Finlandë kemi marr një shembull nga komuna Vantaa me rrethinë dhe disa të dhëna të bazuara nga Ministria e Diasporës e cila merret me çështjen e shkollave shqipe në Diasporë. Përveç këtyre shembujve, mësimi plotësues në gjuhën shqipe organizohet edhe nga disa shoqata shqiptare si pjesë e aktiviteteve të tyre kulturore. SHKOLLAT SHQIPE NË VANTAA DHE RRETHINË Sipas studiuesve të ndryshëm botërorë thuhet se fëmijët që mësojnë gjuhën amtare janë më të suksesshëm edhe në vendin e tyre ku jetojnë. Problemi kryesor i një popullsie të emigruar është raporti me gjuhën e saj amtare. Edhe për familjet e emigrantëve shqiptarë çështja e përvetësimit të gjuhës shqipe prej fëmijëve të tyre përbën një problem të ndërlikuar, dhe në zgjidhjen e këtij problemi ata nuk duhet të lihen vetëm, por duhet të ndihmohen me të gjitha mënyrat nga shoqëria shqiptare dhe ajo e vendit ku banojnë Në organizimin e mësimit të gjuhës amtare shteti i Finlandës ka ndihmuar shumë në këtë drejtim. Që nga fillimi i ardhjes së shqiptarëve ne Finlandë, është organizuar mësimi i gjuhës amtare. Për të gjitha këto kujdeset shteti i Finlandës, aty ku bëhet grupi prej 5 nxënësve mund të organizohet mësimi i gjuhës amtare. Për punësimin e mësuesve kujdeset komuna ku nxënësit banojnë, po ashtu për rishkollimin e mësuesve si dhe pagesën e tyre. Si mësues me përvojë nga ky shkrim lus prindërit që mos të hezitojnë, ti dërgojnë fëmijët e tyre në orët e gjuhës amtare. Tani në Vantaa kemi tre mësues ku janë të përfshirë 320 nxënës. Në Espoo 2 mësues me 180 nxënës. Në Helsinki një mësuese me 110 nxënës. Të gjithë nxënësit janë të furnizuar me material mësimor të gjuhës amtare. Po ashtu edhe në shumë qytete të tjera në Finlandë organizohet mësimi i gjuhës amtare. Me respekt Harun Osmani (Mësues në Vantaa) MINISTRIA E DIASPORËS Ministria e Diasporës në kuadër të departamentit për ruajtjen dhe kultivimin e arsimit dhe kulturës në diasporë, përkrah mësimin plotësues të gjuhës shqipe në forma të ndryshme. Përkrahjen e shkollave shqipe zakonisht e bënë në bashkëpunim me Ministrinë e Arsimit duke përfshirë; zhvillimin e procesit mësimor të punonjësve të arsimit, shpërndarjen e librave të veçantë, organizimin e seminareve trajnuese për mësuesit etj. Në bashkëpunim me Ministrinë e Kulturës, Rinisë dhe Sportit organizon dhe i mbikëqyr aktivitetet kulturore, sportive të mërgimtarëve për ruajtjen e trashëgimisë kulturore dhe promovimin e shtrirjes së tyre. Udhëheqësi i këtij departamenti raporton tek sekretari i përgjithshëm ku në kuadër të këtij departamenti bëjnë pjesë; divizioni për arsim plotësues në diasporë dhe divizioni për kulturë, rini dhe sport në diasporë. Më shumë informacione gjeni tek webfaqja zyrtare

51 Ministria e Diasporës sponsorizon këtë artikull 50 RINIA SHQIPTARE NË FINLANDË Kur flasim për rininë shqiptare dhe sidomos në promovimin e produkteve kosovare, tregut të punës, investimeve dhe në përgjithësi promovimin e Kosovës si një shtet i ri, shpesh ceket se Kosova është një ndër shtetet që ka popullsinë më të re në Evropë prandaj edhe në Finlandë që llogariten të jenë rreth 10 mijë banorë me prejardhje shqiptare, kemi një numër të mjaftueshëm të rinisë. Finlanda si një ndër shtetet më të njohura me sistemin e mirëfilltë socio-demokratik ofron mundësitë më të mira për rininë e këtij vendi duke përfshirë të gjitha kulturat dhe kombësitë si banorë të Finlandës. Edhe pse shumicën e shërbimeve rinore të gjithë shqiptarët së bashku me nacionalitetet tjera i shfrytëzojnë sidomos gjatë procesit të shkollimit, ekzistojnë shumë rrugë tjera në përfitimin e projekteve të ndryshme në interes të rinisë shqiptare. Janë disa faktorë negativ që ekzistojnë në brendësi të vetë popullatës shqiptare në mos interesimin si dhe largimin nga këto projekte, ku si shkak kryesor ende mbetet xhelozia apo mos besimin në një organizim të mirëfilltë që do sjell benificione tek rinia shqiptare apo fëmijët e tyre. Ju bëjmë me dije se këto që ne po mundohemi ti ofrojmë, janë absolutisht të pavarura dhe nuk kanë asnjë prapavijë politike, fetare, grupore apo ndonjë interesi tjetër personal. Qëllimi ynë është një stimulim i rinisë shqiptare në shfrytëzimin e projekteve të ndryshme, të ofruara nga organizata dhe institucione të ndryshme, të cilat sjellin gjëra pozitive tek rinia shqiptare si dhe shoqëria në përgjithësi. RINIA 21 Rinia 21 është një projekt si pjesë e portalit Gjiganti.com i cili i dedikohet rinisë shqiptare si përkrahje në zgjidhjen dhe parandalimin e problemeve të ndryshme. Në kuadër të këtij projekti ekzistojnë 5 objektiva kryesore si: Shkolla, Duhani, Bixhozi, Natyra dhe Qendra Rinore. Të gjitha këto ne mundohemi ti zhvillojmë në bashkëpunim me organizata të ndryshme, institucionet, shkollat dhe vullnetar tjerë. Qëllimi i këtij projekti është krijimi i një vetëdije më të lartë tek rinia shqiptare rreth pasojave nga dukurit negative të cilat vetëm ekzistojnë në shoqërinë shqiptare duke pasur si qëllim përkrahjen në zbutjen apo zgjidhjen e tyre. Më shumë informacione gjeni tek THUAJ DROGËS JO Thuaj drogës jo është një projekt i dal nga shoqata multikulturore Hakunila me bazë në komunën Vantaa. Ky projekt ka si qëllim informimin rreth pasojave negative në përdorimin e drogës. Kuptimi i webfaqes zyrtare vjen nga gjuha finlandeze që në shqip ka kuptimin Thuaj drogës jo. Për ta kuptuar përmbajtjen e këtij projekti, ne kemi listuar më poshtë titujt kryesorë nga webfaqja zyrtare. Ndjenjë urrejtje Drogat Afër grackës Pas varësisë Krimi Probleme të panumërta Drogat janë të ndaluara me ligj Këshilla e specialistit Si njihet narkomani Ku duhet kërkuar ndihmë?

52 51 Besku Logistics Oy sponsorizon këtë artikull HISTORIA E BIZNESEVE SHQIPTARE NË FINLANDË Veprimtaria e bizneseve shqiptare ka filluar qysh në vitet 90-ta, pas ardhjes së grupit më të madh të shqiptarëve. Kur flitet për bizneset shqiptare në Finlandë, gjithmonë përmenden disa fusha që shqiptarët janë më të kyçur dhe në këtë rast ne do i përfshijmë vetëm 4 fushat më të njohura. NDËRTIMTARI Ndërtimtaria si një profesion që ka shtrirje të madhe në tërë botën ku jetojnë shqiptarët, ka zënë vend edhe në Finlandë. Shkaku i burokracisë dhe tregut të sistemit të punës ku ndërmarrjet e mëdha fitojnë shumicën e tenderëve për ndërtime të larta, bizneset shqiptare përfshijnë më së shumti punimet ndihmëse në ndërtime të ndryshme si nën-kontraktorë. Pasi fusha e ndërtimtarisë është shumë e gjërë, këtu mund ti veçojmë punimet në prishje apo thyerje, fasada, pastrim, punime me dërrasë etj. AUTOLARJE Autolarjet janë një nga fushat më të përhapura të bizneseve shqiptare në mbarë Finlandën. Këtu përfshihen edhe shumë ndërmarrje të cilat merren me riparimin e veturave, shitjen dhe blerjen si dhe shërbime tjera të kësaj fushe. Këto biznese zakonisht punësojnë një mesatare nga 2-5 punonjës. PIZZERIA Fusha e hotelerisë ka një shtrirje mjaft të madhe. Në këtë grup më së shumti bëjnë pjesë restorantet në formë pizzeria dhe vendet ushqimore për drekë. Piceritë zakonisht punësojnë një mesatare nga 2-5 punonjës ndërsa vendet ushqimore për drekë dhe disa restorante, 5 10 punëtorë. LOGJISTIKA Logjistika si një nga profesionet që ka filluar të përhapet vitet e fundit ka treguar suksese të mëdha sa i përket bizneseve shqiptare. Përveç një numri të madh të punëtorëve në fushën e logjistikës, shembull të bizneseve shqiptare kemi edhe një ndër ndërmarrjet që punëson më së shumti shqiptarë, Besku Logistics Oy Listën e bizneseve shqiptare që e kanë përkrahur revistën Emigranti e gjeni tek Sponsorët

53 Besku Logistics Oy sponsorizon këtë artikull 52 SHEMBULLI I NJË INTEGRIMI TË SUKSESSHËM Integrimi si një proces i edukimit dhe promovimit të kulturës tek shoqëria finlandeze, sjell gjithmonë inspirime pozitive. Shembulli i një integrimi të suksesshëm është edhe Besim Kuqi. Besim Kuqi erdhi në Finlandë 10 vite më parë (Maj 2007) si një punëtor i thjeshtë. Përkushtimi i madh në punë, edukata, sjellja shembullore e tij dhe respektimi i ligjeve të shtetit finlandez, krijoi përshtypje të mirë tek punëdhënësi i tij- ndërmarrja Transval ku për një periudhë shumë të shkurtër kohore u emërua si udhëheqës i disa punëtorëve. Besimi si një person i përkushtuar për punë dhe me aspirata për avancim në karrierë në aspektin profesional, vendosi të vijojë disa trajnime profesionale në fushën e logjistikës. Ai këto trajnime i përfundoi me sukses të shkëlqyeshëm duke u vlerësuar maksimalisht nga udhëheqësit e këtyre trajnimeve. Pas disa viteve punë si udhëheqës dhe menaxher shumë i suksesshëm në kompaninë e njohur Transval në fushën e logjistikës, ai vendosi që të bëjë një hap para në karrierën e tij menaxheriale. Në vitin 2013 Besimi themeloi ndërmarrjen Besku Logistics Oy me seli në Vantaa, ndërmarrje të cilën e udhëheq dhe e menaxhon edhe sot me shumë sukses, duke respektuar të gjitha dispozitat ligjore të shtetit. Kjo dëshmohet me vizitat e kryera në ndërmarrjen Besku Logistics Oy nga institucionet finlandeze të zbatimit të ligjit, të cilat kanë rezultuar pozitivisht dhe për këtë ka marrë edhe falënderime dhe është inkurajuar nga organet e shtetit që të punojë edhe më tutje në këtë frymë. Ndërmarrja Besku Logistics Oy filloi me një numër të vogël punëtorësh, mirëpo falë angazhimit dhe menaxhimit të mirë të ndërmarrjes nga Besimi, si dhe kryerjes së punëve në mënyrë profesionale, për një kohë shumë të shkurtër e zgjeroi aktivitetin e vet dhe në këtë mënyrë shumëfishoi edhe numrin e punëtorëve. Tani ndërmarrja ka arritur të ketë 45 punëtorë të rregullt dhe mbi 70 punëtorë me gjysmë orari apo punë sezonale, ku të gjithë kanë kontrata të rregullta duke i respektuar dispozitat ligjore të vendit. Rritja e afarizmit ekonomik dëshmohet edhe me prezantimin e pasqyrave financiare para organeve shtetërore. Sukseset në menaxhimin e kësaj ndërmarrjeje, kanë inspiruar Besimin që gjatë këtij viti të hapë edhe një degë tjetër në fushën e pastrimit. Ndërmarrja e re BECO si pjesë e Besku Logistics Oy ofron shërbime të ndryshme nga mirëmbajtja e objekteve të ndryshme private dhe afariste. Falë transparencës, zbatimit të ligjeve të vendit, vullnetit, sinqeritetit dhe përkushtimit të madh në punë, Besimi ka fituar një autoritet të madh para institucioneve të shtetit, pastaj te partnerët e tij, te punëtorët dhe rrethi tjetër i bashkëpunëtorëve. Besim Kuqi përmendet si njeri punëtor, i sinqertë, që i respekton ligjet e vendit, bashkëpunëtor dhe i hapur për diskutime profesionale. Në Finlandë ai shihet si një shembull i integrimit në shoqërinë finlandeze, e kjo ka një rëndësi të madhe, sepse tregon një pasqyrë pozitive të popullit shqiptarë. Shpresojmë që një shembull të tillë të ndjekin edhe shumë të rinj të tjerë shqiptarë nëpër fusha të ndryshme. Vlen të theksohet se përmes ndërmarrjes së tij, ai ju ka dhënë mundësi shumë shqiptarëve në fillimin e një karriere të punës, duke anashkaluar pengesat që mund të shfaqen tek disa individë si për shembull gjuha apo përvoja e punës. Këto veprime ai i sqaron si ofrim të një mundësie duke shpresuar për një të ardhme më të lehtë. Ai ka cekur se në të ardhmen do të ketë edhe disa trajnime apo kurse të ndryshme që këto pengesa të kalohen edhe më lehtë dhe punëtorët të kenë kualifikime më të larta. Besku Logistics Oy Tikkurilantie 68 C Vantaa info@beskulogistics.fi info@beco.fi

54 53 Besku Logistics Oy sponsorizon këtë artikull RRJETI I BIZNESEVE SHQIPTARE NË FINLANDË (RRBSH) RRBSH në Finlandë u themelua me 30 Gusht 2014 si pjesë e rrjetit global të bizneseve të diasporës shqiptare. Të njëjtat rrjete të bizneseve shqiptare janë themeluar në shumë vende të botës. Duke marrë parasysh se në Finlandë veprojnë një numër i konsiderueshëm i bizneseve shqiptare, është e rëndësishme që të krijohen kushte në krijimin e urave lidhëse në formë bashkëpunimi në mes veti prandaj edhe qëllimi i këtij rrjeti është arritja e këtyre synimeve me bashkëpunime konkrete. Si anëtarë i RRBSH-së në Finlandë ndërmarrja juaj do të ketë beneficione të ndryshme. Së pari, informacionet kontaktuese dhe logo e biznesit tuaj do të publikohet tek lista e bizneseve shqiptare në webfaqen zyrtare Rreth beneficioneve tjera, grupi punues është duke hartuar planin konkret në krijimin e kushteve dhe lidhjen e marrëveshjeve të ndryshme në përfitim të bizneseve shqiptare. Disa nga objektivat e RRBSH-së Duke u bazuar nga plani në përgatitje e sipër, më poshtë gjeni disa nga objektivat kryesore që RRBSH synon ti arrijë në dy vitet e ardhshme. 1. Bashkëpunimi me agjencinë e ndërmarrjeve finlandeze Uusyrityskeskus (këshilla, planifikim të biznesit dhe shërbime tjera falas) 2. Ofertat nga kompanitë të mëdha në shërbim të bizneseve si ato të sigurimeve, depove ushqimore etj. 3. Hapja e një zyre dhe ofrimi i shërbimeve konkrete 4. Aktivitete kulturore dhe sportive 5. Shërbime këshilluese dhe trajnime në çështjet e biznesit 6. Informacione rreth investimeve në trojet shqiptare 7. Lista e bizneseve shqiptare në Finlandë Si bëhet anëtarësimi? Anëtarësimi në RRBSH dega në Finlandë për vitin 2017 është 100. Procesi i regjistrimit është shumë i lehtë, në vazhdim kemi përshkruar disa opsione. a) Ju mund ti dërgoni të dhënat e ndërmarrjes tuaj në postën elektronike rrbsh.fin@gmail.com dhe ne do ju kontaktojmë (mjafton të dërgoni emrin e ndërmarrjes dhe nr. e telefonit) b) Ju mund ta bëni pagesën në llogarinë bankare tek: Albaanien yrittäjäyhdistys Ry FI Mesazhi: Emri i biznesit tuaj Pasi ne kemi pranuar pagesën, do ju dërgojmë faturën e pagesës (kuitti) c) Thirr në telefon tek dhe ne ju japim udhëzimet konkrete Për momentin rrjeti ka rreth 40 anëtarë dhe qëllimi ynë është që këtë numër gjatë vitit 2017 ta rrisim deri në 60. Me përfundimin e planprogramit për vitet 2017/18, RRBSH do lansoj edhe disa shërbime për afaristët e tanishëm si dhe ata të cilët dëshirojnë të hapin një biznes të ri. Pjesë e planit të RRBSH-së është edhe bashkëpunimi me bizneset shqiptare në shtetet tjera përmes rrjeteve tjera që kanë shtrirje në tërë botën. Të gjitha informacionet rreth aktiviteteve dhe punës së RRBSH-së në Finlandë ju mund ti gjeni tek webfaqja zyrtare Me respekt, Nexhat Dumani (Kryetar)

55 Besku Logistics Oy sponsorizon këtë artikull 54 PERNIÖN KEBAB Perniön Kebab është një biznes familjar i themeluar në vitin Lokacioni gjendet në ish-komunën Perniö që sot është pjesë e komunës Salo. Lokali ka 50 ulëse për klient dhe gjithashtu disponon një kabinet të veçantë për 8 persona ku mund të organizoni takime private apo shijoni ushqimin së bashku me grupin tuaj. Kualiteti i ushqimeve dhe rehatia e klientëve janë ndër prioritetet kryesore të pronarëve prandaj edhe janë bërë ndryshime në zgjerimin e lokacionit në ofrimin e shërbimeve moderne. Restoranti ofron edhe shërbime ushqimore me porosi në organizimin e ngjarjeve të ndryshme në bazë të kërkesës së klientëve. Në vitin 2008 nga një garë të organizuar prej Radio Nova me temën Restorantet e kebabit më të mirë në Finlandë Perniön Kebab ka fituar bindshëm nga votat e dëgjuesve. Rullatehdas Nga sukseset me shërbimet e shkëlqyera në Perniön Kebab, vëllezërit Veseli në vitin 2008 formojnë edhe Perniön Rullakebab -tehdas Oy. Në fillim, të gjithë produktet e Rullakebab-it janë bërë me dorë. Pas një investimi në makineri dhe pajisje tjera, puna e prodhimit është përshpejtuar dhe rrjeti i pikave shitëse gjithashtu është zgjeruar. Të gjitha llojet e produkteve janë të pjekura nga vetë stafi me lendet e para të prodhuara në Finlandë dhe i gjithë prodhimi bëhet brenda ditës. Nëse dëshironi të shijoni lloje të ndryshme të ushqimeve nga kebabi, ato mund ti gjeni zakonisht nëpër dyqane të mëdha si Citymarket, K-market, Prisma, S-market etj. Listën e plotë të pikave shitëse e gjeni tek webfaqja zyrtare duke filluar nga qyteti Turku, Salo, Lohja, Espoo e deri në Vantaa. Perniön Kebab Ay Haarlantie Perniö Tel.: Avoinna: Ma To Pe La Su Perniön Kebab rizah.veseli@pernionkebab.fi Rullatehdas musa.veseli@rullakebab.fi

56 55 Besku Logistics Oy sponsorizon këtë artikull K.K RAKENNUS JA KIINTEISTÖPALVELU KY K.K Rakennus ja Kiinteistöpalvelu është një ndërmarrje nga fusha e ndërtimtarisë e cila operon kryesisht në rajonin e qytetit Vaasa dhe sipas marrëveshjeve edhe në qytete tjera. Pronari i kësaj ndërmarrje, Qazim Kaçiku ka pasur një përvojë të gjatë në udhëheqjen e disa ndërmarrjeve tjera si bashkëpunëtor dhe bashkëpronar. Gjatë gjithë kohës Qazimi ka treguar edhe suksese në mbështetjen që ja u ka dhënë komunitetit shqiptarë në punësimin e shumë shqiptarëve. Ndërmarrja të cilën e udhëheq tani, ka rreth 20 punonjës të nacionaliteteve të ndryshme dhe kjo jep një pasqyrë të mirë në ofrimin e mundësive për punësim edhe komuniteteve tjera në Finlandë. Kjo ndërmarrje zakonisht merret me ndërtimin dhe rinovimin e objekteve të ndryshme, sipas kërkesës së klientëve duke përfshirë ndërmarrjet dhe personat privat. Më shumë informacione rreth shërbimeve të kësaj ndërmarrje, gjeni tek webfaqja zyrtare RAKENNUS FIX TURKU OY FIX Turku është një ndërmarrje private nga fusha e ndërtimtarisë e cila ka një përvojë 10 vjeçare në ofrimin e shërbimeve të ndryshme ndërtimore. Baza kryesore gjendet në Turku por shërbimet e saja ofrohen edhe në qytetet tjera sipas marrëveshjes. Më shumë informacione gjeni tek webfaqja zyrtare HELSINGIN RAKENNERAPPAUS OY Helsingin Rakennerappaus është një ndërmarrje private nga fusha e ndërtimtarisë me bazë në komunën Vantaa. Ndërmarrja ka një përvojë të gjatë në fushën e ndërtimtarisë, në projekte të vogla dhe mëdha duke punësuar mbi 10 punëtor. Më shumë informacione gjeni tek webfaqja zyrtare Tel.: fixturku@gmail.com

57 Besku Logistics Oy sponsorizon këtë artikull 56 MEGAFIX OY Aromikuja 4 C Tuusula Tel: info@megafix.fi SHËRBIMET Viemärien sukitus - mburoja e kanalizimit Viemärien putkitus - mburoja e tubacioneve Putkistosaneeraus rinovim i tubacioneve PIZZERIA DUMANI Rrethina e komunës Askola, nga pjesa e saj në Monninkylä ka shijuar që 20 vite shërbimet dhe produktet nga Pizzeria Dumani. Përveç produkteve të ndryshme ushqimore, restoranti është edhe si një vend takim për banorët lokal ku shumica prej tyre janë klient të rregullt dhe kalojnë një kohë të mirë nga shërbimet që ofron ky restorant. Restoranti i cili mund të quhet edhe si një lloj bari, ofron edhe shikimin e lojërave të ndryshme sportive si dhe gjatë fundjavës orari i punës është më i gjatë duke ofruar kohë pas kohe edhe programe të ndryshme muzikore apo ndonjë aktiviteti tjetër. Adresa: Kolisevantie Askola Tel.: ESPOON LAUDOITUS OY Espoon Laudoitus ka një përvojë 12 vjeçare në fushën e ndërtimtarisë duke u veçuar me punimet me dërrasë dhe armaturë. Kjo ndërmarrje bashkëpunon me kompanitë më të mëdha nga fusha e ndërtimtarisë në Finlandë. Më shumë informacioneve rreth shërbimeve dhe punimeve gjeni tek webfaqja zyrtare ARBËRIA TRAVEL OY Arbëria Travel me një përvojë 14 vjeçare ka shërbyer shumë klient shqiptarë dhe nacionaliteteve tjera në ofrimin e biletave për udhëtime të ndryshme si: aeroplan, anije, autobus dhe paketa tjera për pushime. Ndërmarrja është veçuar me shitjen e biletave për udhëtime me aeroplan për në Kosovë dhe trojet tjera shqiptare. Më shumë informacione rreth shërbime, gjeni tek webfaqja zyrtare Adresa: Tel.: toimisto@arberiatravel.com

58 57 Besku Logistics Oy sponsorizon këtë artikull TURKU IMPORT OY Nëse dëshironi ti shijoni produktet e verës kosovare nga Rahoveci dhe atyre nga Shqipëria, këto në Finlandë i sjell ndërmarrja Turku Import. Më shumë informacione rreth këtyre produkteve gjeni tek webfaqja zyrtare Adresa: Rautatehtaankatu Turku Tel.: info@turkuimport.fi TILITAITO GB Keni hapur një biznes të ri dhe keni nevojë për kontabilist...? Tilitaito GB është një ndërmarrje finlandeze me pronarë shqiptarë që ofron shërbime te të gjitha llojeve nga fusha e kontabilitetit. Tilitaito GB Nëse ju keni probleme me regjistrimin e biznesit, faturat, tatimin, çështjet e emigracionit, këshilla rreth sigurimeve apo lloje të tjera që lidhen me shërbimet financiare, Tilitaito GB ofron shërbime profesionale në gjuhën shqipe, finlandeze dhe angleze. Për t u njoftuar më gjerësisht rreth shërbimeve që ofron kjo ndërmarrje, takimin e parë e keni falas prandaj mos ngurroni të kontaktoni. Më shumë informacione gjeni tek faqja zyrtare Adresa: Tilitaito GB Mäntykuja Kirkkonummi Tel.: gzim.tilitaitogb@gmail.com

59 Faton Media sponsorizon këtë artikull 58 IDEJA DHE PËRMBAJTJA E UDHËZUESIT KU DHE SI NË FINLANDË KU dhe SI është një produkt i ri në kuadër të projektit Emigranti. Qëllimi i këtij produkti është në sjelljen e informacioneve konkrete dhe të shpejta të gjithë të interesuarve në çështjet e integrimit dhe njohjes së gjërave kryesore gjatë zhvendosjes për një kohë të gjatë në Finlandë. Edhe pse ka shumë informacione në kuadër të projektit Emigranti me një shtrirje shumë të gjerë, ky produkt ka si synim arritjen e cakut të caktuar duke i zgjedhur gjërat për nevoja konkrete pasi dihet se jo të gjithë janë të interesuar për të njëjta gjëra prandaj këtu ju mund të zgjedhni gjërat sipas interesit tuaj. KU dhe SI do të funksionoj në disa mënyra, ku një ndër qëllimet kryesore është arritja e bashkëpunimit me institucionet finlandeze dhe pikërisht me zyrat që merren me çështjen e të huajve apo çështjet e integrimit. Bashkëpunimi i ndërsjellë shpresojmë do sjell një interes të gjithanshëm, si tek institucionet po ashtu edhe tek të gjithë shqiptarët. Vërejtje: ky është versioni i parë testues duke shpresuar se gabimet e mundshme do ti korigjojmë në versionin online si dhe versionet tjera të shtypura. Ministritë Aktualisht, qeveria finlandeze përbëhet nga 12 ministri. Çdo ministri është përgjegjëse për përgatitjen e çështjeve brenda mandatit të saj dhe për funksionimin e duhur të administratës. Zyra e Kryeministrit Valtioneuvoston kanslia (VNK) Ministria e Punëve të Jashtme Ulkoasiainministeriö (UM) Ministria e Drejtësisë Oikeusministeriö (OM) Ministria e Brendshme Sisäministeriö (SM) Ministria e Mbrojtjes Puolustusministeriö (PLM) Ministria e Financave Valtiovarainministeriö (VM) Ministria e Arsimit dhe Kulturës Opetus- ja kulttuuriministeriö (OKM) Ministria e Bujqësisë dhe Pylltarisë Maa- ja metsätalousministeriö (MMM) Ministria e Transportit dhe Postë-Telekomunikacionit Liikenne- ja viestintäministeriö (LVM) Ministria e Punësimit dhe Ekonomisë Työ- ja elinkeinoministeriö (TEM) Ministria e Çështjeve Sociale dhe Shëndetësisë Sosiaali- ja terveysministeriö (STM) Ministria e Mjedisit Ympäristöministeriö (YM)

60 59 Faton Media sponsorizon këtë artikull REGJIONET Për momentin Finlanda ka 19 regjione. Kryeqyteti Helsinki dhe qytetet përreth bëjnë pjesë në regjionin Uusimaa. Më poshtë kemi publiku listën e plotë me emrat në gjuhën finlandeze të renditura në bazë të alfabetit: Ahvenanmaan maakunta Etelä-Karjala Etelä-Pohjanmaa Etelä-Savo Kainuu Kanta-Häme Keski-Pohjanmaa Keski-Suomi Kymenlaakso Lappi Päijät-Häme Pirkanmaa Pohjanmaa Pohjois-Karjala Pohjois-Pohjanmaa Pohjois-Savo Satakunta Uusimaa Varsinais-Suomi KOMUNAT Me bashkimin e komunave sipas planit 7 vjeçar, nga 468 komuna në vitin 2009 reduktohen deri në 311 në vitin Webfaqet zyrtare të komunave dhe qyteteve janë të emëruara në bazë të emrit. Edhe pse shumica e emrave të webfaqeve bazohen në bazë të emrave në gjuhën finlandeze, disa komuna versionet e tyre të gjuhës suedeze i ofrojnë në bazë të emrit në gjuhën suedeze ku si shembull kemi komunën e njohur të ndërmarrjeve të mëdha Espoo Esbo. Përveç gjuhëve finlandeze dhe suedeze, shumica e webfaqeve ofrojnë edhe gjuhën angleze si dhe disa prej tyre në pjesën lindore gjuhën ruse. Webfaqet e komunave luajnë një rol të rëndësishëm në jetën e qytetarëve të asaj komune pasi shumica e shërbimeve të organeve komunale ofrohen përmes webfaqes së komunës. Më poshtë kemi zgjedhur 10 komunat më të mëdha në bazë të banorëve deri në fund të Helsinki ( ) Vantaa ( ) Jyväskylä ( ) Kouvola (85 855) Espoo ( ) Oulu ( ) Lahti ( ) Tampere ( ) Turku ( ) Kuopio ( ) DISA AGJENCI, ORGANIZATA DHE SHËRBIME PUBLIKE Shumica e webfaqeve që i kemi listuar më poshtë kanë versionet e tyre edhe në gjuhën angleze. Ne jemi munduar që ti sjellin disa shërbime të cilat ndeshemi çdo ditë në jetën e përditshme. Maahanmuuttovirasto (shërbimi finlandez i emigracionit) Shërbimi finlandez i emigracionit (Maahanmuuttovirasto apo shkurt Migri) është një agjenci nën Ministrinë e Punëve të Brendshme e cila shqyrton dhe vendos rreth çështjeve të emigracionit, leje qëndrimeve (vizave), refugjatëve dhe shtetësisë finlandeze. Shërbimi elektronik mundëson aplikimin e leje qëndrimeve të ndryshme me sqarimet në gjuhën angleze, finlandeze dhe suedeze. Suomen Uusyrityskeskukset ry (SUK) (agjencitë e ndërmarrjeve finlandeze) SUK është një organizatë që lidhë bashkëpunimin e sektorit privat dhe publik. Nëse keni nevojë për këshilla të çfarëdo lloji rreth hapjes së një biznesi, kjo organizatë ofron shërbime falas përmes 31 qendrave rajonale dhe 85 pikave të ndryshme në mbarë Finlandën. Ju mund të bëni edhe një plan biznesi së bashku me ndonjërin nga ekspertët që ofrojnë këto agjenci. Webfaqet e agjencive nëpër komuna të ndryshme ndryshojnë prandaj për ta gjetur vendin e duhur tek webfaqja kryesore në anën e majtë zgjidh komunën ku banoni dhe do ju hapet webfaqja e duhur p.sh në komunën Vantaa

61 Faton Media sponsorizon këtë artikull 60 Kela (institucioni i sigurimeve) Kela është një institucion i pavarur i sigurimeve shoqërore i mbikëqyrur nga parlamenti. Situatat në të cilat mund të kontaktoni Kela-n përfshijnë: lindjet, studimet, sëmundjet, papunësia, pensioni dhe disa shërbime tjera. Shumica e banorëve të Finlandës janë të siguruar nga Kela. VERO (administrata tatimore ) Administrata tatimore mbledh shumicën e taksave dhe detyrimeve tatimore të shtetasve finlandez. Shërbimet i ofron për individ, ndërmarrje dhe organizata. Shumicën e shërbimeve i ofron edhe përmes formave elektronike. PRH - Patentti- ja rekisterihallitus (zyra finlandeze e patentave dhe regjistrimit) PRH bënë regjistrimin e bizneseve, fondacioneve dhe shoqatave. Ajo merret edhe me shqyrtimin dhe dhënien e patentave, modelet e përdorimit, markat tregtare dhe mbrojtjen e dizajnit. Shumë shërbime mund të kryhen edhe përmes internetit. YTJ Yritys ja yhteisötietojärjestelmä (sistemi i informimit të bizneseve) Sistemi i informimit të bizneseve është një databazë apo shërbim i cili menaxhohet nga PRH dhe VERO duke bërë të mundur gjetjen e informacioneve zyrtare nga te dyja autoritetet në një faqe të vetme. Tilastokeskus (agjencia e statistikave) Kjo agjenci mban statistikat e popullatës, ekonomisë, produkteve të ndryshme dhe shumë gjërave tjera. IntoFinland IntoFinland është një webfaqe e cila menaxhohet nga KELA dhe VERO që ka si qëllim t ju ndihmoj punëtorëve të huaj që punojnë në Finlandë. Ky shërbim ofrohet edhe për ndërmarrësit dhe studentët e huaj. Poliisi Policia ka për detyrë të mbështesë rendin shoqëror dhe sistemin gjyqësor, ruajtjen e rendit dhe sigurisë publike, parandalimin dhe hetimin e krimeve etj. Gjithashtu policia bënë lëshimin e lejeve të ndryshme si patentën e shoferit, pasaportat, letërnjoftimet etj. TE-Palvelut (zyra e punësimit ) TE-palevelut (shërbimet e punësimit publik dhe biznesit) është pjesë e departamentit të punës dhe ndërmarrjeve në kuadër të Ministrisë së Ekonomisë dhe Punës. TE-palvelut ofron shërbimet përmes zyrave të punësimit, telefonit, shërbimeve elektronike si dhe ngjarjeve të organizuara në bashkëpunim me ndërmarrjet private. Maistraatti (zyra e regjistrimit lokal ) Zyrat e regjistrimit lokal janë përgjegjëse në mirëmbajtjen e sistemit të regjistrimit të popullatës në nivelin rajonal dhe lokal. Këto zyra ofrojnë edhe shërbime tjera si: shërbime noteriale, çështjen e martesave, ndryshimin e emrit, regjistrimin e adresave të banimit etj. Infopankki Infopankki është një shërbim online rreth çështjeve të integrimit i cili menaxhohet nga qyteti i Helsinkut. Për momentin ky shërbim jepet në 12 gjuhë. Gjuha shqipe është larguar që nga fundi i vitit Avokati i popullit kundër diskriminimit Detyra e avokatit të popullit kundër diskriminimit është për të çuar përpara barazinë në Finlandë dhe për ta ndaluar dhe trajtuar diskriminimin. Avokati i popullit kundër diskriminimit është një autoritet i pavarur dhe vetëqeverisës. Finpro Finpro është një organizatë qeveritare e cila ndihmon ndërmarrjet finlandeze të vogla dhe të mesme që të përhapen dhe të kenë suksese në tregun ndërkombëtar, inkurajon investimet e huaja në Finlandë dhe promovon turizmin. Disa nga projektet që menaxhon FinPro janë: Export Finland - Invest in Finland Visit Finland Kansalaisneuvonta Shërbimi këshillues është një shërbim për përdoruesit e shërbimeve publike. Shërbimet ofrohen përmes telefonit në , pyetjeve online (chat), plotësimin e formularit, pyetjeve në SMS tek nr etj.

62 61 Faton Media sponsorizon këtë artikull Webfaqe të rëndësishme private Nettiauto Nëse jeni të interesuar të bleni një veturë, Nettiauto është shërbimi më i përshtatur për të gjetur veturën e duhur. Shumica e salloneve të veturave i publikojnë veturat në këtë webfaqe. Katsastus (kontrolli teknik i automjeteve) Banesa, zyra etj Informacione rreth shit-blerjeve të shtëpive, banesave, zyrave etj. mund ti gjeni nga disa webfaqe private si dhe dhënies me qira nga webfaqet e komunave apo ndërmarrjeve publike. Oikotie Etuovi VVO dhe Lumo Sato VAV Vantaa Vuokraturva Vuokraovi Shërbime për bizneset Kauppalehti Fonecta Yrittäjät Koha e lirë, hobi dhe shërbime të ndryshme Kirjastot (Bibliotekat) Çka do të gjeni në bibliotekat finlandeze? Përveç librave dhe sistemit të avancuar kompjuterik me çasje të lartë në internet në bibliotekat finlandeze egzistojnë edhe departamente tjera. Ndër to mund të veçohet departameni i muzikës, gazetat ditore, revistat e huaja etj. Shërbimi i bibliotekave finlandeze Biblioteka kombëtare Bibliotekat në zonën metropolitane Bibliotekat në Finlandën qendrore Biblioteka e universitetit të Helsinkut Finnkino (ndërmarrja më e madhe private në shfaqjen e filmave) Serena (park rekreacioni) Serena është një park rekreacioni që ofron shërbime gjatë tërë vitit, me pishinën brenda dhe jashtë si dhe skijim gjatë dimrit. Ndërmarrjet e telefonisë mobile Shërbimet e telofonisë dhe internetit zakonisht ofrohen nga 3 ndërmarrje të mëdha Elisa, Telia dhe DNA. Webfaqet e tyre zakonisht janë në gjuhën finlandeze. Në këto ndërmarrje mund të bleni edhe pajisje elektronike si telefona, tableta si dhe disa shërbime tjera. Ju sugjerojmë që të mësoni përdorimin e shërbimeve elektronike pasi janë shumë funksionale dhe mund të kushtojnë më lirë. Elisa Telia DNA Bankat dhe shërbimet e tyre Finlanda ka një ndër sistemet më të avancuara të shërbimeve bankare. Këto shërbime zakonisht ofrohen në gjuhën finlandeze, suedeze dhe disa prej tyre edhe në gjuhën angleze. Shërbimet e tyre ofrohen përmes internetit, me telefon si dhe automatave të vendosura në vende të caktuara ku përveç pagesave mund të depozitoni para në llogaritë tuaja. Ne po i listojmë vetëm 5 bankat më të njohura. Nordea Osuuspankki Danskebank S-Pankki Aktia Blej dhe shit gjëra të përdorura Nëse keni nevojë të bleni apo të shitni gjëra të përdorura, ato mund ti gjeni në internet. Këto shërbime zakonisht janë në gjuhën finlandeze ndërsa shit-blerjet varet se si vendos klienti me blerësin. Nëse dëshironi ti gjeni dyqanet që ofrojnë gjëra të përdorura, ato quhen Kirpputori apo vendet që merren me riciklim Kierrätyskeskus Sport Federata e futbollit Veikkausliiga (liga kryesore e futbollit) SM Liiga (liga kryesore në hokej) Veikkaus (bastoret sportive) Komiteti olimpik i Finlandës

63 62 Faton Media sponsorizon këtë artikull FOTOGALERI Një pamje që është shkrepur gjatë muajit Gusht në mesnatë. Gjatë kësaj kohe, dita fillon të shkurtohet dhe temperaturat verore fillojnë të bien. VisitFinland Asko Kuittinen Në Finlandë ekzistojnë shtëpi verore (2015) që e bën vendin e parë në botë në krahasim me popullatën. Fotografia tregon një shtëpi verore të zakonshme. VisitFinland Krista Keltanen Një festim i zakonshëm gjatë festivaleve verore të cilat mbahen në mbarë Finlandën. Fotografia e shkrepur në njërin nga festivalet më të mëdha Pori Jazz. VisitFinland Skijimi cross-country është shumë i njohur në Finlandë por pjesa veriore ofron edhe opsione tjera si një destinacion i njohur për të huajt. VisitFinland Harri Tarvainen Mbulimi i liqeneve me akull gjatë dimrit, përveç shfrytëzimit për patinazh dhe aktiviteteve tjera, shfrytëzohet edhe për peshkim. VisitFinland Vastavalo/Eemeli Peltonen Finlandezët janë ndër sportistët më aktiv në botë ku rreth 80% e popullatës merren me aktivitete të ndryshme sportive. Edhe dimri ka shumë aktivitete të ndryshme. VisitFinland Juho Kuva