H4J KONSONANTIT (luonnos)

Transkriptio

1 H4J KONSONANTIT (luonnos) 4 HEPREA, KIELIOPPI, (genfibeta.weebly.com/ muuttuu myöhemmin gen.fi/-osoitteeksi) H4J LAINASANAT JA SIIRTOKIRJOITUS, H4J Konsonantit, SISÄLLYSLUETTELO 1. Konsonanttiäänteiden siirtäminen 2. Konsonantit 3. J-konsonantti 4. V-konsonantti 1. KONSONANTTIÄÄNTEIDEN SIIRTÄMINEN Suomen ja muiden tutuimpien länsikielten konsonanttiäänteiden siirtämisessä heprean kirjaimistolle käytetään Heprean kieliakatemian ohjeiden mukaisesti seuraavia konsonantteja (esim. arabian transkriboimiseen tarvitaan lisäksi muitakin merkkejä). Monet nimet ovat kuitenkin jo vakiintuneet ei-säännönmukaiseen muotoon, joten ensisijaisesti nämä säännöt koskevat uusia transkriboitavia nimiä ja sanoja. Konsonantit esitetään heprealaisessa aakkos- eli alefbet-järjestyksessä. 2. KONSONANTIT ב b (Berliini) saks. Berlin ברלין ב ר ל ין (engl.) Nairobi ניירובי נ י ר ו ב י ransk. Sorbonne סורבון ס ור ב ון germ. Ebba אבה א ב ה 1

2 v g ו katso,ב ג (lat.) Gibraltar גיברלטר ג י ב ר ל ט ר (Praha) ransk., engl. Prague פראג פ ר אג (Riika) latv. Riga ריגה ר יג ה ruots. Bagge באגה ב אגה ] ג ינ ז dž ג (dʒ, ğ, "ohut d" + soinnillinen s) engl. John ג ון ג ון ג ג ור ג ג ור ג ד d [po. engl. jeans ג ינס ינ ס engl. George ג ורג ital. Giorgio ג ורג ו ו engl. Detroit [דטרויט] דיטרויט ד יט ר וי ט [סודנקילה] סודאנקילה ס וד נ ק ילה Sodankylä {{סודנקולה}} ruots. Uddevalla [אודוולה] לה אודווא א וד ו ל ה ð ד (dh, hankaava soinnillinen dentaali) engl. this ד יס ד יס engl. southern ד רן סא ס ד ר ן 2

3 h v ה Helsinki הלסינקי הל ס ינ ק י Lahti [להטי] לאהטי ל ה ט י בtai ו V-äänteen merkitsemisessä käytetään yleensä vav-kirjainta,(ו) sanan alussa aina. Ktiv male -kirjoituksessa sanan keskellä oleva vav kirjoitetaan kaksoisvavina.(וו) Jos v-äänten vierellä on kuitenkin jo vav-vokaalikirjain.(ב) eli vav o- tai u-äänteen merkkinä, niin silloin käytetään vet-kirjainta Samoin aina sanan lopussa käytetään vet-kirjainta. Ville וילה ו יל ה engl. Liverpool ליוורפול ל יור פ ול Haapavesi [הפווסי [ האפאווסי ה פ ו ס י Repovesi {{רפווסי}} רפובסי ר פ וב ס י Porvoo פורבו פ ור ב ו Juva יובה י וב ה ק יי [po. ven. Kiev (Kiova) קייב ק יי ב w ו (bilabiaalinen eli kahdella huulella ääntyvä v) engl. Windsor וינדזור ו ינ ד ז ור engl. Hollywood הוליווד ה ול יו וד ] ב Ktiv male -kirjoituksessa w-äänne merkitään tietyissä tilanteissa kaksoisvavilla.(וו) Katso "4. Vav-konsonantti". engl. Powell ול פאו פ ול 3

4 z ž ḫ t ts!) (soinnillinen s, ei ז engl. zoo זו ז ו (Brasilia) engl. Brazil ברזיל ב ר ז יל engl. Times טיימז ט י מ ז suhu-s) (ʒ, soinnillinen ז ransk. Jacques ז אק ז א ק tšek. Dvor ák ק דבוז ד ב וז ק ach-äänne) (x, χ, soinniton velaarinen frikatiivi, saksan ח Suun takaosassa ääntyvä hankaava h-äänne. Chet geresh -merkkiä käytetään transkriboitaessa esim. saksan ach-äännettä ja nykykreikan khi-äännettä sekä vastaavia espanjan ja venäjän kielen äänteitä. Ääntyy lähellä soinnitonta faryngaalista frikatiivia eli chet-äännettä. ט saks. machen מח ן מ ח ן esp. Juan ח ואן ח וא ן kreik. χα ρις armo, suosio [ח ריס] ריס ח א ח ר יס Huomaa, että tav-kirjainta käytetään nykyisin vain tav geresh -muodossa ilmaisemaan soinnitonta hankaavaa dentaalia. Tauno טאונו ט א ונ ו Terttu טרטו טר ט ו Katriina קטרינה ק ט ר ינ ה 4

5 j י (engl. y) Jutta יוטה י וט ה Minttu מינטו מ ינ ט ו Jos j-äänne on sanan keskellä tai lopussa, niin se kirjoitetaan ktiv male - kirjoituksessa useimmissa tapauksissa kaksoisjodilla. Katso "Jkonsonantti". Jorma יורמה י ור מ ה ירווי פודסיירו פ וד ס יר ו י ransk. Versailles ורסיי ור ס י [ליו ל י ו [po. ransk. Lyon ליון ל י ון (ך (ch, sanan lopussa כ ç ] Pudasjärvi פודאסי [ וי l Soinniton palataalinen frikatiivi, esim. saksan ich-äänne. א פ ר יד ר יכ ס ה פן saks. Friedrichshafen saks. Zürich ציריך צ יר י ך [פרידריכסהפן] פרידריכסה פן ל Leena, Lena לנה ל נ ה Heli הלי ה ל י Helli הלי הל י (ם (sanan lopussa מ m Markus, lat. Marcus מרקוס מ ר ק וס 5

6 Heimo היימו הי מ ו Kimmo קימו ק י מ ו engl. William וליאם ו יל י אם (ן (sanan lopussa נ n Niilo נילו נ יל ו Kontu קונטו ק ונ ט ו Hannu האנ ו ה א נ ו Muukkonen מוקונן מ ו ק ונן ס Simo סימו ס ימ ו Roosa, Rosa רוסה ר וס ה Jussi יוסי י וס י s p tansk. Laudrup לאודרופ ל lopussa) (myös sanan פ Pirjo פיריו פ יר י ו Aapo אפו א פ ו Peppi, Pepi פפי פפ י Filip פיליפ פ יל יפ א וד ר ופ (ף (sanan lopussa פ f 6

7 Fabian פביאן פ ב י אן (Etiopian) Kaffa קאפה ק אפ ה saks. Schwarzkopf שוורצקופף ש ו ר צ ק ופ ף ts צ (engl. tz) Tsadi vastaa ts-äännettä vain silloin, kun se kirjoitetaan lähtökielessä yhdellä kirjaimella, saks. ja ital. z, ven. ц jne. saks. Zürich ציריך צ יר י ך ven. Е лъцин ילצין י ל צ ין ital. Firenze פירנצה פ יר נ צה Jos lähtökielessä t- ja s-konsonantit kuuluvat eri tavuihin, niin ne kirjoitetaan hepreaksi tet- ja samech-kirjaimilla: Veitsiluoto יטסלואוטו וי וי ט ס יל וא וט ו tš צ (tʃ, č, t + soinniton suhu-s) k engl. chin צ ין צ ין א צ engl. Charlie צ אלי ל י ק Huomaa, että kaf-kirjainta ( כ) ei nykyisin käytetä vierassanoissa k-äänteen merkkinä. Pisteetöntä chaf-kirjainta (כ) voidaan käyttää soinnittoman palataalisen frikatiivin (saks. ich-äänne) merkkinä. Kiuruvesi קיאורובסי ק יא ור וב ס י ראנטא ר נ ט ק ילה Pekka פקה פ ק ה Rantakylä [רנטקילה] קילה 7

8 r š Pirkko פירקו פ יר ק ו ר Raimo ריימו ר י מ ו Margareta, Margareeta מרגרטה מ ר ג ר ט ה suhu-s) (sh, ʃ, soinniton ש engl. she שי ש י saks. Stuttgart שטוטגרט ש ט וט ג ר ט th ת (θ, frikatiivinen soinniton t) engl. thick ת יק ת יק engl. Smith סמית ס מ ית Huomaa, että ŋ- eli äng-äänteelle (ŋ) ei ole hepreassa omaa merkkiä. Heprealaistetuissa vakiintuneissa lainasanoissa sitä ei edes äännetä, esim. mango (mango-hedelmä) tai Anglia (Englanti) lausutaan ilman äng-äännettä ("kirjaimellisesti niin kuin kirjoitetaan"). Suomalaiset vierassanat transkriboidaan kirjoitusasun mukaisesti. קנגסניימי ק נ ג ס נ י מ י Kangasniemi [קנגסניאמי ק נ ג ס נ יא מ י] Läpinäkyvästi heprealaiset Matti-, Saara-, Sara-, Sari- ja Sarri-nimet kirjoitetaan yleensä heprealaisen kirjoitusasun mukaisesti. Matti מתי מ Saara, Sara שרה ש ת י ר ה 8

9 Sari, Sarri שרי ש ר י Geresh-merkillä ( ) varustettuja kirjaimia voidaan kutsua seuraavasti: gimel geresh, dalet geresh, zain geresh, chet geresh, tsadi geresh ja tav geresh. גימ ל גרש דל ת גרש זי ן גרש חי ת גרש צד י גרש תי ו גרש ג ימ ל ג ר ש ד ל ת ג ר ש ז י ן ג ר ש ח י ת ג ר ש צ ד י ג ר ש ת י ו ג ר ש 3. J-KONSONANTTI Jod-kirjainta käytetään sekä j-konsonantin että i-vokaalin merkkinä. Jotta nämä eivät menisi ktiv male -kirjoituksessa (helposti) sekaisin, niin on tehty seuraava säännöt: 1. Sanan alussa jod-konsonantti kirjoitetaan ktiv male -kirjoituksessa yksinkertaisena. Juankoski ואנקוסקי י י וא נ ק וס ק י Jere ירה י רה ruots. Göran יראן י ר אן 2. Sanan keskellä ja lopussa jod kirjoitetaan kaksinkertaisena. Sergei סרגיי סר ג י Rovaniemi יימי רובנ ר וב נ י מ י 3. Jos jod-konsonantin vieressä on jo kuitenkin vokaalina ääntyvä kirjain (alef, he, vav tai jod), niin silloin jod kirjoitetaan yksinkertaisena. 9

10 Utsjoki וקי אוטסי א וט ס י וק י 4. Ja-alkuisessa tavussa a-vokaalin merkkinä on alef, joka kirjoitetaan myös vokalisoituun muotoon. Lohja לוהיא ל וה יא Kajaani קיאני ק י אנ י Konsonantista jodia käytetään myös diftongeissa sulkemaan tavu. Katso Diftongit (dokumentti tulossa). Heinola היינולה ה י נ ול ה Reykjavik רייקיאוויק ] ר י ק י ו יק [ ר י ק י או יק 4. V-KONSONANTTI Myös vav-kirjainta käytetään sekä konsonanttina (v, w) että vokaalina (o, u). Seuraavien sääntöjen kautta on kuitenkin pyritty täsmentämään sitä, milloin se on konsonantti ja milloin vokaali. 1. V-äänne kirjoitetaan vav-kirjaimella aina sanan alussa. Vaasa ואסה ו אס ה Watson ווטסון ו וט ס ון [Viipuri] Viburg ויבורג ו י ב ור ג Vantaa {ואנטה { ונטה ו נ ט ה 2. V-äänne kirjoitetaan vav-kirjaimella myös silloin, jos v-konsonantin vieressä ei ole vav-kirjainta o:n tai u:n merkkinä..וו Ktiv male -kirjoituksessa sanan keskellä יה לוו ל ו י ה קרוו ק ר וינן } Lavia לאוו { יה Karvinen ינן 10

11 3. V-äänne kirjoitetaan sanan keskellä bet-kirjaimella, jos sen vieressä on vav o- tai u-vokaalin merkkinä: טובאלו { לו טוב ט וב ל ו פור פ ור ב ו ק וא וב } Tuvalu Porvoo בו Kouvola בולה קואו ול ה Käytännössä näkee kuitenkin usein yhä edelleen käytettävän vanhan käytännön mukaisesti sanan keskellä bet-kirjainta silloinkin, kun säännön mukaan siihen kuuluisi vav. Paasikivi {פאסיקיבי} י פסיקיוו פ ס יק י וי 4. Väänne kirjoitetaan sanan lopussa aina bet-kirjaimella: Paikov ב פייקו פ י ק וב 5. KAHDENNETTU KONSONANTTI ELI GEMINAATTA Jos konsonantti lausutaan vokaalin jälkeen kahdennettuna eli geminaattana, niin se voidaan merkitä vokalisoidussa kirjoituksessa dagesh chazak -pisteellä, ei kuitenkaan vet-, he-, chaf-, fe-, resh-, tsadi-, shin- eikä geresh-kirjaimissa. Myöskään konsonantin jälkeiseen kirjaimeen ei voi merkitä kahdentavaa pistettä. Gimel-, dalet- ja tav-kirjaimissa ei vierasnimissä käytetä dagesh kal -pistettä. B- ja p-äänteitä vastaaviin bet- ja pe-kirjaimiin dagesh merkitään vokalisoidussa kirjoituksessa aina. Bubba בובה ב ו בה Hannu האנו [ה נ ו] ה א נ ו ה מנ ל י הפ ונן Jatta יאטה י א טה Jussi יוסי י ו סי Hämeenlinna המנלינה נה Happonen {האפונן} הפונן 11

12 Pekkala {פקאלה} פקלה פ ק ל ה Kahdentavaa pistettä ei merkitä resh-kirjaimeen eikä konsonantin jälkeiseen geminaattaan: Virrat ויראט ו יר ט Pirkko פירקו פ יר ק ו Karttula קרטולה ק ר ט ול ה?? KAHDENNETTU JOD Kahdennettu i-vokaalin jälkeinen jod on kirjoitettava vokalisoidussa tekstissä dagesh-pisteellä. Ktiv male -kirjoituksessa ij-yhtymä kirjoitetaan kahdella jodkirjaimella. Englanti יה אנגלי א נ ג ל יה Kemijärvi [קמיירבי] קמיירווי ק מ י רו י jod.) I os (Huom.! Alef- ja vav-kirjainten välissä vain yksi וס אי וס אי?? ÄNG-ÄÄNNE Hepreassa ei ole merkkiä äng-äänteelle (ŋ). Se transkriboidaan kirjoitusasun mukaan joko nun- tai gi mel-kirjaimella. Äng-äännettä ei yleensä myöskään hepreassa lausuta. Hanko {האנקו} ה נ ק ו הנקו {קונגינקאנגאס} ק ונ ג ינ ק נ ג ס קונגינקנגס Konginkangas?? DAGESH KAL Vierassanoissa ei käytetä gimel-, dalet- kaf- ja tav-kirjaimissa dagesh kal -pistettä. 12

13 Georgia ג א ור ג י ה גאורגיה Dubai ד ו ב אי דובאי (paksu) engl. thick ת יק ת יק 13