Sumiiffiup ilisaritinneqarnera Qeqertarsuatsiaat Asseq: google.com Kapisillinni Qeqertarsuatsiaanilu 2013imiit 2017imut Nunaqarfimmi aqutsisut Jonathan Jacobsen Ingvar Motzfeldt Jakob Josefsen Konrad Boye Anda Nathanielsen 2. Saqqummiussaq 2016-imeersoq
Sumiiffimmi innuttaasut suna ilisarnaatigaat? Sumiiffik nassuiarneqarsinnaavoq tassaasoq nunap immikkoortuani inuunerup ingerlaneranut tunngasut tamarmik sulinermut, ineqarnermut aamma sunngiffimmut tunngasut Sumiiffimmi innuttaasut ilisarnaataasigut qulaajarniarneqarput ulluinnarni inuunermi killiliussat, soorlu inuussutissarsiutit, oqartussaasut aamma namminersortut kiffartuussinerat, sumiiffimmi suleqatigiinneq, inuit isumalluutaasut, isumaginninnikkut aamma atortutigut attaveqaasersuutit, kulturikkut ingerlatsinerit allallu Sumiiffimmi innuttaasut ilisarnaataasa kommuneqarfinni najugaqarfiit maannakkorpiaq qanoq inissisimanerat takutippaat, tamatumani tunngavigineqarlutik naatsorsueqqissaarnerit aamma kisitsisit kommuneqarfiup suleqatigisaasalu paasissutissanik katersuiffianeersut. Sumiiffimmi innuttaasut ilisarnaataatigut suna anguniarneqarpa? Sumiiffimmi innuttaasut ataatsimoortumik nassuiaatiginerisa katersornerannut siunertaavoq, taakku politikerinut aamma allaffeqarfimmut aalajangiisoqartussanngoraangat aamma iliuusissanik aallartitsisoqartussanngoraangat atortorineqarsinnaanerat. Sumiiffimmi innuttaasut ilisarnaataat minnerpaamik ukiut marlukkuutaarlugit nutarterneqartassapput kiisalu politikerit aamma allaffeqarfiup kissaatigisaat malillugit paasissutissat tulluarsarneqartassallutik. Piffissap ingerlanerani sumiiffimmi innuttaasut ilisarnaataat nalunaarusianut itisiliinertalinnut innersuutaasinnaassapput, taamaaliornikkut atuartartut pissutsinik piviusunik aalajangersimasunik aamma itinerusumik ilisimasaqarusuttut ilisimasassat taakku ingerlatsiviit namminneq nalunaarusiaanni aamma misissueqqissaarneranni pissarsiarisinnaassammatigit. Sumiiffimmi innuttaasut ilisarnaataasa suliarineqarnerat pillugu Kommuneqarfik Sermersuumi ingerlatsiviit tamarmik susassaqarfii ilanngullugit sumiiffinni inuiaqatigiit ilisarnaataat aappassaanik suliarineqarput. Naatsorsueqqissaarnerit aamma kisitsisit kissaatigineqartut pissarsiarinissaat ajornakusoorsimavoq. Taamaattumik imaassinnaavoq ilisarnaatini immikkoortuni paasissutissat kissaatigineqartut tamarmik pissarsiarineqarsinnaanngitsut. Taamaattorli ataavartumik ingerlatsiviit aamma tunniussisinnaasut allat tamarmik suleqatigineqarput, taamaaliornikkut paasissutissat pisariaqartut tunniunneqarsinnaassammata tamanut iluaqutaasumik. Tamakku saniatigut pineqartuni arlalinni kisitsisit aamma naatsorsueqqissaarnerit imminnut ataqatigiinngillat, tamakkulu eqqumiigineqarsinnaapput aamma apeqqutinik pilersitsisinnaallutik. Neriuutigineqarpoq ataqatigiinngitsut tamakku sumiiffinni inuiaqatigiit ilisarnaataat pillugit 2018-imi pingajussaanik saqqummiussaqarnissamut nassuiarneqarsinnaajumaartut. Oqaaseqaatit aamma ilassutit sumiiffinni inuiaqatigiit ilisarnaataasa aaqqissuunneqarnissaannut tigorusunnarput. Saaffiginnissutit uunga ingerlatinneqassapput: kommuneqarfik@sermersooq.gl Kommuneqarfik Sermersooq, 2016 Borgmesterip Allatseqarfianit suliarineqarpoq. 2
Kommuneqarfik Sermersooq Takussutissiaq 1. Kommuneqarfik Sermersooq 3
Imarisai Sumiiffiup ilisaritinneqarnera... 1 Qeqertarsuatsiaat... 1 1. Politikkikkut ingerlatsineq sumiiffimmilu allaffissorneq... 6 1.1 Politikkikkut ingerlatsineq... 6 1.2 Sumiiffimmi allaffissorneq... 6 2. Oqaluttuarisaaneq... 8 2.1 Oqaluttuarisaanerup naatsumik pingaarnersiornera... 8 2.2 Ullorsiorfiit... 8 3. Inissisimaffia silaannaatalu pissusaa... 9 3.1 Inissisimaffia... 9 3.2 Silap pissusaa... 9 4. Innuttaasut... 10 4.1 Ukioqqortussuseq, angutit arnallu... 10 4.2 Najugaqariaaseq... 11 4.3 Pilersuinerup annertussusaa - Meeqqat utoqqaallu... 12 4.4 Sulisinaasut... 13 5. Inoqutigiit isertitaat... 14 5.1 Inoqutigiit isertitaat... 14 6. Attaveqarneq... 15 6.1 Assartuutit... 15 6.2 Assartuutit... 16 6.3 Teknikkikkut atortut... 17 6.4 Sanaartukkat... 18 6.5 Attaveqarneq tusagassaqartitsiviillu... 18 7. Ineqarneq... 20 7.1 Init amerlassusaat illullu qanoq ittuuneri... 20 7.2 Angerlarsimaffeqanngitsut... 20 8. Ilinniartitaaneq... 21 8.1 Meeqqat atuarfiat... 21 8.2 Atuartut amerlassusaat... 21 8.3 Ilinniakkamik aallartitsisut amerlassusaat... 21 8.4 Atuartut amerlassusaat: Annertusisamik immikkut atuartut... 23 8.5 Piffissaq ukioq atuartitsiffiusoq 2014/15-imi atuartitsiffiusoq... 25 8.6 Ilinniarnertuunngorniarneq... 28 8.7 Ingerlaqqiffiusumik ilinniartitaaneq... 28 8.8 Inuussutissarsiutitigut ilinniartitaanerit... 29 9. Inuussutissarsiortut... 30 9.1 Pisortat suliffeqarfiutaat... 30 9.2 Suliffeqarfiit... 30 9.3 Takornariaqarneq... 30 10. Inunnik isumaginninnermi pissutsit... 31 10.1 Sunngiffimmi sammisat peqatigiiffilerinerlu... 31 10.2 Meeqqat inuusuttullu... 32 10.3 Meeqqat angerlarsimaffiup avataanut inissitat... 32 10.4 Utoqqarnik isumassuineq... 33 10.5 Innarluutilinnik isumassuineq... 33 10.6 Inunnik isumaginninnermi ikiorsiissutit tunniuttakkat... 36 10.7 Suliffissaaleqisut... 37 4
11. Pinerluttarneq... 38 12. Peqqinnissaq... 39 12.1 Peqqinnissaqarfimmi ingerlatat... 39 12.2 Innuttaasut peqqinnerat... 39 13. Naggasiut... 40 14. Atuakkat tigulaariffiit tusarfiillu... 41 5
1. Politikkikkut ingerlatsineq sumiiffimmilu allaffissorneq 1.1 Politikkikkut ingerlatsineq Nunaqarfik Qeqertarsuatsiaat Kommuneqarfik Sermersuup kommunalbestyrelsiani ilaasortaatitaqarpoq. Kommunalbestyrelsimi ilaasortaq Monica Dorph aggustimi 2015 ilaasortaajunnaarmat Ingvar Moztfeldt Kommunalbestyrelsimi ilaasortanngorpoq. Nunaqarfinni Aqutsisut tallimanik ilaasortaqarput, tassa Qeqertarsuatsiaaniik sisamat Kapisilinniillu ataaseq. Nunaqarfinni aqutsisut qaammat allortarlugu ataatsimiittarput, suliallu nunaqarfimmut tunngasut suliarisarlugillu aalajangiiffigisarpaat. Kommunalbestyrelsimi ilaasortassanik qinersisoqaraangat nunaqarfimmi aqutsisussanik qinersisoqartarpoq. 1.2 Sumiiffimmi allaffissorneq Qeqertarsuatsiaani kommunip allaffiata nunaqarfinni aqutsisut sullippai taannalu Paamiuni innuttaasunik sullissivimmut atalluni, taanna Nuummi Borgmesterip Allattoqarfianut Innuttaasunullu Sullissivimmut atavoq. Allaffimmi aqutsisoq tamatuma saniatigut Nuummi ingerlatsivinnut assigiinngitsunut saaffiginnissinnaavoq, tamanna pisariaqartinneqarpat. Takussutissiaq 2. Kommuneqarfik Sermersuumi Borgmesterip Allatseqarfiata aaqqissuussaaneranut takussutissaq 6
Qeqertarsuatsiaani kommunip allaffiani sulisut apeqqutit aalajangersimasut pillugit immikkoortuni pineqartuni fagchefinut saaffiginnittarput, allaffissornermut aaqqissuussaq innersuussutigineqarpoq Fagchefit pisortallu tamarmik Nuummi allaffeqarput Takussutissiaq 3. Kommuneqarfik Sermersuumi allaffissornikkut aaqqissuussaanerup takussutissaa 2. Saqqummiussaq 2016-imeersoq
2. Oqaluttuarisaaneq 2.1 Oqaluttuarisaanerup naatsumik pingaarnersiornera Nuup niuertoqarfiunerata nalaani norskeq niuertorusiusimasoq Anders Olseni 1754imi Qeqertarsuatsiaanik tunngaviliisuuvoq. 1920mi avataaniit tusaamaneqalerpoq, Qeqertarsuatsiaat kangerluata paavani ukioq kaajallallugu saarullilissuusorooq, taamaammat savalimmiormiut aalisartut qallunaat naalagaaffiani innuttaassuseqartut Nunatta imartaani aalisarnissamik qinnuteqarsimapput. Aallaqqaammut itigartinneqarsimapput, savalimmiormiulli qinnuteqaatiminnik uteriisermata 1925imi aalisarsinnaanermut akuerineqarsimapput. Savalimmiormiut aalisartut Qeqertarsuatsiaani aalisarnermut sunniuteqarput, aalisartut nunaqarfimmiut arlallit savalimmiormiut aalisariutaannik motoorilinnik pisaartorput. Saarullimanersuaq Canadami 1800kkunni kuultisiornersuarmut assersuunneqarsinnaavoq. Aalisakkerivik 1980ikkunni nunaqarfimmiut ataatsimoorullugu Godthåb Fiskeindustrimiit pisariaat nutarterlugulu. Taaguuserpaallu Ervnga AMBA, aalisakkanik tarajorterinerup saniatigut saarullinnik aggukkanik qerititanik tunisassiortoqartarpoq. 1980ikkut qiteqqunneranni saarulleerummat aalisakkerivik piginneqatigiilluni pilersinneqaqqammeraluartoq akiliisinnaajunnaarpoq. Najukkami aalisarneq imminut akilersinnaajunnaarmat aalisariutit ikilipput. Umiatsiaararsornermut ikaarsaartoqarpoq, aalisartullu assagiarsunniarneq aallutilerpaat. Ukioq kaajallallugu puisip amiinik tunisisinnaanngortoqarpoq. 1950ikkunni 60ikkunnilu inuit eqiterukkiartornerat ilutigalugu niuertoruseqarfinni Kangillermiuni, Akunnaani, Uugarsiorfimmi, Kangerluarsussuarmi najugallit amerlanerit Qeqertarsuatsiaanut nussorput. Ikittunnguit Nuummut nuupput. Nammineq illuliortarneq aallartinneqarpoq. 2.2 Ullorsiorfiit Ullut ullorsiorfiusussat Qeqertarsuatsiaat 2029-imi ukiunik 275inngortorsiorluni nalliuttorsiussaaq. 8
3. Inissisimaffia silaannaatalu pissusaa 3.1 Inissisimaffia Qeqertarsuatsiaat Nuup Paamiullu akornaniippoq, Nuup kujataani 150 km-rinik ungasitsigisumiilluni. Qeqertarsuatsiaat isumaqarpoq, 'qeqertangaatsiaq', aamma ateq Fiskenæsset Qeqertarsuatsiaani qanga aalisagaqaleruttorneranut tikkuussivoq. Assiliisoq: Leiff Josefsen, Sermitsiaq 3.2 Silap pissusaa Juunimiit septembarimut kiannerpaaffigisarpaa, agguaqatigiisillugu 5 gradinik kiassuseqarnerusarluni. Januarimiit marsimut issinneruffigisarpaa, agguaqatigiisillugu -10 aamma -5 gradit akornanni issittarluni. 9
4. Innuttaasut 4.1 Ukioqqortussuseq, angutit arnallu Tabeli 1. Qeqertarsuatsiaani innuttaasut ukiuinut arnaanerinut angutaanerinullu agguarlugit, 1. januaari 2009-2015 Ukioq 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Ukiut' Arn An Arn An Arn An Arn An Arn An Arn An Arn An 0-4 8 8 7 10 8 8 8 8 7 7 4 3 5 4 5-9 8 10 5 10 4 6 1 6 6 6 4 6 6 7 10-14 16 11 14 7 11 10 4 5 4 8 3 6 3 7 15-19 11 12 12 12 9 9 5 7 3 6 3 9 7 5 20-24 7 8 6 10 8 9 11 8 15 10 9 12 9 12 25-29 6 8 4 6 1 10 1 8 0 6 2 6 5 7 30-34 6 9 8 9 6 5 7 5 7 6 3 6 1 3 35-39 6 6 4 6 2 6 1 5 2 8 5 8 6 6 40-44 12 10 7 10 8 11 6 11 6 8 3 6 4 7 45-49 5 12 9 13 10 10 12 10 10 12 11 11 8 13 50-54 9 13 9 12 8 14 7 13 5 12 6 12 6 12 55-59 4 6 4 7 4 6 4 9 6 12 9 13 9 12 60-64 3 8 2 7 3 7 3 6 2 4 2 6 3 5 65-69 6 6 5 8 4 7 4 6 3 5 2 6 1 6 70-74 2 2 2 2 1 3 1 5 2 6 3 5 3 7 75+ 8 0 8 0 8 2 7 2 7 2 7 2 8 1 Katillugit 117 129 106 129 95 123 82 114 85 118 76 117 84 114 Tamaasa katillugit 246 235 218 196 203 193 198 Paasissutissanik pissarsiffik: Naatsorsueqqissaartarfik, Kisitsisaataasivik, nov 2015 Qeqertarsuatsiaani innuttaasut amerlassusaat ukiumiit ukiumut nikerarpoq 2009-mi innuttaasut 246-upput massa 2015-imi 198-iusut. Piffissami 2009-2012 ingerlanerani innuttaasut ikiliartorput, 2013imili amerlerialaarlutik. Arnat angutillu amerlassusii qiviaraanni angutit amerlanerupput. Tamannalu 2014imi malunnarnerpaavoq, Qeqertarsuatsiaani angutit arnaniit 41nik amerlanerussuteqaramik. 10
4.2 Najugaqariaaseq Takussutissiaq 4. Najugaqariaaseq Kommuneqarfik Sermersuumi nunassinneq nuunnerlu Paasissutissanik pissarsiffik: Sanarfinermut Avatangiisinullu Ingerlatsivik Najugaqariaaseqarnermi takuneqarsinnaavoq, nuuttut amerlanersaat tassaasartut Nuummiit Danmarkimut Qaasuitsup Kommunianiit Nuummut nuuttartut amerlaqaat. Nuuttoqartarnerani Nuuttoqartarnerani imaakkajuppoq, nunaqarfimmiit illoqarfeeqqamut nuuttoqartarpoq taavalu illoqarfeeqqaamiit illoqarfinnut anginerusunut nuuttoqartarluni Kommuneqarfik Sermersuup nunaqarfiini najugallit allamut nutsernerat nalinginnaavoq Aamma Qeqertarsuatsiaani taamaappoq. 11
4.3 Pilersuinerup annertussusaa - Meeqqat utoqqaallu Takussutissiaq 5. Pilersuinerup annertussusaa, Qeqertarsuatsiaat Qeqertarsuatsiaani 0-14-inik aamma 65-inik sinnerlugillu ukiullit amerlassusaasa takussutissaat 70 0-14 65+ 60 50 61 53 47 40 30 24 25 25 38 32 32 25 25 26 25 26 20 10 0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Qeqertarsuatsiaani meeqqat 15it inorlugit ukiullit amerlassusii piffissami 2009miit 2012imut ikiliartorsimapput. Meeqqat 2009mi 61iupput, 2015imi 32ullutik. 2013imili meeqqat 38nut amerleriaateqalaarput. Qeqertarsuatsiaani utoqqaat amerlassusii nikeranngitsorujussuupput, 2009miit 2015imut amerlassusii 24t 26llu akornaniinnerusarput. Qeqertarsuatsiaani innuttaasut amerlassusiinut sanilliullugit meeqqat 15it inorlugit ukiullit amerlassusii 2015imi 28,0 %erivaat. 12
4.4 Sulisinaasut Takussutissiaq 6. Sulisinnasut, Qeqertarsuatsiaat 2009-2015 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 92,0 92,0 87,0 82,0 84,0 89,0 82,0 70,9 73,6 65,4 66,8 67,0 69,0 70,7 69,0 65,0 59,0 57,0 56,0 53,0 58,0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Arnat amerlassusaat Angutit amerlassusaat Innuttaasut procentinngorlugit amerlassusaasa katinnerat Qeqertarsuatsiaani 2015-imi sulisinnaasut 140-upput, tassa innuttaasut tamarmiusut 70,7 %-ii. Qeqertarsuatsiaani innuttaasut sulisinnaassuseqartut piffissami 2009miit 2014imut ikileriarnikuupput. Qeqertarsuatsiaani innuttaasut sulisinnaassuseqartut 2009mi 69,0 %imiippoq, 2015imilu 58,0 %imiilluni. Qeqertarsuatsiaani sulisinnaasuni angutit arnaniit amerlanerusut takuneqarsinnaavoq. Sermiligaamut sanillersuutissagaanni, tassanimi innuttaasut amerlassusaat Qeqertarsuatsiaani innuttaasunut assigiikannermat (Sermiligaami 197-it Qeqertarsuatsiaat 198-t 2015-mi), Sermiligaami innuttaasut katillugit sulisinnaasut 59,9 %-imiipput Qeqertarsuatsiaani 70,7 %- imiilluni. Qeqertarsuatsiaat sulisinnaasut Kulusummi sulisinnaasunit amerlanerupput. 13
Akileraaruteqa ataasussat Atorsinnaasat Akileraaruteqa ataasussat Atorsinnaasat Akileraaruteqa ataasussat Atorsinnaasat Akileraaruteqa ataasussat Atorsinnaasat Akileraaruteqa ataasussat Atorsinnaasat 5. Inoqutigiit isertitaat 5.1 Inoqutigiit isertitaat Inoqutigiit isertitaat tassaapput inoqutigiit isertitaat katinneri, nalinginnaasumik tassani inersimasoq ataaseq arlallilluunniit pineqartarput. Tabeli 2. Agguaqatigiisillugu isertitat akileraaruteqaataasussat aamma inoqutigiit isertitaat atugassatut, Kommuneqarfik Sermersooq 2010-2014 2010 2011 2012 2013 2014 Kapisillit 205.441 186.084 222.287 191.589 243.277 214.772 220.857 195.590 242.723 201.224 Qeqertarsuatsiaat 306.650 244.855 323.540 252.507 339.226 265.396 343.425 263.552 339.445 261.274 Arsuk 271.823 215.617 299.769 236.435 345.014 258.718 287.263 224.388 271.246 206.351 Sermiligaaq 186.139 184.711 209.620 208.349 221.178 215.440 245.260 229.214 242.388 221.850 Kuummiut 190.099 182.816 207.925 194.383 206.924 190.982 235.897 205.606 230.836 197.666 Tiilerilaaq 174.790 169.171 176.151 180.483 195.109 177.683 220.650 194.723 198.732 176.724 Kulusuk 231.724 202.038 248.717 215.612 247.650 212.354 266.962 225.445 246.434 211.653 Isertoq 188.310 179.435 257.231 242.135 252.466 226.827 232.360 205.123 248.242 217.825* Aallerfik: Kalaallit Nunaanni Naatsorsueqqissaartarfik statistikbank, Novembari 2015. * 2015-imut kisitsisit suli takkutinngillat Tabelimi takuneqarsinnaavoq, Qeqertarsuatsiaani inoqutigiit isertitaat akileraarutaasussat annertunerpaajugami 2013imi 343.425,- kr.miissimapput, inoqutigiillu isertitatut atorsinnaasaasa agguaqatigiinnerat annertunerpaajugami 2012imi 265.396,- kr.miissimalluni. 2014-imi inoqutigiit isertitatut atorsinnaasaasa agguaqatigiissinnerat qaammammut 21.962,66 krsimapput. 14
6. Attaveqarneq 6.1 Assartuutit Qeqertarsuatsiaat helikopterimik aamma umiarsuarnik ilaasartaatinit nunaqarfiliartaatinit pajuttaatitut aamma atorneqartartunit orninneqartarpoq. Tabeli 3. Kommuneqarfik Sermersuumi nunaqarfiit umiarsuarmik angallavigisarneri Najukkat Jan Feb Mar Apr Maaji Jun Juuli Agg Sep Okt nov. Dec. Arsuk *** *** *** *** *** *** *** *** *** *** *** *** Qeqertarsuatsiaat *** *** *** *** *** *** *** *** *** *** *** *** Kapisillit Sermiligaaq ** ** Isertoq ** ** Kulusuk ** ** Tiilerilaaq ** ** Qeqertarsuatsiaat ** ** Aallerfik: Royal Arctic Line Dec. 2015 Qaamm. qeqq/naan.: Nunaqarfiliartaatit Ilaasartaatit *** ** Aallartinnerani naaneranilu Qulaani tabelimi takuneqarsinnaasutut Qeqertarsuatsiaat ukioq kaajallallugu orninneqartarpoq. KNI Pilersuisoq A/S Qeqertarsuatsiaani umiarsualiveqarnermut akisussaasuuvoq: (http://naalakkersuisut.gl/kl-gl/naalakkersuisut/naalakkersuisoqarfiit/bolig-byggeri-og- Infrastruktur/Infrastruktur/Havne-og-lufthavne) Qeqertarsuatsiaat pilersaarut Royal Arctic Line A/S-imeersoq naapertorlugu nunaqarfiliartaatinit ukioq kaajallallugu orninneqartarpoq. Nunaqarfiliartaatit ukiup qanoq ilinera malillugu nalliuteqqittartumik orniguttarput. Angaju Ittuk aamma Aqqaluk Ittuk piffissami januaari-juulimi orniguttarpoq aamma Minik Arctica aatsaat angalalertussaq juulip qiteqqunnerani siullermeerluni ukiup naanissaanut tassa decembari 2016ip tungaanut orniguttassaaq. Nunaqarfiliartaatit aamma inunnik angallassisarlutillu nioqqutissanik assartuisartut Qeqertarsuatsiaanut ukioq kaajallallugu qaammammut pingasoriarlutik orniguttarput. Nuummiit Qeqertarsuatsiaanut umiarsuarneq akitsuutit ilanngullugit 680 koruuneqarpoq, tassa siumut utimullu 1.360 koruuneqarluni. Meeqqat aqqaneq-marluk inorlugit ukiullit aamma soraarnerusutisiallit affarmik akiliisarput. Arctic Umiaq Line, Sarfaq ittuk atorlugu, Kalaallit Nunaata Kitaa atuarlugu inunnik angallassisarpoq. Qeqertarsuatsiaat kujammut avannamullu sap. ak. ataasiarluni umiarsuaqartarpoq. Angalasoqarneranili tamatigut sikorsuit akorngusiisinnaanerat naatsorsuutigineqartariaqarpoq. Bilitsit akikinnerit angallaffiorpianngitsumi angalanerpaaffimmilu 15
Nuummut 725 koruuninik akeqarput Nuup tungaanut initalimmut ilaaneq angalaffanniunnginnerani 1.425,- kr-nik akeqarpoq, angalannerpaaffimmilu 1.625,- kr.-t. Tabelimi takuneqarsinnaavoq, aasaanerani ukiakkullu novembarip tungaanut umiarsuaqartartoq. 6.2 Assartuutit Qeqertarsuatsiaani angallanneq pisummik, firhjulerinik qamuteralannillu pisarpoq. Qeqertarsuatsiaat Kommuneqarfik Sermersuup kitaani nunaqarfiuvoq. Asseq: google.com 16
6.3 Teknikkikkut atortut Nukissiorfiit nunaqarfimmi nukimmik pilersuisuupput Polaroil uuliamik pilersuisuuvoq. Qeqertarsuatsiaani eqqaavilereriaatsit makku ingerlanneqarput: Tabeli 4. Qeqertarsuatsiaani eqqagassalerineq, apriili 2016 Eqqakkat suussusaat/ immikkoort. Aaqqiissut Inoqutigiit Atuisut Inuussutissarsiortut Katersuisut akisussaasut Ingerlatsineq Katersuinerup akulikissusai Eqqaavilerineq X X X X Sap. ak. marloriarluni Igitsiartorfik Nuummut umiarsuarmik Anartarfilerineq X X X X Sap. ak. marloriarluni Imaanut kuuffik Eqqagassat angisuut X X X X Batteriit mikisut X X X X Ukiumut ataasiarluni saliisoqartarpoq Ataavartumik katersuisoqartarpoq Pisiniarfimmut eqqaavissuarmulluunniit tunniunneqarsinnaapput Eqqaavissuarmut inissiineq Saviminikut umiarsuarmik Nuuliaanneqartarput Danmarkimut umiarsuarmik Elektronikkit eqqagassat X X X X Akkumulatorit X X X X Eqqakkat navianartut (assigiinngitsut) X X X X Nillataartitsiviit/Qerititsiviit X X X X Ataavartumik katersuineq / tigooraavimmut tunniussineq Danmarkimut umiarsuarmik Pisat sinnikut uumasullu toqunikut X X X Eqqakkat navianaateqarsinnaasut X X Ataavartumik tunniussineq Peqqinnissaqarfiup akisussaaffigaa Nunamut assaaneqnunamut assaaneq Danmarkimut umiarsuarmik Eqqakkat ikuallanneqarsinnaasut X X Ataavartumik tunniussineq Danmarkimut umiarsuarmik Eqqakkat ikuallanneqaqqusaanngitsut X X Ataavartumik tunniussineq Eqqaavissuarmut inissiineq 17
6.4 Sanaartukkat Qeqertarsuatsiaani sanaartugaqanngilaq soorlu ikaartarfinnik imaluunniit sullorsuarnik 6.5 Attaveqarneq tusagassaqartitsiviillu Nuna tamakkerlugu saqqummersartut aviisit Sermitsiaq aamma AG Qeqertarsuatsiaani pisiarineqarsinnaapput. Taakku saniatigut nuna tamakkerlugu radiokkut tv-kkullu KNR aqqutigalugu aallakaatinneqartartut isiginnaarneqarsinnaapput tusarnaarneqarlutillu. Nunaqarfimmi innuttaasunut paasissutissiivinnik infoboardinik aamma allagarsiivinnik peqarpoq. Qeqertarsuatsiaani internetertarfeqanngilaq. Tele Greenlandip mobilinut ADSL-imullu nunaqarfimmi attaveqarneq isumagisaraa. Tele Greenlandip mobilinut ADSL-imullu nunaqarfimmi attaveqarneq isumagisaraa. Takussutissiaq 7. Internetti mobiltelefonillu Isortoq 10 11 Kulusuk 37 153 Tiilerilaaq 22 11 Kuummiut 16 50 Sermiligaaq 11 29 Mobil Tusass+GSM ADSL Arsuk 30 113 Qeqertarsuatsiaat 30 65 Kapisillit 17 10 0 50 100 150 200 Aallerfik: Tele Greenland A/S, immikkut ittut, juuli aggustilu 2011. Tele Greenlandimit nalunaarutigineqarpoq, niuernikkut inissisimaneq pissutaalluni nunaqarfinni mobilimik ADLSimillu atuisut pillugit kisitsisinik TELE paasissutissiisarunnaartoq. Taamaammat takussutissiaq 7 immikkut ittut 2011meersuupput. 18
Qeqertarsuatsiaani 2011mi mobilimik atuisut 65iupput. Qeqertarsuatsiaani inersimasuni mobilimik atuisuusut ataatsimut katinneri innuttaasut 33 %ingajarivaat. 15-ileereersimasut uani inersimasutut isigineqarput. Taakku saniatigut 30t ADSLikkut attaveqaateqarput. 19
7. Ineqarneq 7.1 Init amerlassusaat illullu qanoq ittuuneri Sanarfinermut Avatangiisinullu Ingerlatsiviup maannakkuugallartoq nunaqarfimmi init qanoq ittuunersut kiisalu qassiunersut oqaatigisinnaanngilai. Siunissami paasissutissat pineqartut nunaqarfiit pingajussaanik 2018-imi ilisaritinneqarneranni pineqarsinnaalernissaat sulissutigineqarpoq. Tabeli 5. Inissarsiortut nalunaarsorsimaffii Angissuseq Nunaqarfik 1-imik initalik 2-nik initalik 3-nik initalik 4-nik initalik 5-inik initalik Katillugit Ineqarnermut akilersuutakiligassat Kapisillit 0 1 1 0 0 2 9 Qeqertarsuatsiaat 1 12 9 5 2 29 10 Arsuk 0 0 0 0 0 0 0 Sermiligaaq 0 5 3 0 0 8 1 Kuummiut 2 8 8 4 2 24 7 Tiilerilaaq 0 1 0 0 0 1 0 Kulusuk 0 12 8 2 0 22 5 Isertoq 1 4 1 0 0 6 1 Paasissutissanik pissarsiffik: Iserit A/S, Juuli 2016 *Inoqutigiit akiligassallit amerlassusaat Tabelimi siuliinittumi takuneqarsinnaavoq, ataatsimik initalimmut inissarsiortutut utaqqisuniittoq ataasiusoq, marlunnillu initalimmut inissarsiortutut utaqqisut 12iullutik, aammalu pingasunik initalilmmut inissarsiortutut utaqqisut qulingiluaapput. Taakku saniatigut sisamanik initalimmut inissarsiortuni utaqqisut tallimaapput, tallimanillu initalimmut inissarsiortutut utaqqisut marluullutik. Qeqertarsuatsiaani Iserit A/S aqqutigalugu inissarsiorlutik allatsissimasut katillugit 29upput. Kisitsisit kingulliit ineqarnermut akilersuutinut tunngatillugu akiligassanut tunngasut Iserit A/Simeersut juuli 2016-imeersuupput. Qeqertarsuatsiaani inoqutigiit pingasut ineqarnermut akilersuutinut akiligassaqartutut nalunaarsorsimapput. 7.2 Angerlarsimaffeqanngitsut Innuttaasunik sullissivimmiit paasissutissiissutigineqartut naapertorlugit Kommuneqarfik Sermersuup nunaqarfiini angerlarsimaffeqanngitsunik soqanngilaq. Imaanngilarli innuttaasut tamarmik namminneq ineqartut. Matumani ilaatinneqanngilaq inuit ilaasa ilaquttaminni inisimasuusarnerat. 20
8. Ilinniartitaaneq 8.1 Meeqqat atuarfiat Qeqertarsuatsiaat atuarfiat, Qeqertarsuatsiaani Atuarfik, ukioq atuarfiusoq 2014/15-imi meeqqanik 19-nik atuartoqarpoq. Atuartut ukiumi atuarfiusumi 2014/15imi klassini agguataagaanerat maannakkorpiaq paasissutissiissutigineqarsinnaanngilaq. Taamaattorli Meeqqanut, Ilaqutariinnut Atuarfeqarnermullu Ingerlatsiviup sulissutigaa, pingajussaaneerlugu 2018imi sumiiffiup ilisaritinneqarnissaanut paasissutissiissutigineqarnissaa. 8.2 Atuartut amerlassusaat Tabeli 6. Kommuneqarfik Sermersuumi meeqqat atuarfiini atuartut amerlassusaanut takussutissaq, 2009-2015 Nunaqarfiit / Ukioq atuarfiusoq 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 Qeqertarsuatsiaat 27 25 16 15 11 19 Kapisillit 6 5 5 4 3 5 Arsuk 26 18 23 15 11 12 Sermiligaaq 34 34 34 34 30 35 Kuummiut - - - - - 44 Tiilerilaaq 20 19 21 20 18 19 Kulusuk 57 53 56-it 53 52 41 Isertoq 21 13 13 11 11 13 Aallerfik: Paasissutissat ukiut atuarfiusut 2009/10-2012/13-imut tunngasut Inerisaavimmeersuupput: Kisitsit ukioq atuarfiusoq 2013/14-imut siumullu tunngasut TEA Tabulexip nalunaarsuiffianeersuupput, taakkualu atuarfinnit najoqqutarineqartarput. Pitsaassuseq pillugu nalunaarusiaq 2014/15 Kommuneqarfik Sermersooq Tabelimi takuneqarsinnaavoq, ukiumi atuarfiusumi 2014/15imi atuartut katillugit 19inik amerlassuseqartut. 8.3 Ilinniakkamik aallartitsisut amerlassusaat Komuneqarfik Sermersuumi 10.klasseni atuartut ukioq atuartitsiffiusoq 2014/15-imi soraarummeereerlutik ilinniartut amerlassusaat takussutissiami ataaniittumi takuneqarsinnaapput: Skiimami kinguliiniittumi takuneqarsinnaavoq, 10.klasseni atuartut ukioq atuartitsiffiusoq 2014/15- imi soraarummeereerlutik ilinniartut amerlassusaat 213inik amerlassuseqartut. Inuusuttut Sullitassat, taaguutaavoq inuusuttunut ilinniagaqanngitsunut imaluunniit suliffeqanngitsunut. Katillugit atuartut 72-it ukioq atuarfiusoq 2014/imi 10.klasse naammassereerlugu ilinniakkamut ingerlaqqinngillat suleffeqaratilluunniit. Tassa atuarunnaartut tamarmiusut 34 %-ii. Ittoqqortoormiut takussutissiaq 7-imi ilanngunneqanngilaq, tamatumanili atuartoq ataaseq soraarummeereernermi kingorna Piareersarfimmi Ittoqqortoormiiniittumi ilinniarpoq. 21
Tabel 7. Kommuneqarfik Sermersuumi ukioq atuarfiusoq 2014/2015 atuartut meeqqat atuarfianni 10. klasse naammassereerlugu ingerlariaqqinnerat 10. klasse Inuusuttut Sullitassat Inuusuttut Sullitassat 2014/15 %- inngorlugit AHL 23 3 13% Arsuk 10 kl.- qanngilaq 10 kl.-qanngilaq 10 kl.-qanngilaq ASK 18 8 44% Paamiut 21 6 29% Ittoqqortoormiut 10 kl.- qanngilaq 10 kl.-qanngilaq 10 kl.-qanngilaq Isertoq 10 kl.- qanngilaq 10 kl.-qanngilaq 10 kl.-qanngilaq Kangillinnguit 35 8 23% Kapisillit 10 kl.- qanngilaq 10 kl.-qanngilaq 10 kl.-qanngilaq Kulusuk 10 kl.- qanngilaq 10 kl.-qanngilaq 10 kl.-qanngilaq Kuummiut 10 kl.- qanngilaq 10 kl.-qanngilaq 10 kl.-qanngilaq Nuussuaq 21 9 43% Qeqertarsuatsiaat 10 kl.- qanngilaq 10 kl.-qanngilaq 10 kl.-qanngilaq Sermiligaaq 10 kl.- qanngilaq 10 kl.-qanngilaq 10 kl.-qanngilaq Tasiilaq 46 20 43% Tiilerilaaq 10 kl.- qanngilaq 10 kl.-qanngilaq 10 kl.-qanngilaq USK 49 18 37% Katillugit: 213 72 34% Ilinniarfiit atuartunit ilinniarfiulersut tassaapput; Kalaallit Nunaanni Danmarkimilu Efterskolet, Ilinniarnertuunngorniarfiit (GU), Inuussutissarsiornermik ilinniarfiit aamma AFS - American Field Service (nunami allami atuarneq). Kommuneqarfik Sermersuumi atuarfiit 16-iusut ilaat 10.klassenik atuartoqanngillat, tamatumani Qeqertarsuatsiaani Atuarfik aamma akuuvoq. Atuarfiit 10. klassertallit: - Atuarfik Hans Lynge - Atuarfik Samuel Kleinschmidt - Atuarfik Tuiisaq Paamiut - Kangillinnguit atuarfiat - Nuussuup Atuarfia - Tasiilami Alivarpi - Atuarfik Ukaliusaq Atuarfiit 10. klassertaqanngitsut: - Arsuup Atuarfia - Qeqertarsuatsiaani Atuarfik - Kapisilimmi Atuarfik - Ejnar Mikkelsenila Aluarpia 22
- Sermiligaami Alivarpi - Isertoq Alivarpik - Kuummiini Alivarpi - Kulusumi Alivarpi - Tiilerilaami Alivarpik 8.4 Atuartut amerlassusaat: Annertusisamik immikkut atuartut Tabeli 8-mi ataaniittumi takuneqarsinnaavoq, Kommuneqarfik Sermersuumi ukioq atuarfiusoq 2014/15-imi klassemi nalinginnaasumi atuartut aamma annertusisamik immikkut atuartut (VSP) amerlassusaat. Taamatuttaaq Kommuneqarfik Sermersuumi atuarfinni pineqartuni annertusisamik immikkut atuartut amerlassusaat procentinngorlugit agguataarneqarnerat tabelimi aamma takuneqarsinnaapput. Kommuneqarfik Sermersuumi tamarmi ukioq atuarfiusoq 2013/14-imi atuartut 8 %-ii aamma ukioq atuarfiusoq 2014/15-imi atuartut 7 %-ii annertusisamik immikkut atuartuupput. Assimik piginnittoq: sermitsiaq.ag Atualerlaa kalaallisoortut. 23
Tabeli 8. Atuartut amerlassusaat: Annertusisamik immikkut atuartut Atuartut klassemi nalinginnaasumi atuartut amerlassusaat Annertusisa mik immikkut atuartut amerlassusa at Atuartut katillugit Annertusisamik immikkut atuartut amerlassusaat procentinngorlu gu AHL 340 10 350 *3% Arsuk 12 1 13 8% ASK 359 45 404 11% Paamiut 198 14 212 7% Ittoqqortoormiit 62 2 64 3% Isertoq 13 13 Kangillinnguit 416 12 428 3% Kapisillit 5 5 Kulusuk 33 8 41 20% Kuummiut 44 4 48 8% Nuussuaq 311 47 358 13% Qeqertarssuatsiaat 19 19 Sermiligaaq 35 2 37 5% Tasiilaq 422 40 462 9% Tiilerilaaq 23 23 USK 463 23 486 5% Katillugit: Atuartut: 2963 7% Kisitsit akunnaallillugit procentinngortinneqartarput. Paasissutissat piviusut: Klassimi nalinginnaasumi atuartut amerlassusaat katillugit: Annertusisamik immikkut atuartut amerlassusaat: Kommuneqarfik Sermersuumi atuartut amerlassusaat katillugit: Annertusisamik immikkut atuartut amerlassusaat procentinngorlugit atuartut tamakkiisumik amerlassusaannut sanilliullugit 2755 208 2963 7% MISI meeqqanik inuusuttunillu siunnersuisarfiuvoq tamatumanilu Meeqqanut, Ilaqutariinnut Atuarfeqarnermullu Ingerlatsiviup ataani inissisimalluni. Qinnuteqaatit atuarfinneersut qinnuteqaatillu annertusisamik immikkut atuartinneqarnissamut periarfissanut tunngasut MISI-mit suliarineqartarput, nalilerneqartarput akuerineqartarlutillu. Annertusisamik immikkut atuarnissamut MISI-mit akuerisaasut ukioq atuarfiusoq 2013/14-imi katillugit 221-upput. Ukioq atuarfiusoq 2014/15-imi 208-upput - tassa imaappoq, ukiup siulianut sanilliullugit 13-inik ikinnerupput. 24
I Qeqertarsuatsiaani Atuarfik ukiumi atuarfiusumi 2014/15imi annertusisamik immikkut atuartinneqartunik atuartoqanngilaq. 8.5 Piffissaq ukioq atuartitsiffiusoq 2014/15-imi atuartitsiffiusoq Tabel 9. atuartunut ilinniartitsisunullu atuartitsinermi pilersaarutit, atuartunut ilinniartitsisunullu atuartitsinermi tiimit kiisalu vikarinut tiimit. Nalunaaquttap akunneri atuartitsiffiusussatut pilersaarutaasut Nalunaaquttap akunneri atuartitsiffiusut Vikareqartarne q Atuarfiit Atuartut Ilinniartitsisut Atuartut Ilinniartitsisut Vikarit Atuarfik Hans Lynge 12.790 15.929 12.682 15.821 1.070 Arsuup Atuarfia 1.670 1.670 1.670 1.670 Paasissutissaqa nngilaq Atuarfik Samuel Kleinschmidt 21.397 33.156 21.637 35.974 3.883 Atuarfik Tuiisaq Paamiut 9.260 10.104 8.647 9.490 613 Ejnar Mikkelsenila Aluarpia 5.000 5.000 4.887 4.887 239 Isertoq Alivarpik 1.730 4.723 Paasissutissaqa nngilaq Paasissutissaqa nngilaq Kangillinnguit Atuarfiat 16.680 19.979 15.258 16.556 Kapisilimmi Atuarfik 700 700 700 700 Paasissutissaqa nngilaq Paasissutissaqa nngilaq Paasissutissaqa nngilaq Kulusumi Alivarpi 2.940 2.940 2.650 2.598 52 Kuummiini Alivarpi 5.226 18.094 Paasissutissaqa Paasissutissaqa Paasissutissaqa nngilaq nngilaq nngilaq Nuussuup Atuarfia 16.130 14.920 15.068 12.807 2.113 Qeqertarsuatsiaani Atuarfik 2.410 4.820 2.410 4.820 652 Sermiligaami Alivarpi Paasissutissaqa Paasissutissaqa Paasissutissaqa Paasissutissaqa Paasissutissaqa nngilaq nngilaq nngilaq nngilaq nngilaq Tasiilami Alivarpi 17.720 19.150 14.797 14.518 1.954 Tiilerilaaq Alivarpik 2.500 2.500 2.320 2.196 180 Atuarfik Ukaliusaq 17.700 24.490 17.731 22.435 1.923 Katillugit 133.853 178.174 120.457 144.472 12.679 Ukioq atuarfiusoq 2014/15imut pilersaagaapput akunnerit 2.410 atuartunut atuartitsiffiusussatut ilinniartitsisunullu akunnerit 4.820. Atuartunut nal. akunneri 2.410t atuartitsiffiusimapput aammalu nal. akunneri 4.820t ilinniartitsisunit Qeqertarsuatsiaani Atuarfimmi ilinniartitsinermut atorneqarsimallutik Akunnerni katillugit 652ni vikareqartitsisoqarsimavoq. Nalunaaquttap-akunneri Kommuneqarfik Sermersuumi atuartitsiffiusut katillugit 120.457-iupput, taakkunanilu nalunaaquttap-akunneri 12.679-it vikareqarfiupput, tassa nalunaaquttap-akunneri atuartitsiffiusut tamarmiusut 10 %-ingajai. 25
Tabel 10. Ilinniartitsisutut ilinniarsimasututut sulisut, atuartuni minnermi ilinniartitsisutut sulisut kiisalu timelæritut sulisut Atuarfiit Timelæreritut atorfillit Ilinn. Ilinniars. Ilinniartitsisut Timelæreritut atorfillit Piareersarfimmi ilinn. Timelæreritut atorfillit timelærerit Katillugit Atuarfik Hans Lynge 33 2 0 35 Arsuup Atuarfia 1 1 1 3 Atuarfik Samuel Kleinschmidt 50 3 0 53 Atuarfik Tuiisaq Paamiut 22 3 1 26 Ejnar Mikkelsenila Aluarpia 6 0 3 9 Isertoq Alivarpik 1 0 2 3 Kangillinnguit Atuarfiat 38 1 0 39 Kapisilimmi Atuarfik 1 0 ½ 1,5 Kulusumi Alivarpi 6 0 2 8 Kuummiini Alivarpi 4 1 6 11 Nuussuup Atuarfia 49 3 0 52 Qeqertarsuatsiaani Atuarfik 2 2 1 5 Sermiligaami Alivarpi 1 0 4 5 Tasiilami Alivarpi 35 3 11 49 Tiilerilaaq Alivarpik 2 0 2 4 Atuarfik Ukaliusaq 48 0 0 48 Katillugit 299 19 33,5 351,5 Kommuneqarfik Sermersuumi ilinniartitsisut ukioq atuarfiusoq 2014/15-imi katillugit 351,5-iupput. Taakkunannga 299-it atuarfimmi ilinniartitsisutut ilinniarsimasuupput, 19-it Piareersarfimmi ilinniartitsisuupput aamma 33,5-it timelæreriupput. I Qeqertarsuatsiaani Atuarfik ukiumi atuarfiusumi 2014/15imi marlunnik ilinniarsimasunik ilinniartitsisoqarpoq, marlunnik ilinniartitsisoqarluni timelærilu ataaseq. 26
Tabeli 11. Kommuneqarfik Sermersuumi 10. klasseni atuartut 2015-imi soraarummeernermi angusaat Atuarfiit 2015 Kalaallisoorn eq Danskisoorn eq Matematik Tuluttoorn eq Ke mi Uumassusileri neq Pinng./Nunaleri neq Inuiaqatigiileri neq Upperisalerineq/filo sofi Tunniuss at Kommunini ataasiakkaani misilitsinnermi angusat agguaqatigiisinnerat Nunami tamarmi angusat agguaqatigiisinnerat (Kal. Nun.) Atuartut misilitsittut amerlassusaat Atuarfik Hans Lynge Atuartut misilitsittut amerlassusaat ASK Atuartut misilitsittut amerlassusaat USK Atuartut misilitsittut amerlassusaat Kangillinnguit Atuarfiat Atuartut misilitsittut amerlassusaat M S F M S F M S F M S F M S M S 5,9 7 5,9 1 4,3 5 5,4 1 4, 8 5, 7 5,22 4,87 4,11 4,03 6,5 2 5,6 2 4, 1 4, 1 2, 7 2, 7 4, 7 4, 6 4 3,7 3,7 3,1 4, 9 4, 4 5,82 9,24 5,7 6,56 4,59 5,42 7,74 5,92 5,25 7,53 6,22 5,31 4,81 5,84 5,19 5,87 22 22 22 22 22 22 22 22 22 22 21 22 23 4,7 7 3, 8 9,32 9,6 4 4, 8 6, 3 6,6 6,5 7 7,77 9,24 5,23 9,22 11 11 10 11 11 11 11 11 11 10 11 11 12 2,6 4 4, 9 3,2 2,45 4,5 5 4 1, 5 3, 9 2,6 44 46 45 1 44 45 44 45 43 1 43 44 3 Timers/2 43 Eqqum 6,6 8 9,3 3 Nuussuup Atuarfia 7 Atuartut misilitsittut amerlassusaat Atuarfik Tuiisaq Atuartut misilitsittut amerlassusaat Tasiilami Alivarpik 3,6 7 5,3 3 5 4,2 6/1 6 4, 5 1, 4 4, 3 2,9 3, 3 3, 8 4,36 5,55 5,33 Musik/ 1 42 41 5,43 5,07 32 32 31 33 34 33 33 31 31 33 31 32 33 3,9 4 5, 2 6,29 5,09 7,0 9 3, 7 5, 3 4,8 6, 5 3,21 4,45 3,88 5,39 4 20 19 19 19 20 20 20 20 19 18 19 20 19 5,1 5 5, 6 4,5 5,79 7,6 3 11 3, 3 4, 6 2,5 3,2 6, 1 5,89 5,47 4,55 6,47 9 21 21 8 20 21 20 21 21 19 19 20 1 21 21 21 6,6 7 7 8,75 4,4 6,1 4 4, 3 1, 8 3, 9 2,4 2,3 3, 5 10 5,5 5,33 4,76 42 42 37 41 41 33 39 38 37 39 36 40 3,0 2 3, 9 4,22 1,59 3,1 2, 7 0, 4 2, 3 0,5 1, 6 6,83 3,58 27
Fagi misilitsiffissatut makitaanngitsoq Karakteeri - nunami angusat agguaqatigiisinnerannit qaffasinneq Karakteeri - nunami angusat agguaqatigiisinnerannit appasinneq 10. klassemi atuartut naggataarutaasumik soraarummeernermi misilitsinneranni angusaat tabeli 11-imi takuneqarsinnaapput. Tabelimi takuneqarsinnaavoq fagit amerlanersaanni kommunimi misilitsinnermi angusat agguaqatigiisinnerat Kalaallit Nunaani tamarmi angusat agguaqatigiisinnerannit qaffasinnerusoq. 8.6 Ilinniarnertuunngorniarneq Aasianni, Sisimiuni, Nuummi Qaqortumilu ilinniagarnertuunngorniartoqarsinnaavoq (GUX). Ilinniagarnertuunngorniarneq ukiunik pingasunik sivisussuseqarpoq, ilinniarnertuunngorsimagaannilu Kalaallit Nunaanni nunanilu allani ingerlaqqiffiusumik ilinniartoqarsinnaasarpoq. (Paasissutissanik pissarsiffik: Namminersorlutik Oqartussat, Imaneq 4, Postboks 1015 3900 Nuuk) 8.7 Ingerlaqqiffiusumik ilinniartitaaneq Kalaallit Nunaanni ilinniarfiit ingerlaqqiffiusut nunani tamalaanisulli qaffasitsigisunik sulianut tunngassusilinnik neqerooruteqarsinnaassapput aamma nunap oqaluttuarisaaneranik tunngaveqassalluni kulturikkullu ataqatigiissarluni. Sulianut tunngasuni qaffassissuseq qulakkeerniarlugu inuussutissarsiortut eqeersimaarlutik peqataassapput. Kommunimi innuttaasut qaffasinnerusumik ilinnialersimasut pillugit paasissutissat Ilinniartitaanermut Ilisimatusarnermullu Pisortaqarfimmit pissarsiarineqarsinnaasimanngillat, tassunga ilanngullugit qassiuneri aamma sumut ilinniagaqarneri. Paasissutissanik pissarsisinnaannginnermut pissutaavoq ajornarsinnaasarmat qaffasinnerusumik ilinniagaqalersimasut suminngaanneernerisa paasinissaat, amerlanerpaat allamut nuuttariaqartarmata ilinniariarlutik. Siunissami paasissutissat taakku pisalernissaat sulissutigineqarpoq. Kalaallit Nunaanni ingerlaqqiffiusumik ilinniarfiit ukuupput: - Ilisimatusarfik (Grønlands Universitet), bachelorinngorniarluni kandidatinngorniarlunilu kiisalu inuussutissarsiorfiusumik ilinniagartuunngorniarluni ilinniarfiuvoq. Taamatuttaaq Ph.d-mut ilinniarfiusarpoq. Paasisaqarnerorusukkuit takuuk nittartagaq, una: www.uni.gl - Perorsaanermik Ilinniarfik (Socialpædagogisk Seminarium), isumaginninnermi perorsaaneq pillugu inuussutissarsiorfiusumik ilinniartoqartarpoq. Paasisaqarnerorusukkuit takuuk nittartagaq, una: www.pi.sps.gl - Center for Arktisk Teknologi (ARTEK), Danmarks Tekniske Universitet (DTU) Lyngbymiittoq aamma Kalaallit Nunaanni Teknikimik Ilinniarfik Sisimiuniittoq suleqatigiinnerisigut pilersinneqarpoq. Teknikimik Ilinniarfik issittumi ingeniørinut ilinniarfiuvoq. Annertunerusumik paasisaqarnissamut takujuk: www.artek.byg.dtu.dk/om_artek 28
- Pinngortitaleriffik (Grønlands Naturinstitut), Ph.d-mut ilinniartoqartarpoq Pinngortitaleriffiup ataani inissisimavoq Silap Pissusianik Ilisimatusarfik, tassanilu Pd.d-mut aamma ilinniartoqarsinnaavoq. 8.8 Inuussutissarsiutitigut ilinniartitaanerit Kalaallit Nunaanni inuussutissarsiutinut ilinniartitaanerit tassaapput inuussutissarsiummut aalajangersimasumut sammisut sulinermik ilinniarfiit. Taakku assersuutigalugu tassaasinnaapput assassornikkut, allaffissornikkut imarsiornikkulluunniit inuussutissarsiutit. Inuussutissarsiutinut ilinniarneq agguaqatigiissillugu ukiunik sisamanik sivisussuseqarpoq. Ilinniartitaanernut taakkununnga ilisarnaataasoq tassaavoq ilinniarnerit nikerarfiusuunerat. Tamanna isumaqarpoq atuarfimmiinnerup aamma suliffimmut misiliinerup akornanni nikerartoqartoq. Atuarfimmiinnermi ilinniartoq atuagarsornikkut ilisimasaqalissaaq, suliffimmilu misiliinerup ingerlanerani ilinniagaqartup atuagarsornikkut ilisimalikkani suliffeqarfimmi atussallugit. Ilinniartitaanerit ilarujussui Kalaallit Nunaanni naammassineqarsinnaapput, kisianni aamma ilinniartitaanerit ilai Danmarkimi atuarfimmiinnissamik pisariaqartitsillutik. Piffissat suliffimmik misiliiffiusut amerlanertigut sulisitsisumik ilinniarnissaq pillugu isumaqatigiissuteqarnissamik pisariaqartitsisarput. Ilinniartitaanerilli ilai suliffimmi misiliiffissamik nassaarnissaq ajornarpat atuarfimmi sulinermik misiliinissamik periarfissiipput. Ilinniarfeqarfik pillugu uani atuarsinnaavatit: - Sanaartornermik Ilinniarfik, Bygge & Anlægsskolen, Sisimiut: www.kti.gl - Saviminilerinermik Ilinniarfik, Jern & Metalskolen, Nuuk: www.kti.gl - Niuernermik Ilinniarfik, Handelsskolen, Nuuk: www.ninuuk.gl - Grønlands Maritime Skole, Paamiut & Nuuk: maritim.gl/da - INUILI, Inuussutissalerinermik Ilinniarfik, Narsaq: www.inuili.com - Niuernermik Ilinniarfik, Handelsskolen, Qaqortoq: www.cak.gl - Peqqissaanermik Ilinniarfik, Center for Sundhedsuddannelser, Nuuk: www.pi.gl - Perorsaanermik Ilinniarfik, Socialpædagogisk Seminarium, Ilulissat (Socialhjælperuddannelsen): www.pi.sps.gl 29
9. Inuussutissarsiortut 9.1 Pisortat suliffeqarfiutaat Pisortat suliffeqarfiutaat Arsummiittut makkuupput: - Meeqqerivik - Atuarfik - Peqqissaasoqarfik - Utoqqarnut najugaqatigiiffik - Peqqissaasoqarfik - Illu sullissivik - Kommunip allaffia - Oqaluffik - Katersortarfik 9.2 Suliffeqarfiit Pisortat suliffeqarfiutaat Qeqertarsuatsiaani makkuupput: - Innaallagissiorfik imermillu pilersuiffik (Nukissiorfiit) - Niuertoq (Pilersuisoq) - Orsussaarniarfik (Polaroil) - Tele allakkerivillu (Tele-Post) - Kiosk - Aalisakkerivik namminersortoq - Unnuisarfiit (Moteller) 9.3 Takornariaqarneq Qeqertarsuatsiaani takornarialerinissap soqutigineqarnera annertusiartorpoq. Eqqaa nuna aatsitassanik peqarluarpoq, Qeqertarssatsiaallu eqqaani rubinisiorfissaq nunatsinniit avataaniillu takornariaqarnikkut qaffassaataalluarsinnaalluni. Kommuneqarfik Sermersuumi Inuussutissarsiornermi Siunnersuisooqatigiit immikkoortumi takornariaqarnikkut siuarsaaviujuarnissaa sulissutigaat. 30
10. Inunnik isumaginninnermi pissutsit 10.1 Sunngiffimmi sammisat peqatigiiffilerinerlu Tabeli 12. Kommuneqarfik Sermersuup nunaqarfiini sunngiffimmi sammisaqartitsinerit Timersortarfik Kapisillit Qeqertarsuatsiaat Arsuk Sermiligaaq Kuummiut Tiilerilaaq Kulusuk Isertoq Aap Isikkamik arsaanneq Aap Aap Aap Aap Aap Aap Assammik arsaanneq Volleybold Sulorarneq Basketball Nerrivimmi arsaararneq Sangusaarneq Ujakkaarneq Aap Aap Tae-Kwon-Do Inuit Games Aap Qajaq Aap Sunngiffimmi ornittagaq Aap Aap Aap Aap Aap Aap Aap Aap Inuusuttuaqqanut klubbi Aap Aap Spejderit Katersugaasivik Sunngiffimmi atuartitsineq Aap Aap Aap Aap Aap Aap Aap Aap Cafét Qimussertartut peqatigiiffiat Sanaaluttarfik Maajimi peqqissuusa Isiginnaartitsineq Tusarnaartitsinerit Aap Paasissutissanik pissarsiffik: Kommuneqarfik Sermersooq, Piorsaanermut Ingerlatsivik, feb. 2012 Qeqertarsuatsiaani aasaattarfeqarlunilu ujakkaarutinik sisorartoqarsinnaavoq. Taakku saniatigut, fritidsklubeqarpoq, inuusuttunut klubbeqarpoq sunngiffimmilu atuartitsisoqartarluni. Aap Aap 31
10.2 Meeqqat inuusuttullu Tabeli 13. Nunaqarfinni meeqqanut inuusuttunullu paaqqinnittarfiit, suliniutit periarfissallu amerlassusaat, 2015 Kapisillit Qeqertarsuatsiaat Arsuk Sermiligaaq Kuummiut Tiilerilaaq Kulusuk Isertoq Atuarfiit 1 1 1 1 1 1 1 1 Meeqqeriviit 0 0 0 0 0 0 0 0 Meeraaqqeriviit 0 0 0 0 0 0 0 0 Init pinnguartarfiit 0 0 0 1 1 1 0 1 Angerlarsimaffimmi ulluunerani paarsisartut 1 0 0 0 0 0 1 0 Meeqerivik meeraaqqerivittalik 0 1 1 0 0 0 0 0 Atuartunut paaqqinnittarfiit 0 0 0 0 0 0 0 0 Sunngiffimmi ornittakkat 0 0 0 0 0 0 0 0 Ornittakkat 0 0 0 0 0 0 0 0 Ulloq unnuarlu paaqqinnittarfiit 0 0 0 0 0 0 0 0 Ilaqutarsiat (inuinnaat immikkullu * * 1 5 3 4 5 0 ilinniarsimasut) Meeqqanut Ilaqutariinnullu 0 0 0 0 0 0 0 0 Sullissiviit Miljøarbejderit 0 0 0 0 0 0 0 0 Paasissutissanik aallaerfik: Isumaginninnermut, Suliffeqarnermut Inuussutissarsiornermullu Ingerlatsivik 2016 Taakkuani atuarfik namminersortoq ataaseq ** Taakkunani namminersortut marluk pisortat ingerlataat ataaseq Meeqqanut inuusuttunullu nunaqarfinni suut neqeroorutaanersut qiviaraanni, Qeqertarsuatsiaani ataatsimik atuarfeqartoq kiisalu ataatsimik meeraaqqeriviutigaluni meeqqeriveqartoq takuneqarsinnaavoq. 10.3 Meeqqat angerlarsimaffiup avataanut inissitat Isumaginninnermut, Suliffeqarnermut Inuussutissarsiornermullu Ingerlatsivik Qeqertarsuatsiaani meeqqat arsaarinnissutigineqartartut amerlassusaat pillugu maannakkut paasissutissanik tunniussisqarsinnaanngikkallarpoq. Meeqqat angerlarsimaffiup avataanut inissinneqartartut, inissiinermut pissutaasut sumullu inissiisarnerit pillugit siunissami paasissutissanik tunniussisinnaanngornissaq sulissutigineqarpoq. 32
10.4 Utoqqarnik isumassuineq Tabeli 14. Utoqqarnik isumassuineq 2015 Kapisillit Qeqertarsuatsiaat Arsuk Sermiligaaq Kuummiut Tiilerilaaq Kulusuk Isertoq Paaqqinniffiit - - - - - - - - Oqilisaassisarfiit - - - - - - - - Utoqqarnut inissiaqarfiit - 10 - - - - - - Angerlarsimaffimmi ikiorteqarneq 3 7 2 8 15 3 9 2 Ulluunerani neqeroorutit - - - - - - - - Paasissutissanik aallaerfik: Isumaginninnermut, Suliffeqarnermut Inuussutissarsiornermullu Ingerlatsivik 2016 Utoqqarnut innarluutilinnullu inissiaqarfiit ISERIT A/S-imit allaffissornikkut ingerlanneqarput. Ininik pineqartunik aamma inissianik inini allerpaani inissisimasunik innersuussinnginnermi suliatigut naliliisoqaqqaartarpoq. Iserit aamma INI inissianik inini allerpaani inissisimasunik innersuussisarput. Innuttaasut ataasiakkaat sumiiffimmi inissiat ataatsimiititaliaannut innersuunneqartarput. Utoqqaat Illuanni/paaqqinniffinni najugallit amerlassusaat Qeqertarsuatsiaani qulinik utoqqarnut inissiaqarpoq. Angerlarsimaffimmi ikiortit arfineq marluupput. Qeqertarsuatsiaani paaqqinnittarfeqanngilaq, oqilisaaveqanngilaq aamma ulluunerani neqerooruteqanngilaq. 10.5 Innarluutilinnik isumassuineq Isumaginninnermut, Suliffeqarnermut Inuussutissarsiornermullu Ingerlatsivik maannakkuugallartoq Arsummi paaqqinnittarfiit neqeroorutillu pillugit kisitsisinik paasissutissanik tunniussaqarsinnaanngikkallarpoq. Qeqertarsuatsiaani innuttaasut innarluutillit ikorfartortitut suliitigisumik angerlarsimaffimmi ikiortitut sulisumik ikiorneqarsinnaapput. Innarluutillit illoqarfinni periarfissarissaarnerupput. Assersuutigalugu Nuummi najugaqatigiiffinnik, ulluunerani neqeroorutinik sannavinnillu illersugaasunik peqarpoq. Tabeli 15. Angerlarsimaffiup avataanut 2016-imi kvartalimi siullermi inissiinerit amerlassusaat Kalaallit Nunaanni angerlarsimaffiup avataanut inissitat Danmarkimi angerlarsimaffiup avataanut inissitat Meeqqat Inersimasut Meeqqat Inersimasut Katillugit Tasiilaq 7 10 1 8 26 Ittoqqortoormiit 2 1 0 1 4 Paamiut 2 2 0 4 8 suliaqarnerit. 9 53 0 28 90 Katillugit 20 66 1 41 128 Paasissutissanik aallerfik: Isumaginninnermut, Suliffeqarnermut Inuussutissarsiornermullu Ingerlatsivik 2016 2016imi kvartalimi siullermi innarluutillit Nuummeersut meeqqat qulingiluat inersimasullu 53it Nunatsinni inissinneqarsimapput. Piffissami tassani meerartaqanngillat, Innarluutillit inersimasut 28 Danmarkimi inissinneqarsimapput. Ilisimaneqanngilaq taakkunannga 33
qassit Qeqertarsuatsiaaneernersut. Kisitsisini takuneqarsinnaanngilaq Qeqertarsuatsiaani pissutsit qanoq innersut. 34
Takussutissiaq 8. Innarluutillit angerlarsimaffiup avataanut inissitat 70 66 60 53 Kal. Nun. Inissitat / Meeqqat 50 Kal. Nun. Inissitat / Inersimasut 40 41 DK-mut inissitat / Meeqqat 30 28 DK-mut inissitat / Inersimasut 20 10 0 20 10 7 8 9 1 4 2 1 2 2 0 1 0 0 1 Tasiilaq Paamiut Katillugit Takussutissiaq 9. Inersimasut innarluutillit aamma arlaatigut innarluutillit 2016-imi ukiup sisamararterutaani amerlassusaat 400 393 350 300 250 200 150 295 Tasiilaq Ittoqqortoormiit Paamiut Nuuk 100 50 57 8 33 Katillugit 0 35
Takussutissiaq 9-mi takuneqarsinnaavoq 2016-imi kvartalimi siullermi Nuummi najugaqartut innarluutillit 295-iusut. Ilisimaneqanngilaq taakkunannga qassit Qeqertarsuatsiaaneernersut. 10.6 Inunnik isumaginninnermi ikiorsiissutit tunniuttakkat Takussutissiaq 10. Qeqertarsuatsiaani juuni 2016-imi sulisinnaasut amerlassusaat tunngavigalugit inunnik isumaginninnermi ikiorsiissutit tunniuttakkat amerlassusaat 1,1% 5,9% 12,4% 4,9% Erninnermi ullormusiat Akitigut ikiorsiissutit Suliffissaaleqisut Siusinaartumik pensionit 75,7% Sulisinnaasut sinneruttut Inuit sulisinnaassuseqartut katillugit 140nik amerlassuseqartuni 2016imi juunimi erninermusiallit marluupput, annertussusileriikkanik ikiorsiissutisisut 11, suliffissaaleqisut 23 aamma siusinaartumik pensionisiallit qulingiluat. Takussutissiaq 10mi takuneqarsinnaavoq, sulisinnaassuseqartuni erninermusiaqartut 1,1%iimiittut, annertussusileriikkamik ikiorsiissutisisut 5,9%imiillutik, suliffissaaleqisut 12,4%imiillutik siusinaartumillu pensionisiaqartut 4,9%imiittut. Sulisinnaasut sinneruttut katillugit 75,7%-iupput. 36
10.7 Suliffissaaleqisut Tabeli 16. Januaari 2015-imi suliffissaaleqisut amerlassusaat oktobari, novembari decembarilu 2015-imi suliffissaaleqisut amerlassusaannut sanilliullugit amerlassusaasa takussutissaat Agguaqatigiisillugu kvartalit Oktobari Novembari Decembari Januaari sisamat. 2015 suliaqarnerit. 909 574 578 584 579 Paamiut 198 116 105 145 122 Tasiilaq 155 204 241 225 223 Ittoqqortoormiit 52 34 35 40 36 Kapisillit 14 12 11 11 11 Qeqertarsuatsiaat 39 8 14 21 14 Arsuk 10 6 4 2 4 Sermiligaaq 8 33 35 46 38 Kuummiut 7 39 46 36 40 Tiilerilaaq 10 10 6 2 6 Kulusuk 31 29 29 24 27 Isertoq 6 4 8 1 4 Katillugit 1421 1063 1108 1109 1.175 Paasissutissanik aallaerfik: Isumaginninnermut, Suliffeqarnermut Inuussutissarsiornermullu Ingerlatsivik 2016 Tabellimi 16imi takuneqarsinnaavoq, Qeqertarsuatsiaani suliffissaaleqisut agguaqatigiissillugu 2015imi kvartalimi kingullermi 14iupput. Tabeli 17. Suliffissaaleqisut 2015-imi kvartalimi kingullermi sulisinnaasut amerlassusaannut sanilliullugit amerlassusaat procentinngorlugit Oktobari Novembari Decembari suliaqarnerit. 4,5 4,6 4,7 Paamiut 11,5 10,0 15,5 Tasiilaq 16,3 18,5 18,0 Ittoqqortoormiit 12,2 16,4 15,3 Kapisillit 2,0 0,0 0,0 Qeqertarsuatsiaat 9,1 9,1 16,8 Arsuk 9,4 6,3 3,1 Sermiligaaq 28,2 31,8 22,7 Kuummiut 20,7 23,2 18,2 Tiilerilaaq 18,0 14,8 4,0 Kulusuk 17,2 23,1 14,2 Isertoq 14,3 14,3 6,1 Paasissutissanik aallaerfik: Isumaginninnermut, Suliffeqarnermut Inuussutissarsiornermullu Ingerlatsivik 2016 Qeqertarsuatsiaani suliffissaaleqisut procentinngorlugu 2015imi qaammatini kingullerni pingasuni qaffariaateqarpoq, tassa decembarimi 2015imi 16,8 %imiippoq. 37
11. Pinerluttarneq Tabeli 18. Paamiuni, Nuummi, Tasiilami Ittoqqoortormiinilu 2015-imi inatsisinik unioqqutitsillutik pinerluttunik eqqartuussisarnerit Toqutsinerit nakuusernikkullu pinerluttuliornerit Paamiut suliaqarnerit. Tasiilaq Ittoqqortoormiit - toqutsineq 0 0 0 1 - toqutseriarneq 0 6 5 0 - piaarinani toqutsineq 0 0 0 0 - nakuuserneq 35 190 26 4 Kinguaassiutitigut kannguttaatsuliornerit - kinguaassiuutitigut pinngitsaaliineq 5 26 13 3 - meeqqamik 15-it inorlugit ukiulimmik atoqateqarsimasut 1 4 4 0 - meeqqamik 18-it inorlugit ukiulimmik tavatsitsinikkut atoqateqarsimasut 0 1 0 0 - arnerisitsineq/anguserisitsineq 0 0 0 0 - kannguttaalliorfiginninneq 4 30 1 2 - kanngunartuliornikkut kannguttaalliorfiginninneq 0 0 0 0 - nammineersinnaanngitsumik kinguaassiutitigut atornerluineq 0 0 0 0 - pornografiit meeqqanut tunngasut 0 1 0 0 - pornografiinik meeqqanut tunngasunik peqarneq 0 0 0 0 Iluanaarniutigalugu pinerluttuliorneq - tillinniarneq 15 213 20 7 - tillinneq 15 249 20 5 - peqquserlunneq, paarititanik peqquserlunnikkut ajunaaruteqartitsineq, 5 71 3 0 piginnaatitaanermi atornerluineq il.il. - niuertarfimmi tillinniarneq 2 349 3 0 - ujajaaneq 0 16 0 0 Aserorterineq 16 205 27 10 Allat piinik tillinneq 1 71 3 3 Pinerluttulerinermi inatsimmik unioqqutitsinerit allat 19 119 5 0 Tabeli qulaaniittoq Politimestereqarfimmeersoq 2015-imuinnaq tunngavoq. Kisitsisit saqqummiunneqartut Kommuneqarfik Sermersuup illoqarfiisa; Paamiuni, Nuummi, Tasiilami Ittoqqortoormiinilu politeeqarfianeersuupput. Kisitsisit toqutsinernut nakuuserlunilu peqquserlunnernut tunngasut naapertorlugit Kommuneqarfik Sermersuumi 2015-imi ataasiaannarluni toqutsisoqarpoq. Toqutsineq Ittoqqortoormiini pivoq. Nakuuserlunili pinerlunnerit suli amerliartorput, tamatumani suliat katillugit 250-iummata. 38
2015-imi kinguaassiutitigut pinerlunnerit katillugit 95-iupput. Tamatumani Nuummiinnaq kinguaassiutitigut pinngitsaaliinerit 26-t, Tasiilami 13-it, Paamiuni pingasut Ittoqqortoormiinilu pingasut nalunaarsorneqarsimapput. Kannguttaalliorfiginninnerit 37-t nalunaarsorneqarsimapput. Kommuneqarfik Sermersuumi 2015-imi iluanaarniutigalugu pinerluttuliornerit 1492-iupput. Tamatumani niuertarfimmi tillinnerit 349-t nalunaarsorneqarsimammata amerlanerpaallutik. 12. Peqqinnissaq 12.1 Peqqinnissaqarfimmi ingerlatat Qeqertarsuatsiaani nunaqarfimmi peqqinnissamut ikiorteqarpoq Pisariaqartitsisoqartillugu nakorsamit, kigutilerisumi imaluunniit napparsimavimmit taava Nuummukaqqaartariaqarpoq. 12.2 Innuttaasut peqqinnerat Periarfissaqarsimanngilaq nunaqarfinnut tunngasunik kisitsisinik pissarsinissaq, Nakorsaaneqarfimmi kisitsisaatit naatsorsorneqartarmata distriktikkaaraluni. Nuummi nunaqarfiinilu kinguaassiutitigut nappaatillit piffissami 2009-2014-imi nalunaarsukkat tunngavigalugit kinguaassiutitigut nappaatit aatsornartut nalunaarsorneqarsimasut tabelimi ataaniittumi takuneqarsinnaapput. Tabellimi kisitsisit kinguaassiutitigut nappaatinut; gonoré, chlamydia aamma syfilisimut kisiat tunngapput. Tabeli 19. Nuummi nunaqarfiinilu kinguaassiutitigut nappaatillit piffissami 2009-2014-imi nalunaarsukkat 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Gonoré 212 208 392 425 431 522 Chlamydia 702 761 1039 1103 958 944 Syfilis 0 0 0 0 1 17 Tabellimi takuneqarsinnaavoq gonorértut 2009miilli marloriaatinngorsimasut. 2009mi 212iupput 2014imilu 522ullutik. Tabellimi aammat takuneqarsinnaavoq, chlamydiartut 2009miit 2012imut amerleriarsimasut 2009mi 702inik amerlassuseqartut 2012imi 1103iullutik. Gonorértut 2013imiilli ikiliallalaarsimapput, 2014imilu katillugit 944pput. 39