Aningaasaqarnermut Siunnersuisoqatigiit 2009-mi Naalakkersuisunit pilersinneqarput unalu siunnersuisoqatigiit nalunaarusiaasa arfineq pingajoraat.

Transkriptio

1 1

2 Aningaasaqarnermut Siunnersuisoqatigiit 2009-mi Naalakkersuisunit pilersinneqarput unalu siunnersuisoqatigiit nalunaarusiaasa arfineq pingajoraat. Aningaasaqarnermut Siunnersuisoqatigiit siulittaasoqarfimmit arfineq pingasunik inuttaqartumit aqunneqarpoq. Siulittaasoqarfimmiipput siulittaasoq, siulittaasup tullia ilaasortallu allat sisamat, tamarmik Naalakkersuisunit toqqarneqartartut. Nalunaarusiap kingulliup tamanut saqqummiunneqarneranilli siulittaasoqarfimmi taarsiisoqarsimanngilaq. Siulittaasoqarfiup saniatigut Aningaasaqarnermut Siunnersuisoqatigiinniipput aamma kattuffinnit soqutigisaqaqatigiinnit ilaasortat, Naalakkersuisut allaffeqarfiat aamma ilisimasartusarfiit. Ilaasortat kattuffinnut ilisimatusarfinnullu sinniisuusut kattuffinnit pineqartunit toqqarneqartarput. Ilaasortat sinneri allat Naalakkersuisunit toqqarneqartarput. Siunnersuisoqatigiinni ilaasortat nalunaarusiap imarisaanut oqaaseqaateqarsinnaapput, kisiannili siulittaasoqarfik kisimi nalunaarusiap inaarutaasumik imarisaata suliarineranut akisussaalluni. Allattoqarfik ilaatigut Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoqarfimmit ilaatigullu Nationalbankimit isumagineqarpoq. Aningaasaqarnermut Siunnersuisoqatigiit suliassaat tassaapput akit aningaasarsiornikkullu pissutsit allanngorarnerannik aamma aningaasatigut ingerlatsinerup atasinnaaneranik ingerlaavartumik nalilersuinissaq. Siulittaasoqarfimmiipput: Siulittaasoq: Torben M. Andersen, PhD. Aarhus Universiteimi nationaløkonomimi professori siusinnerusukkullu Akileraartarnermut Atugarissaarnermullu Ataatsimiititaliarsuarmi siulittaasoq. Piffissami mi Danmarkimi Det Økonomiske Rådimi overvismandiusimavoq, ullumikkullu immikkut ilisimasaqartutut suliaqarluni. Siulittaasup tullia: Ulla Lynge, cand.scient.adm. Ilisimatusarfimmiit Sermersooq Business Councilimi pisortaq, siusinnerusukkullu Namminersornerullutik Oqartussani, Nuup Kummuneani aamma pensionskarsimi SISA-mi sulisimalluni. Siulittaasoqarfimmi ilaasortat allat: Anders Møller Christensen, cand.polit, siusinnerusukkut Danmarks Nationalbankimi pisortap tullia. Kalaallit Nunaata aningaasaqarneranut tunngatillugu ataatsimiititaliami siunnersuisuusumi 1988-imiit 2009-mut ilaasortaasimasoq. Anders Blaabjerg, Naatsorsueqqissaartarfimmi pisortaq aamma cand.oecon.-imi ilinniarsimasoq. Siusinnerusukkut Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoqarfimmik, taamanikkut Aningaasaqarnermut Pisortaqarfimmi atorfeqarsimasoq. Søren Bjerregaard, cand. polit, Danmarks nationabankimi værdipapir- og betalingsbalancestatistikimut pisortaq. Kalaallit Nunaata aningaasaqarneranut tunngatillugu ataatsimiititaliami siunnersuisuusumi ilaasortaasimasoq. Ida Helliesen, civiløkonom, norgemi inuussutissarsiortuni siulersuisunilu sulinernit aqutsinermi annertuunik misilittagaqartoq, tassunga ilanngullugit Norges Bank aamma "Petroleumsfondet". Claire Armstrong, fiskeriøkonomimi PhD. Tromsø Universitettimi professori annertuumillu ilisimatusarnikkut suliaqarsimalluni. Najaaraq Christiansen, cand. scient. adm. Ilisimatusarfimmiit, ukiunilu arlalinni Naatsorsueqqissaartarfimmi sulisimavoq. Aningaasaqarnermut Siunnersuisoqatigiinni ilaasortat: Brian Buus Pedersen, Sulisitsisuni pisortaq Jess G. Berthelsen, SIK-mi siulittaasoq Karl Frederik Danielsen, IMAK-imi siulittaasoq, IMAK-mit, AK-mit, PIP-mit PPK-millu toqqagaq Martin Kviesgaard, Grønlandsbankimi pisortaq, aningaaserivinnillu toqqagaq Suzanne Møller, Ilisimatusarfimmi rektoriugallartoq Lars Geraae, Naatsorsueqqissaartarfimmi allaffimmi pisortaq Pétur Gudmundsson, seniorkonsulent, KANUKOKA Jørgen Isak Olsen, Aalisarnermut Piniarnermullu Naalakkersuisoqarfimmi pisortaq 2

3 Jørn Skov Nielsen, Inuussutissarsiornermut, Suliffeqarnermut, Niuernermut Nukissiuuteqarnermullu Naalakkersuisoqarfimmi pisortaq Nikolai Sten Christensen, Aningaasaqarnermut Naalakkersuisoqarfimmi pisortaq Nalunaarusiaq 21. augst 2017 naammassillugu iluarsaanneqarpoq. Saqqaanik suliarinnittoq: Ivínguak` Stork Høegh Aningaasaqarnermut Siunnersuisooqatigiinnit septembarimi 2017-imi saqqummersinneqartoq. 3

4 Eqikkaaneq Aningaasaqarneq siuariartorpoq imi siuariarneq 7 procentit missarluinnaaniippoq, naallu immikkut ittumik qaffasissusilimmik siuariartorneq attanneqarsinnaanngikkaluartoq, taamaattoq 2017-imi 2018-imilu 3,9 procentimik 2,6 procentimillu pitsaaginartumik siuariartornissaq naatsorsuutigineqarpoq. Aningaasaqarnermi siuariartornermi aalisarnermi pitsaasumik siuariartorneq pingaarnertut patsisaavoq. Raajartassat qaffanneqarput akillu aalaakkaasumik qaffasipput. Peqatigisaanillu sanaartorneq aningaasaqarnikkut siuariartornermut ilapittuivoq. Inuit aningaasanik atuinerat aamma qaffakkiartorpoq. Ingerlatat annertusiartornerat suliffissaqartitsinermik patajaallisitsivoq. Inunnut piginnaasaqalersitsisumik ilinniagalinnut suliffiit amerlapput, inuillu taakku akornanni suliffissaaleqisoqanngingajappoq. Piginnaasaqalersitsisumik ilinniagaqanngitsut akornani suliffissaaleqineq appariarsimagagaluartoq ilinniarnikunut naleqqiullugu suli qaffasippoq. Suliffissaaleqineq taanna suliffeqarnerup aaqqissuusaaneranut tunngasuuvoq, ilinniarsimanngitsunillu sulisussaaleqisoqarmat suliffiit taamaattut ilaat sulisartunik tikisitanik inuttalerneqartariaqartarput. Aningaasaqarnerup pitsaasumik ineriartornera pissutsinut immikkut ittunut tunngasuuvoq, taamaalillunilu aaqqissuussaanermik ajornartorsiutit aaqqinneqarsimanerannik imaluunniit nutaanik inuussutissarsiornikkut periarfissanik ineriartortitsisoqarsimaneranik ersiutaanani. Qeqertarsuatsiaani rubinisiorfeqalerneratigut nunatsinni aatsitassarsiorfeqaqqilerpoq, tamannalu pitsaasuuvoq, taamaattoq taanna aningaasaqarnikkut inissisimanermik allanngortitsisinnaanermik annertussuseqanngilaq. Takornariat tikittartut amerlassusaat aalaakkaasuuvoq. Massakkut inissisimaneq aarlerinaatinik arlalinnik nassataqarpoq. Aalisarnermik pinngitsuuisinnaannginneq taamaalillunilu akit pisassanillu periarfissat ineriartornerannik sunnertianeq annertuvoq. Ukiuni kingulliunerusuni akit pisallu annertussusaat pitsaasumik ineriartorput. Oqaluttuarisaanermilu misilittakkat tamatuma sukkasuumik allanngorsinnaanera takutippaat. Massakkut mittarfinnut, takornariartitsinermi attuumasunut inissianillu sanaartornermut aningaasaliinissamut assigiinngitsunik pilersaaruteqartoqarpoq. Sulisinnaasullu tamangajavimmik sullimmata ingerlatanik taamaattunik pissutsit massakkutut itsillugit aallartitsinerit, aningaasarsiornerup sukkavallaamik ingerlalerneranik tamanna nassataqarsinnaavoq, tamatumalu akit akissarsiallu qaffakkiartupiluulernerat nassatarissavaa. Aaqqissuussaanermik aaqqissuusseqqittoqannginnera aningaasaqarnikkut suli siuariartornerusinnaanermik sakkortuumik aporfissiivoq. Suliffissaqartitsinerup annertusinera atugartuussutsip annertusarnissaanut, inuuniarnikkut atukkat pitsaanerulernissaannut, isertitat naligiinnerulernerinik qulakkeerinermut pisortallu aningaasaqarnerannut pitsanngoriartitsinermut pingaaruteqarluinnartuupput. Massakkut suliffissaqartitsineq suliffinnik amigaateqarnermik unikaallatsinneqarani aaqqissuussaanikkut pissutsinik pingasunit ukuninnga unikaallatsinneqarpoq ilinniartitaanermit, pilerilersitsinermit nuttarsinnaanermillu. Suliffissaaleqinermi ajornartorsiornerit inunni ilinniagaqanngitsuni atuunnerupput, amerlasuullu suliffeqarnissamut aningaasaqarnikkut kajumilissutissaqanngillat taamatullu suliffissaq ornillugu nuuttartut amerlagisassaanatik. Immikkoortuni pingasuni tamani pitsanngorsaanikkut politikikkut suliffissaqartitsinerup qaffannissaa periarfissaavoq sunniutaalu pilertortumik iluaqutigineqalissapput. 4

5 Namminersorlutik Oqartussat kommunillu aningaasaqarnerat pitsaavoq, tamanna pingaarnermik aningaasaqarnikkut siuariarnermik pilersinneqartumit akileraarutitigut isertitat qaffakkiartornerisa kingunerannik pivoq. Akileraarutitigut isertitat amerleriaataat namminersorlutillu oqartussat suliffeqarfissuinit sinneqartoorutit aningaasanut inatsisissatut siunnersuummi Kalaallit Airports A/Simut aningaasaliissutitut immikkoortinneqarput. Ilulissani, Nuummi Qaqortumilu mittarfinnik nutaanik pilersitsinissaq imminermini imminut akilersinnaasutut suliniutaanngilaq, suliniutillu taamaammat mittarfinnik pineqartunik pilersitsinermut atatillugu taarsigassarsinerni erniat taarsersuinernilu aningaasartuutit matussusersinnaanngilai. Taamaammallu suliniut taamaallaat Namminersorlutik Oqartussat aningaasaliinerisigut ingerlanneqarsinnaavoq, tamatumali Namminersorlutik Oqartussat aningaasaqarnerat aarlerinartorsiortinnerulerpaa. Ukiuni ingerlalluarfiusuni, ukiut ingerlanerluffiusut anigorsinnaajumallugit aningaasatigut patajaallisartoqartariaqarpoq. Tamanna Aningaasanut inatsisissatut siunnersuutikkut saqqummiunneqartukkut pinngilaq, taamaammallu aningaasarsiornerup illuata tungaanut saannera Nunatta Karsianut annertuumik ajornartorsiortitsilersinnaavoq. Mittarfiliornerit taamaallaat sanaartornermut attuumanngillat, ingerlatsinermulli aamma attuumassuteqarput. Mittarfiliornissanut pilersaarut tamarmiusoq imminermini imminut akilersinnaannginnerata aamma siunissami ingerlatsinermut tapiissuteqartarnissaq, taamaalillunilu aamma pisortat karsiinut nanertuutaanissaq nassataraa. Politikikkut isummernissamut toqqammavissani mittarfiliornissanut pilersaarutini suliniutip ataatsimut inuiaqatigiit aningaasaqarnerannut sunniutissanut atatillugu misissueqqissaarnernik peqannginnera ajornakusoornartuuvoq. Pisortat aningaasaqarnerisa attanneqarsinnaasussianut ajornartorsiutit aaqqiivigineqanngillat mut Aningaasanut inatsisissatut siunnersuummi Napatitsinermut siuariartornissamullu pilersaarut naliliivigineqarpoq, tassanilu misissueqqissaarnerit pilersaarutaasut, sulili aallartinneqarsimanngitsut, immikkoortuni suliniutissat piareersaarsiorfigisaat kiisalu siunnersuutit akuerineqartut oqaatigineqarput. Takussutissiami misissueqqissaarnissanut piareersaasiornissanullu suliassat annertuut saqqummiunneqarput, taakkunanngali ikittuinnaat ingerlanneqarnerat oqaatigineqartariaqarpoq. Pilersaarutip killiffianik oqallinnermi pilersaarummut tamarmut pingaarutilimmik toqqammaviusumut, pilersaarummut iluanaarutissatut piumasaqaatinik oqallisiginninnginneq malunnarpoq. Immikkoortuni aalajangersimasuni marlussunni utoqqalinermi siusinaartumillu pensionisiani kiisalu meeqqanut akilersuutinut ineqarnermullu tapiissutini siunnersuutinik akuersititsillunilu siunnersuutinik saqqummiussisoqarpoq. Aaqqissuusseqqinnerni taakkunani tamani ikiorsiissutit qaffanneqarput, taamaalillunilu aningaasalersuinissamut piumasaqaatit suli annertunerulersinneqarlutik. Siunnersuutit politikikkut pingaarnersiuinermik takutitsisuupput, aaqqissuusseqqinnerilli aningaasartuutinik nassataqartut aaqqissuusseqqinnernik aningaasalersuinermi ajornartorsiutinik aaqqiisunit ingerlalluarnerusut maluginiarneqarpoq. Tamanna attasisinnaanermut ajornartorsiutit suli pingaarutilimmik iliuuseqarfiginiarlugit iliortoqannginneratigut, Attassisinnaanermut Siuariartornissamullu pilersaarutip tutsuiginassusaanik apeqqusiivoq. Attassisinnaanermut siuariartornissamullu pilersaarutip nalilernerani ajornartorsiutit pisariulluinnartut amerlasuut isummerfigineqartariaqarnerat aamma ilaatinneqartariaqarpoq. Taakku tamarmik eqqarsarluarnissamik oqallilluarnissamillu pisariaqartitsipput. Piffissap sivikitsup 5

6 ingerlanerani immikkoortuni amerlasuuni aaqqissuusseqqinnissamik pisariaqartitsinermigut, pilersaarut politikikkut sulerulunnermik pilersitsisoq. Tamatuma piviusunngortinnissaa ajornakusoorpoq, taamaaliornermilu aalajangiipallannissanut, sangujoraartumik ingerlatsinissamut kiisalu siunissami aningaasaqarnikkut politikkimut tunngasumik nalorninermik pilersitsisinnaanera aarlerinaateqarpoq. Immikkoortunik pingaarutilinnik arlaqanngitsunik aaqqissuuteqqitassanik toqqaaneq, soorlu ilinniartitaaneq suliffeqarnerlu, naapertuunnerpaajussapput, taakkunalilu anguniagassanik siuariartornissaat qulakkeerniarlugu qanimut malinnaavigineqartussanik aalajangersaasoqassaaq. Kingorna immikkoortut allat aaqqissuuteqqinneqarsinnaasut taamatut aamma ingerlanneqarsinnaapput. Tassani ilinniartitaanermut politiki assersuutigineqarsinnaavoq, tassani tunngaviusumik ajornartorsiutaasut ilisimaarilluarneqarput nalunaarusianilu arlalinni eqqartorneqareerlutik. Aningaasanut inatsisissatut siunnersuummi ilinniartitaanermik aaqqissuussinermik ataqatigiinnerusumik peqalernissamik aalajangernerit aaqqissuusseqqinnernik utaqqinneqassasut siunniunneqarpoq. Piareersaasiorluni sulinerit siusinnerpaamik 2019-imi naammassineqarsimassapput, taamaalillunilu politikikkut aalajangernerit aatsaat 2020-imi imiluunniit pisinnaassallutik. Tamanna ajornartorsiutit ilisimaarilluarneqartut pingaarutillillu eqqarsaatigissagaanni sivisuvoq, ingammik meeqqat atuarfiannut atatillugu. Suliat sivisuumik taamatut ingerlanneqarneranni, ilinniartitaanerni inuusuttut ukioqatigiiaat amerlanerit annaaneqartarnerannik akeqarpoq. Ilinniartitaanermut immikkoortumi siuariartornissamut killiliisuusut, ilinniarfiit aaqqissuunneqarnerisa annertuumik aaqqissuusseqqinnissaannik pisariaqartitsinngillat. Tamatuma ilinniartitaanermik aaqqissuussinermi ajornartorsiutaaneruneratut taanissaanut toqqammavissaqanngilaq. Meeqqat atuarfianni ilinniagassat tunngaviusumik ajornartorsiutaanerpaajupput, taamaalillunilu soraarummeernermi angusaqarluarsinnaanermut aammalu ilinniarfinnut ingerlaqqinnissamut aallaaviulluarsinnaanerannik periarfissanut. Tamanna nalunaarusiamut uunga atugassatut meeqqat atuarfianni atuartut akornanni fagini piginnaasanut atatillugu misissueqqissaarnerni nutaanik erseqqissorujussuarmik takutinneqarpoq. Meeqqat atuarfiannit ukioqatigiit anisartunit amerlasuut inuusuttut ilinniarfiinik naammassinninnissamut ilinniakkamikkut toqqammavissaqarneq ajornerat ilisimaarilluarneqarpoq. Atuartut ataasiakkaat atuarnermik ingerlaneranni sulisarnerat aalaakkaasorujussuuvoq. Atuartoq 3. klassimi angusaqarluartoq amerlanertigut aamma soraarummeernermini angusarissaassaaq ilinniarnermillu aallartitsilluni. Atuartunulli 3. klassimi pitsaanngitsumik angusaqartunut pissutsit allaanerupput. Tamatuma meeqqat atuarfianni atuartut ilikkarniarnerisa kivinnissaannut suliniuteqajaartarnerup, atuartut ataasiakkaat ilikkarniarnissamut periarfissaannut piumassusaannullu aporfiit aassigiinngitsut annikillisinneqarnissaasa pingaarutaa erseqqissumik takutippaa. Ajornartorsiutit taakku ullumikkornit pitsaanerusumik aaqqinneqanngippata, ilikkagaqarniarnikkut ajornartorsiutit piujuassapput, taakkulu meeqqat atuarfiannik qimatsereernerup kingorna aaqqikkuminaatsuusussaapput. Tamanna aamma ilinniartitaanermik aaqqissuussinerup aaqqissuuteqqinneqarnerani aamma atuutissaaq. Ajornartorsiutit taakku iliuuseqarfiginissaat kiisalu immikkoortumi toqqammavigisat pitsanngorsarniarlugit angajoqqaat, ilinniartitsisut politikerillu suleqatigiinnerisa qulakkeernissaat unammilligassat annerpaartaraat. 6

7 Naak ukiuni kingullerni aalisarnermi ineriartorneq pitsaagaluartoq, taamaattoq ineriartornermi periutsit ajornakusoornartut arlaqarput, qajannassuserlu annertulluni. Inuussutissarsiut niuerfiit ineriartornerannit, peqassutsini pissutsinit politikikkullu nalornissutinik atugaqarfiuvoq. Naalakkersuisut 2017-imi aggustusimi aalisarnermut inatsisissatut siunnersuut nutaaq tusarniaassutigalugu saqqummiuppaat. Naligiinnginneruleriartornerup annikinnerulersinneqarnissaa suliffissanillu qulakeerinissaq kiisalu aalisartut amerlanerit inuiaqatigiinnit pigineqartunit pisuussutinit sinneqartoorutinik pilersinneqartunit annerusumik pissarsiaqarnissaat inatsisissatut siunnersuummi siunertarineqarpoq. Inatsisissatut siunnersuummi raajarniarneq qitiusumik inissisimavoq. Inatsisissatut siunnersuutip nassuiaataani siunnersuut pisortat aningaasaqarnerannut inuiaqatigiinnilu ingerlatanut pitsaanngitsumik annertuumik kinguneqassasoq allassimavoq. Siunissami qaninnerusumi suliffissaqartitsinikkut pitsaasumik kinguneqassaaq, ungasinnerusorli isigalugu sunniuteqassanani. Sunniutit annikilliartussapput sulisinnaasullu aalisarnermik inuussutissarsiornermut pituttorneqassapput, tamatumalu immikkoortuni allani atugarissaarnerulernissamut inussutissarsiornikkullu ineriartornissamut periarfissat kigaalisassavai. Aningaasaqarnermut Siunnersuisooqatigiit sunniutinut naliliutit taakku sammivii isumaqatigaat. Taamaattoq annertussutsit taaneqartut nalilissallugit toqqammavissaalatsipput, toqqammavigisammi, naatsorsueriaatsit il.il. erseqqinnerusumik nassuiarneqanngimmata. Naak siunnersuummi isertitatigut naligiinnerulernissap qulakkeernissaa pingaarnertut siunertaagaluartoq, taamaattoq isertitat agguarneqarnerannut sunniutinik nalilersuutinik nassuiaatit imaqanngillat. Siunnersuutip annertuumik sunniuteqartussaanera pissutigalugu, politikikkut oqallinnissamut toqqammavigineqartussamik sukumiisumik kinguneqatissatut nalilersuutinik saqqummiussisoqannginnera naammaginanngilaq. Nalornineq annikinnerulersinniarlugu malittarisassanik erseqqissunik peqarnissaq taakkulu ersarissumik aqunneqarnissaat pingaaruteqarpoq. Siunnersuut saqqummiunneqartoq arlalinnik patsiseqartumik nalorninermik annertuumik pilersitsissaaq. Siunnersuut siunissami aalisarnermit unitsitsinermi pisassallu agguaateqqinneqarnissaannut malittarisassanik imannginnermigut tamakkiisuunngilaq. Ilusilersorneqarnera apeqqutaalluni pineqartumi akuusut siunissami nalorninartumik inissisimassapput. Pisassiissutinik pissaqarnissaq taakkulu utertinneqarsinnaanerat qularnaagaassanngilaq, taamatuttaaq malittarisassat allanngortinneqarumaarnerat ilisimaneqarsinnaanani. Tamanna arlalitsigut kinguneqaateqassaaq. Nalorninerup aalisarnermi aningaasaliinerit sunnissavai, akuulersunullu nutaanut aallartinniarneq ajornarnerulersissallugu. Taarsigassarsisitsisartut pisassiissutit utertinneqarsinnaanerannik aarleqquteqassapput. Taamaammat siunnersuut aningaasaliinernut, nammassisaqarluarsinnaanermut imaanilu uumassusilinnit inuiaqatigiit annertunerpaamik pissarsinissaannut qulakkeerisuunngilaq. Malittarisassat allanngorsinnaanerannik nalorninerit inuussutissarsiutit ineriartornerannut pitsaanngitsumik sunniuteqartarpoq, taamaattoqarneranimi malittarisassat il.il. aalaakkaasuunerat tutsuiginassusaallu apeqquserneqartarmat. Aalisarnermi pisuussutit pilersinneqartut nalingisa pitsaanerusumik agguaanneqarnissaasa qulakkeerneqarnissaat siunertaavoq. Pisuussutinik iluaquteqarnermi akitsuut imaani pisuussutinik atuinermi pisuussutit inuiaqatigiinnut tamanut iluaqutissanngortitsilluni qulakkeerinnissutitut sakkutsialaavoq. Kalaallit Nunaat maligassiuisuunermigut tamatumanilu misilittagaqarluarnermigut aaqqissuussinerup pisuussutinillu iluaquteqarnermi akitsuusersuinerup annertussusaa, 7

8 inuiaqatigiinnut sapinngisamik annertunerpaamik iluanaarutissiisussanngorlugu eqqarsaatersuutiginissaa naapertuunnerpaassaaq. Siunnersuut saqqummiunneqartut inunnut aalajangersimasunut pisassiissutissanik akuersissutinik nutaanik tunineqartunut isertitatigut siuariartitsissaaq, taamatulli agguaasseqqinneq aalajangersimasumik siunnerfeqassanngilaq kiallu taamatut periarfissinneqarneranut tunngatillugu makitsinertullusooq issalluni. Peqatigisaanik akileraarutitigut akitsuutitigullu iluanaarutissat annikinnerulissapput, inuiaqatigiillu sinnerinut akileraarutit akitsuutilluunniit qaffannerisigut pisortalluunniit aningaasartuutitigut sipaaruteqarnerisigut pitsaanngitsunik kinguneqassalluni. Taamaalillunilu siunnersuutip naligiinnginnermut annikillisaaqataasinnaassusaa erseqqivinngilaq. 8

9 Kapitali 1 Aningaasarsiornikkut pissutsit allanngorarneranni ilimagisat 2016 aningaasaqarneq eqqarsaatigalugu ukiuuvoq nalinginnaanngitsumik pitsaalluinnartuusoq. Aningaasaqarnerup siuariarnera annertuvoq, tassa akit qaffakkiartornerannut nalimmassarlugu 7 procentiulluni. Raajat pisarineqartut annertuumik amerleriaateqarput, aalisakkallu qaleruallillu akii 2015-imi qaffasissusaanniiginnarput. Peqatigisaanillu eqqussukkat akii appariartorput, minnerunngitsumik nukissamut tunngasut, taamaalillunilu paarlaateqatigiinneq pitsanngoriaateqarluni. Inuinnaat pisiortornerat sanaartornermilu aningaasaliinerit siuariarnermut ilapittuipput imi siuariarneq suli qaffasippoq, 2016-imulli sanilliulluni appasinnerulluni. Siuariarneq raajartassat pisarineqartussatut ilimagineqartut suli qaffariarnerunerannik, sanaartornikkut aningaasaliissutit qaffariarnerannik kiisalu inuinnaat pisiortornerisa qaffariarnerannik patsiseqarpoq, taakkulu saniatigut aatsitassanik piaasoqaqqilernera annikitsumik sunniuteqarpoq imi aningaasaqarneq 2 procentimik qaffariassasoq naatsorsuutigineqarpoq. Aatsitassanik qallorneqartunik avammut tunisinerup siuariarneq annertusassavaa. Mittarfinnillu suliniutit ilaasa aallartinneqarnissaat aamma ilimagineqarsinnaavoq. Takussutissiaq 1.1: Pilersuinerup oqimaaqatigiissinnera, ukiumut piviusumik siuariarneq pct.- nngorlugu 2015-imi TAN ilai Prognose Inuinnaat pisiortornerat 43,7-1,3-2,3-1,7 2,1 4,6 2,4 1,9 Pisortat atuinerat 49,5 0,6 2,4-0,8-1,9 0,7 0,7 0,4 Tamakkiisumik aningaasaliinerit katillugit 25,3-40,1-21,1-24,0 11,7 3,0 8,0 12,9 Nioqqutissanik kiffartuussinernillu avammut niuerneq 32,1-2,0 3,5-6,3-10,9 10,4 7,8 4,1 Inaarutaasumik atuineq katillugu 150,5-13,8-4,1-6,5-0,7 4,0 3,9 3,9 Nioqqutissanik kiffartuussinernillu eqqussuineq 50,5-29,8-5,7-15,6-5,2-1,5 3,8 6,6 Bruttonationalprodukt 100 1,5-3,0-0,8 1,7 6,9 3,9 2,6 Nass.: kisitsisit inaarutaasut; Kisitsisaatigineqarallartut; Aningaasaqarnermut Siunnersuisooqatigiit missingiinerat. Aningaasaqarnerup siuariarnerani kisitsimmi akit qaffakkiartornerat ilaatinneqanngilaq. Issuaaffik: Naatsorsueqqissaartarfik namminerlu naatsorsukkat Pitsaasumik ineriartornerup inuussutissarsiutit ikittuinnaanerannik sulisinnaasullu ilinniarsimassusaata appasinneranik aaqqissuussaanikkut iluarsineqanngitsunik suli annertuumik ajornartorsiuteqartoqarnera toqqorsinnaanngilaa. Aalisakkat qaleruallillu akiisa pitsaanngitsumik ineriartornerat annertuumik aningaasarsiornikkut ajornartorsiulernermik pilersitsissaaq. Aalisarneqartartunillu pingaarnernik pisat appariarnerat aamma taamatut kinguneqassaaq. Annertussutsit aamma/imaluunniit akit piffissamit piffissamut nikerartarnerat aalisarnerup avissaartinneqarsinnaanngitsumik ilagaa. Suli pitsaasup tungaanut nikeriartoqarsinnaanera 9

10 neriuutigineqarsinnaavoq, massakkulli inissisimaffimmit nikeriarneq appariarnerujumaartoq ilimanarneruvoq. Siammasinnerusumik inuussutissarsiutitigut toqqammaveqarneq aalisarnerup allanngornerata aningaasaqarnermut ataatsimoortumut sunniisarneranut pinaveersimatitsissutitut qularnaannersaavoq. Peqatigisaanillu tamanna atugarissaarnerunermik kinguneqassaaq. 10

11 1.1. Aalisarneq Aalisarneq ukiuni kingullerni ingerlalluarpoq. Aalisarneqartunut pingasunut pingaarnernut, raajanut, qaleralinnut saarullinnullu akit avammut tunineqarnerisa nalingat 2015-imi 2014-imut sanilliullugu 25 procentimik qaffasinneruvoq. Akit pitsaasumik qaffasissuseqarnerat 2016-imi qaammatit pingasukkaani nikeralaarpoq, takuuk titartagaq imi qaammatini pingasuni siullerni akit agguaqatigiissillugu 5 procentimik apparput. Qalerallit akii agguaqatigiissitsinermit annertunerusumik apparput, saarulliilli akii qaffallutik. Titartagaq 1.1 Aalisakkat qaleruallillu agguaqatigiissillugit akii Indeks 2010 = Saarullik Qaleralik Raajat Nass.: 2017-imi qaammatit pingasut siulliit kingullertut nalunaarsorneqarput Issuaaffik: Naatsorsueqqissaartarfik 2016-imi aalisarnermi pisat annertuumik amerleriaateqarput, takuuk titartagaq 1.2. Tamanna ingammik raajanut sarullinnullu tunngatillugu, aammali qaleralinniarneq avaleraarsartoorniarnerlu siuariarfiupput, peqatigisaanillu ammassassuartat sunniuteqaleriartorput imi aalisariutit nunatsinni angerlarsimaffeqartut raajat tonsit sinnilaarlugit annertussusillit pisaraat, tamanna 2015-imit 18 procentimik siuariarneruvoq. Taamaalilluni ukiuni arlalinni pisat annikilliartornerat allanngortinneqarpoq, 2017-imilu suli siuariartoqarnissaa ilimagineqarpoq. Pisassat qaffanneqarput Pinngortitaleriffiullu siunnersuineratut tonsiullutik imut siunnersuineq aamma taamaappoq. Raajartassanik politikerit aalajangersaasarnerat annertunertigut biologit siunnersuinerannik malinnippoq, pisassalli ukiumit ukiumut nikerarneri annertuallaartinnaveersaarneqartarput, takuuk kapitali 4. Raajalli avammut tunisani pingaarnerpaammata, qaffasinnerisa akillu qaffasinnerat aningaasaqarnermut tamarmut sunniuppoq, soorunalimi raajarniarnermi peqataasunut annertunerusumik imili qaammatini siullerni pisat ukiup siuliani pisanit appasinnerupput, tamannalu ukiorlunneranik patsiseqarneruvoq. 11

12 Titartagaq 1.2 Kalaallit Nunaanni aalisartut aamma angallatit Kalaallit Nunaata imartaani pisaat Tons Issuaaffik: Naatsorsueqqissaartarfik. Qaleralik Raajat Saarullik Avaleraasartoq 2016-imi qaleralittat 12 procentimik qaffapput. Tamanna sinerissap qanittuani aalisarnermi pisassat annertuumik qaffanneqarnerannik patsiseqarpoq, annertussutsillu qaffariarnerat ukiup siulianut sanilliullugu 20 procent sinnerlugu annertussuseqarpoq. Qaffariaat 2014-imut, ukiuunerani aalisarneq 2015-imisulli ajornakusoortiginnginneranut, sanilliullugu 13 procentiuvoq imi avataasiorluni qaleralittat taakkunannga pisat tamarmiusut 20 procentii inorlugit annertussuseqarput imi sinerissap qanittuani qaleralinniarneq aallartinnerluppoq: Ukiup qaammataani siullerni annertuumik kinguariartoqarpoq, tamannalu ukiorlunnerata kinguneratut paasineqarsinnaavoq, taamaattoq appariarneq qaammatini kingullerni naatsorsoqqissaakkani aamma takuneqarsinnaavoq. Taamaammat 2017 tamakkerlugu annertussutsit appariarnissaat ilimagineqartariaqarpoq. Taamaattoq avataasiorluni qaleralittat qaammatini pingasuni siullerni ukiup siulianut sanilliullugu qaffatsiarput. Avataasiorluni qaleralinniarneq MSC-mik meqqilerneqarpoq. Pinngortitaleriffiup sinerissap qanittuani aalisarnerup annertussusaa aarlerigivaa. Pisassat politikerinit aalajangerneqartut Pinngortitaleriffiup innersuussutaanit annertunerungaatsiarput, takuuk kapitali 4. Peqatigisaanik aalisarneq killilersorneqartutut oqaatigineqarsinnaanngilaq, akuttunngitsunimmi pisassat nungunneqartillugit ilaneqartarput. Taamattaaq piffiit pisassanik killilersuiffiusut qanittuini piffinni killeqanngitsumik aalisarnernik ingerlatsisoqarpoq. Pinngortitaleriffiup qalerallit pisarineqartut milliartuinnavinnerat erseqqissaatigaa, tamannalu pisarineqartut ukiukilliartornerattut paasineqassaaq. Sinerissap qanittuani qalerallit ikileriarnerisa avataasiorluni aalisarnerup patajaassusaaa sunnissanngilaa imi saarulliit pisarineqartut 25 procentimik qaffapput. Tamanna ukiut siuliinit annikinnerusumik qaffariarneruvoq. Taakkuli 2012-imit sisamariaatingajammik annertussuseqarput. Pinngortitaleriffiup aalisartoqarpallaarnissaa aarleqqutigaa, taamaalillunilu avataani suffisussanik inerittoqanngitsuussaaq. 12

13 1.2. Takornariartitsineq Ukiuni kingulliunerusuni takornariartitsinerup ineriartornera siusinnerusukkut naatsorsuutigisamit annikinneruvoq. Tamanna umiarsuarnik takornariartaatinik takornariani immikkut malunnarpoq. Ilaasartut 2011-mit 2014-imut misinnartumik ikileriarput. Tamanna ilaasunut akitsuutaasimasup 750 kr-ip umiarsualivimmiinnermut akitsuummik Islandimi Svalbardimilu akiliutigineqartartup annertoqataanik unammillersinnaasumik annertussusilimmik taarserneqarneranik kinguneqarpoq imi umiarsuarnik takorniariartaatinik ilaasut 20 procentinik amerlanerusunik siuariarput, siuariarnerli 2016 ilanngullugu pinngilaq, 2016-imimi appariatsiartoqarpoq, takuuk titartagaq 1.3. Appariaat imaani sillimaniarnermi malittarisassat sukaterneqarneranik, umiarsuit takornariartaatit minnerpaat eqqaassanngikkaanni ilisimasortaqarnissamik piumasaqartut atulersinneqarnerisa kingunerisinnaavaat imili hotelini unnuisartut misinnartumik amerleriarput, 10 procentili sinnilaarlugu siuariarneq nunani allaneersut amerlasuusaasa (qallunaat ilanngullugit) taamaaginnarlutik nunatsinneersut hotelini unnuisartut qaffarujussuarneranit pivoq. Nunatsinneersut nunanut allanut takornariarnatik nunatsinnut nammineq akilikkaminnik takornariartillugit, taakku soorunami nunami allamiutulli pingaaruteqartigipput. Nunatta avammut aningaasarsiorneranik naatsorsuinermi nunani allamiut takornariartitsinermit isertitatut naatsorsuunneqassapput, kalaallillu nunani allani feeriarnissamut taarsiullugu Kalaallit Nunaanni feeriarnerat takornariarnernut aningaasartuutikinnerunertut ersissaaq. Ukiup affaani siullermi hotelimi unnuisut ukiup siulianut sanilliullugu aamma 10 procentinik qaffasinnerupput, qaffariaatillu annertunersaa suli nunatsinneersut unnuinerannik patsiseqarpoq. Nunarput qimallugu timmisartumut ilaasut ukiuni arlalinni it missaanniipput, 2016-imili 10 procentimik amerleriarput imi ilaasut nuna najutaqarfiat aallaavigalugu agguarneqartalerput, ilaasulli sumi nunami najugaqarnerinik nalunaarsorneqanngitsut nikerarnerat ima annertutigaaq, allaat naatsorsoqqissaakkat takornariat suminngaanneernerinik misissuinissamut atorneqarsinnaasutut suli pitsaassuseqarnatik imi qaammatit pingasukkaani marlunni siullerni ilaasut 2016-imut sanilliullutik 6 procentinik ikinnerupput imi qaffariaatip annertunersaat Arctic Winter Gamesimi, Nuummi 2016-mi marsimi ingerlanneqartumi peqataasuneersuunerat il.il. ilimanarpoq. 13

14 Titartagaq 1.3 Takornariat Antal personer Issuaaffik: Grønlands Statistik. Hotelini unnuisartut nunatsinneersut Hotelini unnuisartut nunani allaneersut Umiarsuarnik takornariartaatinik ilaasut Naalakkersuisut takornariartitsinermik inuussutissarsiornerup patajaallisarnissaa anguniagaraat. Tamanna ilaatigut 2016-imi upernaakkut nunatsinni takornariaqarneq pillugu immikkoortumut pilersaarutikkut ukiullu ingerlanerani kingusinnerusukkut namminersorlutik oqartussanit tamakkiisumik pigineqartumik Kalaallit Airports A/S-imik pilersitsinikkut takutinneqarpoq, aamma takuuk kapitali 2. Suliffeqarfiup Qaqortumi, Nuummi Ilulissanilu mittarfinnik nutaanik tallisanilluunniit pilersaarutaasunik sanaartorluni, piginnittuullunilu ingerlatsisuussaaq. Suliffeqarfinnut taakkununnga aningaasaliinerit saniatigut Tasiilami Ittoqqortoormiinilu mittarfinnik sanaartornissamik pilersaaruteqartoqarpoq Aatsitassanik qalluineq 2017-imi upernaakkut LNS Greenland Gems nunaqarfiup Qeqertarsuatsiaat eqqaani rubininik safirinillu qalluilluni aallartippoq. Qalluinerup 2016-imi aallartinnissaa naatsorsuutigineqarsimagaluarpoq, qalluisinnaanermulli akuersissummik piginnittoq siulleq, True North Gems Greenland, 2016-imi ukiakkut akiliisinnaajunnaarpoq, kingornalu ingerlatsisuulersup suliniut tiguaa 2017-imilu ukiup affaani siullermi qalluineq aallartillugu. Ingerlatami inuit 80-it missaat sulisorineqartussatut naatsorsuutigineqarput. Taamaalillunilu kujataani kuultisiorfiup 2013-imi matunerata kingorna uninngasoqareersoq aatsitassanik qalluisoqaqqilerpoq. Suliniut alla rubiinisiornermik ingerlatatulli qalluinerup nalaani suliffissaqartitsisussaq, Hudson Greenlandip Kangerlussuup eqqaani anorthositimik suliniutaa, ukiup matuma ingerlanerani 14

15 aallartittussatut naatsorsuutigineqarsimagaluarpoq, suliffeqarfiulli 2017-imi aasaanerani tamatuma 2018-imut kinguartinneqarnera nalunaarutigaa. Kalaallit Nunaata avannaarsuani Citronen Fjordimi zinkimik aqerlumillu qalluinissaq aamma akuersissutigineqarpoq, suliniutilli qaqugu aallartikkumaarnissaa suli erseqqissumik ilisimaneqanngilaq. Matumani suliniut ingerlalernermini 500 missaannik suliffissaqartitsisussaq pineqarpoq. Kujataani aatsitassanik qaqutigoortunik qalluinissamut tunngasunik marlunnik siuarsimalluartunik suliniuteqartoqarpoq. Sunniutip aappaa, Narsap qanittuaniittoq, qalluinermi uranimik piiaanngitsoorsinnaanngitsuuvoq. Aatsitassanik uranimik akulinnik avammut niuernermi atugassarititat Naalakkersuisut qallunaallu naalakkersuisuisa akornanni isumaqatigiissutigineqarpoq. Suliniutinulli qalluinissamik akuersissutit suli naammassineqanngillat missaani uuliasiornermik annertuumik ingerlataqarnerup kingorna, aatsitassarsiornermut aningaasartuutit appariartorsimapput, takuuk titartagaq imili annikitsumik qaffariartoqaqqippoq, taamaalillunilu immaqa siunissami aatsitassanik ujarlerneq inuiaqatigiinni ingerlatanut pingaarutilinnut ilapittuisinnaavoq. Titartagaq 1.4 Uuliamik aatsitassanillu ujaasinernut aningaasartuutit, Mio. kr Nass.: kisitsit inaarutaasumik kisitsisaapput kisitsisaatigineqarallartuupput. Issuaaffik: Naatsorsueqqissaartarfik. Nunarsuarmili aatsitassat akii aatsitassarsiornernik ingerlatsinerit annertuumik siuariarumaarnerannik ilimanarsisitsinngillat. Taamaalilluni IMF-ip saviminissat akiinut takussutissiivia 2016-imi qaffariareerluni 2017-imi appariarpoq, takuuk titartagaq 1.5. IMF-ip isumaa naapertorlugu tamanna Kiinamiut saviminissanik atorfissaqartitsinerisa annertunnginnerannik patsiseqarneruvoq, tamannalu siunissami piffissami sivisunerusumi atuutissaaq. Pissutsilli 15

16 assigiinngillat. Suliffeqarfinni aatsitassarsiornermut atortunik pilersuisuni aktiaatit nalingi pitsaasumik ineriartorput. Titartagaq 1.5 Saviminissat akiinik IMF's takussutissiaa, Indeks, 2005 = Nass:Kanngussap, aluminiup, saviminissap, tinip, nikkelip, zinkip, aqerlup uranillu akiinik takussutisiaq. Takutitaq kingulleq juni meersuuvoq. Issuaaffik: IMF Primary Commodity Price System 1.4. Aningaasaliinerit Nalinginnaasumik Namminersorlutik Oqartussat Sanaartornermut Iluarsartuussisarnermullu Aningaasaateqarfimmit tigusilluni aningaasaliineri, ataatsimut sanaartornermut aningasaliissutit annertunersarisarpaat. Aningasaliisut allat akuliunnerat peqatigalugu, Namminersorlutik Oqartussat aningasaliinitik suliffeqarfiutitik aqqutigalugit annertunerujartortumik ingerlappaat, taamaalillunilu Sanaartornermut Iluarsartuussisarnermullu Aningasaateqarfimmit atuinerit appariartorput. Nuna tamakkerlugu naatsorsuutit naapertorlugit 2014-imi taakkunannga atuinerit sanaartukkanit tamarmiusunit 20 procentit sinnilaaginnarlugit annertussuseqarput, 2011-mili 2012-imilu 40 procentit missarluinnaaniissimapput imi Sanaartornermut Iluarsartuussisarnermullu Aningaasaateqarfimmit atuinerit 2014-imisulli appasitsigisumut appariarput, takuuk titartagaq 1.6. Taamaakkaluartorli ataatsimut sanaartornermut aningaasaliissutit ilaatigut namminersorlutik oqartussat suliffeqarfissuaataata Sikuki Nuuk Harbour A/S-ip Nuummi containerersorluni umiarsualivimmik nutaamik sanaartornerata kiisalu qallunaat naalagaaffiata Nuummi matoqqasumik parnaarussiviliornerata kingunerisaanik qaffariarnerat naliliutaavoq. Sanaartortitsisuusinnaasut sanaartukkanik aallartitsiniarnermik ajornakusooruteqarlutik oqariartuutigaat, tamannalu sanaartornermi naammassisinnaasanik atuinerup qaffasissumiinneranik takussutissaavoq. Taamaammat sanaartukkanik annertuunik aallartitsinerit, soorlu mittarfinnik sanaartornerit, pissutsit massakkutut inneranni amikkittoortitsilersinnaapput akillu qaffakkiartulernerannik kinguneqarlutik. 16

17 Titartagaq 1.6 Sanaartornermut Iluarsartuussisarnermullu Aningaasaateqarfimmit akiliinerit, Mio. kr Nass.: Qaammatit aqqaneq marluk ingerlanerani atuinerit inernerat. Ilanngussat kingulliit marts 2017-imeersuupput. Issuaaffik: Naatsorsueqqissaartarfik Kalaallit Nunaanni aningaasanik taarsigassarsisitsisarfiit atukkiussaat aallaavigalugit naliliinerni, nammineq inissiaatinik sanaartorneq annikitsuinnaavoq, takuuk titartagaq 1.7. Nammineq inissiaatinut ataatsimut taarsigassiissutit taamaaginnangajapput, taamaalillunilu taarsigassarsisitsinerit nutaat, taarsigassarsiatoqqanik taarsersuinerit annertoqqatigaat. Nammineq inissiaatinik sanaartornerit killeqarnerat 2017-imi taamaaginnassasoq naatsorsuutigineqarpoq. Aningaasanik taarsigassarsisitsisarfinnit ataatsimut taarsigassarsiat qaffariarnerat, inissiani attartortitassatut sanaartukkani aningaaserivinni taarsigassarsiat aningaasanik taarsigassarsisitsisarfinnut nuunneqarnerinik patsiseqarneruvoq. Tele Greenlandip søkabelip avannamut Maniitsumut, Sisimiunut Aasiannullu tallineqarnissaa kiisalu Qeqertarsuup tunuani sakkortusaaviit pitsanngorsarnissaat taamatullu Uummannamit Upernavimmut sakkortusaaviit amerlinissaat aalajangiuppaa. Aningaasaliinerit taakku imiunerusoq pinissaat ilimagineqarpoq. Aalisarnerup ingerlalluarnera aalisariutini assigiinngitsuni tamani atortunillu annertunerusumik aningaasaliinernik nassataqarpoq. Tamanna suli nunanut allanut niuernermi naatsorsoqqissaakkani takuneqarsinnaanngilaq, ingerlatanullu sunniuteqassanani, amerlanerimmi avataanit eqqussorneqartuummata. Tamatuma aalisarnerup pisariinnerusumik taamaalillunilu aalisarnermi isertitat siunissami amerlanerulernissaannik periarfissiivoq. Kilisaataatillilli ilaasa aningaasaliinissamik pilersaarutitik aalisarnermut inatsisissap nutaap qanoq innerata paasinarsinissaata tungaanut unitsikkallarpaat. 17

18 Titartagaq 1.7 Aningaasanik taarsigassarsisitsisarfiit Kalaallit Nunaannut taarsigassarsiarititaat Mio. kr Tamarmiusut Nammineq inissiaatit Nass.: Kisitsisit kingulliit 2017-imi qaammatit pingasukkaat aappaanneersuupput. Issuaaffik: Naatsorsueqqissaartarfik 1.5. Atuineq Nunanut allanut sanillersuussinerni inuinnaat atuinerisa pisortat atuinerinit annikinnerunera immikkut ilisarnaataavoq. Niuerfinni allani pissutsinik taamaattunik peqarunanngilaq. Nunanit allanit inuinnaat atuinerisa ineriartornerat aningaasaqarnermi pissutsinut annikinnerusumik sunniisarnera tamatuma nassataraa, aningaasaliinerillu avammullu niuerneq aningaasaqarnerup nikerarneranut annertunerusumik sunniuteqartarpoq. Inuinnaat atuinerisa ilaat niuertarfissuarnik ingerlatsisut annerit pingasut kaaviiaartitaasigut takuneqarsinnaavoq, takuuk titartagaq 1.8. Niuertarfissuarnik ingerlatsisut 2016-imi kaaviiaartitat 2015-imut sanilliullugit 7 procentimik qaffasinneruvoq, tamannalu annertussutsit eqqarsaatigalugit annertuumik siuariarnermik takutitsivoq. Nioqqutissat akii 2015-imit 2016-imut 1 procentimik qaffariarput imi niuertarfissuarnik ingerlatsisut ilaata unammillerti pisiniarfiutillit avataaniittoq pisiaraa, taamaalillunilu 2016-imi siuariarnerup ilaa minnerusoq niuertarfinnik ingerlatsisut ilaata allanik pisianiartoqalersimaneranik takutitsisuuvoq. Akileraartarnermut Aqutsisoqarfiup akileraarutinik A-nik B-nillu akilikkat tunuliaqutaralugit, suliffeqarfinnik ingerlatsisut ilanngaatigalugit 2016-imi 10 procentingajannik isertitat qaffariarnerat naatsorsormagu oqaatigineqassaaq ip qaammataani siullerni 2016-imi qaammatinut taakkununnga sanilliullugu isertitat suli qaffariaqqipput. Akileraartarnikkut malittarisassat allannguutaasa ilaasa malitsigisaannik, tassani nunani allani soraarnerussutisianik katersanut akiliutit ilanngullugit, siuariarnerup annertussusaa qularnartortaqarpoq. 18

19 Titartagaq 1.8 Niuertarfiit kaaviiaartitaannut takussutissiaq, ukiup qanoq ilineranik iluarsisaq Indeks, 2010 = Kisitsisit kingulliit 2017-imi qaammatit pingasukkaat aappaaneersuupput. Issuaaffik: Naatsorsueqqissaartarfik Qamutinik motoorilinnik eqqussuinermut akitsuut 2016-imi annertuumik qaffarfariarpoq, takuuk titartagaq 1.9. Tamanna 2015-imi 2016-imilu atuinerup isertitallu annertuumik ineriartorneranut takussutissaavoq. Titartagaq 1.9 Qamutit motoorillit eqqussorneqarneranni akitsuut Mio. kr Nass.: Qaammatini pingasukkaani kingullerni sisamani kisitsisit katinnerat. Kisitsisit kingulliit 2017-imi qaammatit pingasukkaani siullermeersuupput. Issuaaffik: Naatsorsueqqissaartarfik. 19

20 1.6. Suliffeqarneq Suliffeqarnerup qaammammit qaammammut nalilersornera taamaallaat suliffissarsiortutut nalunaarsorsimasut naatsorsorneqarnerannik toqqammaveqarsinnaavoq. Naatsorsoqqissaakkani inuit qaammatip ingerlanerani piffissap ilaani suliffissaaleqinermik ajornartorsiuteqarlutik saaffiginnissimasunik kisitsineruvoq. Naatsorsoqqissaakkat ilaatigut kommunini alaffissornikkut periutsinit sunnerneqartarput, taamaalillunilu nassuiaruminaassinnaasarlutik. Suliffissarsiortutut nalunaarsorsimasut amerlassusaat 2014-ip kingorna annertuumik appariarpoq, takuuk titartagaq imi qaammatini arfinilinni siullerni appariarneq unissimasorinarpoq. Illoqarfinni suli kisitsisit appariartornerat akerlianillu nunaqarfinni suliffissaaleqisut taakku amerlaqqataannik qaffariarnerat kisitsisini takuneqarsinnaavoq. Nunaqarfinni ineriartorneq 2017-imi ukiup affaani siullermi ingammik sinerissap qanittuani qaleralinniarnerup sanngiitsumik ineriartorneranik patsiseqrasorpiarpoq, takuuk imm Tamannali ukiorlunnerata kinguneranik pippat, illoqarfinni nunaqarfinnilu ineriartornerup assigiinnginnerat ukiup affaani kingullermi nungussaaq. Titartagaq 1.10 Suliffissarsiortutut nalunaarsorsimasut Amerlassuseq Jan Feb Mar Apr Maj Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec Issuaaffik: Naatsorsueqqissaartarfik Naatsorsueqqissaartarfik ukiumoortumik nunaqavissut 18-it 64-illu akornanni ukiullit suliffissaaleqinerannut naatsorsoqqissaakkanik saqqummiussisarpoq. Naatsorsoqqissaakkani taakkunani inuit qaammammi ataatsimi akissarsiaqarlutillu suliffissaaleqisutut nalunaarsimasut, suliffissaaleqisutut nalunaarsorneqarneq ajorput imi suliffissaaleqisut iupput, taakkulu 2015-imi sulisinnaasut 9,1 procenteraat, 2014-imi kisitsit 10,3 procentiuvoq 2013-imilu 10,1 procentiulluni. Suliffissaaleqisutut nalunaarsorsimasut ineriartornerat aallaavigalugu naliliissagaanni, 2016-imi 2017-imilu suliffissaaleqineq 2015-imit appasinnerussaaq, 7-8 procentit missaaniissagunarluni. Inuit meeqqat atuarfiannit aninerminni ilinniagaqanngitsut suliffissaaleqinermik eqqugaanerpaapput imi nalunaarsukkat naatsorsorneqarnerisa inuit taakku akornanni 20

21 suliffissaaleqineq 13,9 procentiunerat takutippaa, inuit inuussutissarsiutitigut ilinniagallit 4,7 procentiullutik, inuillu sivisunerusumik ilinniagallit 0,8 procentiullutik. Ilaatigut suliffeqarnermi aaqqissuussaanikkut annertuumik ajornartorsiuteqartoqarneranut takussutissaqarpoq, tamannalu inuit meeqqat atuarfiannit aninerminni ilinniagaqanngitsut amerlasuut suliffissaaleqigaluartut, suli avataanit ilinniarsimanngitsut tikerarnerisigut erserpoq. Nunaqavissut akornanni ilinniarsimassutsip qaffasissusaanik qaffassaanerup suliffissaaleqinerup qularnaatsumik apparneranik kinguneqarumaarnera kisitsisit aamma ilimanarsisippaat. 21

22 Mio kr. Kapiteli 2 Aningaasaqarnermut politikki Aningaasaqarnerup massakkut inissisimanera pitsaavoq, tamannalu suliffissaqartitsinermi, pisortat aningaasaqarnerani aningaasaqarnikkullu paasissutissani pingaarutilinni allani ersarissumik takuneqarsinnaavoq, takuuk kapitali 1. Pitsaasumik ineriartorneq iliuuseqarnissamut perarfissiivoq, aaqqissuusseqqinnissanulli pisariaqartunut, pisortat aningaasaanik uninngasuutaannik annertusaanissamut aalajangernernullu aningaasaliisarfinnit nunani allaneersunit pinngitsuuisinnaannginnermik annertusisitsisunik kinguartitsisinnaanermut aarlerinaatinik imaqarluni. Immikkoortoq 2.1-imi missingersuutinut inatsisip kisitsisit anguniagassiutai eqqarsaatigalugit pisortat ataatsimut aningaasaqarnerata ineriartornera eqqartorneqarpoq, immikkoortoq 2.2-milu pisortat aningaasaqarnerata attanneqarsinnaassusaa pillugu paasissutissanik nutarsakkat eqqartorneqarlutik. Aningaasaqarnerup imminut napatinnerulernissaa siunertaralugu aaqqissuusseqqinnissanik pisariaqartitsineq immikkoortoq 2.3-mi eqqartorneqarpoq, suliffissaqartitsinerullu annertusarnissaanut periarfissat immikkoortoq 2.4-mi eqqartorneqarlutik. 2.1 Pisortat aningaasaqarnerata ineriartornera Pisortat aningaasaqarnerat (IS-ip inernera) 2015-imi 2016-imilu sinneqartooruteqarfiuvoq, imullu aamma sinneqartooruteqarnissaq naatsorsuutigineqarpoq, takuuk titartagaq imut Aningaasanut Inatsisissatut Siunnersuummi (AIS2018) IS-ip inernera nul-up missaaniinnissaa naatsorsuutigineqarpoq. Taamaalilluni missingersuusiornermut inatsimmi pisortat ataatsimut aningaasaqarnerata (IS-ip inernera) ukiuni sisamani oqimaaqatigiilluniluunniit sinneqartooruteqarnissaanik piumasaqaat naammassineqarpoq. Pissutsit pitsaanerat aamma kommunini atuuppoq, taakkulu tamarmik 2015-imi 2016-imilu naatsorsuutaat sinneqartoorfiupput. Figur 2.1. IS-ip inernera Piviusunngortitaq Missingersuutit Nassuiaat: Kisitsisit plusimiittut sinneqartoornermik takutitsipput. Issuaaffik: 2018-imut Aningaasanut Inatsisissatut Siunnersuut. 22

23 Pisortat aningaasaqarneranni sinneqartoorneq aningaasaqarnerup pitsaaneranik patsiseqarneruvoq. Tamanna 2016-imut aningasanut inatsisip 2015-imi saqqummiunneqarnerani, 2016-imi 2017-imilu amigartooruteqarnissamik naatsorsuuteqarnermit ersersinneqarpoq. Aningaasaqarnerulli pitsaanerata soorunami isertitat annertunerunerat nassatarisarpaa. Taamaammallu aningaasaqarnerup pitsaanerata nassatarisaanik pisortat aningaasaqarnerata pitsaanerulernissaa ilimanaateqarpoq. Aningaasaqarnikkut ingerlatsinerup ineriartorneranut sanilliukkaanni, 2016-imi 2017-imilu sinneqartoorutit annertunngillat imut aningaasanut inatsisissatut siunnersuummi IS-ip inernera nul-up eqqaaniittutut missingerneqarpoq, taamaalillunilu ukiuni sisamani oqimaaqatigiissitsinissamik piumasaqaat naammassineqarluni, tamatumanili aaqqissuusseqqinnerit suli piviusunngortinneqanngitsut akileraarternermut ineqarnermullu tunngasut - missingersuutinut ilapittuissutaat, ukiuni imi 250 mio. kr-inik iluanaaruteqarfiusussat apeqqutaassapput. Ukiuni makkunani aningaasaqarnerup ingerlalluarfiani pisortat aningaasaqarnerata naammattumik patajaallisarneqannginnera akunnakusoornarpoq. Ukiuni ingerlalluarfiusuni aningaasaqarnikkut patajaallisarneq, ukiut pitsaanngitsut ajornaannerusumik qaangersinnaanerannut iluaqutaasarput. Ukiuni pisortat aningaasaqarnerisa pitsaanerisa nalaanni naammattunik sillimmatinik sipaartoqarsimatinnagu, ukiuni pisortat aningaasaqarnerisa pitsaanngiffiini ataqatigiissitsinissamik qulakkeeriniarnermi annertuumik ajornartorsiuteqartarnerit, ukiuni siusinnerusuni misilittakkat erseqqissumik takutippat. Missingersuusiortarneq pillugu inatsit naapertorlugu immikkut ittumik isertitat, soorlu nunani allamiut aatsitassarsiorfiisa misissuineranneersut sanaartornermillu ingerlataneersunit iluanaarutisiat, ungasissumut isigisumik aningaasaliinernut aningaasaateqarfimmut nuunneqassapput. Pisortalli aningaasaqarnerisa aningaasarsiornerup nikerarneraneersut tassunga tunngatillugu immikkut ittuunngillat, ukiunimi ingerlalluarfiusuni sinneqartoorutit ukiuni ingerlanerluffiusuni amigartoorutinit illuatungilerneqartarput. Aningaasanut inatsisissatut siunnersuummi namminersorlutik oqartussat suliffeqarfissuinit iluanaarutisiat Nunattalu Karsianit sinneqartoorutit immikkut ittumik isertitatut isigineqarput, taamaalillutillu mittarfiliornernut (Kalaallit Airports A/S-imut aningaasaliissutitut, tulliiniittut takukkit) atorneqarsinnaasut. Tamatuma aningaasarsiornerup nikinnerani ajornartoornermi atorneqarsinnaasunik katersinissamut periarfissat annikillisaannanngilai, tamannali aamma pisortat aningaasaqarneranut suli artukkiinerunissamut aarlerinaammik aamma imaqarpoq. Tamanna aamma suliffeqarfissuarnit taakkuninnga sinneqartoorutinik tigusinermi periutsit pillugit aamma apeqqummik pilersitsivoq. Suliffeqarfinnit pilersuisunit, assersuutigalugu Tele Greenlandimit sinneqartoorutisiat inuiaqatigiit tiguinnarissatut aningaasaatiginngilaat. Sinneqartoorutit allanut atorneqarsinnaagaluarput, soorlu akinik appaanermut, taamaaliornerlu atuisunut namminersorlutillu inuussutissarsiortunut iluaqutsiissaaq. Qaqortumi, Ilulissani Nuummilu mittarfinnik sanaartornissamik aningaasartuutit 3,6 mia. Kr.-it missaanniittussatut missingerneqartut AIS 2018-imi atuarneqarsinnaavoq. Aningaasanik pisariaqartitsineq taanna ilaatigut Kalaallit Airports A/S-ip nammineq aningaasaataanik 1-1,6 mia krit missaannik annertussusilinnit, ilaatigullu aningaasat sinnerisa taarsigassarsiarineqarnerinit matussuserneqartussaavoq. Missingersuutinilli inatsit naapertorlugu taarsigassarsinermi ernianut taarsersuutinullu atugassanik imminut akilersinnaassuseqarnissaq tunngavissaatinneqarmat, mittarfiillu tamarmik imminut akilersinnaanissaat naatsorsuutigineqarsinnaanngimmat, nammineq aningaasaatissanik annertuunik pisariaqartitsisoqarpoq. Nammineq aningaasaatissanik akiliutit maanna aningaasaatigineqareersut ataavartuunngitsunik imminnut ittumik isertitanit 23

24 (namminersorlutik oqartussat suliffeqarfissuaataanit Nunattalu Karsianit sinneqartoorutinit) ilaatorneqarput. Mittarfinnulli tunngatillugu sanaartorneq kisimi apeqqutaanngilaq, ingerlatsinerli aamma apeqqutaavoq. Sanaartugassanut ingerlatsinermi aningaasartuutit atortuutinut aningaasaliisarnernut pisariaqartitanut periutsit akuerisaasut naapertorlugit, tassani iluarsartuussinernut illikartitat ilanngullugit, matussusersinnaanngippagit taakku toqqaannartumik toqqaannanngitsumilluunniit tapiissutinut pisariaqartitsinermikkut pisortat aningaasaqarnerannut siunissami nanertuutaassapput. Pisortat aningaasaqarnerannut kinguneqataasumik malittaasut taakku tamakkiisumik paaseqqaarnagit suliniutit pilersaarusiorneqarnerat ajornartorsiornartuuvoq. Suliffeqarfimmi ataatsimi imminut akilersinnaasut imminullu akilersinnaanngitsut katersorneqarnerat aamma ajornartorsiornartuuvoq, ingerlatammi sinneqartoorfiusut amigartoorfiusunut qanoq ilillutik aningaasalersueqataanerat ersaritsuussanngimmat. Aningaasaqarnerup manna ingerlalluarneratigut mittarfinnik suliniutit pingasut taakku naammattumik aningaasatigut toqqammavissinneqarnissaannut periarfissamik qulakkeerivoq, ungasinnerusorli isigalugu taakku pisortat aningaasaqarnerannut nanertuutaassapput. Missingersuusiortarnermut inatsit aqutsilluarnerunissamut pisortallu aningaasaqarnerannik pilersaarusiornissamut sakkussaavoq naapertuuttoq. Inatsit aningaasaqarnikkut politikimut erseqqilluinnartunik malitassianik imaqarpoq. Siuliani inernissatut piumasaqaatit taaneqartut saniatigut, kommunit Namminersorlutillu Oqartussat ingerlatsinermut ataatsimut aningaasartuutaasa qaffariarnerat ukiumut 1,5 procentimik annerussannginnissaa, ukiunilu sisamani qaffariaatit 2,0 procentimik (tassa agguaqatigiissillugu ukiumut 0,5 procentimit) annertunerunnginnissaat piumasaqaataavoq. Missingersuutinut inatsimmi taassuma aningaasartuutit ineriartornerannut sakkugineqarnissaa eqqarsaataavoq, tamannalu naapertuuttuuvoq. Taamaattoq tamanna ajornartorsiornartumik ilusiligaavoq, piumasaqaatimmi siuariaatissat assigiinngitsut missingersuusiornerup nalaani ilisimaneqarsinnaanngitsut, aatsaalli kingorna Naatsorsueqqissaartarfimmit naatsorsoqqissaarneqartartut taakkartorneqarput. Taamaalilluni aningaasanut inatsisissatut siunnersuut pilersaarutilluunniit allat politikikkut oqallisigineqartut, qanoq missingersuusiortarnermut inatsimmi killiliunneqartunut naapertuunnersut politikikkut isummerfigineqarsinnaanngilaq imullumi Ingerlatsineq pillugu Nassuiaammi, mulluunniit aningaasanut inatsisissatut siunnersuummi ingerlatsinermut aningaasartuutit annertuseriaataat missingerneqaraniluunniit oqaaseqarfigineqannginneranit ersarissisinneqarpoq. Aningaasartuutit aqunneqarnissaannut anguniagassanut oqaasertaliussat allanngortinneqarnissaat pisariaqarpoq assersuutigalugu kommunit Namminersorlutillu Oqartussat ingerlatsinermi suliassaannut aningaasartuutit ataatsimut qaffariaataat qummut killingat koruuninngorlugu naatsorsugaq taamaalilluni taanna politikikkut suliaqarnermi ilanngunneqarsinnaanngorlugu, taamaalillunilu erseqqinnerullunilu ataavartumik anguniakkat malinneqarnerat malinnaavigineqarsinnaanngorlugu. 2.2 Aningaasaqarnermut politikip patajaassusaa Naalakkersuisut Attassinissamut Siuariartornissamullu pilersaarutimikkut aningaasaqarnermik imminut napatinnerusumik siunnerfeqartumik aaqqissuusseqqinnissat siunniuppaat. Pilersaarut ataatsikkut sukumiisuullunilu sukumiisuunngitsuuvoq. Pilersaarutip politikikkut tulleriiaarinissanut sukumiisumik siunnerfiliillunilu unammillernartut aaqqiivigineqarnissaannut pingaarnertut aqqutissanik tikkuussivoq. Pilersaarutip pisortat aningaasaqarnerata 2030-ip tungaanut 1 mia. kr-inik pitsanngoriartinnissaa anguniagaraa. Pitsanngoriaatit taakku annertunerpaartaat (manna 24