Pinngortitalerinermi oqaluttariarsorluni misilitsinnernut ilitsersuut

Transkriptio

1 Pinngortitalerinermi oqaluttariarsorluni misilitsinnernut ilitsersuut Inerisaavik/KIIIN 2009

2 Saqqummersitsisoq: Inerisaavik / KIIIN 2009 Inerisaavimmit suliarineqartoq Aaqqissuisoq : souchef Louise Richter aamma fagkonsulentit Erik Christiansen aamma Lars Poort Ilusaasa elektroniskiusut aappaat Saqqummersitaq una Fysikkimi/kemimi kiisalu Uumassusilerinermi aamma Pinngortitaleriffiusumik nunalerutini oqaluttariarsorluni-suliaqarluni misilitsinnernut ilitsersuutaagallarpoq 2

3 Imai Siulequtaq pingaarneq 5 Atuartitsissut pillugu siulequt 7 Aallaqqaataa 7 Oqaluttariarsorluni misilitsinnerit 8 Anguniakkat piumasaqaatillu Pisassiissutit Fysikki/kemi Uumassuseqartulerineq Pinngortitaleriffiusumik nunalerutit Misilitseriaatsit Fysikki/kemi Uumassuseqartulerineq aamma Pinngortitaleriffiusumik nunalerutit Misilitseriaaseq A Misilitseriaaseq B aamma Fysik/kemimi oqaluttariarsorluni-suliaqarluni misilitsinneq Ikiuutit Misilitsissutissaq Karakteeriliiniarneq Nalilersuinermi najoqqutassat Fysikki/kemi Uumassuseqartulerineq aamma Pinngortitaleriffiusumik nunalerutit Ilinniartitsisut ulluinnarnilu atuartitsineq 13 Ukiumoortumik karakteerit 13 Inaarutaasumik misilitsinneq pillugu atuartunut ilitsersuut 14 Misilitsinnerni qarasaasiamik atuisinnaaneq 23 Ilanngussat: 24 Misilitsissutissanut assersuutit Fysikki/kemi 1 Fysikki/kemi 2 Fysikki/kemi 3 Uumassuseqartulerineq 1 Misilitseriaaseq A Uumassuseqartulerineq 2 Misilitseriaaseq A Uumassuseqartulerineq 1 Misilitseriaaseq B Uumassuseqartulerineq 2 Misilitseriaaseq B Pinngortitaleriffiusumik nunalerutit 1 Misilitseriaaseq A Pinngortitaleriffiusumik nunalerutit 2 Misilitseriaaseq A Pinngortitaleriffiusumik nunalerutit 1 Misilitseriaaseq B Pinngortitaleriffiusumik nunalerutit 2 Misilitseriaaseq B Atuartitsissutip siunertaa Ilikkagassatut anguniagassat Karakteerit oqaasertalernissaannut siunnersuut, uumassuseqartulerinermi oqaluttariarsorneq Karakteerit oqaasertalernissaannut siunnersuut, fysik/kemimi oqaluttariarsorneq 3

4 Karakteerit oqaasertalernissaannut siunnersuut, pinngortitaleriffiusumik nunalerutini oqaluttariarsorneq Meeqqat atuarfianni inaarutaasumik misilitsinneq pillugu nalunaarummit tigulaakkat 4

5 Siulequtaq pingaarneq Ilitsersuummi uani siunertarineqarpoq misilitsinnermi piumasaqaatit, meeqqat atuarfianni inaarutaasumik naliliinermi piumasaqaataasut, erseqqissarnissaat itisilernissaallu, takuuk Namminersornerullutik Oqartussat meeqqat atuarfianni inaarutaasumik misilitsinnerit pillugit nalunaarutaat nr. 3, 9. januar 2009-imeersoq. Misilitsinnermi piumasaqaatit atuarfiullu siunertaata tunngaviatalu, alloriarfimmi siunertat, atuartitsissutip siunertaasa, ilikkagassatut anguniagassat atuartitsissummilu ilikkagassatut pilersaarutit imminnut ataqatigiinnerisa erseqqissarneqarnissaat matumani aamma siunertarineqarpoq. Meeqqat atuarfiata siunertaa atuartitsinermi malinneqartussaavoq, takuuk Inatsisartut meeqqat atuarfiat pillugu peqqussutaat nr. 8, 21. maj 2002-meersoq. Alloriarfinni siunertat, atuartitsissutit siunertaat ilikkagassatullu anguniagassat atuartitsinermi aamma malinneqartussaapput, takuuk Namminersornerullutik Oqartussat atuartitsissutini atuartitsissutinilu qanitariissuni alloriarfiit siunertaat, atuartitsissutit siunertaat kiisalu ilikkagassatut anguniagassat pillugit nalunaarutaat nr. 16, 24. juni 2003-meersoq. Meeqqat atuarfianni angajulliit alloriarfianni ilikkagassatut pilersaarut alloriarfiit siunertaannik, atuartitsissutit siunertaannik aamma atuartitsissutini ataasiakkaani ilikkagassatut anguniagassanik malitassaasunik imaqarnermi saniatigut aamma atuartitsissutissatut siunnersuutinik, ingerlaavartumik naliliinissamut siunnersuutinik atuartitsinermilu atortussatut siunnersuutinik imaqarpoq. Taamaammat meeqqat atuarfiata siunertaa tunngavialu, alloriarfiit siunertaat, atuartitsissutit siunertaat atuartitsissutinilu ataasiakkaani ilikkagassatut anguniagassat atuartitsinermut tamarmut aalajangersaasuupput, atuartitsinermik pilersaarusiornermi naliliinermilu malinneqartussaallutik. Tamanna atuarfiit iluini ingerlaavartumik naliliisarnermut inaarutaasumillu naliliinermut, inaarutaasumik misilitsissutinut piumasaqaatit ilanngullugit, atuuppoq. Atuartitsinerup imarisaa aalajangersorneqassaaq, atuartitsissutini ataasiakkaani inaarutaasumik misilitsinnerni piumasaqaatit naammassineqartussanngorlugit. Meeqqat atuarfiat pillugu peqqussummi 18, imm. 4 malillugu angajulliit alloriarfiata naammassinerani atuartup atuartitsinermit pissarsiai ataatsimoortumik naliliiffigineqassapput. Ataatsimoortumik naliliinermi ilaatinneqassapput: nalunaarusiaq angusallu tunngavigalugit karakteerit atuartup nammineq naliliinera misilitsinnerit aalajangersimasumillu qulequtaqarluni suliaq Inaarutaasumik naliliineq sioqqullugu atuartoq naliliinerup immikkoortuinik ataasiakkaanik, misilitsinnerni piumasaqaatinik, nalilersuinermi toqqammavissanik misilitsinnerillu ataasiakkaat qanoq ingerlanneqarnissaannik ilisimatinneqassaaq. 5

6 Ilitsersuut una ilitsersuutit katillugit qulit saqqummiunneqartut ilagaat. Atuartitsissutini atuartitsissutinilu qanitariissuni ukunani ilitsersuutinik naqitanik saqqummiisoqarpoq: Kalaallit oqaasii Qallunaat oqaasii Tuluit oqaasii Allamiut oqaasiisa pingajui Matematikki Pinngortitalerineq Inuiaqatigiilerineq Upperisalerineq isumalioqqissaarnerlu Aalajangersimasumik qulequtaqarluni suliaq atuartullu nammineq naliliinera Sumiiffinni ataasiakkaani toqqagassat Lise Lennert Olsen Ilinniartitaanermut Nalakkersuisoqarfimmi pisortaq Jens Jakobsen Inerisaaviup pisortaa 6

7 Atuartitsissut pillugu siulequtaa Pinngortitalerinermi kiisalu uumassuseqartulerinermi, fysik/kemimi aammalu pinngortitaleriffiusumik nunalerutini atuartitsinerup, atuartut pinngortitalerinermi taaguutinik suleriaatsinillu ulluinnarni inuunermut, inuiaqatigiinni inooqatigiinnermut kiisalu najukkami nunarsuarmilu pinngortitamik apeqqutinut atuumassuteqartunut paasinnillutillu taakkuninnga atuisinnaanngornissaat siunertaraa. Misissueqqissaarneq, tunngavilersuineq aamma sakkut atortullu assigiinngitsut sammisani sulianilu ilaassapput. Atuartitsissut atuartut ataasiakkaat inuttut ineriartornerinut ikorfartueqataassaaq, aamma atuartut pinngortitalerinerup ulluinnarni suliassanik suliarisinnaanissaminnut qanoq sakkussaqartileraatik aamma atuisartuunermut avatangiisinullu tunngasunut inuttut isummersorfiginnissinnaanerminnut toqqammavissikkaatik misigalugulu ilisimallualissavaat. Atuartitsineq atuartut namminneq piginnaasatik aallaavigalugit pinngortitaq pillugu ilisimasaminnik piginnaasaminnillu annertusiartortitsisinnaanngorlugit piareersarneqassaaq. Atuartut namminneerlutik peqateqarlutillu, pinngortitalerinermi atuartitsinerup inunnik allanik attaveqaqateqarniarnerminni tassanilu oqaatigisaqarniarnerminni pinngortitalerinermi taaguutinik nassuiaasersueriaatsinillu tunngavissaqalersimmatik paasissavaat. Atuartitsinerup atuartut malinnaalluarnissaannut periarfississavai aammalu takorluuisinnaanerat alapernaannerallu siuarsassallugu. Atuartitsinerup atuartut pinngortitamik taassumalu pisuussutaanik atuinermi kiisalu atuinerup taassuma pinngortitamut inuunermilu atugassarititaasunut kinguneri pillugit suliniaqataanerat, isummersornerat akisussaasutullu misigisimanerat ikorfartussavaa. Pinngortitalerinerup atuarfimmi atuartitsissutitut imarivai Fysikki/kemi kiisalu Uumassuseqartulerineq aamma Pinngortitaleriffiusumik nunalerutit. Aallaqqaataa Atuartitsissut Pinngortitalerineq alloriarfinni tamani ukiunilu atuarfiusuni tamani atuartitsissutaavoq. Atuartitsinermut piumasaqaatit ilikkagassatut anguniagassani Namminersornerullutik Oqartussat meeqqat atuarfianni atuartitsissutini atuartitsissutinilu qanitariissuni alloriarfiit siunertaat kiisalu atuartitsissutit siunertaat pillugit peqqussutaanni nr. 16, 24. juni 2003-meersumi allassimapput, taakkualu ulluinnarni atuartitsinermut tunngaviullutillu misilitsissutit imarisaannut tunngaviliisuupput. 10. klassip naammassinerani atuartut atuartitsissummi misilitsissinnaapput. Pinngortitalerinermi allattariarsorluni misilitsinnissaq ukiut tamaasa novembarimi atuarfiit misilitsiffiusartut ataasiakkaat akornanni makitsissutaassaaq. Atuartitsissutini Fysik/kemimi kiisalu Uumassuseqartulerinermi aamma Pinngortitaleriffiusumik nunalerutini oqaluttariarsorluni misilitsinnerit taamatuttaaq ukiut tamaasa piffissami tassani atuarfiit misilitsiffiusartut ataasiakkaat akornanni makitsissutaasinnaavoq. Atuartitsissutit oqaluttariarsorluni misilitsiffissatut makinneqanngippata atuartut ataasiakkaat atuartitsissutit ukua ilaat ataaseq misilitsiffigiumallugu toqqarsinnaavaat: Fysik/kemi imaluunniit Uumassuseqartulerineq imaluunniit Pinngortitaleriffiusumik nunalerutit. Saqqummersitaq una taamaallaat Fysikkimi/kemimi kiisalu Uumassuseqartulerinermi aamma Pinngortitaleriffiusumik nunalerutini oqaluttariarsorluni-suliaqarluni misilitsinnernut ilitsersuutaagallarpoq. 7

8 Oqaluttariarsorluni misilitsinnerit Anguniakkat piumasaqaatillu Atuartut oqaluttariarsorluni misilitsinnerni pinngortitalerinermi ilisimasaminnik piginnaasaminnillu nalilerneqarnissaminnut periarfissaqartussaapput. Atuartoq Fysik/kemimi kiisalu Uumassuseqartulerinermi aamma Pinngortitaleriffiusumik nunalerutini oqaluttariarsorluni misilitsinnerni angajulliit alloriarfianni atuartitsissutip ilikkagassatut anguniagassartaani tamani misilinneqarsinnaavoq. Taamaattoq oqaluttariarsorluni misilitsissutissani ilikkagassatut anguniagassat tamarmik ilaanissaat pisariaqanngilaq, kisianni misilitsissutissani sapinngisamik taakkua amerlanersaat ilaasussaapput. Oqaluttariarsorluni misilitsinnerni misilitsissutissani atuartitsissutissat tamakkerniarneqassapput, atuartitsissutip immikkoortuinik tamamik imaqartut. Misilitsissutissat ataasiakkaat atuartitsissutit immikkoortuinik arlalinnik imaqassapput ilikkagassatullu anguniagassat tamakkiisumik ilaatinneqassallutik. Ilinniartitsisup misilitsissutissaq ataaseq, atuartut misilitsinnerminni suliaminnut aallavigisassaat, suliarissavaa. Misilitsissutissap ulluinnarni pisunit aallaaveqartup (praktisk problemstilling) atuartut misissuinissaannut, tulleriissaaralutik aaqqissuussinissaannut (systematiseringer) isumaliuteqarnissaannullu periarfississavai. Atuartut taamaaliornermikkut atuartitsissutip suleriaasiinik atuisinnaassapput aammalu piginnaasatik ilisimasatillu pinngortitalerinermi suleriaatsinut eqqarsartariaatsinullu tunngasut takutissallugit. Atuartut misilitsissutissami sammisassaminni pinngortitalerinermi suliassamik saqqummiussiffigineqassapput. Suliassat tassaasinnaapput ilusiliat (figurer) piusuusaartitallu (modeller) assigiinngitsut, tamarmik pinngortitalerinermik allaaserisanit pissarsiarineqarsimasut misilitsissutissatullu sammineqartussanut attuumassuteqartut. Atuartut suliassiissut aallavigalugu: suliassap suunera (problemstilling) nassuiassavaat suliassamut nassuiaatinik saqqummiussissapput suliassap sulianut assingusunut allanut najugaqarfinni allaniittunut imaluunniit najugarisami, nuna tamakkerlugu nunarsuarmiluunniit sulianut taamaattunut atassuteqarnera eqqartussavaat misissueqqissaarnernik, ajornartorsiutinut aaqqiiniutissatut siunnersuutinik naleqqersuussinernillu najugarisami, nuna tamakkerlugu nunarsuarmiluunniit ineriartornerup ingerlatiinnarnissaanut allanngortinnissaanulluunniit atugassanik saqqummiussissapput. Misilitsinneq oqaluttariarsorluni-suliaqarluni misilitsinneruvoq. Tamatuma malitsigisaanik suliassaq tigussaasumik (praktisk element) ilaqartinneqassaaq. Pisassiissutit Oqaluttariarsorluni-suliaqarluni misilitsinnernut atuartitsissutip immikkoortuini tamani tamakkiisumik pisassiisoqassaaq. Fysikki/kemi Fysikki aamma kemi tamaasa immikkut assigiissumik annertussusilimmik tamakkiisumik pisassiiffiussapput ukualu ilanngunneqassallutik: 1. Pinngortitalerinermi suleriaatsit. 2. Atortussiat kaaviiaarnerat (stoffernes kredsløb), taakkua pissusaat aamma det periodiske system. 8

9 3. Qinngornerit ulorianartullit (Radioaktivitet). 4. Nukik (energi), innaallagiaq aamma saviup kajungerisaa. 5. Ulloriarsiorneq. Uumassuseqartulerineq Tamakkiisumik makkua ilanngullugit pisassiiffiussaaq: 1. Inuup timaata sananeqaataasa atuunneri (fysiologi). 2. Uumasut naasullu. 3. Uumassuseqartulerineq aamma teknologi. Pinngortitaleriffiusumik nunalerutit Tamakkiisumik makkua ilanngullugit pisassiiffiussaaq: 1. Nunarsuup ineriartornerata oqaluttuassartaa. 2. Kalaallit Nunaata sananeqaatai ilusaalu. 3. Aatsitassat. 4. Silaannaq (klima). Oqaluttariarsorluni-suliaqarluni misilitsinnerit ingerlanneqarnissaat eqqarsaatigalugit atuarfiup pisortaata pisassiissutit Ilinniartitaanermut Naalakkersuisoqarfimmut Inerisaavimmullu nassiunnissaat kingusinnerpaamillu maajip aallaqqaataani (1. maj) tiguneqareersimanissaat akisussaaffigaa. Pisassiissutit sammineqartut ataatsiakkaat pillugit aamma ilinniutit atorneqartut suunerinik imaqartinneqassapput: atuakkat ilinniutit, quppersakkat sammisanik imallit (emnehæfter), kompendiat, aviisini allaaserisat il.il.; taakkunannga suut sammisimasat ilanngullugit nalunaarlugit. Ajornanngippat naqiterisitsisarfik saqqummersitsisoq atuakkiortullu/allaaserisaqartullu ilanngunneqassapput. Edb-programmit aamma taamatut ilanngunneqassaput. Misilitseriaatsit Fysikki/kemi Atuartut laboratoriami suliassap suliarinissaanut nal.ak. marlunnik piffissaligaapput. Misilitsinnermut piffissaliussap iluaniipput atortut piareersarneri, saliineq karakteeriliinerlu. Misilitsinnerup allaaserineqarnera annertunerusumik immikkoortumi uani matuma kingulianiittumi atuarneqarsinnaavoq: Misilitseriaaseq B aamma Fysik/kemimi oqaluttariarsorluni-suliaqarluni misilitsinneq. Uumassuseqartulerineq aamma Pinngortitaleriffiusumik nunalerutit Ilinniartitsisup atuartullu misilitseriaaseq A imaluunniit B atussanerlugu qinersinnaavaat, taamaattorli aalajangiussaq klassimut tamarmut atuutissaaq. Ilinniartitsisup atuartullu misilitseriaaseq A imaluunniit B qinerpassuk, tamanna oqaluttariarsorluni misilitsinnerup ingerlanneqarneranut imarisaanullu assigiinngitsutigut sunniuteqassaaq. Misilitseriaaseq sorleq qinerneqaraluarpalluunniit atuartunut piumasaqaatit allanngussanngillat. Ilikkagassatut anguniagassat misilitsissutaasussat assigiipput. Misilitseriaaseq A Atuartoq misilitsissutissamik ulluinnarni pisunik (praktiske) atuagarsornermillu (teoretiske) aallaavilimmik minutsini piareersartussanngorlugu misilitsinneq piareersarneqassaaq. Atuartoq piareersarnermini allattuissaaq saqqummiussinermini atugassaminik. Atuartup saqqummiussinermini misilitsissummik suliaqarnini nassuiaateqarfigissavaa. Atuartup saqqummiussinerani censorip ilinniartitsisullu atuartup pinngortitalerinermi piginnaasaqarfii tamaasa atortinniassavaat, taamaaliornikkut atuartup atuartitsissummi immikkoortut sapinngisamik amerlanerpaat misilitsiffigissammagit. 9

10 Saqqummiussinermut karakteeriliinermullu katillugit 20 minutsit atorneqassapput. Misilitseriaaseq B aamma Fysik/kemimi oqaluttariarsorluni-suliaqarluni misilitsinneq Misilitsinneq kisimiilluni imaluunniit atuartut amerlanerpaamik pingasuullutik ingerlassinnaavaat. Misilitsinnerup ingerlanerani censorip ilinniartitsisullu atuartut ataasiakkaat oqaloqatigissavaat. Misilitsinneq karakteeriliinertalik nal.ak. marlunnik sivisussuseqarpoq. Amerlanerpaamik atuartut arfinillit ataatsikkut misilitsissinnaapput. Assersuutigalugu atuartut marlukkaat pingasut nal.ak. marlunni ataatsikkut sulisinnaapput. Imaluunniit atuartut misilitseqatigiit pingasut, atuartut misilitseqatigiit marluk kisimiillunilu misilitsittoq ataaseq nal.ak. marlunni ataatsikkut sulisinnaapput. Aamma assigiinngissitaartumik amerlassusillit allat atorneqarsinnaapput, pingaartorli tassaavoq atuartut ataasiakkaat, kisimiikkunik allanilluunniit misilitseqateqarunik, nal.ak. marlunni misilitsinnissaat. Atuartut soorlu napparsimasimallutik misilitsittut, misilitseriaaseq B qinerneqarsimappat, aamma nal.ak. marlunni misilitsissapput. Atuartut ataasiakkaarlutik misilitsippata ataatsikkut misilitsittut amerlanerpaamik pingasuunissaat innersuussutigineqarpoq. Misilitsinnerni naammassineqartuni misilittakkat aallaavigigaanni atuartut marlukkuutaarlutik misilitsittut sumiiffinni amerlanerpaani ingerlalluarnerpaapput. Atuartut imminnut siunnersoqatigiittarput, isummersoqatigiittarput ataatsimullu suleqatigiittarlutik. Misilitsinnermi peqataasut oqaloqatigiinnerat nattaqqallisaarfiunngilaq toqqaannartuullunilu. Misilitseqatigiittussat misilitsissutissartik makereerunikku suna sammissanerlugu misissussavaat. Taamaaliortoqareerpat ilinniartitsisoq censorilu atuartut suliassamik pingaarnersaanik paasinnissimanerat qulakkeerniarlugu misilitseqatigiikkaanut orniguteqattaassapput. Ilinniartitsisup censorillu sulineq maanna malinnaaffigissavaat misilitseqatigiit atuartullu ataasiakkaat oqaloqatigalugit. Imaassinnaavoq misilitseqatigiit imaluunniit atuartut ataasiakkaat suliap atuarnerani sunik eqqarsaatersuuteqarnerinik imaluunniit sunik angusaqarnerinik aperineqartut. Ilinniartitsisup censorilluunniit paasippagu, misilitseqatigiit imaluunniit atuartup ataatsip suliassaq paatsoorsimagaa imaluunniit allamut sangusoorluni sulisoq/-sut, pissusissamisuussaaq soorlu aqqutissiuusserpaluttumik apersuinikkut misilitseqatigiit atuartorluunniit ilorraap tungaanut ingerlateqqeriassallugit/-gu. Imaluunniit misilitseqatigiit misilitsissutissaq tigusartik imassaarussimasinnaavaat, taamaattoqartillugulu allamik misilitsissummut tunngassuteqartumik suliakkiisoqarsinnaavoq. Tamatigulli pissusissamisuussaaq, ilinniartitsisoq misilitsissutissanut ataasiakkaanut atatillugu suliap taamatut ingerlariaqqinnissaanut piareersimasuuteqareerpat, soorlu misilitsissutissamut ilanngussassamik atortumilluunniit tunniussassamik. Inimi misilitsiffiusumi qarasaasiamik atuinissamut periarfissaqassaaq. Misilitsissutissat qanoq ittuuneri apeqqutaatillugit qarasaasiat ikinnerpaamik 2 3-t atorneqarsinnaasariaqarput. Misilitseqatigiinnerup atuartoq pinngortitalerinermi piginnaasaminik amerlanerpaanik takutitsinissaanut periarfississavaa. Tamanna atuartup, ilinniartitsisup censorillu inerniliussat suliassallu atuartut misilitsinnermi suliarisaat pillugit oqaloqatigiissinnaanerannik patsiseqarnerpaavoq. Assersuutigalugu atuartut sulisillugit ilinniartitsisoq ikiorsiiniarluni itisiliiniarlunilu apersuisinnaavoq. Pingaartumik atuartut laboratoriami suliassanik suliaqartillugit tamanna pingaaruteqarsinnaavoq. Aqqutissiuusserpaluttumik apeqqutit atuartut sulineranni ingerlariaqqitsissinnaavaat. 10

11 Atuartup akisarneratigut apeqqullu pillugu oqaloqatigiinnermi peqataaneratigut atuartup atuartitsissummik paasinninnera paasinarsissaaq. Oqaloqatigiinnerup ingerlanerani imaassinnaavoq isummanik nutaanik saqqummertoqartoq. Tamatuma atuartut misilitseqatigiit piginnaasaminnik ilisimasaminnillu suli annertunerusumik takutitaqarnissaannut periarfississinnaavai. Misilitsissummik taassumaluunniit ilaanik atuartut suliaqarnerminni ulluinnarni pisunik nalinginnaasunik eqqarsaatigisarialinnilluunniit (abstrakt) suliaqarsinnaapput. Ilinniartitsisulli atuartut sapinngisamik ilinniakkaminni tassani ilikkagassat qaffasinnerpaat atorlugit sulinissaat isumagissavaa. Sulinermi ilinniakkami qaffakkiartortumik (faglig progression) ingerlanissaq anguniartariaqarpoq. Ikiuutit Atuartut atuartitsissutini misilitsinnerni ikiuutit ulluinnarni atuartitsinermi atortakkatik tamaasa atorsinnaavaat. Allattukkat nalunaarsukkallu annertuallaalissanngippata atuartumullu takussutissiaassappata iluaqutaassappatalu qanoq ilusilerneqarnissaat klassimi eqqartorneqareersimasariaqarpoq. Atuartup ikiuutit pisariaqartut tigussaasullu, soorlu atortut assigiinngitsut qarasaasiarlu, atorsinnaavai. Atuartup atuakkat ujarlerfiusinnaasut (opslagsbøger) ulluinnarni atuartitsinermi atukkani, nassarsinnaavai. Atuakkat ujarlerfiusinnaasut tassaasinnaapput pinngortitalerineq pillugu ujarlerfissiat leksikonillu, atuakkat ilinniutit, kompendiat ilinniartitsisup suliai assigisaallu. Misilitsissutissaq Misilitsinneq misilitsissutissamik ulluinnarni sulianik nalinginnaasunik (praktiske problemstillinger) imalimmik aallaaveqassaaq. Pinngortitaleriffiusumik nunalerutini ulluinnarni suliaq assersuutigalugu tassaasinnaavoq ullormut pineqartumut silamik nalunaarut, ullunut tulliuttunut silassamik nalunaarummik hydrotermfigurimillu ilallugu oqaloqatigiinnermut aallaaviusinnaasoq misilitsinnerullu ingerlanerani najukkamut, nunamut tamarmut nunarsuarmullu hydrotermfigurinut atuuttunut tunngaviusinnaasoq. Taakkua aallavigalugit oqaloqatigiinnermi nunarsuarmi silaannaqarfiit naasoqarfiillu pillugit najukkanilu taakkunani inuit inuuniarnerminni uumasullu uumaniarnerminni atugarisaannut sunniutaannik eqqartuinermut ingerlaqqittoqarsinnaavoq. Silaannaap allanngoriartortarneri aamma misilitsinnermi ilaatinneqarsinnaapput. Taamaattumik misilitsissutissami atuartitsissummi qaffasissutsit (niveauer) assigiinngitsorpassuit tikinneqarsinnaapput. Misilitsissut atuartut suliamik aalajangersimasumik qanoq suliarinnittarnerminnik takutitsinissaannut sakkuuvoq. Oqaluttariarsorluni misilitsinnermi misilitsissut allattariarsorluni misilitsissummit allaanerusumik siunertaqarluni suliaasariaqarpoq. Atuartut allattariarsorlutik misilitsikkaangamik ikiorneqaratik misilitsissutillu avataatigut allamik atortussinneqaratik suliassatik atuarlugillu suliarisinnaasussaavaat. Taamaattumik allattariarsorluni misilitsissutini suliassani amerlasuuni ikiuutissatut apeqqutit amerlasarput atuartup suliassamik aallartitsinissaanik siumullu ingerlanissaanut ikiuutaasussanik. Taamaattumik allattariarsorluni misilitsinnermi suliaq ilutsimigut matoqqasuungajuppoq. Atuartut ilikkakkamik ilaannaannik tassani taamaallaat takutitaqarsinnaapput. Oqaluttariarsorluni misilitsinneq allaanerusariaqarpoq. Atuartut piginnaasamik ilisimasamillu ilaannik arlalinnik takutitaqarsinnaasunngorlugit ingerlanneqartussaavoq. Tamanna angujumallugu misilitsissutissat ammanerutillugit suliarisariaqarput. Misilitsissut assigiinngitsutigut ammasuusinnaavoq, soorlu: aallaqqaatigalugu oqaasertaliussatigut najukkami ilisimaareriikkanik suliaqarnertigut najukkami ilisimasat nunamut tamarmut siammarnerisigut 11

12 suliap suliareqqinnerani nunarsuarmut tamarmut sammilernikkut ineriartornermut allanngorani ingerlaqqittumut imaluunniit ineriartornermut tunngavimmigut allannguuteqartumut naleqqersuussinikkut (perspektivere). Suliaq ammasuummat ilinniartitsisup qaffasissutsit assigiinngitsut atorlugit suliarineqarsinnaanera eqqarsaatigeriissavaa. Atuartup annikitsumik suliaqartup ilikkakkaminik takutitaqarnissaa pingaartuuvoq. Tamatumunnga peqatigitillugu misilitsissut atuartut pikkorinnerpaat piginnaasaminnik takutitaqarnissaannut periarfissiisussaavoq. Suliamut ilassutinik ilanngussisoqarsinnaavoq, suliamik naleqqiussisinnaalersitsisunik ilikkagassallu qaffasissusaanni allani suliaqartitsisinnaasunik. Misilitsissutissap pitsaasup ilikkagassat qaffasiffiini assigiinngitsuni suliarineqarsinnaanini ilisarnaatigaa. Uumassuseqartulerinermi Pinngortitaleriffiusumillu nunalerutini misilitseriaaseq A-mut aamma misilitseriaaseq B-mut misilitsissutissat assigiinngitsut suliarineqassapput. Misilitseriaaseq B-mut aamma oqaluttariarsorlunisuliaqarluni Fysikkimi/kemiimi misilitsissutissat ima suliarineqassapput, atuartunit kisimiillutik misilitsikkusuttunit misilitseqatigiikkusuttunillu suliarineqarsinnaassallutik. Ilinniartitsisup censorillu apeqqutaasa qanoq ittuuneri aammalu atuartup, ilinniartitsisup censorillu akornanni oqaloqatigiinnerup qanoq ingerlanera oqaluttariarsorluni misilitsinnerup ingerlaneranut aamma pingaaruteqartuupput. Apeqqut ilikkarsimasanik misissuiniutaanermi saniatigut aamma suliami ingerlariaqqiffissatut saqqummiunneqarsinnaavoq. Ilitsersuummi uani misilitsissutissanut assersuutit ilanngunneqarput. Misilitsissutissanut oqaaseqaatit aamma ilaapput taamatullu ilikkagassatut anguniagassat assigiinngitsut misilitsiffiusut takuneqarsinnaallutik. Misilitsinneq misilitseqatigiinnertut ingerlanneqarpat naliliinermi atuartut ataasiakkaat pinngortitalerinermi misilitsinnermi qanoq peqataatigalutillu tassani qanoq suleqataatiginerat isiginiarneqassaaq. Karakteeriliiniarneq Misilitsinneq naammassippat atuartoq atuartulluunniit misilitseqatigiittut inimit misilitsiffiusumit anissapput. Atuartoq/-tut anereerpat/-ta ilinniartitsisoq censorilu karakteeriliiniassapput, tassa atuartut ataasiakkaat qanoq naammassisaqartiginerat oqaloqatigiissutigissavaat atuartullu ataatsiakkaarlugit karakteerilerlugit. Taamaaliortoqareerpat ilinniartitsisup atuartut ataasiakkaarlugit misilitsinnermi karakteeriannik ilisimatissavai. Atuartup karakteerimik pissarsiaanik ilisimatinneqarnerani censori najuutissaaq. Nalilersuinermi najoqqutassat Fysikki/kemi Ukuninnga atuisinnaaneq misilitsissutaassaaq: taaguutit suleriaatsillu fysikkimi kemimilu misileraanernik (eksperimenter) piareersaasinnaaneq inerniliussanut suleriaatsinullu qinikkanut tunngavilersuineq naggasiinerlu (konklusion) fysikkimi/kemimi ilisimasat paasisimasallu fysikkimi/kemimi itisiliisinnaaneq qaffasinnerusumillu ataqatigiinnernik paasinninneq. Uumassuseqartulerineq aamma Pinngortitaleriffiusumik nunalerutit Ukuninnga atuisinnaaneq misilitsissutaassaaq: taaguutit suleriaatsillu suleriaasissamik aalajangiineq 12

13 uumassuseqartulerinermi pinngortitaleriffiusumillu nunalerutini ilisimasat paasisimasallu uumassuseqartulerinermi pinngortitaleriffiusumillu nunalerutini itisiliisinnaaneq qaffasinnerusumillu ataqatigiinnernik paasinninneq. Karakteeri aalajangerneqassaaq atuartup ukuninnga naammaginartumik naammassisaqarsimaneranik nalilersuinikkut: misilitsissummi suliap paasinissaanut peqataavoq suliniuteqarlunilu periusissanik atuartitsissummilu suleriaatsinik misilitsissummi atussallugit tulluartunik siunnersuuteqarpoq atuartitsissummi ilisimasanik takutitaqarpoq taamatullu taaguutinik suleriaatsinillu misilitsissummi suliamut tulluartunik atuivoq suliami tigussaasumi taaguutinik suleriaatsinillu atuisinnaavoq ikiuutit, misilitsissutip suliarinerani ilanngunneqartussat atorpai, taakkununnga qarasaasiaq ilanngunneqarsinnaavoq misilitsissummik suliaqarnermini isumaliutigisani tassanngalu suliaqarnermini inerniliussani naammaginartumik oqaatsinillu tunngavilersukkanik atuilluni saqqummiussinnaavai. Ilinniartitsisut ulluinnarnilu atuartitsineq Atuarfinni ataasiakkaani pinngortitalerinermi ilinniartitsisut misilittakkaminnik katersuillutik ataatsimoorfissaminnik ineriartortitsinissaat tulluartuussaaq. Tamatuma aamma ataatsimoorluni atuartitsinissanut pilersaarusioqatigiinnissaq kiisalu aamma misilitsissutissanik atuartut suliarissallugit kajumigisaannik ineriartortitsinissaq periarfissaqartilissavaa. Nukarliit akulliillu alloriarfiini pinngortitalerinermi atuartitsineq sammisakkuutaartunut agguarlugu aaqqissuunneqarsinnaavoq. Atuarfik alloriarfinnut agguarneqarmat alloriarfinni ataasiakkaani pingaartillugit suliassat aammalu meeqqat atuarfiata naammassinerani pinngortitalerinermi angusassat ilisimaarinissaat pingaartuuvoq. Atuarfiup pinngortitalerinermi atuartitsinera atuartunut ataasiakkaanut angajoqqaanullu ataatsimoortutut assigiiaartumillu ineriartornertut misigineqassaaq. Misilitsinnermi misilitseqatigiittoqarsinnaavoq. Atuartunut ataasiakkaanut tamanna iluaqutaassappat, atuartut suleriaatsimik tamatuminnga misilittagaqarluarnissaat pisariaqarpoq. Ilinniartitsisup suliassaa pingaarneq tassaavoq, atuartitsinermik atuartut ataasiakkaat ilinniarnerminnut akisussaasutut misigiffigisaannik pilersitsinissaq. Atuartut ataatsimooqatigiinnermi iluaqutissarsiffiusinnaasumi ilaanerminnik paasinninnissaat pingaartuuvoq, tamannalu aamma akaareqatigiinnermik ilaqarpoq Ukiumoortumik karakteerit Nalunaarusiaq angusallu tunngavigalugit karakteerit: Atuartitsissutini nalunaarusiat angusallu tunngavigalugit karakteerit 10. klassip naammassinerani tunniunneqassapput. Misilitsinnissat sioqqullugit ingerlaavartumik naliliineq ilikkagassatullu anguniagassat najoqqutaralugit tunniunneqassapput. Qanoq annertutigisumik angajullerni ilikkagassatut anguniagassat anguneqartiginerat uppernarsartussaavaat. Nalunaarusiami atuartup alloriarfimmi ilikkagassatigut piginnaasai ilikkagassatut anguniagassanut sanilliullugit nalilerneqassapput. Nalunaarusiaq angusallu tunngavigalugit karakteerit ilinniartitsisup atuartup ilikkagassatut anguniagassanut sanilliullugu ilikkagassatigut killiffiinik naliliinerivai. 13

14 Inaarutaasumik misilitsinneq pillugu atuartunik ilitsersuineq Atuartunut angajoqqaanullu meeqqat atuarfianni inaarutaasumik naliliinerit pillugit naqitamik pingaarnersiukkanik imalimmik suliaqartoqarpoq. Immikkoortoq una naqitap imarisaanik erseqqissaateqarfiuvoq, atuartunullu inaarutaasumik naliliinerit pillugit paasissutissatut kopeerlugu tunniunneqarsinnaalluni. Allattukkat ukua taamaaliornikkut atuartut angajoqqaallu apeqqutigisinnaasaannut tamanut akissutaaniarsinnaapput, neriuutigalugu akissutaassasut pisariaqartut paasiuminartuusullu. Inaarutaasumik nalilersuineq ukuninnga imaqarpoq: Nalunaarusiaq angusallu tunngavigalugit karakteerit Atuartup imminut nalilersornera Misilitsinnerit Aalajangersumik qulequtsiilluni suliamik saqqummiineq Naliliineq taamaattoq annertuvoq, atuartut ataasiakkaat pillugit taasassanik amerlasuunik ilanngussuiffiusoq. Matumunnga tulliuttumi nalileeriaatsit ataasiakkaat erseqqinnerusumik allaaserineqassapput. Nalunaarusiaq angusallu tunngavigalugit karakteerit 10. klassip naammassinerani atuartitsissutini atuartitsissutinilu qanitariissuni tamani tunniunneqartarput Angajulliit atuarfianni ilikkagassatut anguniagassanut sanilliullugu atuartup ilikkagassatigut angusaanik iliniartitsisup naliliinera. Nalunaarusiaq angusallu tunngavigalugit karakteerit atuartut atuarnermik ingerlanerani atuarfiup angerlarsimaffiullu oqaloqatigiittarnerinit ilisimaarissavaat. Atuartitsissutit atuartitsissutillu qanitariissut tamarmik ilanngunneqarput, atuartorlu atuartitsissutini ataasiakkaani ilikkagassatut anguniagassanik ilikkarnini aallaavigalugu nalilersorneqartarpoq. Atuartup imminut nalilersornera Atuartup atuarnermini pissarsiaminik naatsumik allaaserinninnera Inuussutissarsiutigilerumaakkamik ilinniagarilerusutamillu isumaliutit Paasissutissat atuartup nalilersuinermi ilanngukkusutai tassaasinnaapput: o Atuartut siunnersuisoqatigiivini sulineq o Atuarfiup siulersuisuini sulineq o Peqatigiiffinni sulineq o Sunngiffimmi sammisartakkanut peqataanerit o Sunngiffimmi sulineq assigisaaluunniit Atuartup angerlarsimaffini atuarfillu nammineq imminut naliliinerminut peqataatissinnaavai, taannalu angajoqqaanit angajoqqaatulluunniit oqartussaasunit atsiorneqarluni atuarsimanermut upernarsaammut ilanngunneqassaaq. Tassa atuartut tamarmik atuarnertik tamaat eqqarsaatigalugu qanoq pissarsiffigitigisimanerlugu imminnut nalilersorlutik allaatigisaqassapput. Atuartup inuussutissarsiutigilerumaakkaminik ilinnialerumaakkaminillu isumaliutersuutai naliliinermut ilaatinneqassapput. Naliliineq taanna annerpaamik quppernernik skemami A-4-tut 1-2-nik annertussuseqassaaq. Atuartut imminnut nalilersulerunik immikkut ittumik ilitsersorneqassapput. Misilitsinnerit Atuartup suut misilitsiffigissavai? Takussutissiami erserpoq atuartitsissutit sisamat sorliit allattariarsorluni misilitsiffigineqartussat qanorlu sivisutigineri. 14

15 Allattariarsorluni misilitsinnerit Atuartitsissut Kalaallit oqaasii Qallunaat oqaasii Tuluit oqaasii Matematikki Piginnaassutsikkut 1 tiimi 1 tiimi 1 tiimi 1 tiimi misilitsinneq Allattariarsorluni misilitsinneq 4 tiimit 4 tiimit 3 tiimit 4 tiimit Atuartitsissutit sisamat taakkua saniatigut Ilinniartitaanermut Naalakkersuisoqarfiup Pinngortitalerinermi, Upperisalerinermi isumalioqqissaarnermilu imaluunniit Inuiaqatigiilerinermi atuartut misilitsissasut aalajangersinnaavaa. Tassa atuartitsissutit taakkua ukiut tamaasa toqqarneqarsinnaapput, ukiullu ataatsip iluani atuarfinni tamani atuartitsissutit assigiinngitsuusartussaapput. Takussutissiami tullermi takuneqarsinnaavoq atuartitsissutini pingasuni oqaluttariarsorluni misilittoqartussaasoq. Oqaluttariarsorluni misilitsinneq Oqaluttariarsorluni misilitsinnerit Atuartitsissut Atuartitsissut Atuartitsissut Kalaallit oqaasii imlt. Matematikki imlt. Uumassuseqartulerineq Qallunaat oqaasii imlt. Fysik/kemi imlt. Tuluit Oqaasii Pinngortitaleriffiusumik nunalerutit imlt. Inuiaqatigiilerineq imlt. Upperisalerineq isumalioqqissaarnerlu Atuartitsissutit ukiut tamaasa atuarfinnut ataasiakkaanut makinneqartassapput, atuartitsissutillu ukiup ataatsip iluani atuarfinnut tamanut assigiitassanngillat. Atuartitsissutit pingasut taakkua atuarfimmut toqqarneqarsimasut saniatigut atuartut tamarmik immikkut atuartitsisummik allamik oqaluttariarsorluni misilitsiffigiumasaminik toqqaasinnaapput. Atuartitsissut assersuutigalugu tassaasinnaavoq atuartup pikkoriffigisani qanoq piginnaasaqarfigitiginerlugu takutikkusutaa. Maluginiartariaqarpoq atuartut atuartitsissutit sisamaattut oqaluttariarsorlutik misilitsiffigerusutaat tassaassammat atuartitsissut atuarfimmut toqqarneqarsimanngitsoq, imaluunniit atuatitsissutaassaaq Najukkami toqqagassat ilaat ataaseq, tassa Assassorneq ilusilersuinerlu, Eqqumiitsuliorneq illussanillu titartaaneq, Timersorneq silamiinnerlu imaluunniit Erinarsorneq, nipilersorneq, timip aalatinnera isiginnaartitsinerlu. Assersuutigalugu atuartitsissutit Kalaallit oqaasii, Matematikki Inuiaqatigiilerinerlu atuarfimmi oqaluttariarsorluni misilitsiffiusussatut toqqarneqarsimapput. Atuartorli ataaseq Tuluit oqaasiini pikkorippoq atuartitsissummilu tassani misilitsikkusulluni. Atuartup Tuluit oqaasii atuartitsissutinut misilitsiffissaminut ilaliuppai ilinniartitsisuminullu tamanna nalunaarutigalugu. Atuartup allap klassimi atuartup Fysik/kemi pikkoriffigigamiuk toqqarpaa, atuartut pinguat pikkoriffini Upperisalerineq isumalioqqissaarnerlu toqqarpaa atuartullu sisamaat Timersornermik silamiinnermillu toqqaavoq. 15

16 Allamiut oqaasiisa pingajui Atuartut allamiut oqaasiinik ataatsinik toqqaasimagunik, soorlu tyskit, franskit, spanskit imalunniit oqaatsinik allanik, taava atuartitsissummi tassani oqaluttariarsorlutik misilitsinnissartik qinersinnaavaat. Allamiut oqaasiisa pingajuanni misilitsinniarlutik toqqarpassuk taava atuartitsissut taanna atuartitsissutinut oqaluttariarsorluni misilitsiffiusussanut ilassutaassaaq. Qaqugukkut ilisimatitsissoqassava? Atuarfik ukioq taanna atuartitsissutinik sunik allattariarsorluni oqaluttariarsorlunilu misilitsiffiunissaminik 1. november nalunaarfigineqassaaq, atuartullu tamatumunnga malitsigiinnarlugu ilisimatinneqassapput. Atuartut 1. december nallertinnagu atuarfitsik ilinniartitsisortilluunniit atuartitsissutinik oqaluttariarsorlutik ilassutaasumik misilitsiffigerusutaminnik ilisimatissavaat. Atuartut qaqugu misilitsissappat? Allattariarsorluni misilitsinnerit piffissami apriilimi maajimi ingerlanneqassapput oqaluttariarsorlunilu misilitsinnerit maajimi juunimilu. Atuartut atuarfiup kingusinnerpaamik apriilimi ulluni suni atuartitsissutini ataasiakkaani misilitsissanersut ilisimatissavai. Nalinginnaasut Allattariarsorluni misilitsinnerit qanoq ingerlanneqassappat? Ini misilitsiffiusussaq misilitsinnissaq 10 minutsinik sioqqullugu ammarneqassaaq. Atuartut piffissaalluartillugu takkutissapput. Misilitsinneq misilitsissutissat agguaanneqariarpata aallartissaaq. Tamanna ilaatigut ima isumaqarpoq atuartut atuaqatiminnik oqaloqateqaratillu saaffigisaqassanngitsut. Matumani pineqanngilaq oqaatsinik atuartitsiffiusuni oqaloqatigiinnissaq, tassani atuartut misilitsissutissat pillugit oqaloqatigiissinnaammata, tamanna pillugu tulliuttumi takuuk. Allatigut atuartut taamaallat nakkutilliisumut saaffiginnissinnaapput, soorlu perusuersartarfiliarniarunik. Piginnaassutsikkut misilitsinneq Piginnaassutsikkut misilitsinnerit tamarmik 1 tiimimik sivisussuseqarput. Atuartut misilitsissutissamik allattuiffissamillu tunineqassapput. Atuartup akissutini pappialami misilitsiffigisamik imalimmi allassavaa. Misilitsinnerup naammassinerani misilitsissut pappialalu allattuiffigisimasaq utertinneqassapput. Pappialami misilitsiffigisamik imalimmi suliaasimasut karakteerilerlugit nalilerneqassapput. - Piginnaassutsikkut misilitsinnerni atuartut pappialami misilitsissummik imalimmi aqerluusamik allassinnaappput. Kalaallit, Qallunaat Tuluillu oqaasiini ordbogit atorneqarsinnaapput Matematikkimilu soorlu ammalortuliuut, vinkelmåleri (qivernernik uuttuut) allallu assigiinngitsut sakkugineqarsinnasut, kisianni kisitsissuteeraq qarasaasiarlu naamik. Allattariarsorluni misilitsinnerit Kalaallit, Qallunaat Tuluillu oqaasii Kallaallit Qallunaallu oqaasiini allattariarsorluni misilitsinnerit tamarmik immikkut 4 tiimimik sivisussuseqarput. Tuluit oqaasiini allattariarsorluni misilitsinneq 3 tiiminik sivisussuseqarpoq. Atuartut Kalaallit, Qallunaat Tuluillu oqaasiini misilitsissutissanik allattuiffissartalinnik tunineqassapput. Kingorna atuartut suleqatigiinni siumut toqagaareersuni oqaloqatigiissapput. Kalaallit Qallunaallu oqaasiini oqaloqatigiinnissat 1 tiimimik Tuluillu oqaasiini ½ tiimimik sivisussuseqarput. Atuartut oqaloqatigiinnerup ingerlanerani oqaatsit suut atorniarnerlugit namminneq aalajangissavaat. Tamanna ima paasineqassaaq atuartut Qallunaat Tuluilluunniit oqaasiini misilitssissutissatik kalaallisut oqaloqatigiissutigisinnaagaat. 16

17 Atuartut oqaloqatigiinnerup ingerlanerani allattuisinnaapput ikiuutinillu tulluartunik atugaqarlutik. Oqaloqatigiinneq naammassippat atuartut allattugaat nakkutilliisup katersussavai. Inimit oqaloqatigiiffiusumit misilitsiffissamut ingerlanissamut minutsit 15-mit piffissaliunneqarput. Inimi misilitsiffiusumi atuartut allattariarsorlutik kisimiillutik misilitsiffissaanni atuartut allattugaat misilitsissutissanut ilanngullugit aamma pappialat allattuiffigeqqaagassat allaqqissaarfissallu tunniunneqassapput. Atuartut allattarisorluni kisimiilluni misilitsinnermi ikiuutit atorsinnaavaat, soorlu ordbogit qarasaasiarlu internetsimut attaveqanngitsoq. Matematikki Matematikkimi allattariarsorluni misilitsinneq 4 tiimimik sivisussuseqarpoq. Atuartut kisitassani eqqarsaatigisarialinni misilitsissutissat kiisalu pappialat allattuiffigeqqaagassat allaqqissaarfissallu ilanngullugit tigussavaat. Ikiuutit tassaapput formel- og tabelsamling akuerisaq, nammineq allattukkat, ammalortuliuut, qivernernik uuttuut il.il. kiisalu atuakkat paasissutissarsiorfiit (opslagsværker), kisitsissuteeraq qarasaasiarlu internetsimut attaveqanngitsoq. Pinngortitalerineq, Inuiaqatigiilerineq kiisalu Upperisalerineq isumalioqqissaarnerlu Pinngortitalerinermi, Inuiaqatigiilerinermi kiisalu Upperisalerinermi isumalioqqissaarnermilu allattariarsorluni misilitsinnerit tamarmik immikkut 2 tiimimik sivisussuseqarput. Atuartunut misilitsissutissat kiisalu pappialat allattuiffigeqqaagassat allaqqissaarfissallu tunniunneqassapput. Pinngortitalerinermi ikiuutit tassaapput nammineq allattukkat kiisalu suliaqarnermi atortut pisariaqartut, taakkununnga ilaallutik det periodiske system aamma kisitsissuteeraq. Inuiaqatigiilerinermi aamma Upperisalerinermi isumalioqqissaarnermilu allattariarsorluni misilitsinneq marluinngorlugu avitaavoq: immikkoortoq piviusunik imalik immikkoortorlu qulequttanik allaatigisassanik imalik. Immikkoortumi piviusunik imalimmi ikiuutit atoqqusaanngillat. Immikkoortumi qulequttanik allaatigisassanik imalimmi atuartut atuakkat paasissutissarsiorfiit (opslagsværker) naleqquttut, namminneq allattukkatik ordbogillu atorsinnaavaat. Oqaatsit Kalaallit Qallunaallu oqaasiini piginnaassutsikkut misilitsinnermi qulequttat apeqqutillu ataasiakkaat allattariarsorlunilu misilitsinnermi aallaqqaasiussaq qulequttallu allaatigisassat oqaatsit taakkua marluk atorlugit allataasimasinnaapput, tassa siullermi kalaallisut qallunaatullu aappaanilu qallunaatut kalaallisullu. Tuluit oqaasiini oqaatsit marluiit aamma atorneqassapput, soorunami tuluit oqaasi allaqqaarsimassapput. Atuartut oqaatsinik atuartitsissutini oqaatsit misilitsiffiusut atorlugit suliatik allassavaat, tassa Kalaallit oqaasiini kallaallisut, Qallunaat oqaasiini qallunaatut Tuluillu oqaasiini tuluttut. Atuartup Matematikkimi, Pinngortitalerinermi, Inuiaqatigiilerinermi kiisalu Upperisalerinermi isumalioqqissaarnermilu misilitsissutini oqaatsit sorliit atussanerlugit nammineerluni qinissavai. Misilitsissutit kalaallisut qallunaatulluunniit allassimasut toqqarneqarsinnaapput. Atuartoq ilinniartitsisuni peqatigalugu misilitsittoqalinnginnerani toqqaareersimassaaq. Misilitsinnerup nalaani atuartup misilitsissutit oqaatsit arlaat atorlugit allassimasut pisinnaavai akissuteqarniarnerminilu oqaatsitigut ikiuutigisinnaallugit. Atuartup atuartitsissutini taakkunani akissuteqaatini oqaatsit sorliit atorlugit allanniarnerlugu nammineq qinissavaa. 17

18 Naliliineq karakteeriliinerlu Atuartup allaqqissaagaa nalilerneqassaaq, allattugarigallagai pinnagit. Allattariarsorluni misilitsinnerni tamani atuartut akissutaat censorimit toqqarneqarsimasumit atuartullu nammineq ilinniartitsisuanit nalilerneqartassapput. Censori toqqarneqartoq tassaavoq atuartitsissummi immikkut ilinniakkatigut ilisimasalik. Tassa inuit marluk atuartut akissutaat nalilertartussaavaat karakteerilerlugillu. Allattariarsorluni karakteerit atuartup naammassilluni allagartaaniissapput. Oqaluttariarsorluni aamma oqaluttariarsorluni-tigussaasumik misilitsinnerit Pisassiissut suua? Pisassiissut tassaavoq takussutissiaq atuartitsissummi ulluinnarni atuartitsineq naapertorlugu atuartitsissutaasut misilitsissutissatut toqqagaasut allattorsimaffiat. Ulluinnarni atuartitsinerup atuartut peqataaffigisimasaatta atuartitsissummilu misilitsinnerup pisassiissut imminnut atassutigivaat. Pisassiissut allanneqassaaq atuartut misilitsinnermi ataatsimut aallaaveqartussaammata, aamma atuartut misilitsinnermi ulluinnarni atuartitsinermi ilinniakkatik atorsinnaassammatigit. Pisassiissut aamma atorneqartussaavoq atuartitsinerup ingerlanneqartup atuartitsissutini ataasiakkaani siunertanut ilikkagassatullu anguniagassanut sanilliullugu naapertuuttuunerinik nakkutilliissutitut. Ilinniartitsisutit atuartitsissutini tamani oqaluttariarsorluni aamma oqaluttariarsorluni-tigussaasumik misilitsiffiusuni pisassiissutiliortussaapput. Pisassiissutini nalunaarutigisat ulluinnarni atuartitsinermi atuartitsissutaasunit toqqarneqartussaammata, ilinniartitsisoq atuartullu klassimi toqqaaniarnermi suleqatigiittussaapput. Atuartut pisassiissutit assilinerinik kingusinnerpaamik 1. maj pisussaapput. Atuartutut pisassiissutit atuartitsissutini ataasiakkaani suut misilitsiffiusussaanerinik paasissutigisinnaavatit, misilitsinnissannullu piareersarlutit atuartitsissutini ataasiakkaani uteqqiininni atorsinnaavatit. Nammineq allattukkat suuppat? Allattariarsorluni misilitsinnerni qasseeriarlugu ikiuutigineqarsinnaasuni taaguut nammineq allattukkat atorneqartarpoq. Nammineq allattukkat atuartup nammineerluni allattugarai, tassaappullu atuartitsissutini ataasiakkaani atuartitsinermi allattukkat. Soorlu eqqarsaatersuutit makkua Suna uani pingaarnerua?, Qanoq una eqqaamassavara?, Qanormaannaa iliorpunga?, Qanormaannaa oqaaseq formeliluunniit una isumaqarpa?. Eqqarsaatersuutit atuartup ilikkariartornermini isumaliutersuutigisani allattarunigit iluaqutigisinnaavai. Allattukkat tamakkua ikiuutaapput atuartup nammineq ulluinnarni oqaatsini paasinnittaatsinilu atorlugit suliarimmagit. Nammineq allattukkat paasissutissiissutinik naatsunik atuartup ilinniartitsisuminit atuartitsinermi pissarsiarisinnaasaanik imaqarsinnaapput. Atuartup paasissutissiissutit nammineq allattuiffigalugit oqaasertalersorsimasinnaavai. Nammineq allattukkat assammik imaluunniit qarasaasiaq atorlugu allataasinnaapput. Allattukkat allattariarsorluni misilitsinnermi, oqaluttariarsorluni misilitsinnissamut piareersarnermi aamma oqaluttariarsorluni-tigussaasumik misilitsinnermi atorneqarsinnaapput. 18

19 Misilitsinerit qanoq ingerlassappat? Oqaluttariarsorluni misilitsinnermi atuartitsissumi ilinniartitsisut censorilu najuutissapput. Ilinniartitsisuit misilitsinneq ingerlatissavaa. Oqaluttariarsorluni misilitsinnerni misilitsissutissat makitsinikkut atuartunut agguarneqassapput. Tassa misilitsinneq aallartittarpoq atuartup inimi misilitsiffimmi pappiliamik tunumigut misilitsissutissap suuneranik nalunaaqutsigaasumik makitsineratigut. Pappiala makitassaq akimut ersittuussanngilaq. Atuartoq makitsippat ilinniartitsisoq censorilu najuuttussaapput. Atuartut tamarmik minnerpaamik sisamanik makitassaqartussaapput, aamma atuartoq kingulleq. Atuartitsissutini amerlanerni oqaluttariarsorluni misilitsinnerit piareersarnertaqarlutillu saqqummiussinertaqarput. Piareersarneq inimi allami misilitsiffiunngitsumi ingerlanneqartussaavoq. Atuartoq piareersarnermini misilitsissutissaq makitani ilinniartitsisuminut censorimullu saqqummiunnissaanut piareersassavaa. Tassa atuartup apeqqutit eqqartugassallu misilitsissutissamiittut atuartitsissummi paasinnittaatsinut tunngatillugit piareersarfigissavai, nammineq qanoq isummerniarnini eqqarsaatigissavaa ilisimasanullu allanut sanilliutissallugit. Taakkua saniatigut atuartoq saqqummiussileruni toqqammavigisassaminik allattuissaaq. Atuartup saqqummiussinermini piareersarnermini allattukkani taamaallaat najoqqutarisinnaavai. Atuartoq piareersaatigisimasaminik saqqummiussilluni aallarniissaaq. Tamatuma kingorna misilitsinneq atuartup, ilinniartitsisup censorillu oqaloqatigiinnerattut ingerlanneqassaaq. Ilinniartitsisup oqaloqatigiinnikkut atuartoq atuartitsissummi ilikkagaanik saqqummiussilluarnissaanut tapersersussavaa. Oqaatsini atuartitsiffiusuni Kalaallit, Qallunaat Tuluillu oqaasiini atuartitsissutinilu Inuiaqatigiilerinermi kiisalu Upperisalerinermi isumalioqqissaarnermilu misilitsinnerit kisimiilluni imaluunniit amerlanerpaagaanni pingasuulluni misilitseqatigiiffiusinnaapput. Tassa atuartut kisimiillutik misilitsissinnaapput imaluunniit klassimi atuaqatigiit misilitseqatigiikkumasut misilitseqatigiissinnaapput. Misilitseqatigiinniat misilitsinnissaq sioqqullugu aalajangigaariissapput. Ilinniartitsisup atuartullu misilitsinnissaq sioqqullugu piffissaalluartillugu piareersarnissap misilitsinnissallu sivisussusissaat aalajangersakkat tulliuttutut taaneqartut iluini aalajangeriissavaat. Kisimiilluni oqaluttariarsorluni misilitsinnermi piareersarfissaq sivisussuseqarpoq 20-niit 40-nut minutsinik saqqummiussinerlu 20 niit 40-nut minutsinik. Oqaluttariarsorluni misilitseqatigiikkaanni piareersaqatigiiffissaq 40 niit 60-inut minutseqassaaq saqqummiussinerlu 20 niit 40-nut minutsinik sivisussuseqarluni. Atuartup piareersarnermini nammineq allattukkani ordbogillu atorsinnaavai. Allamiut oqaasiisa pingajuini misilitsinneq kisimiilluni oqaluttariarsorluni misilitsinneruvoq. Piareersarneq minutsinik 20-niit 40-nut sivisussuseqarpoq saqqummiussinerlu 20 minutsinik. Atuartup piareersarnermini nammineq allattukkani ordbogillu atorsinnaavai. Atuartitsissutini Matematikkimi, Uumassusilerinermi aamma Pinngortitaleriffiusumik nunalerutini misilitsinnerit assigiinngitsut marluupput: Misilitsinneq A imaluunniit misilitsinneq B. Misilitsinneq A kisimiilluni oqaluttariarsorluni misilitsinneruvoq, misilitsinnerlu B oqaluttariarsorlunitigussaasumik misilitsinnerulluni. Ilinniartitsisup klassimi atuartut isumasioriarlugit misilitseriaaseq sorleq atorneqassanersoq aalajangissavaa. Atuartup piareersarnermi nalaani atortut ulluinnarni atuartitsinermi atorneqartartut tamaasa atorsinnaavai. Atuartoq misilitsinneq A-mut 20-niit 40-nut minutsini piareersassaaq 20 minutsinilu saqqummiussilluni. 19

20 Misilitsinneq B-mi atuartoq misilitseqatigiilluunnit amerlanerpaamik pingasut suliaq tigussaasoq atuagarsornertalik (praktisk og teoretisk problemstilling) suleqatigiissutigissavaat. Misilitsinnerup ingerlanerani censorip ilinniartitsisullu atuartut ataasiakkaarlugit oqaloqatigissavaat. Misilitsinneq katillugu tiiminik marlunnik sivisussuseqarpoq. Fysik/kemi-mi misilitsinneq oqaluttariarsorluni-tigussaasumik misilitsinneruvoq, atuartut ataasiakkaarlutik imaluunniit amerlanerpaagunik pingasukkaarlutik suliaq tigussaasoq atuagarsornertalik (praktisk og teoretisk problemstilling) suleqatigiissutigissavaat. Misilitsinnerup ingerlanerani censorip ilinniartitsisullu atuartut ataasiakkaarlugit suliaannik oqaloqatigissavaat. Misilitsinnerup ingerlanerani censorip ilinniartitsisullu atuartut ataasiakkaarlugit oqaloqatigissavaat. Misilitsinneq katillugu tiiminik marlunnik sivisussuseqarpoq. Atuartup misilitsinnermi nalaani atortut ulluinnarni atuartitsinermi atorneqartartut tamaasa atorsinnaavai. Misilitsinneq B aammalu Fysik/kemimi oqaluttariarsorluni-tigussaasumik misilitsinneq oqaluttariarsorluni misilitsinnernit allanit allaanerupput, taakkunani atuartoq atuaqatigiilluunniit misilitsineq tamakkerlugu suleqatigiittussaammata taamaaliornermikullu ilinniartitsisoq censorilu sulinermik ingerlaneranik ilikkagassatigullu angusaminnik takutittussaallugit. Atuartitsissutini ataatsimoortuni Najukkami qinigassani, tassa Assassornermi ilusilersuinermilu, Eqqumiitsuliornermi illussanillu titartaanermi, Timersornermi silamiinnermilu imaluunniit Nipilersornermi, erinarsornermi, timip aalatinnerani isiginnaartitsinermilu, misilitsinneq oqalutariarsorluni-tigussaasumik misilitsinneruvoq, tassanilu atuartut ataasiakkaarlutik arlaliullutilluunniit misilitsissinnaapput. Kisimiilluni misilitsinnermut piareersarneq 20 niit 40-nut minutsinik sivisussuseqarpoq saqqummiussinerlu minutsinik 20 niit 40-nut. Arlaliugaanni piareersarneq minutseqarpoq 40 niit 80-inut saqqummiussinerlu 20 niit 80-nut minutseqarluni. Atuartup piareersarnermini atortut suliap naammassinissaanut pisariaqartut atorsinnaavai, tamanna aamma saqqummiussinermi atuuppoq. Misilitsinnerup naammassinera Saqqummiussineq misilitsinerluunniit naammassippat atuartup atuaqatigiilluunniit misilitseqatigiittut inimit misilitsiffiusumit anissapput. Kingorna ilinniartitsisoq censorilu oqaloqatigiissapput atuartullu ataasiakkaat naammassisaat nalilersorlugit. Tamatuma kingorna atuartut ataasiakkaat ataatsimik karakteerilerneqassapput. Ilinniartitsisup atuartoq karakteerissaanik ilisimatissavaa taamatullu ilisimatitsinermi censori najuutissaaq. Oqaatsit Matematikkimi, Fysik/kemimi, Uumassuseqartulerinermi, Pinngortitaleriffiusumik nunalerutini, Inuiaqatigiilerinermi, Upperisalerinermi isumalioqqissaarnermilu Najukkanilu toqqagassani atuartup nammineerluni oqaluttariarsorluni imaluunniit oqaluttariarsorluni-tigussaasumik misilitsinnermi oqaatsit sorliit atorneqassasut toqqassavaa: kalaallisut qallunaatulluunniit. Aamma misilitssissutissani atuartup makitaani allataq kalaallisoortoq qallunaatoortorluunniit qinerneqarsinnaassaaq. Atuartup ilinniartitsisuni suleqatigalugu misilitsinnissaq sioqqulluarlugu tamanna aalajangeriissavaa. Misilitsinnermi atuartup misilitsissutissaq oqaatsit aappaannik allataasoq pisinnaavaa piareersarnerminilu oqaatsitigut tapertatut atorsinnaallugu. Tamatuma kingunerisaanik klassimi kalaallisut qallunaatulluunniit saqqummiusserusuttunik atuartoqarpat misilitsissutissat kalaallisut qallunaatullu allassimassapput. Oqaatsinik atuartitsiffiusuni Kalaallit, Qallunaat Tuluillu oqaasiini aamma allamiut oqaasiisa pingajuini atuartup oqaluttariarsorluni misilitsinnermi oqaatsit sorliit atussanerlugit aalajangersinnaanngilaa. Atuartitsissummi Kalaallit oqaasiini misilitsinneq kalaallisut, Qallunaat oqaasiini misilitsinnermi qallunaatut il.il. ingerlanneqassaaq. Naatsumik oqaatigalugu oqaatsinik atuartitsiffiusuni misilitsinnerit atuartup oqaatsinik misilitsiffigisaani oqaatsit atorlugit 20

21 ingerlanneqassapput. Taamatuttaaq oqaatsinik atuartitsiffiusuni misilitsissutissat nutsikkanik imaqassanngillat. Annertunerusumik paasissutissat Atuartut ilisimassavaat atuartitsissutini ataasiakkaani piumasaqaatit assigiinngitsuummata, paasissutissallu annertunerusut ilinniartitsisuminnit pisinnaagamikkit. Aalajangersimasumik qulequtaqarluni suliaq Atuartut tamarmik januaarimi februaarimiluunniit aalajangersimasumik sammisaqarlutik suliaqarlutillu saqqummiussissapput. Taassuma ingerlanissaa naatsumik oqaatigalugu imaappoq ullut atuarfiusut marluk sumik samminiakkamik toqqaaniarnermut pilersaarusiornermullu, sap.ak. marluk paasissutissanik katersinermut, ullut atuarfiusut tallimat suliap suliaralugulu inaarsarnissaanut atorneqassapput. Pisut tamakkua tamarmik ulluinnarni atuartitsinermut ilaapput. Ilinniartitsisoq klassip pingaarnertut qulequtsiunniagaa atuartullu ataasiakkaat namminneq aalajangersumik sammisaqarlutik suliassaminni qulerutsiunniagaat pillugit immikkut ilitsersuissaaq. Pingaarnertut qulequtsiussamut klassi aalajangeeqataassaaq. Pingaarnertut qulequtsiussaq atuartitsissutinit assigiinngitsunit isigineqarsinnaassaaq. Atuartut aalajangersimasumik sammisaqaluni suliap pilersaarusiornissaa, paasissutissanik katersinissaq suliallu naammassiniarnerani ilitsersuinissaq pillugit ersarissumik ilisimatinneqassapput. Taamatuttaaq suliap nalilerneqarnissaani piumasaqaatit nalilersuutillu suunersut ilisimassavaat. Aalajangersimasumik sammisaqarluni suliap ingerlannerani nalinginnaasumik atuartut sisamakkaarlutik suleqatigiissaapput. Aalajangersimasumik sammisaqarluni suliaq allattariarsorluni suliaavoq, atuartullu nammineerlutik qinissavaat kalaallisut, qallunaatut, tuluttut allamiulluunniit oqaasiisa pingajui atorlugit allanniarnerlugu. Oqaatsit qinerneqarsimasut saniatigut suliaq oqaatsit allat atorlugit pingaarnersiorlugu naalisakkamik ilaqartinneqassaaq. Aalajangersimasumik sammisaqarluni suliap saqqummiunnera misilitsinneruvoq februaarilu naanngitsoq ingerlanneqassalluni. Aalajangersimasumik sammisaqarluni suliaq ilinniartitsisumit allaganngorlugu nalunaarusiorfigineqassaaq karakteerilerneqarlunilu atuartup meeqqat atuarfianni naammassilluni uppernarsaataaniittussanik. Napparsimaneq Atuartup misilitsittussatut nalunaarutigineqareersup napparsimalluni allanilluunniit pingaaruteqartunik peqquteqarluni misilitsissinnaanngikkuni piaartumik atuarfik nalunaarfigissavaa. Atuarfik nalunaarfigineqanngippat atuartoq misilitsinnermi peqataanngitsutut isigineqassaaq. Napparsimanermi atuartoq kingusinnerpaamik ullormi misilitsiffiusumi najukkamini peqqinnissaqarfik, soorlu illoqarfigisami napparsimavik, saaffigissavaa napparsimanerminullu uppernarsaammik piniarluni. Uppernarsaat atuarfimmut tunniunneqassaaq. Atuartoq allattariarsorluni misilitsinnerit nalaanni napparsimasoq aatsaat piffissami misilitsiffimmi tullermi, tassa ukiup ataatsip qaangiunnerani, nutaamik misilitsissinnaavoq. 21

22 Atuartoq oqaluttariarsorluni misilitsinnerit nalaanni napparsimasoq atuartitsissummi ataatsimi piffissap misilitsiffiusup iluani misilitsissinnaavoq, tassa ukiup atuarfiusup naannginnerani, imaluunniit piffissami misilitsiffimmi immikkut ittumi, tassa ukiup atuarfiusup tulliup aallartinnerani. Atuartoq napparsimanini pissutigalugu aalajangersumik sammisaqarluni suliamik naammassisaqarsinnaanngitsoq, 15. april nallertinnagu kisimiilluni aalajangersimasumik sammisaqarluni suliaminik tunniussissaaq. Pissutsit immikkut ittut Imikkut ittumik atuartitsineq Atuartut atuartitsissummi ataatsimi arlalinniluunniit immikkut ittumik atuartinneqartut, ilassutaasumik atuartinneqartut imaluunniit allatigut pamersaanikkut immikkut ittumik ikiorsiiffigineqartut atuartitsissutini taakkunani misilitsinnerni peqataanngitsinneqarsinnaapput. Immikkut ittumik akuerineqarnerit misileraanerillu Ilinniartitaanermut Naalakkersuisoqarfiup misilitseriaatsit allat misilerarneqarsinnaanerat akuerisinnaavaa. Tamatumunnga qinnuteqaat Naalakkersuisoqarfimmut 1. decembar nallertinnagu tunniunneqareersimassaaq pamersaanikkullu ineriartortitsinermik misileraanermillu patsiseqartinneqassalluni. Naammagittaalliornissamut malittarisassat Atuartut angajoqqaallu misilitsissutigissat, misilitsinnerit ingerlanneqarneri karakteerillu pillugit naammagittaalliorsinnaapput. Naammagittaalliuut allaganngorlugu suliaassaaq, tunngavilersugaalluni atuarfiullu pisortaanut tunniunneqartussaalluni. Naammagittaalliuutip tunniunnissaanut ullormit karakteeriliiffimmit misilitsiffiusumilluunniit sapaatip-akunneri sisamat qaangiutsinnagit periarfissaavoq. Allattariarsorluni misilitsinnerni karakteerimik naammagittaalliuuteqartup allatami assinga pisinnaavaa. 22

23 Misilitsinnerni qarasaasiamik atuisinnaaneq Oqaluttariarsorluni aamma oqaluttariarsorluni-tigussaasumik misilitsinnerit Atuartut atuartitsissutini ukunani oqaluttariarsorluni aamma oqaluttariarsorluni-tigussaasumik misilitsinnerni qarasaasiamik atuinissaminnut periarfissaqassapput: Matematikki, Fysik/kemi, Uumassuseqartulerineq aamma Pinngortitaleriffiusumik nunalerutit. Tamanna inimi piareersarfiusumi misilitsiffiusumilu atuutissaaq. Atuartitsissutini taakkunani programminik immikkut sanaajusunik, allannermut kisitsinermullu programmit nalinginnaasut saniatigut, ulluinnarni atuartitsinermi atorneqarsimasunik atuinissaq pisariaqarsinnaavoq. Qarasaasiap internetsimut attaveqannginnissaa nalinginnaasumik piumasaqaataavoq. Atuartitsissutini ukunani oqaluttariarsorluni misilitsinnerni qarasaasiaq atorneqarsinnaanngilaq: Kalaallit, Qallunaat Tuluillu oqaasii, allamiut oqaasiisa pingajui, Inuiaqatigiilerineq kiisalu Upperisalerineq isumalioqqissaarnerlu. Atuartup saqqummiussinissaanut pisariaqarpat Najukkami toqqagassani misilitsinnerni qarasaasiamik atuisoqarsinnaavoq. Nalinginnaasumik allannermut programmit atorneqartut saniatigut matumani aamma programmit immikkut sanaajusut pisariaqarsinnaapput. Matumani aamma nalinginnaasumik piumasarineqarpoq qarasaasiaq internetsimut attaveqassanngitsoq. 23

24 Ilanngussat: Misilitsissutissanut assersuutit Fysikki/kemi 1 Fysikki/kemi 2 Fysikki/kemi 3 Uumassuseqartulerineq 1 Misilitseriaaseq A Uumassuseqartulerineq 2 Misilitseriaaseq A Uumassuseqartulerineq 1 Misilitseriaaseq B Uumassuseqartulerineq 2 Misilitseriaaseq B Pinngortitaleriffiusumik nunalerutit 1 Misilitseriaaseq A Pinngortitaleriffiusumik nunalerutit 2 Misilitseriaaseq A Pinngortitaleriffiusumik nunalerutit 1 Misilitseriaaseq B Pinngortitaleriffiusumik nunalerutit 2 Misilitseriaaseq B Atuartitsissutip siunertaa Ilikkagassatut anguniagassat Karakteerit oqaasertalernissaannut siunnersuut, uumassuseqartulerinermi oqaluttariarsorneq Karakteerit oqaasertalernissaannut siunnersuut, fysik/kemimi oqaluttariarsorneq Karakteerit oqaasertalernissaannut siunnersuut, pinngortitaleriffiusumik nunalerutini oqaluttariarsorneq Meeqqat atuarfianni inaarutaasumik misilitsinneq pillugu nalunaarummit tigulaakkat 24

25 Fysikki/kemi 1 Saffiugassat seernartullu (syrer) Saffiugassat ulluinnarni suniluunniit pisuni annertuumik atortarpagut. Taamatuttaaq aamma seernartut (syrer) naammattuullattaartuarpagut. Eqqartorneqartut taakkua marluk tunngaviusumik pissusii pillugit takutitaqarit. Isummersorfiusinnaasutut eqqarsaatit: Saffiugassat pissusii Seernartut pissusii (ilaatigut ph værdi) Elektrolyse Akuleriittarnerit (reaktioner): (saffiugassat seernartullu, saffiugassat imerlu, seernartut saffiugasalluunniit akugitillugit akuleriittarnerit allat) Oqaaseqaatit: Misilitsissut una ilikkagassatut anguniagassanik ukuninnga qulakkeerinnippoq: - atortut nalinginnaanerusut nassaassaasut arlallit immikkoortitersinnaassagaat - pinngoqqaatit piginnaasaat aallaavigalugit tulleriiaarinermi paasissutissat pingaarnerit pingaarutaat kiisalu pinngoqqaatit tassani inissisimaneri piginnaasaallu pinngoqqaatillu sannai nassuiaasersorsinnaassagaat Suliassami immikkoortut pingaarnerit marluk ammaanneqarput: saffiugassat aamma seernartut. Isummersorfiusinnaasutut eqqarsaatit iluaqutigalugit innaallagissamik ingerlatitsisartut, ingerlatitsisinnaanngitsut (innaallagissamik ilinniagassat aamma akimmisimaartitsineq (modstand)) sammineqarsinnaapput; kissarnermik ingerlatitsisarnerup eqqartornerani ulluinnarni naammattoortakkat eqqartorneqarsinnaapput, soorlu igap tigummivii. Taakkua saniatigut aamma massefylde, saffiugassat oqimaatsut taakkualu innarliisarnerat. Atuartut piginnaasaqarnerit saffiugassat erlinnartut aamma redoxreaktionit suliarisinnaavaat. Pikkorinnerpaat kemimi misissueqqissaarinikkut seernartut assigiinngitsut marluk avissaartinniarsinnaavaat.

26 Fysikki/kemi 2 Induktion aamma innaallagissiorneq Induktion ullumikkut inuunitsinnut annertuumik pingaaruteqarpoq, takorlooriaruk nunarsuaq innaallagissiorfiunngitsoq. Induktionip iluani tunngaviusumik periutsinik suliaqassaasi. Isummersorfiusinnaasutut eqqarsaatit. Induktionip saviullu kajungerisaata imminnut ataqatigiinnerat. Induktion atorlugu innaallagissiorneq. Sakkortussutsip (spænding) pilersinneqartup pingaarutaa. Nukissiornerit taakkua taarsiullugulu nukissiuutit allat kingunerisinnaasaat. Oqaaseqaatit: Misilitsissut una ilikkagassatut anguniagassanik ukuninnga qulakkeerinnippoq: - inuiaqatigiit nukissioriaasitoqqamik atuinerinik ilisimasaqassasut - innaallagissioriaatsit assigiinngitsut nassuiarsinnaassagaat - innaallagissap saviullu kajungerisaata akornanni ataqatigiinneq taakkulu pissusilersuutaannit teknologiimik atorluaaneq suliarisimassallugulu nassuiarsinnaassagaat Suliassiissut arlalinnik eqqartugassartaqarpoq: ilaatigut eqqartugassaq pingaarneq induktion, ilaatigut saviup kajungerisaa aamma ikuallaanerit (forbrændingsprocesser), inimi naatitsivimmi kissakkiartornerup kinguneri (drivhuseffekt), aamma siumut isigisumik eqqarsaatersuutit kiisalu atomimik nukissiorneq aqqutigalugu qinngornerit ulorianartut. Allatut oqaatigissagaanni atuartut induktion ilisimasaqarfiginngikkunikku suli eqqartorneqartut imminnut ataqatigiinnerannik takusaqarsinnaagunik pointinnassinnaapput.

27 Fysikki/Kemi 3 Ulloriarsiorneq Misileraanerit atuakkatigullu ilisimasassat atorlugit avataannarsuani Nunarsuup, Qaammatip Seqernullu inissisimanerisa sunniutaat takutikkit. Eqqartorsinnaavatit: Tinittarneq ulittarnerlu Seqernup qaammatillu pulasarneri Seqineqarfiup pilernera Pinngoqqaatit hydrogen aamma helium Ole Rømer aamma Tycho Brahe Oqimaannerup nukinga (Tyngdekraft) Seqineq nunarsuarmilu silaannaq Qaammatit (planet) gassimik aamma/imaluunniit ujaqqamik sanaat Ukiup immikkoortuisa nikittarneri, taakkununnga arsarnerit ilanngullugit Satelitsit teleskopillu, taakkualu ulloriarsiornermut pingaarutaat Oqaaseqaatit: Misilitsissutissap siulianiittup ilikkagassatut anguniagassat ukua qulakkerpai: - Ullorissap piunermini ingerlanerata pingaarnerusortai nassuiarsinnaassagaat - Ulloriarsiuutoqqat - Nunarsuatta avataani pissutsinut misissueriaatsit assigiinngitsut ilisimasaqarfigissagaat - Arsarnerit pinngorartarnerinut patsisit pingaarnerit nassuiarsinnaassagaat Tinittarnerup ulittarnerullu aamma Ukiup immikkoortuisa nikittarneri -ni pinngortitaleriffiusumik nunalerutit eqqartuiffiusinnaapput. Misilitsissut siuliani pineqartoq ingerlanneqassappat minnerpaamik fysikkertarfimmi tellurium pigineqassaaq, taamatuttaaq assit suliamut tapertaasinnaasut immaqalu internetsimut attaveqarneq.

28 Uumassuseqartulerineq 1 MISILITSERIAASEQ A Tappiorannartut, ajoqutit iluaqutillu Uummannami napparsimavik Assersuutigalugu makkua eqqartorsinnaavatit: o Tappiorannartut uumasuunerisa kaaviiaarnerat (sananeqaataat kinguaassiortarnerallu) o Tappiorannartut assigiinngitsut o Tappiorannartut ajoqutaasut napparsimalernartullu o Tappiorannartut assersuutigalugu inuussutissani tunisassiornermilu iluaqutaasut o Tappiorannartut gen-inillu akuuineq (gensplejsning), maannakkut qanoq suliniuteqartoqarpa siunissamilu suut naatsorsuutigisinnaavagut? Oqaaseqaat: Misilitsissut una sammisassanik ilikkagassatut anguniagassanut ukununnga tulluartunik eqqartuinissamut periarfissiivoq: Inuup timaata sananeqaataasa atuunneri (fysiologi): - timip tappiorannartunik, bakteerianik virusinillu, nappaatinik tuniluuttartunik, timip illersuutaanik, akiuussutissaliisarnernik nappaatinillu kinguaasiuutitigut tuniluuttartunik suleqateqarnera nassuiarsinnaassagaat. Uumasut naasullu: - uumassuseqarnerup tunngaviusumik ersiutai sammisimassagaat. - sananeqaatit (celler) sannaat atuuffiilu ilisimassagaat. - kinguaassisarneq, sananeqaatitigut kingornuttakkat nalunannginnerit, suiaassutsit suiaassuseqannginnerlu aqqutigalugit kinguaassiorsinnaaneq, pissuseqatigiit pinngortarnerat, uumassuseqartut amerlassusiat taaguutilik biodiversitetimik aamma nappaatit kingornuttakkat ilisimasaqarfigissagaat suliarisimassagaallu. - uumassusillit sananeqaatimikkut pissusilersortarnermikkullu avatangiisiminni atugassarititaasunut assigiinngitsunut naleqqussartarnerat ilisimasaqarfigissagaat. Uumassuseqartulerineq teknologilu: - tappiorannartut suliffissuaqarnermut pinngortitamullu pingaarutaat nassuiarsinnaassagaat. - naasunik uumasunillu ileqquujuartoq malillugu pitsanngorsaanerit tunisassiornermilu sananeqaatinik akuukkanik atuinerit assigiinngissusiat assigiissusiilu nassuiarsinnaassagaat.

29 Uumassuseqartulerineq 2 MISILITSERIAASEQ A Uumassusillit naleqqussartarnerat Assersuutigalugu makkua iserfigisinnaavatit: o Timmissat sananeqaataasa, najugaanni atugaannit nerisaannillu aalajangerneqartartut, assigiinngissutaat. o Uumasut naasullu silaannarmut (klima) naleqqussartarnerannut assersuutit allat. o Darwinip eqqarsaatersuutai (teorier). o Silaannaap allanngornerata kingunerisaanut assersuutit najukkanni nunarsuarmilu tamarmi. o Inuup naasunut uumasunullu sunniutigisartagaanut assersuutit. o Naasuni uumasunilu ineriartortitsinermi kinguaassiortitsinermilu sananeqaatinik (gen) suliaqarnermi teknologip atugaanera. Oqaaseqaatit: Atortussat: Isummersuutissatut timmissat kivikkat annertuumik timimikkut sananeqaatsimikkut assigiinngissuteqartut marluk pingasulluunniit tunniunneqassapput. Misilitsissut una sammisassanik ilikkagassatut anguniagassanut ukununnga tulluartunik eqqartuinissamut periarfissiivoq: Inuup timaata sananeqaataasa atuunneri - inuunermi atugassarititaasut, inooriaatsit timimilu atortut atornerisa imminnut ataqatigiinnerat ilisimassavaat. Uumasut naasullu - nukissap atortussiallu kaaviiaarnerat, fotosyntese nerisareqatigiiaarnerlu nassuiarsinnaassagaat. - uumassuseqarnerup tunngaviusumik ersiutai sammisimassagaat. - kinguaassisarneq, sananeqaatitigut kingornuttakkat nalunannginnerit, suiaassutsit suiaassuseqannginnerlu aqqutigalugit kinguaassiorsinnaaneq, pissuseqatigiit pinngortarnerat, uumassuseqartut amerlassusaat taaguutilik biodiversitetimik aamma nappaatit kingornuttakkat ilisimasaqarfigissagaat suliarisimassagaallu. - uumassusillit sananeqaatimikkut pissusilersortarnermikkullu avatangiisiminni atugassarititaasunut assigiinngitsunut naleqqussartarnerat ilisimasaqarfigissagaat. - Mendelip Darwinillu eqqarsaatersuutaat taakkualu ilisimatusarnermut pingaarutaat ilisimasaqarfigissagaat. Uumassuseqartulerineq teknologilu - pinngortitami atueqatigiinnermut inuup akuliussimanerata sunniutai pillugit ilisimasaqassasut. - naasunik uumasunillu ileqquujuartoq malillugu pitsanngorsaanerit tunisassiornermilu sananeqaatinik akuukkanik atuinerit assigiinngissusiat assigiissusiilu nassuiarsinnaassagaat.

30 Uumassuseqartulerineq 1 MISILITSERIAASEQ B Atortussiat kaaviiaarnerat (oxygen) aamma fotosyntese Asseq isiginnaaruk kaaviiaarnermilu suut pisut oqaluttuaralugit. Isummersuutissatut eqqarsaatit: Kaaviiaarneq suua Fotosyntese Oxygenip pisariaqartuunera Silaannarsuup oxygenimik imaa Inuussutissanik uutaqarneq (forbrænding) arrorsaanerlu Inimi naatitsivimmi kissakkiartornerup kinguneri (drivhuseffekt) Oqaaseqaat: Suliassap uuma ilikkagassatut anguniagassat ukua imarai: - nukissap atortussiallu kaaviiaarnerat nassuiarsinnaassagaat, fotosyntese - pinngortitami atueqatigiinnermut inuup akuliussimanerata sunniutai pillugit ilisimasaqassasut. Taamatuttaaq pinngortitaleriffiusumik nunalerutinut aamma fysik/kemimut immikkoortumi Inimi naatitsivimmi kissakkiartornerup kinguneri (drivhuseffekt) - miittumut attuumassuteqarpoq. Suliassiissutip atortussiat kaaviiaarnerat fotosynteselu imarivai aammalu misileraanernik annikitsunik atuisinnaaneq atuakkatigullu ilisimasassat (teori) imarisinnaallugit. Fotosyntesemi misileraatissamik suliaqarneq (naak inerneri angumerisinnaanngikkaluarlugit). Molekylenik piusuusaartitat assersuutigalugu uutsinermi/arrorsaanermi naammattoorneqarsinnaasut atorneqarsinnaapput, natriumhydroxid atorlugu oxygenimik qanoq imaqartigisoqarneraa takutinneqarsinnaavoq, C0 2 imermi kalkitalimmiittoq takutinneqarsinnaavoq kiisalu oxygen imermi brom-ertalimmiittoq.

31 Uumassuseqartulerineq 2 MISILITSERIAASEQ B Tappiorannartut naasullu sananeqaataat (celler) Oqaaseqaatit: Atortussat: Assersuutigalugu makkua iserfigisinnaavatit: Mikroskopi aamma assit atorlugit naasuni uumasunilu celle-t assigiissutaat assigiinngissutaallu takutinneqarsinnaapput. Tappiorannartut uumasut - qisermit, immussuarmit assigisaannillu misileraatissaneersut. Tappiorannartut uumanerisa kaaviiaarnerat (sananeqaataat kinguaassiornerallu). Tappiorannartut assigiinngitsut. Tappiorannartut ajoqutaasut napparsimalissutaasartullu. Kalaallit Nunaanni nappaatit ukiut ingerlanerini takkuttartut, assersuutigalugu TB, tappiorannartunit pilersartoq. Tappiorannartut iluaqutaasut, soorlu inuussutissaniittut tunisassiornermilu atorneqartartut. Tappiorannartut gen-inillu katiterisarneq (gensplejsning), maannakkut qanoq iliortoqarpa siunissamilu suut naatsorsuutigisinnaavagut? Mikroskopi, misileragassat mikroskopi atorlugu misissorneqartussat, uumasut naasullu celliinut planchiat takussutissat, immaqalu TB aamma timmissat naappaataat pillugit kisitsisitigut takussutissiat. PC-it internetimut attavillit. Misilitsissut una sammisassanik ilikkagassatut anguniagassanut ukununnga tulluartunik eqqartuinissamut periarfissiivoq: Inuup timaata sananeqaataasa atuunneri (fysiologi) - timip tappiorannartunik, bakterianik virusinillu, nappaatinik tuniluuttartunik, timip illersuutaanik, akiuussutissaliisarnernik nappaatinillu kinguaasiuutitigut tuniluuttartunik suleqateqarnera nassuiarsinnaassagaat. Uumasut naasullu - uumassuseqarnerup tunngaviusumik ersiutai sammisimassagaat. - sananeqaatit (celle-t) sannaat atuuffiilu ilisimassagaat. - kinguaassisarneq, sananeqaatitigut kingornuttakkat nalunannginnerit, suiaassutsit suiaassuseqannginnerlu aqqutigalugit kinguaassiorsinnaaneq, pissuseqatigiit pinngortarnerat, uumassuseqartut amerlassusaat taaguutilik biodiversitetimik aamma nappaatit kingornuttakkat ilisimasaqarfigissagaat suliarisimassagaallu. - uumassusillit sananeqaatimikkut pissusilersortarnermikkullu avatangiisiminni tugassarititaasunut assigiinngitsunut naleqqussartarnerat ilisimasaqarfigissagaat. Uumassuseqartulerineq teknologilu - tappiorannartut suliffissuaqarnermut pinngortitamullu pingaarutaat nassuiarsinnaassagaat. - naasunik uumasunillu ileqquujuartoq malillugu pitsanngorsaanerit tunisassiornermilu sananeqaatinik akuukkanik atuinerit assigiinngissusiat assigiissusiilu nassuiarsinnaassagaat.

32 Pinngortitaleriffiusumik nunalerutit 1 MISILITSERIAASEQ A QAQQAT SUUSSUSII AAMMA NUNARSUUP PILERNERA Qaqqat suussusiisa pingaarnerit pingasut imminnut ataqatigiinnerat takutiguk. Makkua eqqartorsinnaavatit: Qaqqat suussusiisa kaaviiaarnerat (bjergarternes kredsløb) Nunarsuup pilernera ineriartorneralu Nunarsuup qaleruai (Pladetektonik) Kalaallit Nunaanni ujaqqat aatsitassallit Oqaaseqaatit: Misilitsissutissami uani pinngortitaleriffiusumik nunalerutini ilikkagassatut anguniagassat ukua naliliiffiginissaat anguniarneqarpoq: - Paasissutissanik suliaqarneq pinngortitamik ilisimatusarnermi immikkoortiterisaatsit nalinginnaasumik atorneqartut atorsinnaassagaat. - Misileraaneq allanngoriartornerit toqqaanartumik alaatsinaanneqarsinnaanngitsut takorloorumallugit assersuusiorfigisinnaaneri misilittagaqarfigissagaat. - Nunarsuup ineriartornerata oqaluttuassartaani, tassunga ilanngullugit nunarsuup qalipaanik ilisimasaqarneq, nunap pissutsimigut ingerlaarnera nunallu pissutsimigut kaaviiaarnera, nassuiarsinnaassagaat. - Kalaallit Nunaanni aatsitassat nalinginnaanerusut ilisarnaataat taaguutaallu ilisimassagaat. - Nunap assinginik sungiussilluarsimassapput. Kalaallit Nunaanni ujaqqat aatsitassallit eqqartorneqalerpata fysikki aamma eqqartuiffiusinnaavoq, tassani fysikkimi immikkoortoq una kalluarneqarmat: Atortut nalingiinnaanerusut nassaassaasut arlallit, soorlu pinngoqqaatit, kemiimi attuumassutit akoorinerillu, immikkoortitersinnaassagaat.