Jaarbericht Procesvertegenwoordiging Hof van Justitie van de EU

Transkriptio

1 Jaarbericht 2018 Procesvertegenwoordiging Hof van Justitie van de EU aal recht Handvest Institutioneel recht Intellectueel eigendom Landbouw Mededinging Milieu Privacy Procesrecht Sancties Sociaal recht

2 naccrachicagodakarlisbonmadridromesantodomingowellingtonaddisababacaracasdamascuslimamanilariyadhsaopaulowashingtonalgier petowndaressalaamkuwaitmaputoriodejaneirosarajevowarsawammancanberradhakakualalumpurmexicocityrigaseoulvilniusankaracairo hakinshasamiamiramallahshanghaiviennaantwerpbujumburadubaikigalimilanrabatsingaporevaticancityastanabuenosairesdublinkievmosc PristinaSaintPetersburgVancouverAthensBudapestDusseldorfKhartoumMumbaiPretoriaSkopjeVallettaBaghdadBucharestGenevaKampalaMunich guesofiatunisbakubrusselsguangzhoukabulmuscatportofspainstockholmtripolibamakobratislavahanoijubanairobiparisstrasbourgtorontoba okbrasiliahararejakartanewdelhiparamaribosydneytokyobeijingbogotahavanaistanbulnewyorkpanamacitytallinntiranabeirutbernhelsinkiisl abadnicosiaottawatbilisithehaguebelgradeberlinhochiminhcityhongkongoslotehrantelavivabudhabicolombocopenhagenlondonluandasa sésana azagrebabujachongqingcotonouljubljanaluxembourgsanfranciscosantiagodechileyangonaccrachicagodakarlisbonmadridromesant omingowellingtonaddisababacaracasdamascuslimamanilariyadhsaopaulowashingtonalgierscapetowndaressalaamkuwaitmaputoriodeja rosarajevowarsawammancanberradhakakualalumpurmexicocityrigaseoulvilniusankaracairodohakinshasamiamiramallahshanghaivienna werpbujumburadubaikigalimilanrabatsingaporevaticancityastanabuenosairesdublinkievmoscowpristinasaintpetersburgvancouverathensbud stdusseldorfkhartoummumbaipretoriaskopjevallettabaghdadbucharestgenevakampalamunichpraguesofiatunisbakubrusselsguangzhoukabu scatportofspainstockholmtripolibamakobratislavahanoijubanairobiparisstrasbourgtorontobangkokbrasiliahararejakartanewdelhiparamari ydneytokyobeijingbogotahavanaistanbulnewyorkpanamacitytallinntiranabeirutbernhelsinkiislamabadnicosiaottawatbilisithehaguebelgrad rlinhochiminhcityhongkongoslotehrantelavivabudhabicolombocopenhagenlondonluandasanjosésana azagrebabujachongqingcotonoulj janaluxembourgsanfranciscosantiagodechileyangonaccrachicagodakarlisbonmadridromesantodomingowellingtonaddisababacaracasdam uslimamanilariyadhsaopaulowashingtonalgierscapetowndaressalaamkuwaitmaputoriodejaneirosarajevowarsawammancanberradhakak alumpurmexicocityrigaseoulvilniusankaracairodohakinshasamiamiramallahshanghaiviennaantwerpbujumburadubaikigalimilanrabatsing revaticancityastanabuenosairesdublinkievmoscowpristinasaintpetersburgvancouverathensbudapestdusseldorfkhartoummumbaipretoriaskop allettabaghdadbucharestgenevakampalamunichpraguesofiatunisbakubrusselsguangzhoukabulmuscatportofspainstockholmtripolibamakobr lavahanoijubanairobiparisstrasbourgtorontobangkokbrasiliahararejakartanewdelhiparamaribosydneytokyobeijingbogotahavanaistanbuln orkpanamacitytallinntiranabeirutbernhelsinkiislamabadnicosiaottawatbilisithehaguebelgradeberlinhochiminhcityhongkongoslotehrantel vabudhabicolombocopenhagenlondonluandasanjosésana azagrebabujachongqingcotonouljubljanaluxembourgsanfranciscosantiagodech angonaccrachicagodakarlisbonmadridromesantodomingowellingtonaddisababacaracasdamascuslimamanilariyadhsaopaulowashingtona rscapetowndaressalaamkuwaitmaputoriodejaneirosarajevowarsawammancanberradhakakualalumpurmexicocityrigaseoulvilniusankara rodohakinshasamiamiramallahshanghaiviennaantwerpbujumburadubaikigalimilanrabatsingaporevaticancityastanabuenosairesdublinkiev scowpristinasaintpetersburgvancouverathensbudapestdusseldorfkhartoummumbaipretoriaskopjevallettabaghdadbucharestgenevakampalam chpraguesofiatunisbakubrusselsguangzhoukabulmuscatportofspainstockholmtripolibamakobratislavahanoijubanairobiparisstrasbourgtoro BangkokBrasiliaHarareJakartaNewDelhiParamariboSydneyTokyoBeijingBogotaHavanaIstanbulNewYorkPanamaCityTallinnTiranaBeirutBernHel iislamabadnicosiaottawatbilisithehaguebelgradeberlinhochiminhcityhongkongoslotehrantelavivabudhabicolombocopenhagenlondonlu asanjosésana azagrebabujachongqingcotonouljubljanaluxembourgsanfranciscosantiagodechileyangonaccrachicagodakarlisbonmadridro SantoDomingoWellingtonAddisAbabaCaracasDamascusLimaManilaRiyadhSaoPauloWashingtonAlgiersCapeTownDarEsSalaamKuwaitMaputoR ejaneirosarajevowarsawammancanberradhakakualalumpurmexicocityrigaseoulvilniusankaracairodohakinshasamiamiramallahshanghai nnaantwerpbujumburadubaikigalimilanrabatsingaporevaticancityastanabuenosairesdublinkievmoscowpristinasaintpetersburgvancouverath BudapestDusseldorfKhartoumMumbaiPretoriaSkopjeVallettaBaghdadBucharestGenevaKampalaMunichPragueSofiaTunisBakuBrusselsGuangzh abulmuscatportofspainstockholmtripolibamakobratislavahanoijubanairobiparisstrasbourgtorontobangkokbrasiliahararejakartanewdelhip maribosydneytokyobeijingbogotahavanaistanbulnewyorkpanamacitytallinntiranabeirutbernhelsinkiislamabadnicosiaottawatbilisithehagu lgradeberlinhochiminhcityhongkongoslotehrantelavivabudhabicolombocopenhagenlondonluandasanjosésana azagrebabujachongqingc nouljubljanaluxembourgsanfranciscosantiagodechileyangonaccrachicagodakarlisbonmadridromesantodomingowellingtonaddisababacar sdamascuslimamanilariyadhsaopaulowashingtonalgierscapetowndaressalaamkuwaitmaputoriodejaneirosarajevowarsawammancanberr hakakualalumpurmexicocityrigaseoulvilniusankaracairodohakinshasamiamiramallahshanghaiviennaantwerpbujumburadubaikigalimilan atsingaporevaticancityastanabuenosairesdublinkievmoscowpristinasaintpetersburgvancouverathensbudapestdusseldorfkhartoummumbaipr riaskopjevallettabaghdadbucharestgenevakampalamunichpraguesofiatunisbakubrusselsguangzhoukabulmuscatportofspainstockholmtripoli akobratislavahanoijubanairobiparisstrasbourgtorontobangkokbrasiliahararejakartanewdelhiparamaribosydneytokyobeijingbogotahavana nbulnewyorkpanamacitytallinntiranabeirutbernhelsinkiislamabadnicosiaottawatbilisithehaguebelgradeberlinhochiminhcityhongkongoslo rantelavivabudhabicolombocopenhagenlondonluandasanjosésana azagrebabujachongqingcotonouljubljanaluxembourgsanfranciscosanti DeChileYangonAccraChicagoDakarLisbonMadridRomeSantoDomingoWellingtonAddisAbabaCaracasDamascusLimaManilaRiyadhSaoPauloWas gtonalgierscapetowndaressalaamkuwaitmaputoriodejaneirosarajevowarsawammancanberradhakakualalumpurmexicocityrigaseoulvilni nkaracairodohakinshasamiamiramallahshanghaiviennaantwerpbujumburadubaikigalimilanrabatsingaporevaticancityastanabuenosairesd inkievmoscowpristinasaintpetersburgvancouverathensbudapestdusseldorfkhartoummumbaipretoriaskopjevallettabaghdadbucharestgenevak palamunichpraguesofiatunisbakubrusselsguangzhoukabulmuscatportofspainstockholmtripolibamakobratislavahanoijubanairobiparisstrasb gtorontobangkokbrasiliahararejakartanewdelhiparamaribosydneytokyobeijingbogotahavanaistanbulnewyorkpanamacitytallinntiranabeiru rnhelsinkiislamabadnicosiaottawatbilisithehaguebelgradeberlinhochiminhcityhongkongoslotehrantelavivabudhabicolombocopenhagenl onluandasanjosésana azagrebabujachongqingcotonouljubljanaluxembourgsanfranciscosantiagodechileyangonaccrachicagodakarlisbon dridromesantodomingowellingtonaddisababacaracasdamascuslimamanilariyadhsaopaulowashingtonalgierscapetowndaressalaamkuwai putoriodejaneirosarajevowarsawammancanberradhakakualalumpurmexicocityrigaseoulvilniusankaracairodohakinshasamiamiramallah nghaiviennaantwerpbujumburadubaikigalimilanrabatsingaporevaticancityastanabuenosairesdublinkievmoscowpristinasaintpetersburgvanc erathensbudapestdusseldorfkhartoummumbaipretoriaskopjevallettabaghdadbucharestgenevakampalamunichpraguesofiatunisbakubrussels ngzhoukabulmuscatportofspainstockholmtripolibamakobratislavahanoijubanairobiparisstrasbourgtorontobangkokbrasiliahararejakartane elhiparamaribosydneytokyobeijingbogotahavanaistanbulnewyorkpanamacitytallinntiranabeirutbernhelsinkiislamabadnicosiaottawatbilisit aguebelgradeberlinhochiminhcityhongkongoslotehrantelavivabudhabicolombocopenhagenlondonluandasanjosésana azagrebabujacho ingcotonouljubljanaluxembourgsanfranciscosantiagodechileyangonaccrachicagodakarlisbonmadridromesantodomingowellingtonaddisa acaracasdamascuslimamanilariyadhsaopaulowashingtonalgierscapetowndaressalaamkuwaitmaputoriodejaneirosarajevowarsawamman berradhakakualalumpurmexicocityrigaseoulvilniusankaracairodohakinshasamiamiramallahshanghaiviennaantwerpbujumburadubaikiga ilanrabatsingaporevaticancityastanabuenosairesdublinkievmoscowpristinasaintpetersburgvancouverathensbudapestdusseldorfkhartoummu aipretoriaskopjevallettabaghdadbucharestgenevakampalamunichpraguesofiatunisbakubrusselsguangzhoukabulmuscatportofspainstockhol ripolibamakobratislavahanoijubanairobiparisstrasbourgtorontobangkokbrasiliahararejakartanewdelhiparamaribosydneytokyobeijingbogot avanaistanbulnewyorkpanamacitytallinntiranabeirutbernhelsinkiislamabadnicosiaottawatbilisithehaguebelgradeberlinhochiminhcityhong goslotehrantelavivabudhabicolombocopenhagenlondonluandasanjosésana azagrebabujachongqingcotonouljubljanaluxembourgsanfran osantiagodechileyangonaccrachicagodakarlisbonmadridromesantodomingowellingtonaddisababacaracasdamascuslimamanilariyadhsao lowashingtonalgierscapetowndaressalaamkuwaitmaputoriodejaneirosarajevowarsawammancanberradhakakualalumpurmexicocityriga ulvilniusankaracairodohakinshasamiamiramallahshanghaiviennaantwerpbujumburadubaikigalimilanrabatsingaporevaticancityastanabue AiresDublinKievMoscowPristinaSaintPetersburgVancouverAthensBudapestDusseldorfKhartoumMumbaiPretoriaSkopjeVallettaBaghdadBuchares nevakampalamunichpraguesofiatunisbakubrusselsguangzhoukabulmuscatportofspainstockholmtripolibamakobratislavahanoijubanairobip StrasbourgTorontoBangkokBrasiliaHarareJakartaNewDelhiParamariboSydneyTokyoBeijingBogotaHavanaIstanbulNewYorkPanamaCityTallinnTi abeirutbernhelsinkiislamabadnicosiaottawatbilisithehaguebelgradeberlinhochiminhcityhongkongoslotehrantelavivabudhabicolombocop agenlondonluandasanjosésana azagrebabujachongqingcotonouljubljanaluxembourgsanfranciscosantiagodechileyangonaccrachicagodak isbonmadridromesantodomingowellingtonaddisababacaracasdamascuslimamanilariyadhsaopaulowashingtonalgierscapetowndaressalaa uwaitmaputoriodejaneirosarajevowarsawammancanberradhakakualalumpurmexicocityrigaseoulvilniusankaracairodohakinshasamiamir allahshanghaiviennaantwerpbujumburadubaikigalimilanrabatsingaporevaticancityastanabuenosairesdublinkievmoscowpristinasaintpeters gvancouverathensbudapestdusseldorfkhartoummumbaipretoriaskopjevallettabaghdadbucharestgenevakampalamunichpraguesofiatunisbak usselsguangzhoukabulmuscatportofspainstockholmtripolibamakobratislavahanoijubanairobiparisstrasbourgtorontobangkokbrasiliahararej rtanewdelhiparamaribosydneytokyobeijingbogotahavanaistanbulnewyorkpanamacitytallinntiranabeirutbernhelsinkiislamabadnicosiaotta TbilisiTheHagueBelgradeBerlinHoChiMinhCityHongKongOsloTehranTelAvivAbuDhabiColomboCopenhagenLondonLuandaSanJoséSana azagreb jachongqingcotonouljubljanaluxembourgsanfranciscosantiagodechileyangonaccrachicagodakarlisbonmadridromesantodomingowellingt

3 Jaarbericht 2018 Procesvertegenwoordiging Hof van Justitie van de EU Inbreng van de Nederlandse regering

4

5 Inhoudsopgave Voorwoord 6 Hoofdstuk 1 Procesvertegenwoordiging bij het Hof van Justitie van de EU 10 Plaats en bezetting 11 Zaakbehandeling 11 Totstandkoming van de Nederlandse inbreng: de ICER-H 11 Procedures voor het Hof en het Gerecht Prejudiciële zaken Prejudiciële spoedprocedure en versnelde procedure Rechtstreekse zaken Advieszaken 14 De Raadswerkgroep Hof van Justitie 14 Het EU-Agentennetwerk 15 Kennisoverdracht 15 Hoofdstuk 2 Uitspraken van het Hof van Justitie en het Gerecht van de EU 16 Asiel en Migratie 17 Bescherming persoonsgegevens 22 Burgerschap 23 Douane 24 Energie 24 Externe betrekkingen 25 Financiële markten 26 Fiscaal recht 26 Institutioneel recht 30 Intellectueel eigendom 30 Landbouw 32 Milieu 33 Procesrecht 37 Sociaal recht 37 Staatsaansprakelijkheid 38 Staatssteun 39 Strafrecht 39 Vervoer 42

6 Vrij verkeer Diensten 43 Vrij verkeer Goederen 45 Vrij verkeer Personen 46 Doorhalingen 48 Niet-ontvankelijke beroepen 48 Bijlage 1 In 2018 afgedane zaken met Nederlandse inbreng 51 Bijlage 2 Bijlage 3 Aanhangige zaken per 1 maart 2019 waarin de Nederlandse regering meedoet 57 Statistieken van de Nederlandse inbreng bij het Hof van Justitie, het Gerecht en het EVA-Hof in

7 5

8 Voorwoord

9 Voor u ligt het dertiende jaarbericht van de Nederlandse procesvertegenwoordiging bij het Hof van Justitie van de Europese Unie. Met dit jaarbericht informeren wij u over de werkzaamheden van de Nederlandse procesvertegenwoordiging en de inbreng van de Nederlandse regering in zaken die het afgelopen jaar door het Hof van Justitie, het Gerecht en het EVA-Hof ( de Europese hoven ) zijn afgedaan. De rechtspraak van de Europese hoven is essentieel voor Nederland. Hun uitspraken dragen bij aan de rechtsontwikkeling binnen de Europese Unie en kunnen van invloed zijn op het Nederlandse recht en beleid. Zo leidt de Europese rechtspraak soms tot aanpassing van Nederlands recht of de uitvoeringspraktijk van de Nederlandse overheid. Door actief haar visie naar voren te brengen in zaken bij de Europese hoven kiest de Nederlandse regering ervoor invloed uit te oefenen op deze rechtsontwikkeling. Onmisbaar daarbij is het werk dat de tolken en vertalers in Luxemburg verrichten. Zij zorgen voor de vertaling van de Nederlandse inbreng, zowel in de schriftelijke fase als ter zitting. Om onze dankbaarheid hiervoor te uiten hebben wij ditmaal voor de foto op de voorkant gekozen voor een blik op de zittingszaal vanuit de tolkencabines. 7 De ontwikkeling van het Unierecht door de Europese hoven ziet ook in 2018 weer op een breed scala aan onderwerpen, zoals migratie, intellectueel eigendom, milieu, strafrecht en sociaal recht. Met betrekking tot asiel heeft het Hof in Gnandi aanvaardt dat tegelijkertijd met de afwijzing van een asielverzoek een terugkeerbesluit mag worden uitgevaardigd. Op het gebied van dataprotectie oordeelde het Hof in Wirtschaftsakademie dat de Duitse toezichthouder voor de bescherming van persoonsgegevens kan optreden tegen zowel Facebook Ierland als de lokale beheerder van een fanpagina op Facebook. Verder oordeelde het Hof in Commissie/Raad dat met deelname aan de Commissie voor de instandhouding van de levende rijkdommen in de Antarctische Wateren hoofdzakelijk milieudoelstellingen worden nagestreefd, en daarom onder de gedeelde bevoegdheid van de Unie en de lidstaten valt. In Achmea stelde het Hof vast dat het arbitragebeding in de investeringsbeschermingsovereenkomst tussen Slowakije en Nederland niet verenigbaar is met het Unierecht. In Liga van Moskeeën bepaalde het Hof dat een nationaal verbod op rituele slachtingen buiten erkende slachthuizen niet in strijd is de vrijheid van godsdienst. Noemenswaardig is ook dat

10 het Hof in Levola oordeelde dat de smaak van kaas in de EU niet auteursrechtelijk wordt beschermd. Al deze en andere uitspraken in zaken waarbij de Nederlandse regering betrokken was, worden in Hoofdstuk 2 hierna besproken. In 2018 hebben het Hof en het Gerecht 59 zaken afgedaan waaraan de Nederlandse regering een bijdrage heeft geleverd. Van de in totaal 520 prejudiciële uitspraken van het Hof zijn er 25 gewezen naar aanleiding van verwijzingen van Nederlandse rechters. Daarnaast heeft de Nederlandse regering in 4 rechtstreekse zaken geïntervenieerd ter ondersteuning van één van de hoofdpartijen bij het geschil. Het oordeel van de Europese hoven van de in dit jaarbericht besproken zaken komt in iets meer dan de helft van de zaken overeen met het door de Nederlandse regering ingebrachte standpunt. 8 Dit jaarbericht is ingedeeld in twee hoofdstukken. Hoofdstuk 1 geeft een overzicht van de werkzaamheden van de Nederlandse procesvertegenwoordiging in Luxemburg. Hoofdstuk 2 bevat de samenvattingen van alle uitspraken in zaken waaraan Nederland heeft deelgenomen. Zoals ieder jaar bestrijken deze arresten een breed scala aan onderwerpen, zoals asiel en migratie, burgerschap, douane, fiscaal recht, milieu, strafrecht en de fundamentele vrijheden. Wij hopen dat dit jaarbericht bruikbaar en inzichtelijk is. Vragen en suggesties stellen wij op prijs en kunt u sturen naar DJZ-ER@minbuza.nl. Ook wijzen wij u graag op de website van het Expertise Centrum Europees Recht van de afdeling Europees recht van het ministerie van Buitenlandse Zaken (

11 Den Haag, april 2019 Namens de gemachtigden bij het Hof van Justitie van de EU en het EVA-Hof, Mielle Bulterman, Hoofd van de afdeling Europees recht, ministerie van Buitenlandse Zaken Jurian Langer, Hoofd Hofcluster Marianne Gijzen Joost Hoogveld Pauline Huurnink Marlies Noort Michelle de Ree Charlotte Schillemans Esther Verschuur, secretaris ICER-H Awesta Rassa, griffier 9

12 Hoofdstuk 1 Procesvertegenwoordiging bij het Hof van Justitie van de EU

13 Plaats en bezetting Nederland is een actieve lidstaat bij de Europese hoven. Onder Europese hoven worden in de context van dit jaarbericht begrepen het Hof, het Gerecht en het EVA-Hof te Luxemburg. Door regelmatig haar visie naar voren te brengen bij deze hoven, kiest de Nederlandse regering ervoor invloed uit te oefenen op de rechtsontwikkelingen binnen de Europese Unie. In 2018 heeft het EVA-Hof een uitspraak gedaan in zaken waarin de Nederlandse regering een inbreng had. De procesvoering namens de Nederlandse regering bij de Europese hoven wordt uitgevoerd door het ministerie van Buitenlandse Zaken. Zaakbehandeling Momenteel zijn acht juristen bij de afdeling Europees recht van de Directie Juridische Zaken (DJZ/ER) bij het ministerie van Buitenlandse Zaken gemachtigd om in Luxemburg op te treden namens de Nederlandse regering. Deze gemachtigden, ook wel agenten genoemd, maken deel uit van het Hofcluster. Naast het Hofcluster bestaat DJZ/ER uit een Adviescluster en het Expertise Centrum Europees Recht (ECER). Het hoofd van de afdeling Europees recht is samen met het hoofd van het Hofcluster verantwoordelijk voor de coördinatie van de procesvoering. Samen met de andere agenten treden zij regelmatig op namens de Nederlandse regering in zaken bij de Europese hoven. Het Hofcluster wordt ondersteund door een griffier. Deze is belast met de registratie van de zaken, de stroom van processtukken van en naar de hoven, en de distributie naar de verschillende departementen. Het Hofcluster coördineert de voorbereiding en de formulering van het standpunt van de Nederlandse regering voor de Europese hoven in zowel prejudiciële als rechtstreekse zaken. Deze zaken kunnen alle mogelijke onderwerpen van het Europese recht beslaan. 11 Totstandkoming van de Nederlandse inbreng: de ICER-H Beslissingen over deelname aan een procedure bij de Europese hoven worden genomen in de Interdepartementale Commissie Europees Recht Hofzaken (ICER-H). De ICER-H is een vaste interdepartementale werkgroep waarin alle departementen zijn vertegenwoordigd. De ICER-H komt elke twee weken bijeen en wordt voorgezeten door het hoofd van de afdeling Europees recht of het hoofd van het Hofcluster. Tijdens de vergaderingen worden de bij de Europese hoven aanhangige zaken en de door deze hoven

14 gedane uitspraken beoordeeld op hun relevantie en mogelijke gevolgen voor Nederland. In 2018 hebben Nederlandse rechters 35 maal vragen aan het Hof gesteld. Het Hof heeft in zaken afgedaan, waarvan 520 prejudiciële zaken. Bij het Gerecht waren dit er Een reden voor een Nederlandse inbreng in een bepaalde zaak kan bijvoorbeeld gelegen zijn in de mogelijke gevolgen van een uitspraak voor de Nederlandse regelgeving of het Nederlandse beleid. Ook mogelijke financiële consequenties of het streven naar de beïnvloeding van bepaalde Europese rechtsontwikkelingen in een door Nederland wenselijk geachte richting kunnen redenen zijn om in een zaak te interveniëren. Procedures voor het Hof en het Gerecht 12 Prejudiciële zaken In een prejudiciële zaak stelt een nationale rechter het Hof een vraag over de uitleg van het Unierecht. Deze procedure, die wordt geregeld in artikel 267 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU), beoogt een doeltreffende en uniforme toepassing van het Europese recht te waarborgen, zodat een verschil in uitleg van het Unierecht in de diverse lidstaten wordt voorkomen. In deze procedure stelt de nationale rechter een prejudiciële vraag in een zogenaamde verwijzingsuitspraak. De term prejudicieel duidt erop dat de uitspraak van het Hof over de gestelde vraag voorafgaat aan de eindbeslissing van de nationale rechter. Op deze prejudiciële vraag geeft het Hof antwoord in de vorm van een arrest of een met redenen omklede beschikking. De nationale rechter past vervolgens de gegeven uitleg toe op het nationale geschil. Aan de prejudiciële procedure kunnen de betrokken nationale procespartijen, de lidstaten en de EU-instellingen deelnemen door hun standpunt over de gestelde vragen kenbaar te maken aan het Hof. Alle nationale verwijzingsuitspraken worden door het Hof aan het Hofcluster van de afdeling Europees recht toegestuurd. Deze uitspraken worden vervolgens in de ICER-H beoordeeld op een eventueel Nederlands belang. Is er een belang voor Nederland, dan wordt besloten tot deelname aan de procedure voor het Hof. De prejudiciële procedure kent in beginsel twee fasen: de fase van de schriftelijke opmerkingen en die van de mondelinge behandeling oftewel de zitting. Zaken kunnen evenwel zonder zitting worden afgedaan.

15 Lidstaten kunnen zowel in zaken van eigen bodem als in zaken afkomstig uit andere lidstaten opmerkingen indienen. In Nederlandse verwijzingsuitspraken dient de Nederlandse regering in beginsel altijd opmerkingen in. Prejudiciële spoedprocedure en versnelde procedure De gemiddelde looptijd van een zaak bij het Hof is 16 maanden. De prejudiciële spoedprocedure en de versnelde procedure kunnen, bij wijze van uitzondering, deze duur aanmerkelijk verkorten. Op 1 maart 2008 is de prejudiciële spoedprocedure, de zogenaamde Procédure Préjudicielle d Urgence (PPU), in werking getreden. Volgens deze procedure, vastgelegd in artikel 107 van het procesreglement van het Hof, kan een nationale rechter het Hof verzoeken om spoedbehandeling van een prejudiciële verwijzing wanneer er vragen aan de orde zijn die betrekking hebben op politiële en justitiële samenwerking in strafzaken of op visa, asiel en migratie (deel III, titel V, VWEU). In deze procedure kunnen uitsluitend de nationale procespartijen, de EU-instellingen en de lidstaat van de verwijzingsuitspraak deelnemen aan de schriftelijke fase. De overige lidstaten kunnen wel deelnemen aan de mondelinge behandeling. In 2018 heeft het Hof 4 uitspraken gedaan in prejudiciële spoedprocedures waarbij Nederland betrokken was. 13 Naast de spoedprocedure is er de mogelijkheid voor het Hof om een zaak versneld te behandelen. Deze versnelde procedure is verankerd in artikel 105 van het procesreglement van het Hof. Dit is de zogenaamde Procédure Préjudicielle Accélérée (PPA). In deze procedure kunnen wel alle lidstaten aan de schriftelijke fase meedoen. In 2018 was er geen PPA-zaak met Nederlandse inbreng bij het Hof. Rechtstreekse zaken Nederland kan in rechtstreekse zaken optreden als partij of als interveniënt. Als partij kan Nederland zowel optreden in de hoedanigheid van verzoeker als in de hoedanigheid van verweerder. In 2018 zijn er 5 uitspraken gedaan in rechtstreekse zaken waar Nederland aan heeft meegedaan als intervenient, 2 door het Gerecht, en 3 door het Hof. Nederland kan in rechtstreekse zaken als verzoeker optreden middels een beroep tot nietigverklaring krachtens artikel 263 VWEU. Vaak betreffen deze zaken een beroep tegen een Commissiebesluit dat is gericht aan Nederland, bijvoorbeeld met betrekking tot staatssteun. Deze beroepen worden in de

16 regel door het Gerecht behandeld. Hoger beroep is doorgaans mogelijk bij het Hof. Nederland kan zich ook als interveniënt voegen in een zaak tussen derde partijen (particulieren, lidstaten, instellingen). Een interventie dient altijd plaats te vinden ter ondersteuning van één van de partijen. Daar de mogelijkheid voor een interveniënt in een rechtstreekse procedure om eigen punten op te werpen beperkt is, wordt door lidstaten van deze mogelijkheid selectief gebruik gemaakt. In 2018 zijn 5 uitspraken gedaan in directe zaken met Nederland als interveniënt. Ook rechtstreekse procedures kennen in de regel twee fasen: een schriftelijke en een mondelinge. De schriftelijke fase bestaat doorgaans uit twee ronden. In de eerste ronde maken de partijen hun zienswijze bekend in een verzoekschrift of verweerschrift. In de tweede schriftelijke ronde doen partijen dit middels repliek of dupliek. 14 Advieszaken Op grond van artikel 218, lid 11, VWEU kunnen de lidstaten, het Europees Parlement, de Raad en de Europese Commissie bij het Hof advies inwinnen over de verenigbaarheid van een beoogde internationale overeenkomst met de EU-verdragen. Deze advisering door het Hof betreft vooral de verdeling van de bevoegdheden tussen de EU en de lidstaten. In een dergelijke adviesprocedure kunnen zowel lidstaten als instellingen interveniëren om hun visie naar voren te brengen. Advieszaken doen zich niet elk jaar voor. De Raadswerkgroep Hof van Justitie In deze Raadswerkgroep vinden de onderhandelingen plaats over onderwerpen die het Hof aangaan. De Nederlandse inbreng in deze Raadswerkgroep wordt geleverd door medewerkers van het Hofcluster in samenwerking met de collega s van de (beleids)directie Integratie Europa en de juridisch adviseur van de Permanente Vertegenwoordiging van Nederland bij de EU. De Nederlandse instructies voor de onderhandelingen worden afgestemd in de ICER-H. In 2018 heeft de Raadswerkgroep voorstellen tot wijziging van het Statuut besproken.

17 Het EU-Agentennetwerk Het Hofcluster participeert actief in het netwerk van agenten waaraan alle EU-lidstaten deelnemen. Dit informele netwerk is op Nederlands initiatief in 2002 opgericht. Er wordt binnen het netwerk (elektronisch) informatie uitgewisseld over lopende zaken. Daarnaast biedt het netwerk de gelegenheid om het optreden van de verschillende lidstaten in zaken te coördineren. Eén- à tweemaal per jaar komen alle agenten bijeen. De Nederlandse regering wordt daarbij doorgaans vertegenwoordigd door het hoofd van de afdeling Europees recht en het hoofd van het Hofcluster. In mei 2018 vond deze bijeenkomst plaats in Sofia in het kader van het Bulgaars EU-voorzitterschap. Een tweede bijeenkomst vond in het kader van het Oostenrijkse EU-voorzitterschap plaats in Wenen in december Daarnaast vinden soms bijeenkomsten in Brussel plaats ter coördinatie van standpunten in aanloop naar een zitting waaraan meerdere lidstaten en soms ook de EU-instellingen deelnemen. 15 Kennisoverdracht Het Hofcluster maakt deel uit van de afdeling Europees recht. Deze afdeling is een kennisafdeling die ten dienste staat van het Nederlandse overheidsbeleid. Medewerkers van de afdeling verzorgen regelmatig lezingen en cursussen bij andere departementen en uitvoerende diensten. Leden van het Hofcluster verzorgen op regelmatige basis cursussen over de procesvoering bij het Hof en geven lezingen over de ontwikkelingen in het Unierecht, bijvoorbeeld aan universiteiten, de Academie voor Wetgeving en rechtbanken. Er bestaan verschillende mogelijkheden om stage te lopen bij het Hofcluster. Zo bestaat de gelegenheid om de buitenstage van de opleiding tot rechter door te brengen bij het Hofcluster. Daarnaast kunnen studenten een stage lopen bij DJZ/ER om zo kennis te maken met de Europese procesvoering. In 2018 hebben 6 studentstagiaires op de afdeling meegewerkt.

18 Hoofdstuk 2 Uitspraken van het Hof van Justitie en het Gerecht van de EU

19 Asiel en Migratie Arrest van het Hof van 25 januari 2018, F, zaak C-473/16 (Hongarije) De Hongaarse immigratiedienst wees de asielaanvraag van F af, omdat de door hem gestelde homoseksualiteit als ongeloofwaardig werd beoordeeld. De immigratiedienst ging daarbij af op het advies van een gerechtspsycholoog. Het Hof oordeelt dat een asielzoeker niet aan psychologische tests mag worden onderworpen om zijn gestelde seksuele gerichtheid op geloofwaardigheid te toetsen. Dat is in strijd met het recht op bescherming van het privéleven. Het Hof overweegt dat in het kader van de beoordeling van een asielaanvraag vastgesteld moet worden of er vrees voor vervolging is wegens een, al dan niet toegedichte, seksuele gerichtheid. Bij die beoordeling kunnen bepaalde vormen van deskundigenonderzoek wel nuttig blijken. Bijvoorbeeld om vollediger informatie te verkrijgen over de situatie van personen met een bepaalde gerichtheid in het derde land. Zoals Nederland ook had betoogd, is het gebruik van een deskundigenonderzoek dus niet principieel uitgesloten. Van belang is dat de lidstaten steeds de grondrechten respecteren. De bevoegde autoriteit en de rechter mogen hun beslissingen voorts niet alléén baseren op de conclusies van het deskundigenonderzoek en die conclusies zijn voor hen niet bindend. Dit is in lijn met het door Nederland ingediende standpunt. 17 Arrest van het Hof van 12 april 2018, A en S, zaak C-550/16 (Nederland, Rechtbank Den Haag, zittingsplaats Amsterdam) A verkreeg in Nederland asiel als een niet-begeleide minderjarige vluchteling. Vervolgens deed A, inmiddels meerderjarig geworden, een verzoek tot gezinshereniging met haar ouders. Volgens de immigratiedienst kon A geen aanspraak maken op het gunstiger regime voor gezinshereniging dat geldt onder de gezinsherenigingsrichtlijn voor niet-begeleide minder jarige vluchtelingen. De vraag van de verwijzende rechter gaat over het peilmoment voor de beoordeling van de minderjarigheid om in aanmerking te komen voor dit gunstiger regime. Het Hof oordeelt dat uit de bewoordingen, de opzet en het doel van de gezinsherenigingsrichtlijn, de context en de algemene beginselen van Unierecht volgt dat de datum van indiening van het verzoek om internationale bescherming als uitgangspunt wordt genomen voor de vaststelling of de asielzoeker minderjarig is. Het Hof overweegt dat de aanvraag voor gezinshereniging echter wel binnen een redelijke termijn moet worden ingediend. Dat is in beginsel binnen drie maanden na de dag waarop

20 de betrokken minderjarige is erkend als vluchteling. De uitspraak is niet in overeenstemming met het Nederlandse standpunt in deze zaak. 18 Arrest van het Hof van 19 juni 2018, Gnandi, zaak C-181/16 (België) Gnandi heeft in 2011 om internationale bescherming verzocht in België. In 2014 is dit verzoek afgewezen en is tegelijkertijd een terugkeerbesluit vastgesteld. Aan het Hof wordt gevraagd of het verenigbaar is met de terugkeerrichtlijn (2008/115) om een terugkeerbesluit vast te stellen zodra het asielverzoek wordt afgewezen en dus voordat de rechtsmiddelen tegen een dergelijke afwijzing zijn uitgeput. Het Hof oordeelt dat het Unierecht zich daar niet tegen verzet. Voorwaarde is wel dat er een doeltreffend rechtsmiddel openstaat met van rechtswege schorsende werking bij ten minste één rechterlijke instantie. Het Hof benadrukt dat daarbij alle rechtsgevolgen van het terugkeerbesluit moeten worden geschorst. Dit betekent onder meer dat in die periode de termijn voor vrijwillig vertrek niet ingaat en dat de betrokkene niet in bewaring mag worden gesteld met het oog op zijn verwijdering. Het oordeel van het Hof is op dit onderdeel overeenkomstig het Nederlandse standpunt. Arrest van het Hof van 5 juli 2018, X, C-213/17 (Nederland, Rechtbank Den Haag, zittingsplaats Haarlem) De centrale vraag in deze zaak is of het in overeenstemming is met de Dublinverordening (verordening 604/2013) dat een lidstaat (in casu Italië) verantwoordelijk is geworden voor een verzoek om internationale bescherming dat een verzoeker in die lidstaat heeft ingediend, terwijl deze verzoeker in het verleden in een andere lidstaat (in casu Nederland) meerdere verzoeken om internationale bescherming heeft gedaan en in één daarvan nog een hoger beroep gaande was. Een cruciaal gegeven hierbij is dat Italië geen verzoek om terugname van de asielzoeker heeft ingediend bij Nederland. Het oordeel van het Hof is dat de lidstaat waar een nieuw verzoek om internationale bescherming is ingediend, verantwoordelijk is voor de behandeling ervan indien die lidstaat niet binnen de termijnen om terugname heeft verzocht. Dat een andere lidstaat verantwoordelijk was voor de behandeling van eerder ingediende verzoeken om internationale bescherming, en dat het hoger beroep tegen de afwijzing van een van deze verzoeken bij het verstrijken van die termijnen nog aanhangig was voor een rechterlijke instantie van die lidstaat, doet daar niet aan af. De uitspraak is overeenkomstig het Nederlandse standpunt.

21 Arrest van het Hof van 13 september 2018, Ahmed, zaak C-369/17 (Hongarije) In deze zaak staat de uitleg van artikel 17 van de kwalificatierichtlijn (2011/95) centraal. Op grond van deze bepaling wordt geen subsidiaire bescherming verleend aan een vreemdeling die een ernstig misdrijf heeft gepleegd. Op grond van het Hongaarse recht was deze uitzonderingsgrond van toepassing indien een misdrijf is gepleegd waarop naar Hongaars recht een gevangenisstraf van vijf jaar of meer is gesteld. Het Hof overweegt dat de Uniewetgever in artikel 17 van de kwalificatierichtlijn voor de subsidiaire beschermingsstatus vergelijkbare uitsluitingsgronden heeft willen vaststellen als voor uitsluiting van de vluchtelingenstatus. Uitsluiting van de vluchtelingenstatus moet gebaseerd zijn op een volledig onderzoek van alle omstandigheden van het individuele geval. Dit geldt dus ook voor uitsluiting van de subsidiaire beschermingsstatus. De strafmaat die op een misdrijf is gesteld, is weliswaar bijzonder belangrijk bij de beoordeling of er sprake is van een ernstig misdrijf, maar daarnaast moet ook getoetst worden aan criteria zoals de aard van het gepleegde feit, de schade die is teweeggebracht en de aard van de straf. Dit is overeenkomstig het Nederlandse standpunt. 19 Arresten van het Hof van 26 september 2018, X tegen Belastingdienst/Toeslagen, zaak C-175/17, en X en Y tegen Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid, zaak C-180/17 (Nederland, Raad van State) In deze zaken is de centrale vraag of het Unierecht vereist dat het instellen van hoger beroep in asielzaken automatisch schorsende werking heeft, dat wil zeggen zonder dat de betrokken vreemdeling daartoe een voorziening vraagt, die eventueel door de voorzieningenrechter wordt toegekend. Volgens het Hof verplicht het Unierecht daartoe niet, ook niet wanneer de betrokkene stelt dat er een ernstig risico op schending van het beginsel van non-refoulement bestaat. Hoewel lidstaten verplicht zijn te voorzien in een recht op een doeltreffend rechtsmiddel, betekent dit niet dat het ook het recht inhoudt om hoger beroep in te stellen, laat staan dat een dergelijk recht van rechtswege schorsende werking dient te hebben. Het recht op een doeltreffend rechtsmiddel wordt geëerbiedigd wanneer de verzoeker een beroep met van rechtswege schorsende werking kan instellen bij ten minste één rechterlijke instantie. Het Hof merkt daarbij nog op dat de procedureregels voor het instellen van vorderingen ter bescherming van de rechten die particulieren aan het Unierecht ontlenen, moeten voldoen aan het gelijkwaardigheidsbeginsel en het doeltreffendheidsbeginsel. De uitspraak is overeenkomstig het Nederlandse standpunt.

22 20 Arrest van het Hof van 18 oktober 2018, E.G., zaak C-662/17 (Slovenië) E.G., een Afghaans onderdaan, heeft in Slovenië een asielverzoek ingediend, maar dit werd afgewezen. Aan hem is wel de subsidiaire beschermingsstatus verleend. E.G. vecht de afwijzing van het asielverzoek aan. In dat kader wordt aan het Hof uitleg gevraagd van artikel 46, lid 2, tweede alinea, van de procedurerichtlijn (2013/32). Deze bepaling bevat een uitzondering op het recht op een daadwerkelijk rechtsmiddel tegen een afwijzend asielbesluit indien de subsidiaire beschermingsstatus is verleend. Daarbij is wel vereist dat de rechten en voordelen die de subsidiaire beschermingsstatus biedt, daadwerkelijk gelijk zijn aan die welke op grond van het Unierecht en het toepasselijke nationale recht worden geboden uit hoofde van de vluchtelingenstatus. Daaraan is niet voldaan indien aan vluchtelingen op grond van het nationale recht een verblijfstitel voor onbepaalde tijd wordt toegekend, en aan subsidiair beschermden slechts een voor bepaalde tijd. Ook mogen er geen verschillen zijn met betrekking tot het stemrecht in de lokale verkiezingen, het recht op een paspoort en het recht op gezinshereniging. Het is daarbij niet relevant of betrokkene zich daadwerkelijk op een van die rechten van vluchtelingen beroept. De beoordeling of voldaan is aan de gelijkheidsvoorwaarde moet namelijk worden onderzocht aan de hand van de nationale wettelijke regeling en niet in het licht van de concrete situatie van de betrokken verzoeker, aldus het Hof. Dit oordeel is geheel in lijn met het Nederlandse standpunt. Arresten van het Hof van 7 november 2018, C en A, zaak C-257/17 en K, zaak C-484/17 (Nederland, Raad van State) Aanleiding van beide zaken is de afwijzing van een vergunning voortgezet verblijf aan een derdelander die in het kader van gezinshereniging in Nederland verbleef. Grond voor afwijzing is dat het inburgeringsexamen niet is behaald. De Raad van State vraagt of het inburgeringsvereiste verenigbaar is met artikel 15 van de gezinsherenigingsrichtlijn (richtlijn 2003/86). Uit deze bepaling vloeit voort dat een gezinslid na vijf jaar in beginsel recht heeft op een autonome verblijfstitel. De lidstaten mogen aan de verlening ervan voorwaarden verbinden. Een lidstaat mag de verlening van deze verblijfstitel dan ook afhankelijk stellen van een inburgeringsexamen. Deze verplichting mag echter niet verder gaan dan nodig is om het doel van vergemakkelijking van de integratie van de betrokken derdelanders te bereiken. Dat veronderstelt dat (1) de kennis die nodig is om het inburgeringsexamen met goed gevolg af te leggen, overeenkomt met een

23 basisniveau, dat (2) de door de nationale regeling opgelegde voorwaarde er niet toe leidt dat wordt belet dat een autonome verblijfstitel wordt verleend aan derdelanders die het bewijs hebben geleverd van hun wil om dat examen te behalen, en van de inspanningen die zij daarvoor hebben gedaan, dat (3) de bijzondere individuele omstandigheden naar behoren in aanmerking worden genomen, en dat (4) de kosten voor dat examen niet buitensporig zijn. In zaak C-257/17 bepaalt het Hof bovendien dat het bevoegd is uitleg te geven aan artikel 15 van de gezinsherenigingsrichtlijn indien het nationale geschil betrekking heeft op de echtgenoot van een Nederlander. Die situatie is weliswaar uitdrukkelijk van de werkingssfeer van de gezinsherenigingsrichtlijn uitgesloten, maar het Hof is toch bevoegd omdat de Nederlandse wetgever ervoor heeft gekozen het regime van de richtlijn ook op die situatie toe te passen. Tot slot oordeelt het Hof dat het verenigbaar is met de gezinsherenigingsrichtlijn dat de autonome verblijfstitel niet eerder kan worden verleend dan met ingang van de datum van de aanvraag. De uitspraken zijn in overeenstemming met de inbreng van de Nederlandse regering in deze zaken. 21 Arrest van het Hof van 7 november 2018, K en B, zaak C-380/17 (Nederland, Raad van State) Aan de vader van het gezin is de subsidiaire beschermingsstatus verleend. Hij doet een verzoek om gezinshereniging voor zijn echtgenote en dochter onder het gunstige regime van artikel 12 van de gezinsherenigingsrichtlijn. Het verzoek wordt afgewezen omdat het niet binnen drie maanden na het verkrijgen van de subsidiaire beschermingsstatus was ingediend. De Raad van State vraagt het Hof of dit verenigbaar is met de gezinsherenigingsrichtlijn. Hoewel de gezinsherenigingsrichtlijn niet van toepassing is op personen met de subsidiaire beschermingsstatus, acht het Hof zich bevoegd om deze vraag te beantwoorden omdat de Nederlandse wetgever ervoor heeft gekozen het regime van de richtlijn ook op deze personen toe te passen. Het Hof oordeelt dat de lidstaten verzoeken om gezinshereniging door vluchtelingen niet op grond van het gunstige regime van artikel 12 van de gezinsherenigingsrichtlijn hoeven te behandelen wanneer die na het verstrijken van de driemaandentermijn uit artikel 12, lid 1, derde alinea, van de gezinsherenigingsrichtlijn zijn ingediend. Dan moet wel de mogelijkheid bestaan om een nieuw verzoek te doen op basis van het reguliere gezinsherenigingsregime. Voorwaarden zijn verder dat 1) de termijnoverschrijding niet als weigeringsgrond wordt gehanteerd in geval van objectieve verschoonbaarheid, dat 2) de betrokkenen volledig worden geïnformeerd

24 over de gevolgen van de afwijzing en de maatregelen om alsnog voor gezinshereniging in aanmerking te komen, en dat 3) de gunstiger voorwaarden voor het recht op gezinshereniging voor vluchtelingen onder de artikelen 10 en 11 of artikel 12, lid 2, van de gezinsherenigingsrichtlijn blijven gelden. De uitspraak is in lijn met de inbreng van de Nederlandse regering. 22 Arrest van het Hof van 13 november 2018 in gevoegde zaken, X C-47/17 en X C-48/17 (Nederland, Rechtbank Den Haag, zittingsplaats Haarlem) Aanleiding van deze zaken zijn de asielverzoeken van personen die eerder al in Duitsland (C-47/17) respectievelijk Italië (C-48/17) asielverzoeken hebben ingediend. Dit blijkt uit de treffers in het Eurodac-systeem. Nederland verzocht deze landen om terugname. Duitsland wees het verzoek na tweeëneenhalve maand af, waarop Nederland het verzoek opnieuw indiende. Italië stemde uiteindelijk in januari 2016 in met terugname, meer dan een half jaar na het asielverzoek in Nederland. De Rechtbank vraagt het Hof uitleg over de termijnen die gelden in het kader van deze terugnameverzoeken, en welke gevolgen moeten worden verbonden aan overschrijding daarvan. Moet de verzoekende lidstaat dan de zaak behandelen of is de aangezochte lidstaat verantwoordelijk? Het Hof wijst op de termijnen in de Dublinverordening (604/2013) en de daarbij behorende uitvoeringsverordening (118/2014). Volgens het Hof moet een lidstaat zich in geval van een verzoek tot overname door een verantwoordelijke lidstaat in een geest van loyale samenwerking inzetten om binnen de termijnen in de EU-wetgeving te antwoorden. Doet de lidstaat dat niet, dan dient, wanneer de procedure voor heroverweging definitief is geëindigd, de verzoekende lidstaat als verantwoordelijk voor de behandeling van het verzoek om internationale bescherming te worden aangemerkt. De uitspraak is niet in lijn met het standpunt van de Nederlandse regering. Bescherming persoonsgegevens Arrest van het Hof van 5 juni 2018, Wirtschaftsakademie Schleswig-Holstein, zaak C-210/16 (Duitsland) De Wirtschaftsakademie is een onderwijsinstelling die gebruikmaakt van een fanpagina op Facebook. Als beheerder van de fanpagina kan zij anonieme statistieken over bezoekers verkrijgen, die door Facebook worden verzameld. Het Europese hoofdkantoor van Facebook staat in Ierland. Facebook heeft tevens een dochteronderneming in Duitsland. De Duitse

25 toezichthouder heeft deactivering van de fanpagina bevolen, omdat de Wirtschaftakademie en Facebook bezoekers niet op de hoogte hebben gesteld van het verzamelen en verwerken van hun persoonsgegevens. In de beroepsprocedure stelt de Duitse rechter vragen over de richtlijn inzake de verwerking van persoonsgegevens (95/46). Het Hof oordeelt omwille van een vollediger bescherming van de persoonsgegevens dat Facebook Ierland en de Wirtschaftsakademie gezamenlijk verantwoordelijk zijn voor de verwerking. De nationale autoriteit kan daarom zowel tegen Facebook Ierland als tegen de beheerder van de fanpagina optreden. Bij een onderneming die buiten de Unie gevestigd is maar meerdere vestigingen in EU-lidstaten heeft, mag de autoriteit haar bevoegdheden ook uitoefenen jegens een vestiging in de eigen lidstaat (in casu Facebook Duitsland). Dit is zelfs zo wanneer deze vestiging niet verantwoordelijk is voor het verkrijgen en verwerken van de persoonsgegevens. De Duitse autoriteit is bij haar optreden niet gebonden aan het oordeel van de Ierse autoriteit over het optreden van Facebook. De uitspraak is in lijn met het Nederlandse standpunt. Burgerschap 23 Arrest van het Hof van 10 april 2018, Pisciotti, zaak C-191/16 (Duitsland) De Italiaan Pisciotti vordert schadevergoeding van Duitsland voor zijn eerdere uitlevering door Duitsland aan de VS. Pisciotti stelt dat hij in strijd met het Unierecht is uitgeleverd. De centrale vraag is of het Unierechtelijke verbod van discriminatie op grond van nationaliteit en het vrij verkeer van personen het toelaat dat lidstaten hun eigen onderdanen niet uitleveren, maar wel de onderdanen van andere EU-lidstaten. In de zaak-petruhhin (C-182/15) heeft het Hof daarover gezegd dat discriminatie tussen eigen onderdanen en andere Unieburgers kan worden gerechtvaardigd met het doel straffeloosheid te voorkomen. Echter, de evenredigheid vereist dat de lidstaten voordat zij een Unieburger uitleveren de lidstaat van herkomst de mogelijkheid geven een Europees Aanhoudingsbevel uit te vaardigen om zélf die persoon te kunnen vervolgen. Voorwaarde is wel dat deze laatste lidstaat op grond van zijn nationale recht bevoegd is om deze persoon te vervolgen voor buiten zijn nationale grondgebied gepleegde feiten. Het Hof oordeelt dat deze rechtspraak ook geldt in de situatie van Pisciotti, waarin, anders dan in de zaak-petruhhin, er een uitleveringsverdrag bestaat tussen de EU en het verzoekende derde land, de VS. Dit komt niet overeen met wat Nederland heeft betoogd.

26 Douane 24 Arrest van het Hof van 13 september 2018, Vision Research, zaak C-372/17 (Nederland, Rechtbank Noord-Holland) Deze zaak gaat over de douane-indeling van een camera die in de Europese Unie wordt ingevoerd. Aanleiding is een geschil tussen Vision Research en de belastingdienst. Vision Research is importeur van de Phantom V7.3, een hogesnelheidscamera die beelden tijdelijk opslaat in zijn vluchtige geheugen. Vision Research heeft verzocht om de camera in te delen onder het douanetarief voor digitale fototoestellen. Maar de belastingdienst heeft de camera ingedeeld onder het douanetarief voor andere televisiecamera s, omdat de Commissie in douane-indelingsverordening 113/2014 een camera met vergelijkbare kenmerken heeft ingedeeld onder het douanetarief voor andere televisiecamera s. Nederland heeft zich in deze zaak gerefereerd aan het oordeel van het Hof. Dat oordeel luidt dat de Phantom V7.3 valt onder het douanetarief voor digitale fototoestellen omdat deze camera het vermogen heeft om fotografische beelden op te slaan in een vluchtig intern geheugen. Het feit dat de opgenomen beelden worden gewist wanneer de camera wordt uitgeschakeld of wanneer er nieuwe beelden worden gemaakt, acht het Hof niet relevant. Verder verklaart het Hof douane-indelingsverordening 113/2014 ongeldig, voor zover die verordening naar analogie van toepassing is op camera s met de kenmerken van de Phantom V7.3. Energie Arrest van het Hof van 28 november 2018, Solvay Chimica Italia e.a., zaak C-262/17 (Italië) Een aantal Italiaanse bedrijven is eigenaar of beheerder van een particulier elektriciteitsdistributiesysteem. Het gaat om kleine, zogenoemde gesloten systemen, die elektriciteit distribueren binnen een geografisch afgebakende locatie. De bedrijven hebben er bezwaar tegen dat voor hun systemen verplichtingen gelden die ook gelden voor openbare distributiesystemen, zoals een aansluitverplichting voor derden en boekhoudkundige en functionele ontvlechting. De Italiaanse rechter stelde vragen over de uitleg van de richtlijn interne energiemarkt (2009/72). In antwoord daarop stelt het Hof allereerst vast dat de systemen in het hoofdgeding binnen de werkingssfeer van de richtlijn vallen, ook indien zij dateren van voor de inwerkingtreding van de richtlijn. Deze richtlijn kent specifieke regels voor

27 gesloten distributiesystemen. Indien een lidstaat een systeem kwalificeert als een gesloten distributiesysteem, kan de lidstaat deze regels toepassen en daarmee ontheffing geven van een beperkt aantal verplichtingen. Maar niet meer dan dat. Het Hof oordeelt dat een lidstaat deze systemen niet in een afzonderlijke categorie distributiesystemen mag opnemen om hieraan ontheffingen te verlenen waarin de richtlijn niet voorziet. De uitspraak is in overeenstemming met het Nederlandse standpunt. Externe betrekkingen Arrest van het Hof van 20 november 2018, Europese Commissie tegen de Raad, ondersteund door onder andere Nederland, gevoegde zaken C-626/15 en C-659/16 Aanleiding van de zaken is een geschil tussen de Commissie en de Raad over besluiten van respectievelijk Coreper (zaak C-626/15) en de Raad (C-659/16) voor zover daarbij goedkeuring is verleend aan de voorlegging van een discussienota respectievelijk ontwerpvoorstellen namens de Unie en haar lidstaten, aan de Commissie voor de instandhouding van de levende rijkdommen in de Antarctische Wateren (CCAMLR). Zowel de EU als twaalf individuele lidstaten zijn partij bij het Verdrag inzake de instandhouding van de levende rijkdommen in de Antarctische wateren (het Verdrag van Canberra). CCAMLR is opgezet in het kader van dit verdrag, en maakt onder andere het onderzoek naar levende rijkdommen in de Antarctische wateren mogelijk. Kernvraag van de zaken is of de discussienota en de voorgenomen maatregelen onder de exclusieve bevoegdheid van de Unie vallen, en daarom enkel namens de Unie en niet tevens namens de lidstaten hadden moeten worden voorgelegd aan de CCAMLR. Volgens het Hof volgt zowel uit de context, de inhoud als de door de betrokken besluiten nagestreefde doelstellingen dat deze de bescherming van het milieu als hoofddoel en voornaamste component hebben. Het Hof concludeert daarom dat de vaststelling van de door de Commissie bestreden besluiten onder de gedeelde bevoegdheid van de Unie en lidstaten op het gebied van milieu valt. Dit is in overeenstemming met het standpunt van de Raad en Nederland. 25

28 Financiële markten 26 Arrest van het Hof van 19 juni 2018, Baumeister, zaak C-15/16 (Duitsland) Baumeister en de Duitse financiële toezichthouder zijn het niet eens over de vertrouwelijkheid van documenten die de toezichthouder heeft in verband met het toezicht op een bedrijf dat Baumeister schade heeft berokkend. De toezichthouder meent dat de documenten vertrouwelijk zijn en niet door Baumeister ingezien mogen worden. Volgens het Hof volgt uit het begrip vertrouwelijke gegevens in artikel 54, lid 1, van de richtlijn over markten voor financiële instrumenten (2004/39) niet dat alle gegevens die betrekking hebben op de onder toezicht staande onderneming, noodzakelijkerwijs moeten worden geacht vertrouwelijk te zijn. Dit geldt alleen voor gegevens die niet openbaar zijn en waarvan openbaarmaking afbreuk dreigt te doen aan de belangen van de natuurlijke of rechtspersoon die de gegevens heeft verstrekt, aan de belangen van derden, of aan de goede werking van het Unierechtelijke systeem van controle op de activiteiten van beleggingsondernemingen. De vertrouwelijkheid van de gegevens moet worden beoordeeld op het moment dat de autoriteit zich uit moet spreken over het verzoek om openbaarmaking. Gegevens die mogelijk commerciële geheimen zijn maar ten minste vijf jaar oud zijn, worden in beginsel niet meer actueel en dus niet langer geheim geacht te zijn. Dit is alleen anders als de partij die om geheimhouding verzoekt, aantoont dat de gegevens nog steeds een wezenlijk onderdeel van haar commerciële positie inhouden. De uitspraak is niet in overeenstemming met het standpunt van de Nederlandse regering. Fiscaal recht Arrest van het Hof van 18 januari 2018, Stadion Amsterdam, zaak C-463/16 (Nederland, Hoge Raad) De Hoge Raad vraagt het Hof of de rondleiding door de Amsterdam Arena en het bezoek aan het museum voor btw-doeleinden moeten worden beschouwd als één dienstverrichting, die daarmee onderworpen is aan één btw-tarief. De rondleiding door het stadion en het bezoek aan het museum vormen namelijk twee afzonderlijke elementen, waarvoor verschillende btw-tarieven zouden gelden indien zij afzonderlijk werden verricht. Het Hof heeft eerder geoordeeld dat blijkens artikel 2 van de btw-richtlijn (2006/112) elke handeling die economisch gezien uit één prestatie bestaat, niet kunstmatig