Ilinniartitaanermut ilisimatusarnermullu naalakkersuisoqarfik Nuummi ulloq 31. januar 2012 Journalnr 7-15 lbnr Pineqartoq: Atuartut angerlarsimaffii pillugit nalunaarut tusarniutaasoq. Atuartut angerlarsimaffii pillugit nalunaarut Naalakkersuisoqarfimmiit 14. december 2011-imi allakkiaralugu nassiussaq innersuussutigalugu matumuuna IMAK-ip siulersuisuisa nalunaarummut nassiunneqarsimasumut oqaaseqaataat nassiunneqarput. Oqaaseqaatit imatut agguataarneqarput: I. Siulersuisut nalunaarusiaq tamarmiusoq pillugu oqaaaseqaataat II. Siulersuisut nalunaarusiap immikkoortualuttaanut oqaaseqaataat III. Naalakkersuisoqarfiup tusarniaalluni allakkiaaniittut immikkoortut sisamat tusarniaaffigineqartunit isummersorfigineqarnissaannik kissaateqarfigineqartut siulersuisunit oqaaseqarfigineqarneri Nunaqarfimmi atuarfiup pisortaa misilittagaqarluartup oqaaseqaatai aamma ilanngunneqarput. I. Nalunaarusiaq tamarmiusoq pillugu oqaaseqaatit: IMAK-ip siulersuisuisa atuartut angerlarsimaffii taakkualu nunaqarfimmiut atuartortaannut qanoq isumaqartiginerinik samminnittoqarnera pitsaasutut isigaat. Taamaattoq IMAK-ip siulersuisui isumaqarput nalunaarusiornermi tunngavigineqartoq ataasiinnarmik sammiveqarpallaarpasippoq; aningaasaqarneq immikkut sammineqarpallaarpoq pitsaassuseq sammineqarpallaarani. Nunaqarfimmiut atuartortaasa atuartitaanerisa pitsaassusissaannik qanoq qulakkeerinnissinnaanersugut nalunaarusiornermi tunngavigineqarsimassagaluarpoq; taamaalilluta siunissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu imminnut pilersortunngortinneqarsinnaaneri anguniarsinnaaniassagatsigu. Tassunga atatillugu danskit nunanilu tamani ilisimatuut pissutsinik aqqanilinnik atuartut ilikkartinniarneqarneranni pingaaruteqartut 1 IMAK-ip innersuussutigisssavai. Taakku siunissaq qaninnerusoq eqqarsaatigalugu aningaasaliiffigisariaqassappata iluanaarutissatut qilanaarutigiinnartariaqarsorivagut. Atuartut angusarissaaraangata siunissaq ungasinnerusoq aningaasatigut aamma iluanaartoqartartoq kikkut tamarmik nalunngilaat. IMAK-ip siulersuisuisa Naalakkersuisunut siusinnerusukkut erseqqissaassutigereerpaat una; ineriartortitsinissamik periarfissat aamma inuiaqatigiinni aaqqissuussaanerit ataatsimut 1 Input, Process, and Learning in primary and lower secondary schools - A systematic review carried out for the Nordic Indicator Workgroup (DNI) by Sven Erik Nordenbo et.al. (2010) IMAK Noorlernut 23 Boks 867 3900 Nuuk Tlf. +299 32 25 50 Fax +299 32 50 61 imak@imak.gl www.imak.gl
isiginiarnagit Kalaallit Nunaanni meeqqat atuarfiisa Naalakkersuisunit sipaarniarfigineqarneri ernumanartinneqartorujussuuvoq. Meeqqat atuarfiata aaqqissugaanerata inuiaqatigiinni pissutsit tamaasa assiginiartussaavaat; assersuutigalugu najugaqariaatsit. Paarlattuanik pinnani. IMAK-ip siulersuisuisa suli eqqumiigivaa una; akileraartarnermut inuunerissaanermullu ataatsimiititaliarsuup pisortat allaffissornikkut aningaasartuutaannik ikilisaaqqusineq malinneqarsimasuuppat naalakkersuinikkut siunertat qanoq isikkoqarsimassagaluarneri. Tassami kommunit aaqqissuuteqqinneri il.il. naatsorsuutini missingersuutinilu isertitat amerliartortut takuneqarsinnaammata. Kalaallit Nunaata nunanut allanut naleqqussorfigisartagaanut naleqqiullugu, soorlu assersuutigalugu Savalimmiunut, pisortat allaffissorneri innuttaasunut agguaqatigiissillugu marloriaammik akisunerusarpoq. Iluatsillugu IMAK-ip paasinninnera naapertorlugu imaappoq; nalunaarusiaq tamarmiusoq tutsuiginarpallaanngilaq. Paasissutissat arlallit kukkuneqarmata, kukkusumik innersuussuteqarmat kukkusumullu assersuuteqartoqartarluni. Tamanna ajornerpaamik ima kinguneqarsinnaavoq; kukkusumik tunngaveqarluni aalajangertoqarsinnaavoq. Nalunaarusiami pineqartumi kisitsisit atorneqartut ilarpassui pitsaassutsimikkut amigaateqarput atuuttuunatillu. Nalinginnaasumik nalunaarusiornermi taamatut ittumi taakku eqqoqqissaartuusaraluarput. IMAK-ip siulersuisuisa nalunaarusiami immikkoortoq ataaseq maqaasivaat; kommunit ataasiakkaat atuartut angerlarsimaffiini perorsaanermik suliaqartunik ukiuni kingullerni sipaarniarneri paarlattuanillu ilinniarsimanngitsunik angajoqqaarsiatut atorfinititsisarneri saqqummiunneqanngimmat amigaatigineqarpoq. Akissarsiat kisitsisinngorlugit takussutissatut paasissutissiissutigineqartut taamaalillutik takutippaat Kalaallit Nunaanni tamarmi ilinniartitsisut atuartut angerlarsimaffiinik nakkutiginninnerminnut piffissaq atortagaat ukiumut 1,23-imik kisitsisitaqartoq. Tamanna ima paasinarpoq; atuartut angerlarsimaffii ikittunnguit kisimik perorsaanermik suliaqartunit sulisoqartuusut. IMAK-ip paasinninnera naapertorlugu taamatut sipaarniarnerup kingunerisaanik nunaqarfimmiut atuartut malunnaateqarluartumik eqqugaasimassasut. Naalakkersuisoqarfiup tusarniaaffigineqartut pissutsinut aalajangersimasunut isummersornissaat, tusarniaalluni allakkiami allassimasut naapertorlugit atuarneqarsinnaasumik, kissaateqarnera IMAK-ip akueraa. Taamaattoq IMAK-ip siulersuisuisa ernummatigaat una; tusarniaaffigineqartut nalunaarusiami allassimasut tamakkerlugit, nalunaarusiami paasissutissat eqqortut kiisalu nalunaarusiap amigaatigisinnaasai pillugit isummersoratik pissutsinut taakkununngaannaq isummersornissaat naalakkersuisoqarfiup soorlu kissaatigalugu allakkiorsimasoq. IMAK-imi siulersuisunut pingaaruteqarluinnarpoq iliuuseqarnissamik isummertoqartinnagu pissutsit tamarmik arlaannaanulluunniit attuumassuteqartinneqaratik aamma eqqortumik paasissutissiissutigineqarnissaat pingaartinneqarpoq. II. Nalunaarusiap immikkoortualuttaanut oqaaseqaatit: 2. Tunuliaqut, periuseq aamma inerniliinerit innersuussutillu ataatsimut isummersorfigineqarneri Immikkoortumi atuarneqarsinnaavoq kommunit, Inerisaavik aamma Nunap immikkoortuini Inerisaanissamik periusissiorfiullu akornanni ataatsimiittoqarsimavoq nalunaarusiortoqarnera aallaavigalugu. Inuiaqatigiinni pissutsit malunnaatilimmik tunngavilersorneqarneranni siunissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu pingaaruteqarluinnartumik aalajangiisoqartussaatillugu soqutigisaqartut tamarmik peqataatinneqarnissaat soorunami angusaqarluarnissamut apeqqutaalluinnartarpoq. Naalakkersuisoqarfiit tamarmik suliaqarnerini ilinniarsimasut kattuffiisa ilaatinneqartarnissaannik Naalakkersuisut utikattumik qulakkeerinnittarnerinut malinnillutik sulisarnissaannik IMAK-ip siulersuisuisa sakkortuumik Naalakkersuisut kajumissaassavaat Naalakkersuisut taamaaliornermikkut kikkut tamat oqartussaaqataanerannik pingaartitsisuunertik Side 2 af 20
aamma kattuffinnik akuersaartuunertik takutissammassuk. Suliami uani suleqatiserinnittoqarsimasuuppat kukkunerit ilaat immaqa pinngitsoortinneqarsimassagaluarput nalunaarusiamilu amigaataasut ilanngunneqarsimassagaluarlutik (oqaaseqaatit takukkit). Atuartut angerlarsimaffii minnerusut akisungaatsiartartut allaaserinnittoqarpoq atuartumut ataatsimut aningaasartuutit eqqarsaatigalugit. Uani atuartut ataasiakkaat aningaasartuutaat allat pinnagit aningaasat kiserluinnarmik eqqarsaatigineqartut malunnarpoq. Taaneqartoq kingulleq nalunaarusiami tamarmi eqqaaneqanngilluinnarsimavoq. Atuartut angerlarsimaffiisa angissusaat atuartunut qanoq pingaaruteqartigineri taakkulu ilinniaqqinnissaannut qanoq pingaaruteqarsinnaatigineri nalunaarusiami ataasinnguamilluunniit eqqaaneqarsimanngillat, taamaalilluni aningaasaqarneq kisimi nalunaarusiarineqarsimasoq paasinarsivoq pitsaassutsip eqqartorneqanngitsoorneranik kinguneqartumik. IMAK-ip siulersuisuisa atuartut angerlarsimaffii pillugit inatsit amigaateqartorujussuusoq isumaqataaffigisinnaavaat. Taamatut amigaateqarnerup kingunerisaanik akuliuttoqarani sipaarniarfigineqarput pitsaassutsimillu ajorseriartitsisoqarluni nunaqarfimmiut atuartut ajoquserneqaatigissaannik. Kommunit meeqqat atuarfiisa aaqqissuunneqarnerinik siunissami aalajangersaanissaannik qinnuigineqassasut nalunaarusiami allaaserineqarsimavoq; taamaalioqqusinissami Namminersorlutik Oqartussat nunaqarfinni atuarfiit 10. klassi angullugu atuartuutillit tamaasa aaqqissuunneqarnissaannik siunertaqannginneri aamma atuartut angerlarsimaffiisa aaqqissuunneqarnerinut akileeqataanissaminnik siunertaqannginneri peqqutaavoq. IMAK-ip siulersuisuisa taamatut oqaaseqaateqarsimaneq sumut iluaqutaassanersoq paasisinnaanngilluinnarpaat. Nunaqarfinni atuarfiit 57-iusunit tallimat 10. klassi angullugu atuartuuteqarput. Taamaalilluni taamatut allaaserisaqarsimaneq pissutsinut atuuttunut naleqqutinngilluinnarpoq taamaalillunilu taassumaannaalluunniit kommuninut piumasaqarnissaq naapertuutinngilluinnarluni. Atuartut angerlarsimaffii nunaqarfimmiut atuartuutaannik tigooqqaavittut atorneqarnerata pitsanngorsaaffigineqarnerata inuiaqatigiit aningaasaqarnerata iluanaarutigissagaa nalunaarusiami allaaserineqarpoq; tassami inuiaqatigiit aningaasaqarnerata tamarmiusup tamanna 5-10 %- erimmagu. Taamatut inerniliineq tunngavilersorneqanngilluinnarsimavoq taamatullu tunngavilersuinermi erseqqinnerusumik nassuiaasoqarsimanani. Atuartut 9. klassimi atuartuussappata taamaattoqassava? 7. klassimi atuartuuppataluunniit? Atuartut ataasiakkaat aningaasartuutitassaat allat il.il. eqqarsaatigineqarsimappat?????? IMAK-ip siulersuisuisa atuartut angerlarsimaffiisa aningaasaliiffigineqarlutik avatangiisigissaarnissaat perorsaanermillu suliaqartunit sullinneqarluarnissaat anguneqarsinnaalluartoq qularutiginngilaat. Taamatulli aalaajangiinissat paasissutissanik eqqortunik tunngaveqartariaqarput uppernarsaatitaqanngitsunik eqqoriaanernik assigisaannillu tunngaveqaratik. Nalunaarusiami inassuteqaatit arlallit oqaatigineqareersutut kommunalbestyrelsit ataasiakkaat meeqqat atuarfii pillugit nalilersuinerinik aalajangersaanerinillu ilaatinneqartariaqarput. Tamannalu IMAK-ip pisareersoq qularutiginngilaa, taamaakkaluartoq aningaasaqarneq illuinnaasiortumik isigineqarsimasoq takuneqarsinnaavoq pitsaassuseq eqqarsaatigineqarani. Inerisaaviup kommunit sisamat isumasioqatigiissimmagit/ ataatsimeeqatigimmagit inerneri arlallit ajoraluartumik takuneqarsinnaalereernikuupput. Isumasioqatigiinnerni taakkunani kisitsisit kisimik sammineqartarput perorsaaneq, pitsaassuseq atuartullu immikkut pisariaqartitaat eqqarsaatigineqaratik. Taakku kingunerisaannik nalunaaquttap-akunneri ikilisaaffigineqarput, klassit amerlanernik atuartuutigineqalerlutik atuartuutigineqartut qanoq ittuunersut eqqarsaatigineqaratik, eqimattat il.il. sipaarniarfigineqalerput. IMAK-ip ilinniartitsisut misilittagaqarluartut oqaluttuaat, ilorrisimaarutigisaminnik ilinniagartik aallaavigalugu Side 3 af 20
atuartitsisinnaajunnaarlutik misigisimasut, akulikilligaluttuinnartumik tusartalerpaat. Tamanna uippakajaarnermik nungullarnermillu kinguneqartarpoq arlallillu allamik suliffissarsiornissartik oqaatigisalerpaat. Tamanna nunaqarfinni illoqarfinnilu atuuppoq. Atuartut angerlarsimaffiisa pitsaassusissaat, initat taakkulu anguniagaat, pillugu erseqqissumik malittarisassiornissaq IMAK-ip isumaqatigisinnaavaa aamma atuartut angerlarsimaffiini perorsaanermik suliallit tapersersorneqartarnissaannik pisariaqartitsisarneri eqqarsaatigeqqunaqaaq. Meeqqat atuarfiisa nakkutigineqarneri, atuartut angerlarsimaffii ilanngullugit, pingaartinnerusariaqartoq/nukittorsartariaqartoq IMAK-ip aamma ilalersinnaavaa. Taamaattoq IMAK-ip aammaarluni erseqqissaassutigissavaa tamanna Inerisaaviup suliassaanut ilanngunneqassasoq Naalakkersuisut siunnersuutigimmassuk, naak Inerisaavik Inatsisartut aalajangernerata kingorna ullumikkut Naalakkersuisoqarfiup oqartussaaffiata ilaaniikkunnaartinneqareeraluartoq. Aalajangerneq taanna IMAK-ip kukkusumik aalajangernertut isigalugu uteqattaarlugu oqaatigisarpaa. Inerisaaviup Ilisimatusarfiup ataanut ilineqarmalli meeqqat atuarfiinik nakkutiginnittoqarunnaarpoq. Taamaalilluni suliffeqarfik taamatut nakkutiginnissinnaasoq pisariaqartumik pisinnaatitaaffilerneqarsimasoq amigaataavoq. 3.1 Ukioq atuarfiusoq 2010/2011-imi atuarfiup aaqqissuussaanera Nalunaarusiap nassuiaasersorluni allattaaviani takuneqarsinnaavoq kisitsit pineqartoq immikkut ittumik atuarfinnut attuumassuteqanngitsoq. IMAK-ip erseqqissassavaa kommunit eqqarsaatigalugit Sisimiuni immikkut ittumik atuarfik atuarfiummat namminersortoq imminerisamik aqutsisulik. Immikkut ittumik atuarfiit allat, innersuussutaasut, illoqarfinni atuarfiit immikkoortortaatut ingerlasuupput taamaattumillu assersuusiorneq pillugu kommunini atuarfiit ataasiakkaat kisitsisaannut ilaatinneqarsimanissaat naatsorsuutigineqarsinnaassammat. Inuiaqatigiit agguataarneri ukiuni arlalinni atuarfiit aaqqissugaanerannut malunnaateqarsimasoq nalunaarusiami allaaserineqarpoq. IMAK-ip siulersuisui tassunga atatillugu, aammaarlutik, erseqqissassavaat peqqussummi atuuttumi oqaaseqaateqarnermut tamanna aamma anguniagaasimanngitsoq. Peqqussutip atuutilerneraniit 11. klassit atorunnaarsinneqarnissaasa tungaanut atuartut tamarluinnarmik nalunaaquttap-akunnerinik atuarfigisassaminnik ikilisaaffigineqarput. Nalunaaquttap-akunneri tamatuma kingorna amerlineqartussaagaluarput; peqqussummi taassuma aalajangersagartai takukkit. Peqqussut pillugu oqaaseqaatini aamma atuarneqarsinnaavoq sipaarniutaaratarsinnaasut pitsanngorsaanermut atorneqarsinnaasut sipaarniutaanatik. Kisitsisit allattorsimaffiat 3 Illoqarfimmi atuarfiit 4 %-ii aqqanilinniit 20-nut amerlassusilinnik atuartuuteqartarnerannik allassimaneq kukkuneruvoq. Tamanna eqquutsinneqarsinnaassanngilaq; illoqarfinni atuarfiit 0-it aqqanilinniit 20-nut atuartuuteqarmata. Iluatsillugu illoqarfiit atuarfeqarfiinut tamarmiusunut nunalu tamakkerlugu atuarfiit amerlassusaannut ilaatillugu 4 %-i naatsorsuisoqarsimalluni. Tamanna aamma imatut paasineqassaaq; illoqarfinni atuarfiit tamakkerlutik 23-iusut, illoqarfinni atuarfiit aqqanilinniit 20-inut amerlassusilinnik atuartuutillit ilanngullugit. Tamanna nalunaarusiami kisitsitalersuutigineqartut eqqortuunerinut aamma apeqqusiititsivoq. Kisitsisit allattorsimaffiat 5 Kisitsisit allattorneqarsimasut KANUKOKA-llu kisitsisit piffissami pineqartumi nassiussugaat imminnut naapertuutinngillat. Tamanna aamma atuuppoq ilinniartitsisut ilinniarsimasut timelærerillu tamarmiusut kisitsisaanni. Kisitsisit allattorsimaffiat 6 Side 4 af 20
Kisitsisit allattorneqarsimasut KANUKOKA-llu kisitsisit piffissami pineqartumi nassiussugaat imminnut naapertuutinngillat. Assersuutigalugu Kommune Kujalleq-mi timelæreret 57-it allanneqarsimapput KANUKOKA-llu kisitsisaataanni timelæreret 39-inik kisitsitalerneqarlutik. 3.3 Meeqqat atuarfiata aningaasaqarnera Pisortat aningaasartartuutaannit tamarmiusunit meeqqat atuarfiata aningaasartuutaat procentinngorlugit nalunaarusiami allanneqarsimapput; Danmarkimi aamma Kalaallit Nunaanni taakku qanoq amerlatiginersut nalunaarusiami allanneqarlutik. Kalaallit Nunaanni aningaasartuutit sorliit pineqarnersut ilanngullugit nalunaarusiami allanneqarsimapput Danmarkimi aningaasartuutit sorliunersut pineqarnersut ilanngunneqarsimanatik. Assersuutigalugu Danmarkimi atuartut angerlarsimaffeqartinneqanngillat. Nalunaarusiami arlaleriarluni erseqqissarneqarpoq atuartut angerlarsimaffii malunnaatilimmik aningaasartuuteqarfigineqartartut, taamaakkaluartoq tamanna pisariaqarsimassanngikkaluartoq oqaatigisariaqarpoq Danmarkimi aningaasartuutit taamaattut il.il. ilanngunneqarsimanngimmata. Assersuusiorniarluni kisitsisinik amigaateqartoqaraluartoq kisitsisit taakku marluk ilanngunneqarsimapput. Taamaaliortoqarsimanerata pasittannartoqartippaa sunniiniartoqarneranik aningaasartuutit qanoq amerlatigisarnersut eqqarsaatiginagu aningaasat sumut atorneqartarnersut. Atuartut ataasiakkaat Danmarkimi aamma Kalaallit Nunaanni aningaasartuutigineqartarneri pillugit oqaaaseqaatit aamma takukkit. Titartagaq 2 Aningaasartuutit 64 %-ii akissarsianut atorneqartarneri allaanneqarsimavoq; akissarsianut sorlernut itinerusumik nassuiaasiisoqarani. Akissarsiat paasissutissartaat, Namminersorlutik Oqartussat IMAK-imut akissarsiat pillugit isumaqatigiinniarnernut atatillugu tunniussaanni takuneqarsinnaavoq meeqqat atuarfiata tamarmiusumik aningaarsartuutaannit aningaasarsianut 56 % atorneqartartut. Aningaasarsiat paasissutissartaani tassani atorfillit arlalippassuit meeqqat atuarfiani suliassaanngitsunik suliaqartut ilanngunneqarsimapput. Taakku assersuutigalugu makkuninnga suliaqarput: Kommunini atorfillit kultureqarnermik sunngiffimmilu sammisaqartitsiniarnermik suliallit Ilinniartitsisut arlalinni atorfeqartut, assersuutigalugu Piareersarfinni aamma atorfeqartinneqartut; Nipilersornermik atuarfiit Ingerlatsivinni pisortat, allanik aamma suliaqartinneqartut assersuutigalugu kulturimik, meeqqeriveqarnermik, ulluunerani paaqqinnittarfinnik il.il. suliallit. Naalakkersuisoqarfinni pisortat meeqqat atuarfianik suliaqarnermik saniatigut suliassaqarfinnik allanik aamma akisussaaffeqartinneqartut Naalakkersuisoqarfimmi atorfillit allat kulturimik sunngiffimmillu il.il. suliaqartut. Kisitsit 64 % eqqortuussappat atuartitsinerminngarnit allaanerusunik suliaqartut 150 mio. koruunit missaannik aningaasarsitinneqartarsimassapput. Sulisoqarniarnerup sipaarniarfigineqarnissaanik aalajangertoqannginnerani kisitsisit eqqortut saqqummiunneqartariaqarput. IMAK-ip iluatsillugu mianersoqqussutigissavaa atuartut angerlarsimaffiisa aningaasat pisariaqartilluinnagaat meeqqat atuarfiata aningaasartuutaanni taamaallaat nassaarineqarsinnaaneri peqqutigalugit tassunga sipaarniartoqassagaluarpat pitsaassuseq pitsanngorsarneqarsinnaassanngimmat. Kisitsisit allattorsimaffiat 7 Kisitsisit allattorsimaffianni 7-imi kommunini sisamaasuni atuartut ataasiakkaat qanoq aningaasartuutaasarneri allattorneqarsimapput agguaqatigiissillugulu atuartoq ataaseq 75.000 koruunit missaanni aningaasartuutaasartoq naatsorsorneqarsimavoq. Taamatut naatsorsuussinermi DK-mi atuartut ataasiakkaat agguaqatigiissillugu aningaasartuutaasanerannut aammaarluni Side 5 af 20
assersuutigineqarpoq. Aammaarluni Danmarkimi aningaasartuutit sorliit pineqarsimanersut ilanngunneqarsimanngillat. Tamatuma takutinniarpaalusooq Kalaallit Nunaanni atuartuuteqarneq akisunerungaatsiartoq IMAK-imi siulersuisut isumaat naapertorlugu pissutsinik piviusunit allaanerulluinnartumik sakkortoorujussuarmik aammaarluni sunniiniartoqarpasippoq. Sooq makku ilanngunneqarsimanngillat; assersuutigalugu Kommune Kujalleq nunaqarfinni atuarfiit minnerpaartaannik atuarfeqaraluarluni aamma illoqarfimmi mikisunik atuarfeqaraluarluni, klassimi atuartunik ikittunnguanik atuartuuteqartaraluarlutik, kommunip angissusaa naapertorlugu atuartut angerlarsimaffiani amerlanerpaanik atuartuuteqaraluarluni il.il. Danmarkimi atuartut ataasiakkaat agguaqatigiissillugit aningaasartuutaatut amerlatigisunik aningaasartuuteqartartoq? Atuartut angerlarsimaffii ilanngunneqarsimanngitsuuppata Kommune Kujalleq-mi atuartoq ataaseq Danmarkimi atuartut agguaqatigiissillugit aningaasartuutaannit aningaasartuutikinnerunersoq sooq ilanngunneqarsimanngila? Kisitsisit assersuutaasinnaasut eqqortumik suliarineqartuuppata qularineqanngilluinnarpoq Kalaallit Nunaanni atuartut ataasiakkaat agguaqatigiissillugit aningaasartuutaat Danmarkimi atuartut ataasiakkaat agguaqatigiissillugit aningaasartuutaannit ikinneerarsuussagaluarput. Kommune Kujalleq-p assersuutiginerani aamma takuneqarsinnaavoq una; meeqqat atuarfiata aningaasartuutaanni nunaqarfinni atuarfiit amerlassussaat, klassimi atuartut amerlassusaat meeqqallu atuarfiisa angissussaat qitiutinneqanngitsoq. Atuarfinni ataasiakkaani atuartut ataasiakkaat pillugit naatsorsuineq eqqarsaatigalugu IMAK-ip, soorlu siusinnerusukkut allanut atatillugu tikkuartortarpaa ima; Atuarfik Qassimiut-ip kisitsisitai eqqortuunngillat kukkusumik nalunaaruteqarsimaneq tamatumani peqqutaavoq. Kisitsinik nikingasoornerujussuup kingunerisaanik kisitsisinik atuinnginnermi misissueqqinneq tunngavissaqartikkaluarpaa. Kisitsisit allattorsimaffiat 8 Atuartut angerlarsimaffiini atuartut ataasiakkaat aningaasartuuteqarfigineqartarneri uani paasissutissiissutigineqarput. Taakkunanilu takuneqarsinnaavoq meeqqat atuarfiinut taakku aningaasartuuttaalluinnartartuusut. Taamatut oqariartorneq immini ima sunniuteqarsimasinnaassagaluarpoq Danmarkimi pissutsinut siusinnerusukkut sanilliussinerit ilaatinneqarsimanngitsut imaluunniit allatigut sanilliussisoqarsimanera nalunaarsorneqarsimasinnaassagaluarluni. 3.4 Nunaqarfinni atuarfeeqqat ilinniarsimassutsikkut eqqugaaneri IMAK-ip siulersuisuisa meeqqat atuarfiat pillugu paasissutissat misissuinerillu arlalitsigut amigaatigineqarnerinik allaaserisaq ilalersinnaavaat. Tamanna ukiorpassuarni maluginiaqquneqartarnikuuvoq. Misissuinermi inernerit paasisssutissallu amigaataasut aalajangiilernermi tunngavissaalatitsisarput. Titartagaq 3 Klassimi atuartut amerlassussaasa trininilu angusarineqartartut imminnut atassuteqarneri (Matematik 7. klasse) Klassimi atuartut amerlassusaasa, ilinniartitsisut ilinniarsimasut amerlassusaasa aamma taakkua sulerusussusaasa qanoq pingaaruteqarsinnaatigisarneri assigiinngitsunik oqaasertalersorneqartarsimasoq nalunaarusiami allaaserineqarpoq. Nalunaarusiornermi taamatut oqaasertalersuinerit nalilersussallugit ajornakusoorsimavoq atortorineqartut peqqutigalugit. Taassuma saniatigut nalilersuisoqartariaqassaaq soorlu assersuutigalugu ilinniartitsisut ilinniarsimasut amerlassusii ukiumi aalajangersimasumi nalilersorneqartariaqassapput. Soorlu naluneqanngitsutut ilinniartitsisut taarseraattorujussuunikuupput aamma nunaqarfinni ilinniartitsisut ilinniarsimasut atorfeqaannarnissaat ajornakusoortarsimavoq. Minnerunngitsumik nunaqarfimmi najugaqarnermi illoqarfimmi najugaqarninngarmit aningaasartuuteqarnerusarneq, inissiani pitsaanngitsuni najugaqartitaasarneq il.il. peqqutigalugit. Taamaalilluni ukiumi tassanerpiaq Side 6 af 20
nalilersuiffiusumerpiaq atuartut ilinniartitsisumik ilinniarsimasumik ukiumi atuarfiusumi tamarmi matematikkimik ilinniartitsisoqarsimasut. Ilutigitillugu erseqqissaassutigineqassaaq ilinniartitsisoq matematikkimik ilinniartitsisinnaasoq naammattuussallugu periarfissakitsuararsuusarmat. Trinini angusanut sunneeqataasinnaasut ilisimaarilluarneqarlutik nalilersuineq pissappat misissueriaatsit allatorluinnaat ittut atorlugit misissuisoqartariaqassaaq. Aammaarluta naliliivugut peqqissaanngitsumik matumani tunngaveqartoqarsimasoq. IMAK-ip nassuerutigissavaa misissuinerit nalunaarusiornermi atorneqarsinnaasut ajornakusoortorujussuusinnaasarneri akisungaatsiarsinnaasarlutillu, taamaattorli tamanna imatut paaseqqunanngilaq tutsuiginanngitsumik toqqammaveqarluni nalilersuisoqartartoq aamma naalakkersuinermik suliaqartut aalajangiinissaanni taakku atorneqarsinnaanngittarnerinik. Klassit qassinik atuartuuteqarnerisa ilikkarsinnaanermut pingaaruteqarsinnaanerinik nalilersuinermi pingaarutilerujussuaq ataaseq mininneqarsimavoq; Kalaallit Nunaanni meeqqat atuarfiini pingaaruteqarluinnartoq tassalu atuartut immikkut ittumik pisariaqartitsisut amerlassusaat klassini ataasiakkaaniitut qassiunerinik nalunaaruteqarneq. Kalaallit Nunaanni meeqqat inuusuttullu arlaleriarlugit misissuiffigineqartarneranni takussutissaasarpoq meeqqat inuusuttullu immikkut ittumik pisariaqartitsisut assersuutigalugu Danmarkimut naleqqiullutik amerlanerujussuusartut, tassungalu ilutigitillugu suliaqarfiit, immikkut ittumik atuarfeqarfiit tarnip pissusaannik katsorsaaviit il.il. Kalaallit Nunaanni pisariaqartinneqarluinnaraluartut ikittuararsuullutik. Ukiuni 1971-76-imi aamma 1981-1986-imi Kalaallit Nunaanni Aningaasarsiorneq pillugu Siunnersuisooqatigiit misissuisitsinerisa kisitsisitaat naleqqiussinermi atorneqarsimasut qularnanngitsumik eqqorluinnartumik naatsorsugaapput. Taamaattorli naleqqiussineq tutsuiginarpallaanngilaq. Firsikkunni inuusorpassuit nunanut allanut naleqqersuuffigineqartartutuulli suli ullutsinni ilinniartuupput; sivisunerusumik ilinniartuusaramik. Titartagaq 5 Innuttaasut allanngoriarneri kommuninut, illoqarfinnut aamma nunaqarfinnut agguataarlugit Titartagaq 5-imi kisitsisit tunngavigalugit ima naliliisoqarpoq; atuartut ikiliartornerisa kingunerisaanik atuartut amerligaluttuinnartut killiffissaminnut qanilligaluttuinnassapput. Killissaminnut qanilligaluttuinnartut qanoq isumaqarnersoq aamma killissaq qanoq tikinneqartarnersoq paasissutissiisoqanngikkaluartoq taama naliliisoqarpoq. Aningaasaqarnikkut killiffik imaluunniit pitsaassutsip ajorluinnarnera pineqarpa? Klassimi atuartut qassinngoratarsinnaaneri aamma atuarfiup angissusaa ilikkagaqarsinnaanermut sunniuteqartarnersut ilisimatuussutsikkut tunngavissaqanngitsoq nalunaarusiap quppernerini tulliuttuni allaaserineqarpoq, taamaakkaluartoq aalajangiisartut siunnerfimmut ataasiinnarmut sammitinniarneqarput tunngavilersuut ataasiinnaq saqqummiullugu. 3.6 Immikkoortut ataasiakkaat nalilerneqarneri innersuussutillu Nalilersuinerit ataasiinnarmik aallaaveqarluni naliliinerusorinarput; aningaasaqarneq eqqoriaanerillu uppernarsaatitaqanngitsut, qulaani oqaaseqaatit takukkit. Atuartut angajoqqaavinit tingeqqaarneranni ajornartorsiutaasinnaasartut taakkulu aningaasartuutitaat pimoorullugit qaangiataarneqarput. 4. Atuartut angerlarsimaffii Side 7 af 20
4.1 Amerlassutsit piginnaasallu Kisitsisit allattorsimaffiat 9 Tasiilami atuartut angerlarsimaffii marluusut allanneqarsimavoq, Tasiilami aamma Ammassalimmi atuartunik amerlaqatigiinnik najugaqarfigineqartutut allanneqarlutik. Atuartut angerlarsimaffiat ataaseq matumani pineqarpoq. Atuartut angerlarsimaffii arlallit piginnaasaat tamakkiisumik atorluarneqanngitsut allaaserineqarpoq. Pissutsit arlallit imminnut ataqatigiinnersut misissussallugu soqutiginartuussaaq; atuartut angerlarsimaffiini sulisut qanoq ittut aamma atuartut angerlarsimaffiinit sorlernit angerlartarnersut kiisalu piginnaasat sutigut atorluarneqannginnersut misissussallugit soqutiginarpoq. Aasiaat tassaavoq piginnaasanik tamakkiisumik atuisoqarfiusoq. Tassani ilinniartitsisut atuartut angerlarsimaffiini atorfeqartitsisoqarpoq. 4.3 Atuarfinnik sanaartorneqarnissaata pilersaarusiorneqarneri Kommunit kattussuunnerisa kingorna atuarfiit aaqqissugaaneri pillugit kommunitoqqat nalunaaruteqarsimanngitsut nalunaarusiami allaaserineqarpoq. Nalunaaruteqarnerup paasinarsitittussaasimagunarpaa avannaani nunaqarfinni atuarfiit amerlasuut aaqqissuuteqqinneqarsimasut piginnaasaat ilanngullugit, 10.klassimi atuartut atuartuutigineqarsinnaalersillugit, iluatsillugulu atuartut angerlarsimaffii aaqqissuuteqqinneqartussaalluni atuartitaanerup pitsanngorsaaffigineqarnissaa tunuliaqutaralugu. Tamanna toqqaannartumik eqqunngilaq. Qaasuitsup Kommuniani nunaqarfiit 31-t atuarfeqarput pingasut aaqqissuuteqqinneqarnikuupput 10. klassimi atuartunik atuartuuteqalersinnaalersinneqarnikuupput. Paasissutissat eqqortut akerlerluinnaanik tunngavilersuisoqarsimasutut isumaqarnarpoq, aalajangiuteriikkamik naliliisoqarnissaanut tamanna iluaqutaasussaammat. Immikkoortumi tulliuttumi kommuninut toqqaannartumik navianartuusoq imaluunniit illoqarfiup atuarfiani 8. klassimi atuartut tamarmik atuarnissaannik aalajangereertoqarsimasoq aamma erseqqilluinnarpoq. Immikkoortumi allassimasut soorlulusooq ataasiinnarmik anguniagaqartut tusarniaaffigineqartussat ilaat ataaseq eqqoriaalluni tusarniaaffigineqarsimarpasimmat Namminersorlutik Oqartussani aalajangertoqareersimarpasittoqarpoq naak sammisaq kommunit akisussaaffigigaluaraat. 4.4 Perorsaanerup imarisai Atuartut angerlarsimaffii pillugit perorsaanikkut isumassuinikkullu malittarisassat amigaataanerinik allaaserisaq IMAK-ip isumaqatigilluinnarpaa. Sammisaq ukiuni kingullerni sipaarniarfigineqangaatsiarneqarnikuuvoq tamatumalu kingunerisaanik atuartut angerlarsimaffii perorsaanermik suliaqartunit sulisukittuarsuanngortinneqarput. Tamanna ima kinguneqarpoq; atuartut angajoqqaaminnit aamma inuiaqatigiit qanimut ilisimaarisatik qimallugit nuunnerminni pisariaqartitaminnik tapersersorneqarnissaat tunniunneqarsinnaajunnaartoq. Atuartut atuarnerminni ilinniakkerinerminni ikiorneqarnissaminnik pisariaqartitsisut perorsaanermik suliaqartunik aamma amigaateqartinneqalerput. 4.5 Init pitsaassusaat IMAK-ip siulersuisuisa innersuussutigaat atuartut angerlarsimaffiisa pitsaassusaannik minnerpaaffiliinissaq qulakkeerniarlugu inatsisitigut pisarialimmik allannguinissaq sulissutigineqassasoq. 4.6 Atuartut angerlarsimaffiisa pitsaassusaanik nalilersuineq. Side 8 af 20
Ilanngussaq 7-imi paasissutissani erserpoq atuartut angerlarsimaffii arlallit matuneqartariaqartut imaluunniit ilaannakortumik matuneqartariaqartut. Aammaarluniaasiit aningaasaqarneq uani pingaartinneqarnerorpasippoq atuartut sulisullu pingaarnerutinnagit. Tassunga atatillugu maluginiaqquneqarpoq una; Sullivimmi avatangiisit pillugit inatsit naapertorlugu sulisitsisoq atorfillit isumannaatsumik avatangiiseqarnissaannik peqqissuunissaannillu qulakkeerinnissalluni akisussaaffeqartuusoq taamaattumillu IMAK-ip Sullivinnik Nakkutilliisoqarfik atuartut angerlarsimaffiisa pitsaassusaannik nalilersuinerup allaaserineqarnerata assinganik nassinneqassasoq innersuussutigissavaa. Ilanngussaq 1 Kommune Kujalleq-ip atuartuutaasa amerlassusaat aamma ilinniartitsisoqarniarneq/iin Qaqortumi immikkut ittumik ataatsimik atuarfeqarnerangaaneq eqqunngilaq. Arlalinnilli innarluutilinnut atuarfimmik atuarfik immikkoortortaqarpoq ataatsimik. Nunaqarfinni atuarfinni aqqaniliusuni klassit 45-uusut allaaserinnittoqarpoq kommunimulli apeqquteqartoqarnerani tamanna eqqunngitsuusoq paasinarsivoq. Titartagaq 9 innersuussutigineqarpoq titartagaq 9-qanngimmat titartagaq 2 pineqarsimassasoq pasittattoqarpoq. Titartagaq 2 Titartakkami nunaqarfimmi atuarfiit 14-iusut allanneqarsimapput kommunili aqqaniliinnarnik nunaqarfinni atuarfeqarpoq. Kisitsisit allattorsimaffiat 2 Ilinniartitsisut katitigaaneri 2010/11 Kommune Kujalleq Kisitsisit allattorsimaffianni 2-imiittut kisitsisit immikkoortoq 3.1-imi paasissutissanut naapertuutinngillat. Tamanna aamma ilinniartitsisut ilinniarsimasut amerlassusaannik amerlassusiliineq ippoq, soorluttaaq meeqqanik minnernik ilinniartitsisut aamma timelærerit amerlassusilerneqarneranni taamaattoq. Taamaattumik ilinniartitsisut ilinniarsimasut procentinngortinneranni kisitsisit immikkoortoq 3-imi allassimasunut naapertuutinngillat. Alluitsup Paani ilinniartitsisunik ilinniarsimasunik atorfeqartoqanngitsoq aamma allaserinnittoqarpoq. Tamanna eqquutsinngilaq ukiumimi atuarfiusumi 2010/2011-imi ilinniartitsisut ilinniarsimasut arfinillit tassani atorfeqartinneqarput. Titartakkat 10 aamma 11 innersuussutigineqartut nassaassaanngimmata titartakkat 3 aamma 4 pineqarsimasorinarput. Titartagaq 4 Nunaqarfinni atuarfiit 14-iusut allanneqarsimavoq kommunilli aqqaniliinnarnik nunaqarfinni atuarfiuteqarpoq. Ilanngussaq 2 Kommuneqarfik Sermersooq-p atuartuutaasa amerlassusaat aamma ilinniartitsisoqarniarneq/iin Nuummi immikkut ittumik atuarfeqarnerangaaneq eqqunngilaq, illoqarfiulli atuarfiisa ilaanni ataatsimi Nuussuup Atuarfiani atuartut immikkut atuarfiannik ataatsimik immikkoortortaqarpoq. Atuartut taakku naatsoruinermi peqataatinneqanngitsut allaaserinnittoqarpoq. Tamanna ima paasisariaqarpoq; Kommune Kujalleq-p allaaserineqarneranit periutsit allarluinnaat uani atorlugit allaaserinnittoqarsimasoq. Tassanimi Kommune Kujalleq-mi tamarmiusumi klassimi atuartut amerlassusaasa agguaqatigiisinneqarneranni atuartut naatsorsuinermi ilanngunneqarsimammata. Titartakkat 12 aamma 13 innersuussutigineqartut nassaassaanngimmata titartakkat 1 aamma 2 pineqarsimasorinarput. Side 9 af 20
Paatsoortoqannginnissaa pillugu atuarfiup aqqa Nuummi atuarfinni pingasuusuni allanneqarsimasariaqaraluarpoq. Kisitsisit allassimaffiat 2 Ilinniartitsisut katitigaaneri 2010/11 Kommuneqarfik Sermersooq Kisitsisit allattorsimaffianni 2-mi kisisitsit allanneqartut immikkoortoq 3.1-imi paasissutissanut naapertuutinngillat. Tamanna aamma ilinniartitsisut ilinniarsimasut amerlassusaannik amerlassusiliineq ippoq, soorluttaaq meeqqanik minnernik ilinniartitsisut ilinniarsimasut, timelærerit kiisalu atuartitsisut amerlassusilerneqarneranni taamaattoq. Taamaattumik ilinniartitsisut ilinniarsimasut procentinngortinneqarneranni kisitsit paasissutissanut immikkoortoq 3-imiittunut naapertuutinngilaq. Titartakkat 14 aamma 15 innersuussutigineqarput taakkuli nassaassaanngimmata titartakkat 3 aamma 4 pineqarsimassagunarput. Titartagaq 4 Arsuk marloriarluni ilanngunneqarsimavoq, paarlattuanik Kangilinnguit amigaataalluni. Ilanngussaq 3 Qeqqata Kommunia atuartuutaasa amerlassusaat aamma ilinniartitsisoqarniarneq/iin Paatsoortoqannginnissaa pillugu Sisimiuni illoqarfiup atuarfiisa aqqisa taaguuserneqarnissaat kissaatiginarpoq. Atuarfiit immikkut ittuni klassini atuartut Kommune Kujalleq-misut naatsorsuinermi ilanngunneqarsimaneri assigalugit taakkunani atuartut naatsorsuinermi ilanngunneqarsimapput; tamanna Kommuneqarfik Sermersooq-p samminerani mininneqarsimavoq. Titartakkat 16 aamma 17 innersuussutigineqarput taakkuli nassaassaanngimmata titartakkat 1 aamma 2 pineqarsimassagatinneqarput. Kisitsisit allassimaffiat 2 Ilinniartitsisut katitigaaneri 2010/11 Qeqqata Kommunia Kisitsisit allattorsimaffianni 2-mi kisitsisit tamarmik immikkoortoq 3.1-imi kisitsisinit qaffasinnerungaatsiarput. Taamaattumik ilinniartitsisut ilinniarsimasut procentinngortinneranni kisitsisit immikkoortoq 3-imi allassimasunut naapertuutinngillat. Titartakkat 18 aamma 19 innersuussutigineqarput taakkuli nassaassaanngimmata titartakkat 3 aamma 4 pineqarsimassagunarput. Ilanngussaq 4 Qaasuitsup Kommunia atuartuutaasa amerlassusaat aamma ilinniartitsisoqarniarneq/iin Kisitsisit allattorsimaffianni 1-imi takuneqarsinnaavoq illoqarfiit atuarfiini klassimi atuartut amerlassussaat agguaqatigiissillugit 25,9-iusoq. Peqqussummi aalajangersakkani allassimasut naapertorlugit klassimi atuartut amerlanerpaaffissaat 26-iusoq kommunep unioqqutissanngippagu tamanna soorunami eqqortuusinnaassanngilaq. Kisitsit taanna atuarfiup aaqqissuussaaneranut atuarfinnullu allanut naleqqiussuunneqannginnermini misissoqqinneqartariaqarsimassagaluarpoq, pineqartunut apeqquteqarnikkulluunniit. Titartakkat 20 aamma 21 innersuussutigineqartut nassaassaanngimmata titartakkat 1 aamma 2 pineqarsimasorinarput. Kisitsisit allattorsimaffiat 2 Ilinniartitsisut katitigaaneri 2010/11 Qaasuitsup Kommunia Side 10 af 20
Kisitsisit allattorsimaffianni uani 2-miittut kisitsisit tamarmik immikkoortoq 3.1-imi kisitsisinit malunnaatilimmik minnerupput. Taamaattumik ilinniartitsisut ilinniarsimasut procentinngortinneranni kisitsisit immikkoortoq 3-imi allassimasunut naapertuutinngillat. Titartagaq 23 innersuussutigineqarpoq taannali nassaassaanngimmat titartagaq 4 pineqarsimasorinarpoq. Ilanngussaq 5 Kammalaatigiinnerup sunniisinnaanera Atuartut nunaqarfimminniiginnarlutik 10.klassimi misilitsitut illoqarfimmut nuullutik misilitsittuninngarnit angusarissaarnerusimasut allaaserineqarpoq. Taamatut angusaqarneq naak paasissutissaqarpianngikkaluartoq nalilersuinermi aningaasat pingaarnerutillugit naliliisoqarsimasorinarpoq. Ilanngussaq 6 atuartut angerlarsimaffiini perorsaanermik suliaqarneq siunissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu allaaserisaqarneq Ilanngussami atuarneqarsinnaavoq atuartut angerlarsimaffiini atuartut arfiniliugaangata sulisoq ataaseq atorfeqartinneqartariaqatassasoq naliliisoqarsimasoq. Taamatut naliliinerup kikkut tamaasa unitsittariaqarpai nalilersueqqitsillugillu naatsorsuinermi innersuussuteqarnermilu uuttuutit sorliit pingaaruteqarluinnartut ilanngunneqarsimanersut paasiniassallugit. Soorlu tusarniaassutigineqartup uuma aallarniutaani allaaserineqartutut atuartut angerlarsimaffiisa perorsaanermik suliaqartunik sulisoqarnissaannik ukiuni kingullerni sipaarniarnerup qanoq pingaaruteqarsimatigineranik ilinniarsimanngitsunillu angajoqqaarsianik atorfinitsisarsimanerit il.il. nassuiaat IMAK-ip siulersuisuisa maqaasivaat. Aningaasarsiat kisitsisitaanni takuneqarsinnaavoq Kalaallit Nunaanni tamarmi ilinniartitsisut atuartut najugaqarfiinut piffissaq suliffiusartoq tamakkiisumik 1,23 ukiumut atortaraat. Tamanna ima paasineqassaaq atuartut angerlarsimaffii ikittuinnaat perorsaanermik suliaqartunik atorfeqartitaqartartut. IMAK-ip paasinnittarnera naapertorlugu taamatut sipaarniarneq nunaqarfimmiut atuartortaannut tamanna kingunipiluttartoq. III Naalakkersuisoqarfiup tusarniaalluni allakkiaaniittut immikkoortut sisamat tusarniaaffigineqartunit isummersorfigineqarnissaannik kissaateqarfigineqartut siulersuisunit oqaaseqarfigineqarneri Aallaqqaasiullugu meeqqat atuarfii pillugit aalajangiinerit tamarmik, meeqqat atuarfiisa aaqqissugaanerisa pitsaassussaat aningaasaqarnermit pingaartinneqarnerunissaat, IMAK-ip pingaartittorujussuullugu erseqqissarusuppaa. Taassuma saniatigut najukkani pissutsit aallaavigineqartarnissaat pingaaruteqaqqunaqaaq, nunaqarfiit ataasiakkaat taakkulu ineriartornissaminnut periarfissaat pingaarutilittut isigineqarnissaat eqqarsaatigeqqunarmata. Taamaattumik atuarfiup aaqqissuussaaneranik aalajangiissoqarniartillugu najukkami pissutsit aallaaviusariaqarput qitiusumi pissutsit aallaaviginagit. Taamaattumiguna meeqqat atuarfiat kommunip akisussaaffigissagaa aalajangertoqarsimasoq. Taamaattumik apeqqutigineqartut tamakkiisumik akissuteqarfigineqarnissaat ajornakusoortorujussuusinnaassaaq periarfissaalatsinarlunilu. Taamaattumik IMAK-ip siulersuisuisa misissuinerit siornatigut taaneqartuniittut pissutsit, ilikkagaqarsinnaanerup pitsanngorsaanissaanut tunngasut, aqqanillit apeqquteqaataat akissuteqarfigissallugit aalaajngersimapput. Nunaqarfinni atuarfeqqat amerlasuunik timelærerinik ilinniartitsisullit atuutiinnarneqarnerisa aningaasaqarneri perorsaanikkullu sunniutigisartagaat Soorlu oqaatigineqareersutut aningaasaqarneq aallaavigalugu atuarfiit aaqqissuunneqarneranni pingaartinneqarnerusariaqanngilaq. Nalunaarusiami erseqqissumik atuarfiit angissusaat pingaaruteqarnersoq allaaserineqarsimanngilaq. Apeqqutip oqaasertassaanik toqqaaneq Side 11 af 20
aallaavigalugu nunaqarfinni timelærerit amerlasoorpassuit qaqugumulluunniit atorfilittaasassasut eqqoriarneqarsinnaavoq. Misissuinerup takutippaa ilinniartitsisup ilinniarsimassusaa atuartup atuartitsinermi pissarsiaqarneranut pingaaruteqartorujussuusartoq taamaalilluni qulequtarineqartoq allanngortinneqarluinnartariaqarpoq tassa nunaqarfinni ilinniartitsisuunissaq kajungernartunngorsartariaqarpoq. Massakkut pissutsit imaatsillugit; inissiat najugaqarfigineqartut ajortut saniatigut inuuniarnikkut aningaasartuuterpassuit atuutsillugit, ilinniartitsisut nunaqarfinni atorfinittarnissaat ajornakusoortorujussuusarpoq minnerunngitsumik sulisiinnarnissaat ajornakusoortarluni. Timelærerit pikkorissartinneqartarneri tapertaanillu alimasissumiit atuartitaaneq atorlugit timelærerit ilinniagaqassusaannik qaffassaarniarneq ukiorpassuarni eqqartorneqarnikuuvoq pingaarnersiuinermulli malunnaatilimmik sunniuteqarani. Inuttut, perorsaanikkut aningaasaqarnikkullu inuit ikittunnguit (ilinniartitsisut) nussortinneqarneri ajunngequteqartupilussuusarpoq innuttaasunik nuutsertitsinermut naleqqiullugu. Misissuinerup aamma takutippaa atuartitaanerup pissarsissutigineqarnissaanut pingaaruteqarluinnartartoq atuartoq toqqissisimasutut misigisimagaangat, ilaquttaminit qaninnerpaanit pisariaqartitaminit tapersersorneqaraangat kiisalu angajoqqaat atuarfiullu qanimut suleqatigiinnerisigut. Taamaattoq najukkani pissutsit, nunaqarfiit ataasiakkaat inerisarneqarnissaanik periarfissat il.il., aallaavigalugit qitiusumit pissutsit aalajangersimasut aallaaviginagit, atuartut nussortinneqassanersut nussortinneqassanngitsulluunniit aalajangernissaq erseqqissartariaqarpoq. Nunaqarfimmi atuarfimmit illoqarfimmi atuarfimmut atuartut nassiunneqartarnerisa perorsaanikkut inuttullu sunniutigisartagaat Nalunaarusiami inuttut sunnertittanerit paasissutissiissutigineqarsimanngilluinnarput; immikkoortoq kammalaatigiinnerup sunniisinnaanera -nik taasaq eqqaassanngikkaanni. Tassani naliliinerit erseqqinngitsorujussuupput. Taamaattumik paasissutissat allat naapertorlugit taamatut naliliisoqarsimasinnaasoq IMAK-ip siulersuisuisa oqaatigisinnaavaat. Sinerissami IMAK-ip ilaasortaanit paasissutissat tunngavigalugit nunaqarfimmi atuartut illoqarfimmi atuarfinni pissutsinut akuliutsinniarneri inuttut ajornartorsiutinik amerlasuunik kinguneqartitsisarpoq. Atuartut atuagarsornerannit tamatuma aallaaveqartuaannarneq ajorpoq uanngali aallaaveqakkajuttarluni; atuartut ukiukittuararsuullutilli angerlarsimaffimmit toqqissisimaffigisimasaminnit tassanngaannartumik namminiileriasaarneri atuartullu angerlarsimaffiini perorsaanermik suliaqartunit, kommunip aningaasaqarnermik pingaartitsinerulluni pitsaassutsimik ilorrisimaarnermillu pingaartitsinerunani sipaarniarsimanera kingunerisaannik, sullinneqarsinnaajunnaarneersuusarput. Atuartut angerlarsimaffinni atornerluiffiusuneersut atuartut angerlarsimaffiannut pingaangata ajornartorsiutaat minnerulinngisaannarput, minnerunngitsumik perorsaasussamik amigaateqartoqarnerani. Taamaattoq atuartut angerlarsimaffiisa ingerlariaasiat qanoq ittuunersut perorsaanermik sunnertinnissamut apeqqutaalluinnartuusarput. Inuit atuartut angerlarsimaffiinut attaveqaataasut qanoq ittuuneri, assersuutigalugu atuartut kinguaassiutimikkut kanngutsaattuliorfigitissimasut imaluunniit arlaatigut sumiginnarneqarsimasut, attaveqaatigiligaat kiisalu atuarfiup taakkunannga tigusinissaminut qanoq piareeqqatiginera atuarfimmi akuullualernissamut nukissaqarluarnermi qulakkeerinnittuusarput. Taakkua saniatigut illoqarfimmi atuarfimmi ilinniartitsisut ilinniarluarsimassusaat aamma pingaaruteqarsinnaasarpoq. Side 12 af 20
Atuartut angerlarsimaffiisa massakkut pitsaassusaat aamma nunaqarfimmi atuartut inuttut ilinniakkatigullu inerisarneqarnissaanik siuarsaataasartut Nalunaarusiami atuartut angerlarsimaffiisa amerlanerpaat initaat ima ajortigisut allaaserineqarpoq, allaat atuartut ilikkangaqarsinnaassussaannut toqqaannartumik taakku navianaatilimmik sunniuteqarsinnaassasut. Soorlu siusinnerusukkut IMAK-ip erseqqissareeraa perorsaanermik suliaqartut atuartut angerlarsimaffiini amigaataaneri peqqutaalluni atuartut ikiliartornerinik ilorrisimaannginneranullu peqqutaakkajuttarput. Tamanna nalunaarusiamut ilanngussami aamma takuneqarsinnaavoq. Inerisaavik/IIIN taamatut aamma isumaqarpoq; atuartut arfiniliugaangata perorsaanermik suliaqartoq ataaseq atorfinitsinneqartariaqartutut taakku isummersimammata. Misissuinerup takutippaa atuartut angerlarsimaffippassui oqoqartut, taakkulu oqoqarnerinut kommunit pissutsinik aaqqiiniarlutik pisariaqartumik iliuuseqarsimanatik. Taakku erseqqissumik takutippaat Kalaallit Nunaanni taakkungunnga inatsisiliortoqartariaqartoq, taamaalilluni kikkut tamarmik illuni oqoqartuniinnissaminnut illersorneqarsinnaaqqullugit. Nunaqarfimmi atuarfimmiit illoqarfimmi atuarfimmut ikaarsaarnerup allatut periuseqarluni aaqqissuussaanissaanik imaluunniit nunaqarfimmi atuarfinni atuartut pitsaasunik ilinniarsinnaanerinut inerisarneqarsinnaanerinillu periarfissanik qulakkeerinninnissaq Ikaarsaariarneq qanoq ittoq atorneqaraluarpalluunniit najukkami pissutsit aallaavigalugit pisarnissaa aalajangiusimaneqartariaqarpoq. Atuartut angerlarsimaffiata nunaqarfigisaaniit ungasissumiinnera assigiinngitsorujussuusarpoq. Tamatumalu angajoqqaat qanigisavillu allat akulikitsunik najortarnissaannik periarfissaqartinneqarneranut apeqqutaasarpoq imaluunniit ukiumut ataasiarlutit marloriarlutilluunniit ilaquttatit takusarnissaannut apeqqutaasarluni. Atuartutut ikaarsaarfiup qanoq ittuunera aamma pingaaruteqarsinnaasarpoq, soorluttaaq illoqarfimmi atuarfimmut ikaarsaarnermi tamanna takussaasartoq. Ilinniartitsisut angalatinneqarsinnasut atorneqarluarneqarnerusinnaapput. Periarfissaq taanna IMAK-ip ukiuni arlaqalersuni Namminersorlutik Oqartussanut isumaqatigiissuteqarfiginiarsaraa. Namminersorlutik Oqartussat arriippallaarneri peqqutigalugit sinerissami najugaqarfinni ataasiakkaani ukioq ataasiakkaarlugu isumaqatigiissusiortarnissaq pisariaqarsimavoq; piffissap sulliviusussap isumaqatigiissutitai tamatumunnga attuumassuteqartut takukkit. Ilinniartitsisutut angalasarnissaq taamaammat kajungernarpallaarsimanngilaq angalatitaasarnermi ukiumi ataatsimi taamatut atorfeqartitaanerup nalaani suut imminut atugassarititaasut nalornissutigineqartarmata. Klassimi atuartut tamarmiullutik illoqarfimmi sivikitsumik najugaqarneri, soorlu assersuutigalugu nunaqarfimmi ilinniakkatigut piginnaasat pisariaqartinneqartut fagit ataasiakkaat atuartitsiviusinnaaneri killeqartillugit atuartut fagini taakkunani itisilikkamik atuartinneqarsinnaapput. Ilinniaqqinnerit aamma ilinniakkamik nangitsinerit anguniagallit timelærerinut ilinniartitsisunullu ilinniarsimasunut neqeroorutaasinnaapput imarisaat periutsillu immikkut ittumik sammisaqarfigitillugit ilinniakkatigut qaffassaaniarluni periutsit kisiisa sammiunnaarlugit. Periarfissat ilagaat alimasissumit atuartitsinerup inerisarneqarnera; tamannali eqqarsaatigilluakkamik suliarilluakkamillu tunngaveqarluni pisariaqassaaq. Alimasissumik atuartitsinissami pilersaarut assigiinngitsunik pisoqarsinnaanerinik aamma assigiinngitsunik kinguneqarsinnaanerinik, anguneqarluarsinnaasunik siunertalinnik nalileqqinneqarsinnaasunik il.il. eqqarsaasersoqqaarani aallartiinnarneqarnissaa sianiilliornerussaaq. Tassunga atatillugu Side 13 af 20
siunnersuutigissavarput meeqqat atuarfiini soqutigisaqatigiit tamarmik ilaaffigisaannik suleqatigiissitaliortoqassasoq; taakku eqimattat sullinneqarniartut assigiinngitsuusarsinnaasut qanoq siunertaqarluni atuartinneqartarnissaannik arlalinnik siunnersuuteqarsinnaassapput. Naggasiullugu IMAK-ip siulersuisuisa sakkortunerpaamik innersuussutigissavaa nalunaarusiaq massakkut isikkumisut isikkoqarluni saqqummiunneqassanngitsoq, aalajangiinissamut tunngavissakippallaaqigami ajornerpaamillu kukkuneqarpallaaqigami. Paarlattuanik IMAK-imit siunnersuutigerusupparput nalunaarusiaq meeqqat atuarfiini soqutigisaqaqatigiinnit peqataaffigineqarluni suliarineqassasoq paasissutissat eqqortut atorneqarnissat qulakkeerniarlugu aamma meeqqat atuarfianni pissutsit piviusut aallavigineqarniassammata. IMAK tassani suleqataanissaminut piareersimavoq, soorluttaaq tusarniaanermi akissutigisaminut itisileeqquneqaruni aamma piareersimasoq. Inussiarnersumik inuulluaqqusillunga Sivso Dorph Side 14 af 20
Kommentarer fra Stephen Paulli Andersen Ilinniartitaanermut ilisimatusarnermullu naalakkersuisoqarfiup atuartut angerlarsimaffii pillugit nalunaarutaat -nnut oqaaseqaatit Paasissutissat ikiorsiullugit ataasiinnarmik sammisaqartitsinissaq anguniarneqarpasippoq; aalajangersimasumik inerniliisoqarnissaa aalajangiutereerlugu nalunaarusiorsimaneq sunniiniutitullusooq soorlu suliarineqarsimavoq. Una anguniarneqarpasippoq: nunaqarfiit sukkanerpaamik qanoq inuerutsinniarneqarsinnaappat aamma tamanna qanoq akeqarpa. Taamatut anguniagaqarnermi aningaasaqarneq periusissallu immikkut ittumik tunngavigineqarput. Nunaqarfimmiut kamannartutut ajornartorsiutaapput. Una aallaavigineqarsinnaagaluarpoq: nunaqarfimmiut inooriaasii inerisarniarlugit qanoq ikiorneqarsinnaappat? Inuiaqatigiinni innuttaasunut amerlanerusunut nuannaarutaasumik sinneqartoorutaalersinnaasunngortinneqarsinnaappat? Uuttuutit amerlasoorpassuit atorlugit Nuuk akikinnerpaatut inissisimarpasippoq. Kikkut tamarmik akileraartartut nuna tamakkerlugu napparsimmavissuarmut, nuna tamakkerlugu atuakkanik atorniartarfimmut, Inerisaavimmut, Ilinniarfissuarmut suliffeqarfinnullu allanut Nuummi innuttaasunut iluaqutaasartunut akileeqataasarput. Taamaammaat inuit tamarmik Nuummi najugaqartariaqassappat? Kalaallit Nunaanni najugaqarfik sorleq imminut akilersinnaaneruva? Kalaallit imaluunniit nunani allani misilittakkat sorliit oqariartuutigisarpaat meeqqat ukiukittuarsuullutik angajoqqaaminniit qimagutsinneqartut pitsaasunik angusaqartartuusut? Kalaallit imaluunniit nunani allani misilittakkat sorliit oqariartuutigaat immikkut ittumik inuutissarsiutinik pitsassuarmik (soorlu piniartut aamma aalisartut) inuiaqatigiinni suliaqarfinnut allanut nussorneqarneri iluanaarutaasartut? Qupperneq 5: Ilinniartitaanerup qaffassarneqarnera pilersaarutigineqartutut Ilinniartitaanermut Ilisimatusarnermullu Naalakkersuisoqarfimmit suliarineqaleruttorpoq...isumalluarfigineqarpoq...ilinniartitsinitta malunnaatilimmik qaffariarnissaa pisariaqartinneqarpoq. Matumani nunaqarfimmi atuartut pinngitsoorsinnaanngilagut, meeqqat atuarfiini atuartut 18 %-iisa missaanniipput, taakkulu sulisussatut isigineqarput. 1. Ilinniartitaanermut Ilisimatusarnermullu Naalakkersuisoqarfiup ilinniartitaanermut pilersaarut ilinniartitsut akornanni ilisimaneqanngitsoq suliarivaa. 2. Nunaqarfinni atuartut nussortinneqassapput atuartut angerlarsimaffiinik sanaartornissaq aningaasalersorniarlugu. 3. Nunaqarfinni atuarfiit pitsaassusaat ajorpallaaqaaq. Ilinniartitaanermut Ilisimatusarnermullu Naalakkersuisoqarfik toqqaannartumik ataatsimik periarfissaqartitsivoq: 10. Klassemi atuartut najukkani naammassineqartassaaq ilinniartitsisunit danskiusunit tapertaliiginnarluni. Qupperneq 7. Meeqqat atuarfiani atuartut ikiliartornerannik tunngavilersuineq; nunaqarfimmiit illoqarfimmut nussortoqarnissaa ilimagineqarpoq. 1. toqqissisimasumik meeraasimasut inuttullu unammillernartunik nalaataqartarnerminni naammaginartumik inuusut aamma naammaginartumik pitsaasumillu atuartinneqarsimasut periarfissanik nutaanik ikaarsaariarnermi taamaattumi periarfissanik atuilluarsinnaasarput. Inuit taamatut periarfissinneqarsimanngitsut sungiussiumaataarnerminni sumiginnarneqartarput. Inuiaqatigiit akaareqatigiinnermik tunngaveqartut innuttaasunik tamanik pitsaasumik atuartitsinissaminnik avatangiisini toqqissisimanartuni atuartitsisoqarnissaanik suliniuteqartarput. Taamaattumik inuiaqatigiit inuit namminneq najugarerusutaminni kiffartuunneqarnissaat Side 15 af 20
anguniartariaqarpaat. Taamaaliornikkut meeqqat peroriartornerminni toqqissisimanarnerusunik atugaqartitaanissaat aamma meeqqat toqqissisimasut ilikkagaqarnerunissaat anguneqarsinnaavoq. Inuiaqatigiit meeqqat sulisunngornissaannik kissateqassappata taakku naleqartutut pineqarnissaat sulissutiginiartariaqarpoq; soorlu assersuutigalugu ilinniartitsisunik ilinniarluarsimasunik atorfinititsinikkut. Naalakkersuinermik suliaqarneq taamaattoq massakkut naalakkersuinermik suliaqarnermit allaanerungaatsiassagaluarpoq. Nunaqarfimmiummi amigartooruteqartarnermut tunngavittut isigineqartarmata: aalisartut pisarisartakkaminnik tunisassioraangamik inerisaanissaminnut periarfissaqartinneqarneq ajorput, paarlattuanillu piariikkanik tunisassioqqusaasarlutik. Taannaanaq tunngavigalugu inuiaqatigiit pigisaata Royal Greenland-ip nunaqarfinni tunisassiorfiit pigisarai taakkunanilu atugassarititaasut allanngutsaaliniarlugit inuiaqatigiit sinnerlugit sullissinissamik isumaqatigiissuteqarluni. - Royal Greenlandip naatsorsuummini aalisakkeriviit amigartoorutaasartut uppernarsarsinnaavaat. Taamaattoq Royal Greenlandip aalisakkeriviit tunerusunngilaat. Najukkani nukiit allamik uppernarsaasiinissaminnut periarfissaqartinneqanngillat, naalakkersuinikkut eqqortumik aalajangikkat peqqutaallutik. - Kommunit qinnuigineqarput atuarfiit aaqqissuussaaneri siunissami aaqqissuuteqqissagaat; najukkani ataasiakkaani 10. Klassimi atuartut aaqqissuussiffigineqaqqinnginniassammata ilutigalugulu atuartut angerlarsimaffii illoqarfimmiut meerartaannut atorneqarsinnaasunngorlugit aaqqissuussisoqassalluni. 1. Ilinniartitsisut nunaqarfinni atorfinitsinneqartarnerisa kingunerisaanik atuartut angerlarsimaffii pisariaqartinneqarunnaariartussapput. Qupperneq 8 - Atuatut angerlarsimaffiisa aaqqissuuteqqinnerinut aningaasartuutit nunaqarfimmi atuartunit ilinniareernerup kingorna aningaasalersorneqartussaapput. 1. Atuartut ilinniarnerminnik naammassissappata ukiukittunnguullutik angajoqqaaminniit peerneqartarnissaat aaqqiissutigissallugu nalorninartortalerujussuussaaq. Nunarsuarmi sumi taamaaliorneq pitsaasunik angusaqarnermik kinguneqartarpa? 2. Atuartut sanngiilliartortillutik ilinniartitsisunik ilinniagartik aallaavigalugu eqqarsarluarsinnaasunik pisariaqarnerusarput; sungiusaminnit katataassanngikkunik aamma perorsaaneq aqqutigalugu isumassorneqarnertik soqutigiunnaassanngippassuk. - Kommunit pilersaarusioqquneqarput nunaqarfinni atuarfiit qassit pigiinnarusunnerlugit kissaateqarnerlutik aamma klassit sorliit pigiinnarnissaannik pilersaarusioqquneqarlutik. 1. Kommunalbestyrelsit taamaalillutik pingaarutilimmik ataatsimik suliassinneqarput: illoqarfinni sanaartukkat iluini suliffiit pingaarnerussappat imaluunniit nunaqarfimmiut kissaataat pingaarnerussappat (kommunalbestyrelsit kajungissaarneqarput taakkununnga tusaaniaqqunagit) 2. Nunaqarfimmiut illoqarfinnut nussortinneqassapput. Ilikkakkat malillugit piginnaasat silatusaartumik atorlugit naleqqussarneq, maanngamut suli inerisarneqartoq, pineqarunnaarpoq Naalakkersuisoqarfiup aalajangersagaat malillugit innuttaasut naleqqusarnissaannik ilinniartitsinissaq pineqalerpoq tamannalu kommunit illoqarfinni suliffeqarfinnik piginniinnarniarlutik piviusunngortissavaat. Qupperneq 11 1.Danmarkimi pissutsit assersuuteqarfigineqarsimaneri naleqqutinngilaq. Danmarkimi atuarfiit ataasiinnarmilluunniit atuartuuteqaraluaraangamik ingerlanniaannarneqartarput. Tunø-mi aamma Mandø-mi siusinnerusukkut pisut assersuutissaqqipput. 2. Illoqarfinni atuartut ikiliartorsimanerisa kingunerisaanik ilinniartitsisut ilinniarsimasut atuartitsilluarnerulernissaannik periarfissiivoq. 3.ilinniartitsisut taakku ilarpassui nunaqarfinni atorfininnissaannik neqeroorfigitissinnaasimagaluarput; taamatulli pingaarnersiuineq naammaginarsimanngilaq. Side 16 af 20