yhteiskuntapoliittini lehti, kumpani ilmeštyy karjalan kielen vienankarjalan murtehella 27 (342) 25. HEINÄKUUTA, 2012 2 Tunnuššuš kanšanperinnön šäilyttämiseštä 3 Japanista Šuomeh karjalan kieltä opaštumah 4 Kyläpruasniekka toi äijän ilomieltä 5 Luojan luoma leipuri 7 Päiväistä eččimäššä Koštamukšešša vuotena 1982 avattu malmin rikaštamokombinatti šai Karjalan pelletti -nimen. Kuva: http://karelskyokatysh.severstal.com Karjalan pelletin merkkipäivä Talouš: Koštamukšen malmin rikaštamokombinatti tänä vuotena juhliu 30-vuotispäivyäh Marija Kirillova Kanšallisuušpolitiikan uuši ministeri Lana Migunova. Ministerit on miärätty Politiikka. Karjalan piämieš Aleksandr Hudilainen miäräsi kanšallisuušpolitiikan ministerin virkah Lana Migunovan. Šitä ennein vepšäläini Lana Vadimovna oli Kanšallisien kulttuurien keškukšen johtajana. Šamana päivänä, 18. heinäkuuta, Hudilainen miäräsi KT:n muatalouven ministerin. Šiinä virašša jäi karjalaini Grigori Manuilov. Muissutamma, jotta Karjalan kulttuuriministerinä entiselläh jatkau karjalaini Jelena Bogdanova. Ušomma, jotta meijän ministerien avulla Karjalan kantarahvahien kulttuuri rupieu kehittymäh ielläh. Partisaanijen muissolla Piirit. Heinäkuun 31. päivänä Mujehjärven piirin Šukkajärven kyläššä pietäh šotapatriottisen Partisaanijen polku -kilpailun enšimmäimi vaihe. Tämä kilpailu on omissettu Ivan Grigorjevin enšimmäisen partisaanijoukon šotamatan 70-vuotispäivällä. Juuri täštä matašta Dmitri Gusarov kirjutti omašša tunnetušša Za čertoi miloserdija -romaanissa. Kilpailun puittehissa 31. heinäkuuta Šukkajärven kylän Vottovaara-mäjellä, missä Grigorjevin joukon yksi partisaani šai oman šurman, pannah muah Mujehjärven piirissä löyvettyjen partisaanijen jiännökšet. Heinäkuun 15. päivänä koštamukšelaiset juhlittih tärkiempyä ammattipruasniekkua, Metallurgien päivyä. Tämä vuosi on erikoini kaivošmiehien kaupunkin istorijašša. 30 vuotta takaperin otettih käyttöh Koštamukšen malmin rikaštamokombinatin enšimmäini vaihe. Kombinatin vuotispäivä on tärkie ta merkillini tapahtuma kuin kaupunkin, šamoin ni koko Karjalan mitoissa. Metallurgien päivän uattona Karjalan tašavallan piämieš Aleksandr Hudi lainen kävi työmatalla Koštamukšeh. Kaivoš mie hien kaupunkissa Hudilainen ošallistu Metallurgien päivällä omissetuih juh la tilaisuukših ta ša moin myönti Karjalan taša val lan valtijonpalkinnot Koštamuk šen malmin rikaš tamokombinatin parahilla ruatajilla. Vuotena 1946 nykysen Metallurgien päivän uattona KT:n piämieš Aleksandr Hudilainen (vaš.) kävi työmatalla Koštamukšeh. Kuva: http://kostomukshaforu.ru Koštamuš-kaupunkin alovehella oli avattu rautakvartsiittien esiintymä. Onnakko kombinatin ta kaupunkin rakentamini alko vašta 1970- luvulla šuurin piirtehin Aleksei Kosiginin ta Šuomen presidentin Urho Kekkosen yštävyyššuhtehien anšijošta. Šuomelaiset oli rakennettu kombinatin ta kaupunkin noin 10 vuuvven ajašša. Vuotena 1982 otettih käyttöh kombinatin enšimmäini vaihe. Šiitä alkuan tämän tuotantolaitokšen toiminta ei ole piettyn. Kombinatti šai Karjalan pelletti -nimen. Ympäri päivät tiälä noššetah rautamalmie ta muokatah šitä pellettilöiksi. Kombinatti on Koštamuš-kaupunkin perušlaitoš ta še kuuluu šuureh Severstal -holdingih. Malmirikaštamokombinatti noštau noin 30 miljoonie tonnie rautamalmie ta tuottau noin 10 miljoonie tonnie pellettijä vuuvvešša.
2 25. heinäkuuta, 2012 vienan karjala Muatalouš esillä musejošša Uuši projekti. Karjalan Kan šallini musejo rupieu toteuttamah Muata loušprojektie. Jo kakši vuotta peräkkäh Karjalan Kanšalli ni musejo voittau Potaninin šiätijön Muuttuja musejo muuttu jašša muajilmašša -kilpailušša. Viime vuotena Kanšallini musejo esitti kilpailuh Matka lyydiläisien muah -projektin. A tänä vuotena projekti, kumpasen Kanšallisen musejon ruatajat työnnettih kilpailuh, šai Muatalouš-nimen. Molompien projektien luatijana on Kanšallisen musejon varajohtaja Denis Kuznetsov. Pitäy mainita, jotta tänä vuotena Muuttuja musejo muuttujašša muajilmašša -kilpailuh ošallistu 400 Venäjän musejuo, kumpasista vain 13 piäsi voittajien joukkoh. Kanšallisen musejon uuvven projektin toteuttamini alkau tämän vuuvven šyyškuušša ta keštäy vuuv ven ajan. Muatalouš-projektin bytžetti on 2 miljonua 288 tuhatta rupl ua, niistä melkein kakši miljonua antau Potaninin šiätijö, loppu šumman projekti šuau Karjalan kultuuriministerijön ta Kanšallisen musejon bytžettilöistä. Projektin puittehissa musejošša meinatah luatie šuuri näyttely, kumpasešta šuau tietyä Karjalan kantarahvahan elämäntavoista XIX XX vuosišualla: muanruavošta, heinäajašta, kalaššukšešta, mečäššykšeštä, perintehellisistä šyömisistä šekä šiivatan kašvattamisešta. Musejon ruatajat jo kešän alušša ruvettih valmistautumah näyttelyh: hyö kylvettih osrua Pyhärven kyläšša ta šovittih koulun opaštujien kera, jotta ne ruvetah auttamah musejuo täššä projektissa. Projektin ohjuajan Denis Kuznetsovin mieleštä, osran kylventä on hyvä projektin alku, kašvatettu ta kuivatettu ošra šiitä lisätäh näyttelyh. Kuznetsovin mukah, tämä näyttely eniten miellyttäy niitä kaupunkilaisie, kumpaset šynnyttih kyläššä tai kellä on dača. Tulova näyttely kačotah järještyä musejon kolmešša näyttelyšalissa toisella kerrokšella. Projektin ruatajat tahotah, jotta heijän ruatoh ošallissuttais nuoretki. Šitä varoin hyö ilmotettih V nature! -kilpailu, kumpaseh ihmiset voijah työntyä omie kuvie ta videofilmijä Karjalan kantarahvahien karjalaisien, vepšäläisien, pomorien ta onegantakasien eläjien perintehellisistä ruatoloista. Kilpailu on järješšetty Vepsän vezad- ta Nuori Karjala -järještöjen kannatukšella. Muatalouš-projektin kannattajien joukošša ollah Periodika-kuštantamo, Kielen, kirjallisuon ta istorijan instituutti ta toiset laitokšet. V nature! -kilpailu starttasi 16. heinäkuuta. Še keštäy 10. šajekuuta šuaten. Lisätietuo Kanšallisen musejon uuvvešta projektista ta kilpailušta voipi šuaha VKontakte-sosiaaliverkon http://vk.com/naturalnoe_hozaystvo -ryhmäštä. Valeri Sidorkin»»Huomijo! Uuši Taival Hyvä lukija! Muissutamma, jotta tänä kešänä ilmešty nelläš karjalankielini Taivalalmanakka. Uuvven kirjan voit oštua Periodikakuštantamošša. Šen hinta on 70 rupl ua. Periodikan adressi: ÆÆPetroskoi, Titovankatu, 3 ÆÆTelefoni: 78-29-32 V nature! -kilpailuh otetah kuvija ta videofilmijä, kumpaset kerrotah Karjalan kantarahvahien perintehellisistä ruavoista. Haikol a on pieni, ka merkitykšeltäh ylen arvokaš vienalaini kylä. Kuva: Olga Melentjeva Tunnuššuš kanšan perinnön šäilyttämiseštä Palkinto: Vienan Karjalan Haikol a kylällä on myönnetty Europa Nostra -kunnivokirja Še on jo toini Europa Nostran myönnetty palkinto Venäjällä. Iellisen šai vuotena 2006 Puanajärven kylä. Palkintuo oli haettu tänä vuotena šamoin Bol šoiteatterin restauroinnista, onnakko Venäjän ainuon tunnuššukšen šai Haikol an kylä. Jeuropan kulttuuriperintöpalkinnot julkissettih Lissabonissa kešäkuušša. Europa Nostra -palkinnot ollah korkein mahollini tunnuššuš, mi Jeuropašša voijah myöntyä kulttuuriperinnön propagoinnista. Europa Nostra on hyväššä yhteistyöššä EU:n komissijon, Europan Neuvošton ta UNESCO:n kera toimi va eurooppalaista kulttuuriperintyö propagoiva katto järještö, kumpasen tärkein tehtävä on tun nuš šušpalkintoja jakamalla noštua esillä muan ošan merkittävintä kulttuuriperintyö ta niijen šäilyttämisekši luajitun työn merkitykšellisyyttä. EU:n jäšenmaissa olevilla kohtehilla voijah myöntyä mitalin lisäkši rahapalkinto, onnakko ulkopuolisih maih vain mitalija tai kunnivokirjoja (www.europanostra.org). Tänä vuotena ehotukšie palkittaviksi kohtehiksi tuli 31 Euroopan muašta yhteheš 226. Tunnuš šuš palkinnoilla oli tänä vuotena nellä erilaista šarjua. Šamašša šarjašša, missä Haikol an kylä palkittih kunnivokirjalla, myönnettih tunnuššukšie ša moin mm. Belgijah, Šak šah, Kreikkah, Italijah, Liettuah, Hollantih, Espanjah, Englantih, Turkkih ta Romanijah. Palkinnot myönnetäh šemmosilla kulttuuriperinnön kohtehilla, kumpasien šäilyttämisen hyväkši on ruattu tulokšekašta työtä. Haikol an kylän kohalla še merkiččöy tun nuššušta Juminkeko-šiä tijön ta Ort t o Stepanovin šiätijön šuorittamalla kylän elvytyštoiminnalla, kumpaseh kuuluu rakentamini, restaurointi ta kou lutuš. Viime vuosien aikana Haikol ah on šiä tijöjen toimešta rakennettu kolme perintehenmukaista uutta taluo. Viimekši rakennettuh on šijotettu konsert tišali, kumpasešša pietäh mm. Sommelo-musiikkifestivaalin konserttija ta kirjallisuuštilaisuukšie. Lisäk ši kyläh on peruššettu kakši musejuo, kumpasista toisešša on esillä etnografista ainehistuo ta toini on kirjallisuušmusejo. Hai kol ašta ta šen elvytyš toiminnašta on tietuo verkko šivuilla: www.juminkeko. fi/viena; www.ortjostepanov.ru. Vienan Karjalašša Kalevalan piirissä šijoutuja Haikol a on pieni, onnakko merkitykšeltäh ylen arvokaš kylä. Šieltä on tallennettu šuullista perinnehtä 1800-luvulta alkuan. Še on šamoin kanšankirjailija Ort t o Stepanovin kotikylä. Nykyjäh Haikol a on Pua najärven ohella parahiten šäilynyt arkkitehtonini kokonaisuuš koko Vienan alovehella. Kylän elvytyštoimih Jumin keko-šiätijö on šua nun tukie Šuo men Kult tuurirahaštolta ta EU:n ENPIohjelman kautta. Karjalan Kulttuuriministerijö ta Kan šal lisuušpolitiikan ministerijö on šamoin oltu tuke mašša Haikol an kylän kulttuuriperintehen šäilyttämistä. Sirpa Nieminen Europa Nostra -palkinto on kor kein ma hollini tun nuššuš, mi Eu ro paš ša voijah myöntyä kult tuu ripe rin nön pro pa goinnis ta.
vienan karjala 25. HeinäKUUTA, 2012 3 Japanista Šuomeh karjalan kieltä opaštumah Opetuš: Livvinkarjalan kielen kurššit piettih Šuomen Niittylahen kyläššä 1. 6. heinäkuuta Jo yli kakšikymmentä vuotta pietäh karjalan kielen kurššija Venäjän ta Šuomen puolella. Viime vuotena kurššit oli järješšetty Karjalašša, Vieljärven kyläššä. Tänä vuotena kaikin, ket tahottih opaštuo karjalan kieltä, keräyvyttih Šuomeh. Kurššien pitopaikakši valittih Joensuun kaupunkin lähellä sijoutuja Niittylahen kylä. Livvin kielen kurššiloilla tänä vuotena tuli kolmekymmentä henkie, niistä kakši oltih kurššien opaštajat. Opaštujien porukka oli kahta kertua šuurempi mitä viime vuotena Vieljärveššä. Šuurin oša kurššilaisista oltih Šuomen puolelta. Višših meijän nuapurit on enemmän kiinnoššuttu kielen opaštumisešta, kun Šuomešša karjalan kieli nykyjäh kuuluu valtijollisien kielien joukkoh. Tavan mukah opaštujat jakauvuttih kahteh joukkoh: enšimmäiseh ryhmäh tultih ne, ket maltetah kieltä, toiseh, pienempäh ne, ket, ei ošata kieltä. Opaštajana enšimmäiseššä ryhmäššä oli Olga Žarinova, toisešša Nadežda Bukina. Parempi on yhen kerran nähä, mitä šata kertua kuulla Tällä kertua miutki kučuttih opaštumah karjalan kieltä. Rahvaš šanotah: Alku kiäššä, loppu Jumalašša. Enši kerran kurššiloilla tultuo, mie valičin ryhmän, Petroskoilaini Karjalan kulttuuriopiston johtaja Svetlana Medvedeva on varma, jotta Karjalan eläjillä pitäy malttua karjalan kieltä. Kuva: Margarita Kemppainen Japanilaini Tae Susa (keš.) ošallistu pieneh Gostissa-näytelmäh. Kuva: Margarita Kemppainen missä opaššettih kieltä ihan alušta. Hyvä, jotta ryhmä ei ollun šuuri, vain yksitoista henkie. Opaštajaki miula oli hyvin tuttu, Nadežda Bukinan kera myö yheššä laulamma Oma Pajo -kuorošša. Meijän ryhmä oli erinomani šiinä mieleššä, jotta šiih tultih opaštumah TV:n ruataja Olli Hörkkö Ruočista, japanilaini Tae Susa, kumpani opaštau venäjän kieltä Japanissa, Osoko-kaupunkissa ta petroskoilaini Karjalan kulttuuriopiston johtaja Svetlana Medvedeva. Kurššien aikana myö, karjalaiset, tiijuštelima mitä varoin heilä kaikilla pitäy opaštuo meijän kieltä. Olli Hörkö vaikka eläy Ruočissa, ka hänellä on karjalaiset juuret. Tae ta Svetlana vaššattih meijän kyšymykših näin: Tae: Mie tulin tänne Japanista. Šielä Osoko-kaupunkin yliopistošša mie opaššan venäjän kieltä. Konša enšimmäistä kertua mie ta miun opaštujat tulima Petroskoih, myö tapasima Petroskoin valtijonyliopiston professorin Pekka Zaikovin. Hiän kerto meilä Karjalašta, šen istorijašta, Kurššien aikana kieltä opetettih ei vain teorijan kannalta. Kuva: Margarita Kemppainen kulttuurista, karjalaisista ta niijen elämäštä ta karjalan kieleštä. Meilä tuli paha mieleštä, kun šaima tietyä, jotta karjalaiset, heijän kulttuuri ta kieli ollah häviemäššä. Heti šynty šuuri into ta halu tutuštuo lähemmäkši karjalaiseh kulttuurih. Petroskoissa mie tutuššuin Kanšalliskielisen radijotoimitukšen toimittajan Leena Karpovan kera. Mie elin hänen koissa ta hiän kerto miula karjalaisien elämäštä ta huolista, šekä Karjalan nykytilašta. Myöhemmin mie tutuššuin Leenan veikon kera, kumpani eläy Helsinkissä. Hiänki kerto miula karjalaisien propleemoista. Mie kiinnoššuin kovašti karjalaisista, niijen kulttuurista ta kieleštä. Kolme vuotta takaperin myö kirjuttima pienen kirjan Venäjäštä. Mie kirjutin šiih vähäsen karjalaisista. Nykyjäh mie iellähki tahon tutkie heijän kieltä ta kulttuurie, šentäh tulinki tänne. Rupien lukomah kirjoja ta ainehistoja karjalan kielellä. Miula on mieleššä kirjuttua ta julkaissa kirjan karjalaisista. Svetlana: Meijän opistošša opaššetah ammatti «Kurššien aikana opaštujista, kumpaset eletäh eri puolilla rajua, tuli hyvie yštävie. miehie etno-kulttuurisie keškukšie varoin. Heilä ruvetah opaštamah karjalan kieltä. Opaššušohjelman mukah hyö ruvetah valmistamah näytelmie karjalan kielellä. Mie tahtosin ei vain kaččuo ta kuulla niitä näytelmie, ka vielä i ymmärtyä, mistä näyttelijät paissah. Miun mieleštä johtajana ollešša, pitäy ošata ta kunnivoija šen tašavallan kieltä, missä elät ta ruat. On ihan yksišama, oletko karjalaini vain et. Mie tahon jatkua karjalan kielen opaštumista. Himottais vielä šanuo, jotta kurššien aikana myö panima muistoh äijän karjalaisie lauluja, tutuštuma karjalaiseh folkloorih. Nämä tiijot miula autetah jatkošša. Kurššien hyväna puolena oli šeki, jotta meilä opetettih kieltä ei vain teorijan kannalta. Myö lauloma ta kisasima. Meilä oli järješšetty mielenkiintoni matka runonlaulaja Pirtti Parppeivaaran taloih, missä meilä šoitettih kantelehta ta laulettih runoja. Käsityöpakkikeškukšešša myö kaččoma käsitöitä, kumpaset oli luajittu nykyaikasien tehnologijien mukah. Opaššušnetäli vilahti huomuamatta, emmä kerinnyn i šilmie lipahuttua. Alku ta loppu on joka hyvällä asiella. Kurššien aikana opaštujista, kumpaset eletäh eri puolilla rajua, tuli hyvie yštävie. Tietyšti, netälin aika on ylen vähän kielen opaštumiseh. Šitä pitäis opaštuo ympäri vuuvven. Nykyjäh voit paissa toini toisen kera internetissäki, esimerkiksi Skype-ohjelman kautti. Internetissä vois pityä karjalan kielen tuntijaki. Kerran myö pyrittimä Taeta: Šano ili laula meilä mitänih japanin kielellä! Naini oli kotvan aikua iänettä, ta šiitä šano meilä: Mie parempi šanon teilä karjalakši. Margarita Kemppainen
4 25. heinäkuuta, 2012 vienan karjala Kyläpruasniekka toi ilomieltä Kešäjuhlat: Heinäkuun alkupäivinä Sohjanankošešša piettih Kalaštajien päivyä Neuvoštovallan aikoina Kalaštajan päivä oli kaikista šuurin pruasniekka Sohjanankošešša. Šiih oli oma šyy monet pos olkan eläjät ruattih kalaššuškolhoosissa ta kalanjaloššuštehtahalla. Kalaštajie oli joka pereheššä. Monta vuotta on jo kulun šiitä, kun kolhoosi ta tehaš lopetettih. Onnakko kalaštajat jiätih. Ta hyvän perintehen mukah kalaštajan päivyä Sohjanankošešša pietäh joka vuosi. Tämän pruasniekan merkeissä šamalla juhlitah pos olkan päivyä. Kalenterin mukah kalaštajan päivän lähellä on vielä kakši pruasniekkua Iivananpäivä ta aivan nuori pruasniekka Perehen, rakkahuon ta uškollisuuvven päivä. Näin ollen sohjanakoškilaiset pruasnuijah heti nellä pruas niekkua. Paikallisen kulttuuritalon ruatajat aina staraijah kekšie mitänih erikoista ta mukavua, jotta ila «Sohjanankošen kulttuuritalo, kumpani on pos olkan elämän keškukšena, täytti 40 vuotta. huttua omie kyläläisie ta vierahie. Ta hyö oikein hyvin onnissutah šiinä. Palkintoja juhlan merkeissä Ennein pruasniekan virallista ošua vierahat voitih kierrellä myyntikojuja, lapšilla oli tarjolla kaikenmoisie huvija. Vesselä musiikki, kumpani kuulu joka šuunnalta, muissutti kaikilla, jotta pruasniekka on tulošša. Joka kyläššä on aktiivisie ihmisie, kumpaset luajitah äijän rahvahan elämän parentamisekši. Niijen työ ei ole jiänyn huomuamatta. Sohjanankošen 56-vuotispäivänä Svetlana Markova, Nina Grigorjeva, Zinaida Ust ugova ta Raisa Kundoz orova šuatih kiitoškirjaset KT:n Lajenhyväkšymiskokoukšen puolešta. L udmila Rodionovalla myönnettih diplomi ta lahja voitošta piirin Suveniiri 2012-kilpailušša. Pos olkan päivän merkeissä oli ilmotettu Pihan paraš disaini- ta Kuulu, miun častuška -kilpailut. Kilpailujen voittajat šuatih palkinnot. Sohjanankošen kulttuurialan ruatajilla tämä vuosi on merkillini paikallini kulttuuritalo, kumpani on pos olkan elämän keškukšena, täytti 40 vuotta. Tällä tapahtumalla onnitteli kaikkie Kiestinkin «Hyvän perintehen mukah kalaštajan päivyä Sohjanankošeš ša pietäh joka vuosi. kulttuuritalon johtaja Galina Davidova. Pitäy mainita niitä ihmisie, ilmain kumpasie tuškin tämä pruasniekka onnistuis. Sponsorit ta vapuaehtoset avuštajat annettih raha-apuo, pyyvvettih kalua perintehellistä uuhhua varten, remontittih lavan ta šiivottih kulttuuritaluo ympäröivän pihan. Heitä kaikkie lämpimäšti kiitti Jelena Ligotskaja. Huvija eri makuh Pruasniekan konserttiohjelman avattih isännät Sateenkaari-duetti ta Lintuset-folklooriyhtyveh. Niijen peräh lavalla nouštih juontajat Natalja Borodkina ta Nina Grigorjeva. Joka pruasniekašša nämä naiset esiinnytäh eri hahmoina. Tällä kertua kaččojien eteh ilmeššyttih Vladimir Visotskin laulun mukavat hahmot Zina ta Van a. Juontajien vesselät šuutkat oltih konserttiohjelman hyvänä täytehenä. Pruasniekkakonserttih otet Kilpailujen yksi tehtävistä oli kylpömini vesiammehešša, kumpasešta jo tuli hyvä perinneh. Nuorie ei pitän pitälti šuoššutell Lat t ua tervehellini vašta -kilpailu lahjotti äijän ilomieltä kuin kaččojilla niin ni ošallistujilla. Kuva: Galina Luzganova tih ošua luovat kollektiivit Louhen piirin eri kylistä: Venäläiset laulut -vokaaliryhmä Louhešta, Aalto Kiestenkistä, Taljanočkakuoro Piäjärveštä, laulajat Sergei Filonov, Nadežda Sen, Tatjana Filina, Jelena Shčepetkova. Äšen alkanut vihma ei šuanun keškeyttyä pruasniekkua, kumpaseh ošallissuttih ei yksistäh artistat. Van a ta Zina ei annettu kaččojilla ikävöijä. Hyö muissutettih kaikilla, jotta Iivananpäiväštä rahvaš aletah varuštua vaštoja talven varah ta nyt on tullun aika kaččuo ken pruasniekkah tulijista on kaikista nerokkahin ta poikkoin lat t uamah vaštoja. Lat t ua tervehellini vašta -kilpailu lahjotti äijän ilomieltä kuin kaččojilla niin ni ošallistujilla. Šeuruavakši oli vaikiempi tehtävä, kumpaseh ei jokahini šuoššu. Kešellä nurmikkuo oli luajittu šuuri čiilahaistukku, kumpasen piäličči piti hypätä pal l ahin jaloin. Kaččojien kešen löyty rohkeita, kumpaset onnissuttih täššä tehtäväššä. Ei keritty henkähtyä viime tehtäväštä, kun juontajat jo kučutah rohkeita hyppyä «Kalaštajien pruasniekan erottamatoin oša on kalatuottehien huutokauppa. mäh vesiammeheh. Kylpömini vesiammehešša on tullun hyväkši perintehekši. Sohjanakošen kaččojat ei kainoššella ta mielelläh otetah ošua juontajien kekšimih kilpailuih ta tehtävih. Nuorie ei pitän kovin pitälti šuoššutella. Toini toi
vienan karjala 25. HeinäKUUTA, 2012 5 äijän Svetlana Žadan vielä lapšena tiesi, jotta häneštä tulou leipuri. Kuva: Galina Luzganova Luojan luoma leipuri a, lapšet kotvan aikua ilomielin törpiköitih veješšä. Kuva: Galina Luzganova sen peräh killyen ta karjuen hyö hypittih vesiammeheh räiskyttyän tuhanšie vesipisaroja ympärillä šeisojien piällä. Lapšet kotvan aikua ilomielin törpiköitih veješšä. Kalaherkkuja ta lauluja ilomielekši Kalaštajien pruasniekan erottamatoin oša on kalatuottehien huutokauppa. Kalakukot, voileivät ruškien mätin kera, paissetut ahvenet ta kalapel menit oli otettu vaštah šuurella innolla. Juhla-arpajaisissa oli arvottu kalaššušvehkehie ta erilaisie suveniirija. Arpajaisien jälkeh juontajat kučuttih kaikkie tanššimah ta kisuamah. Kohta lavan ieššä kentällä jo pyörittih tanššiparit ta innokašta kilpatanššie näytettih aikuhiset ta lapšetki. Kaikin oltih hyvilläh, kuin artistat niin ni kaččojat. Jekaterina Kuranovan hanurin šoitto šai ihmiset laulamah. Kaunehet laulut kajahettih lavalta. Piäjärveläiset ta louhelaiset artistat laulettih yheššä ilmain mitänä harjotukšie. Vielä kotvan aikua kuulu lauluja Sohjanankošella. Lauluo šuvaiččijat ihmiset, kumpa set ei ieš tunnettu toini toisieh, laulettih niin kaunehešti ta šyväimellisešti, jotta kaččojilla henkie šalpasi. Pruasniekašša kakši kollektiivie šovittih uuvvešta tapuamisešta. Vašta iltamyöhällä artistat ruvettih keräytymäh kotihih. Vierahat yhteh iäneh kiitettih isäntäväkie lämpimäštä ta yštävälliseštä vaštahotošta ta toivottih, jotta tavatah uuvveštah. Galina Luzganova Ammattitaito: Louhen leipätehtahan leipuri Svetlana Žadan šai KT:n Hallitukšen kunnijakirjan monivuotisešta tunnollisešta työštä Jokahini meistä ennemmin tahi myöhemmin tulou valinnan eteh mi ammatti valita. Svetlanua Žadan epäilyt ei yhtänä vaivattu. Naini vielä lapšena tiesi, jotta häneštä tulou leipuri. Pienenä tyttönä Svetlana rikeneh kävi Louhen raipon leipotehtahalla, missä ruato hänen muamo Aleksandra Pavlovna Timofejeva. Tyttö tykkäsi šeurata mitein šyntyy pehmie ta makie leipä. Aleksandra Timofejeva noin 25 vuotta oli paistan leipyä oman kylän eläjillä. Nyt naini on jo eläkkehellä, a Svetlana-tyttö jatkau muamon työtä. Leipomistaituo Svetlana opaštu yksityisleipomošša. Kohta leipätehtahan johtaja Natalja Blinova huomasi ahkeran ruatajan tytön ta kučču Svetlanan ruatamah omah laitokšeh. Še oli noin 15 vuotta takaperin. Molommat naiset ei yhtänä saleija šiitä valinnašta. Vaštuullini, nerokaš ta ylen ruataja ihmini, kerto Svetlanašta leipätehtahan johtaja. Viijentoista vuuvven aikana Svetlana Žadan täyvellisešti perehty leipurin ammattih ta piätti, jotta pitäy jatkua opaštumista. Työn rinnalla naini rupesi opaštumah tehnologiksi Vladimirin kooperatiivisešša tehnikumissa ta erinomasešti šuoritti opinnot. Tänäpiänä tämä nerokaš, omua työtä šuvaiččija ihmini valmistau korkieluatusie tuottehie ta vielä i kekšiy ta ottau käyttöh leipätuottehien uušie lajija. Esimerkiksi Louhen raipon kaupoista voit oštua Vesnuška-pullija tahi Domašni-leipyä, kumpaset on kekšin Svetlana Žadan. Leipurit tykätäh ruatua Svetlanan kera, šentäh kun häneh voit aina luottua. Tämmösien ruatajien anšijošta Louhen leipätehaš valmistau tänäpiänä noin 40 leipätuotehlajie, kumpaset šuatih hyvän šuosijon kuin iče piirissä niin ni šen ulkopuolella. Šuosikkien joukošša ollah suuhkarit, kumpasien tuotantoh Svetlana perehty enšimmäisenä. Svetlana aina šuurella innolla alottau minnih uuvven tuottehen valmistamista ta šiitä mielelläh opaštau omie työtovarissojaki. Tarvitešša Svetlana Žadan voit šuorittua eri tehtävie, hiän voit ruatua leipurina, ekspediittorina, tuotannon johtajana. Naista oli moničči palkittu tunnollisešta työštä. Ammatillisen pruasniekan uattona, ošuuštoiminnan päivänä leipätehtahalla tuli hyvä uutini KT:n hallituš oli myöntän Svetlanalla kunnivokirjan. Še on naisen työn korkie arvoštelu. Galina Luzganova «Tämmösien ruatajien anšijošta Louhen leipätehaš valmistau tänäpiänä noin 40 leipätuotehlajie.
6 25. heinäkuuta, 2012 vienan karjala Vapua-aika» Rahvahan viisahuš Hyvä on vanhan vanheta hyvän nuoremman nojašša, hyvä on lapšen lapšeštua hyvän vanhemman varašša.»»anonssi Kaupunkin näyttelyšali. Art-kvartetti. 5.08. šuaten Petroskoilaisien taiteilijien Jevgenija toiniarki pyhäpäivä Veselovan, Aleksandr Širokin, Irina Peregorodinan ta Olga Ikkosen näyttely. Esil- 12.00 19.00 lä mualaukšie ta piirrokšie. Vapua piäšy. ÆÆAdressi: Lenininkatu, 26 ÆÆTelefoni: 78-16-50 Käsityöammattien keškuš. Jaškovan ommel, Jaškovan rivi. 2.09. šuaten Petroskoilaisen käsityömuasterin toiniarki pyhäpäivä muistonäyttelyššä Tatjana Jaškovan 10.00 19.00 luajittuja kanšankukloja, kanšallisie pukuja ta kirjoja. Vapua piäšy. ÆÆAdressi: Kirovinkatu, 13 ÆÆTelefoni: 78-30-62 Vihod-mediakeškuš. Karelian Craft: uuši kauši. 2.09. šuaten Karjalan käsityömuasterien luajittujen perintehellisien ta uuvvenaikasien toiniarki šuovatta 12.00 18.00 muistoesinehien myöntinäyttely. Esillä puu-, tuohi- ta nahkatöitä, keramiikkua, koruja, kukloja. Vapua piäšy. ÆÆAdressi: Karl Marxin katu, 14 ÆÆTelefoni: 76-14-41 Karjalan taitehmusejo. Yöttömien öijen taitehta. 9.09. šuaten Kešänäyttelyššä on esillä Karjalan toiniarki pyhäpäivä 1900-luvun taiteilijien mualaukšie ta 10.00 18.00 piiruššukšie. ÆÆAdressi: Karl Marxin katu, 8 ÆÆTelefoni: 78-37-13 Karjalan kanšallini musejo. Vepšänmualla. Adivois. 20.09. šuaten Vepšäläisien perintehellistä kulttuurie esittelijä interaktiivini näyttely- ta toiniarki pyhäpäivä 10.00 17.30 koulutuškompleksi. ÆÆAdressi: Lenininaukijo, 1 ÆÆTelefoni: 76-94-79 Kižin näyttelykeškuš. Vanhašša talošša. 23.09. šuaten 1800 1900-lukujen kaupunkilaisien enšiarki pyhäpäivä elämyä esittävä näyttely: vanhoja huonekaluja, kuklakoti, korttija, mykkäelo- 10.00 18.00 kuvija, šekä interaktiivini ošašto. ÆÆAdressi: Fedosovankatu, 19 ÆÆTelefoni: 77-51-16 Kižin maisemat ollah muan ta taivahan kiinittimenä. Olomisen tavalliset kiinittimet Uuši näyttely: Valokuvuaja Oleg Semenenko Heinäkuun puolivälissä Kiži-musejon näyttely ša lissa avautu Oleg Semenenkon Olomisen tavalliset kiinittimet -valokuvanäyttely. Karjalan anšijoitunut kulttuuriruataja Oleg Semenenko toimiu Kiži-musejošša. Hiän on monien Venäjän ta Karjalan näyttelyjen ta kilpailujen ošallistuja. Semenenkon persoonallisie valokuvanäyttelyjä jo piettih Petroskoissa, Arkangelissa, Leningradissa, Moskovašša, Valamon ta Solovetskin šuarilla, Šuomen Varkaukšešša ta Uuvven Valamon manasterissa, Amerikan Yhyšvaltojen Dulutissa, Valko-Venäjällä, Puolašša, Romanijašša. Iellini Semenenkon Karjala: aikakuva -valokuva Oleg Semenenko harraštau valokuvuamista yli 30 vuotta. Kuva: Olga Smotrova näyttely loistavašti kierti nellän valtijon piäkaupunkija. Puolitoista vuotta takaperin še oli esitetty Helsinkissä, Buharestissa, Varšavašša ta Minskissa. Semenenkolla on jo šeiččemen persoonallista valokuva-alpumie. Šuurin oša niistä on omissettu Kižin šuarella. Oleg Semenenko harraš tau valokuvuamista yli 30 vuotta. Vuosien mittah hiän omakšu lempi työn kaikki lajit. Semenenkon valokuvilla on korissettu veštäjä Leo Lankisella, puutaiteilija Kronid Gogolevilla ta tašavallan muilla luomisihmisillä, šekä Uikujoven vanhauškosilla ta karjalaisilla kivilöillä omissetut kirjat. Šamoin valokuvuajan työt on esitetty erilaisissa taitehluvetteloissa ta tietokirjoissa. Uuvvešša valokuvanäyttelyššä on esitetty Oleg Semenenkon 48 valokuvua, kumpasie mieš kuvasi viime kahen vuuv ven aikana Puanajärvi-kan šal lispuistošša ta Ki žin šuarella. Kuvat ollah eriaiheiset, niissä on rakennukšie, maisemakuvie, ihmisie, vuuvven eri aikoja. Näyttelyn oša, kumpani on omissettu Kižin maisemilla, on tosi komie. Kižin kiriköt, časoun at ta rissit ollahki ne kiinittimet, kumpaset yhissetäh muan ta taivahan. Olomisen tavalliset kiinittimet -valokuvanäyttely on avoinna Kižin näyttelyšalissa 16. šyyš kuuta šuaten. Valeri Sidorkin Netälin päivä Petroskoi Kemi Kalevala Koštamuš Louhi Mujejärvi yö päivä yö päivä yö päivä yö päivä yö päivä yö päivä»»anekdottija se 25 /07 +15 +21 +15 +20 +12 +20 +11 +20 +14 +20 +14 +16 ne 26 /07 +17 +20 +12 +19 +12 +17 +12 +17 +13 +19 +11 +17 pi 27 /07 +13 +19 +11 +18 +11 +16 +10 +16 +12 +16 +11 +16 su 28 /07 +12 +19 +12 +15 +10 +18 +9 +19 +13 +15 +13 +15 Allo, terveh armahaini! Voitko šie nyt paissa? Voin. No, kaniin kuuntele! py 29 /07 +14 +25 +13 +14 +11 +23 +11 +23 +13 +14 +14 +15 en 30 /07 +17 +28 +12 +18 +15 +27 +16 +27 +13 +16 +13 +16 to 31 /07 +15 +26 +12 +17 +13 +25 +12 +24 +13 +15 +12 +15 Još piäčkyset lennetäh alahana, niin ne on šyöty liikua. yhteiskuntapoliittini lehti, kumpani ilmeštyy karjalan kielen vienankarjalan murtehella Karjalan rahvahan lehti on peruššettu 28. talvikuuta 1999. Lehen on rekisteröinyn Venäjän Federatijon Kirjapainoalan komitietta, rekisterinumero «3»-0186 PeruŠtajat : Karjalan tašavallan lakijenhyväkšymiskokouš, Karjalan tašavallan hallituš, Karjalan Rahvahan Liitto, Valtijollini unitaarini laitoš Periodika -kuštantamo Piätoimittaja Olga MELENTJEVA toimitukšen ošoiteh : Titovinkatu 3, 185035 Petroskoi, Karjalan tašavalta Tel: (8 142) 78 29 32; faksi: (8 142) 78 36 29 e-mail: vienankarjala@mail.ru; vienan@sampo.ru http://vienan.rkperiodika.ru Julkaisija: Valtijollini unitaarini laitoš «Periodika»-kuštantamo Painettu Verso-kirjapainošša: 185031, Petroskoi, Varkaukšen rantakatu, 1a Painettavakši on allakirjutettu klo 15.00 * * * ÆÆIndeksi 84593 ÆÆPainoš 700 ÆÆTilauš 670 ÆÆHinta 10.00 rpl
vienan karjala 25. HeinäKUUTA, 2012 7 «Piirileikissä virat ta arvonimet ei olla tärkiet. L adinkalla kaikki ollah tervehtullehie. «Enarne ma -juhla aina järješšetäh ihmiskäsittä luatimašša Zaitsevin l adinka -amfiteatterissa. «Ennein nuoriso keräyty ei vain leikkimäh: pojat kačottih ičellä moršiemie, a neiččyöt staraitih mieltyö tulovilla miehillä. Enarme ma. Ojatin šeuvulla piirileikki aina autto lähisillä ta loittosilla nuapuriloilla löytyä yksimielisyyttä ta yhteisymmärryštä. Kuva: Meijän fotoklubi -liitto Päiväistä eččimäššä Vepšäläiset: Terveniči-kyläššä piettih vepšän Enarne ma -folklooripruasniekka Aika ruttoh mänöy! Aivan kuin tuanoin olisima kačellun Lapin pogostojen muasterien luatimie pyššyjä Vepšän ylänköllä. Tuntuu, jotta vašta eklein Vonozero-kylän musejošša avautu Meijän fotoklubi -liiton enšimmäini valokuvanäyttely. A nyt Leningradin alovehen Terveničikyläššä jo 20. kertah piettih vepšän Enarne ma -folklooripruasniekka. Šitä ennein myö lopettelima Koštamukšešša virtuaaliprojektie meijän matoista Leningradin alovehta pitin. A Terveniči-kylän kotišeutumusejošša oli järješšetty Karjalan pedagogisen akademijan studenttien ta opaštajien Šanomma kaikilla Terveh! -valokuvanäyttely. Koštamukšen junašša myö tutuštuma nuorien rakentajien kera. Hyö oltih kotosin Vepšän ylänköltä ta niin kuin ni myö ajettih pruasniekkah. Terveniči-kyläh ei lennetä lentokonehet eikä junat käyvä. Vähän aikua šinne kävi autobušši Tihvinašta. Šiitä še matkalinja lopetettih. Šyynä oltih pahat tiet. Muinais-Tihvinan tietä, kumpaista rakennettih vielä Batu-hanin aikoina, on vaikie šanuo ajotiekši. Enšimmäistä kertua Terveniči-kylä on mainittu aikakirjoissa vuotena 1137. Ammusista ajoista ihmiset on eletty tällä šeuvulla šovušša luonnon kera. Niin, Enarne ma -juhla aina järješšetäh ihmiskäsittä luatimašša Zaitsevin l adinka -amfiteatterissa. Še on nimitetty paikallisen metsenatin F odor Zaitsevin kunnivokši. Ennein hänen kakšikerrokšisešša talošša oli koulu, a nyt on kotišeutumusejo ta kyläkirjašto. L adinkan kallivoilla aina on kašvan äijän krusija. Nytki heinäštä valottih kaunehet, yöšatien jälkeh koštiet, pienet šienilakit. Perintehen mukah pruasniekka alko Päiväistä ečči mäššä -piirileikillä. Terveniči-kyläh tuli vierašta Al ohovščinašta ta Šarhiniči-kyläštä, Vono zerošta ta Janegašta, Piiteristä ta Lietmajärveštä, Kanadašta ta Kamčatkašta. Kaikki hyö ošallissuttih yhtehiseh piirileikkih. Nuoret tanššijat Volhovan piirin Nadkopanje-kyläštä, paikalliset kaunottaret Ojatskaja ve čorka -yhtyveheštä, Ku muški-kollektiivin laulajat Tihvinašta, vierahat Karjalašta ta Komista, Moskovašta ta Šuomešta otettih käteh värikkähie lenttoja, kumpaset oli šivottu šuureh kimppuh. Kimpun korissukšena oli piiruššettu kukko, vanha onnen ta lykyn simvoli. Piirileikki alko pyörie kolmena ympyränä: enšimmäini taivahanvärisien lenttojen kera, toini päiväsenvärisenä ta kolmaš pyhän kuušen värisenä. Niin yštävyyšpiirissä tavattih kolme vepšän lipun värie. Zaitsevin l adinka tuli rahvahan pruasniekan kešekši. Ojatin šeuvun monen vuosišuan istorijan aikana piirileikki aina autto lähisillä ta loittosilla nuapuriloilla löytyä yksimielisyyttä ta yhteisymmärryštä. Ennein nuoriso keräyty ei vain leikkimäh: pojat kačottih ičellä moršiemie, a neiččyöt staraitih mieltyö tulovilla miehillä. Enarne ma -juhlan vierahat yheššä valittih piirileikin vetäjäkši vesselän ta aktiivisen Ojatskaja večorka -yhtyvehen solistin Jevgenija Klimovan. Kaunottaret ruškeissa peretnikoissa kučuttih Tuttavuštuminipiirileikkih vierahie kaikilta alovehilta. Leningradin alovehen deputattijen ta johtajien kešen tanšši Terveniči-kyläššä hyvin tuttu vieraš Karjalašta Andrei Manin. Piirileikissä virat ta arvonimet ei olla tärkiet. L adinkalla kaikki ollah tervehtullehie. Zaitsevin l adinkan laijalla ruato jarmanka, kumpasešta šai oštua paikallisien käsityömuasterien suveniirija. Al ohovščinakylän Käsityöammattien elävyttämisen keškukšen šavimuasterit tuotih ojatin keramiikkua, Lotinapellon Esteettisen kehitykšen keškukšen ta Piiterin Kolmannen ijän koulun muasterit esitettih olkikukloja ta perintehellisie kukkasie. Svetlana Bord ukova Lotinapellošta ta Piiterin komilaisien Nevatasjärještön jäšenet valmissettih muistoesinehie. Luoteis-Venäjän Komin tašavallan etuššukšen spesialisti Ksenija Taskajeva järješti lapšilla ta aikuhisilla mukavie muasteri-oppija. A Volhovin piirin Nadkopanje-kylän lapšien Krasnaja gorka -folkloorikollektiivi esitti juhlašša Kukla ämmön lippahašta -näytelmän. Kisoja, tanššija ta huvija riitti Terveniči-kyläššä iltah šuaten. Myö läksimä omah autobušših kukkakimput piäššä ta täyvet valokuvakonehet kiäššä. Nyt olemma varmat, jotta vielä monta kertua tulemma gostih Vepšän ylänköllä. Galina Pavlova, Meijän fotoklubi -liitto
8 25. HEINÄKUUTA, 2012 vienan karjala Tortilla-ämmön viisahukšie Terveh lapšet! Kohta alkau kešän viimeni kuukauši. Šiitä Karjalah tulou šykyšy. Netälin piäštä, 2. elokuuta, tulou Il l anpäivä. Kaččokkuahan, mitä rahvaš šanottih Il l anpäiväštä: Il l anpäivä on enšimmäini šyyšpruasniekka. Il l an jälkeh ei šua uija. Il l anpäivän jälkeh on pimie yö muattavakši, vilu vesi juotavakši. Kuiteski toivon, jotta kešä vielä ilahuttau meitä omalla lämmöllä.»»oletko kuullun? ÆÆVenäläiset biologit elävytettih kašvin, kumpasella oli 30 tuhatta vuotta. ÆÆOn yli šata eri virusie, kumpasista voipi tulla toppa. ÆÆKorejašša ne yhekšän kuukautta, kumpaset lapši on muamon vačašša, yhissetäh ikäh. Šentäh korejalaiset lapšet aina ollah vuotta vanhempi, mitä šamanikäset lapšet toisista maista.»»lapšen šuušta Slava, 5 vuotta: Muamo, mie täššä ajattelin, jotta konša mie kašvan, niin miušta tulou avaruušlentäjä. Kačohan iče, mie akotun ta naini rupieu miula aina šanomah: mäne kauppah, peše aštiet, šiivuo huonehet A mie en voi, mie vet OLEN AVARUUVVEŠŠA!»»Luomiskerho Vihrie šiili Šemmosen mukavan šiilin on helppo luatie omin käsin. Šen valmistamiseh šiula tarviččou: ÆÆŠukka ÆÆMulta ÆÆŠiemenet ÆÆHelmet taikka napit 1. Pane vähäsen multua šukan nenäh. Še on šiilin nuama. 2. Šekoita šiemenet multah ta täyvennä šukka loppuh šuaten. 3. Šivo rihmalla šukka, jotta multa ei tippuis. Šukan liika oša leikkua šakšilla. 4. Pane šiili luuvvalla ta käsillä muuvvošša šen vartalo. 5. Kašša šukka vejellä. 6. Kiinitä šiilin nuamalla šilmät ta nenä. 7. Pane šiili lämpimäh valosah paikkah ta vuota, kuni šiemenet ijetäh ta heinä noušou. Rohkie šoršanpoikani»»starina Joka huomeneš emäntä toi šoršanpoikasilla luuvvallisen pilkottuja kananmunija. Hiän pani luuvvan penšahan lähellä ta iče mäni pois. Ka konša vain šoršanpoikaset juoštih luuvvan luo, äkkie tarhašta lenti šuuri korentoini ta alko lennellä niijen yllä. Korentoini niin kauhiešti čirasi, jotta pöläštynehet šoršanpoikaset juoštih pakoh ta peittäyvyttih heinäššä. Ne varattih, jotta korentoini niitä kaikkie purou. A vihani korentoini istuutu luuvvan piällä, maisteli ruokua ta šiitä lenti pois. Šen jälkeh šoršanpoikaset päiväššä ei käyty luuvvan luo. Ne varattih, jotta korentoini tuaš tulou. Illalla emäntä korjasi luuvvan ta šano: Tottaš meijän šoršanpoikaset kipeyvyttih, kun mitänä ei šyyvvä! Hiän ei ni tietän, jotta šoršanpoikaset joka ilta ruvetah muate näläššä. Kerran šoršanpoikasien luo gostih tuli niijen nuapuri, pieni Aleksišoršanpoikani. Konša šoršanpoikaset kerrottih Aleksilla korentoisešta, še alko nakrua. Oletta työ rohkiet! šano Aleksi. Mie yksin ajan šen korentoisen. Huomena iče niättä! Šie kehut, vaššattih šoršanpoikaset. Huomena šie enšimmäisenä pöläššyt ta juokšet pakoh! Toisena päivänä emäntä tuaš pani penšahan alla luuvvallisen pilkottuja kananmunija ta mäni taloh. No, kaččokkua nyt! šano rohkie Aleksi. Heti mie rupien toruamah teijän korentoisen kera! Kerkisi vain šanuo, kun heti kuulu korentoisen čiranta. Še meinasi istuutuo luuvvalla. Šoršanpoikaset tahottih juošša pakoh, ka Aleksi ei pöläštyn. Rohkie šoršanpoikani niin šieppasi korentoisen šiiveštä, jotta še vain šattumalla šai irtautuo Aleksin n okašta ta lenti pois. Šiitä päiväštä alkuan korentoini konšana ei käynyn šoršanpoikasien luo ta ne joka päivä šyötih kyllitellein. Šoršanpoikaset šyötih iče ta gostitettih rohkieta Aleksie šiitä, jotta pelašti niitä vihasešta korentoisešta. Boris Žitkovin kerto mukšen mukah. Kiänti: Maikki Spitsina»»Luve šananlašku